Савдо корхоналари персоналини шакллантириш ва бошкаришнинг умумий тамойиллари. - Iqtisodiyot - Referatlar

Савдо корхоналари персоналини шакллантириш ва бошкаришнинг умумий тамойиллари.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

155.5 KB

Ko'chirib olish

Савдо корхоналари персоналини шакллантириш ва бошкаришнинг умумий тамойиллари. Режа: 1. Савдо корхоналари персоналини шакллантириш. 2. Савдо корхоналари персоналини бошқариш тамойиллари. 3. Савдо корхонаси персоналини туркумланиши. 4. Савдо персоналини таркиби ва сонини бошқариш. 5. Савдо корхоналарини меҳнатунумдорлигини бошқариш.

1. Савдо корхоналари персоналини шакллантириш. Персонални бошқариш савдо менежментининг асосий вазифаларидан бири ҳисобланади. Бу функциянинг специфик амалга ошиши кўпинча савдо корхона фаолиятининг соьца хусусиятларида аниқланади. Бу соҳадаги корхонанинг катта ҳажмдаги меҳнат операцияларини ажратувчи хусусиятларидан бири ҳисобланади ва бевосита харидорларга хизмат кўрсатиш билан боғлиқ, ҳамда улар билан тўғридан-тўғри алоқани талаб қилади. Оммавий талаб товарларнинг сотилиши пунктларидан харидорларга якинлик зарурияти концентрацияланиш имконияти қийинлаштиради (улар эса, озиқ-овқат товарларининг асосий қисмини ва ноозиқ-овқат товарларининг катта қисмини ташкил этади). Шунинг учун чакана савдо асосини кичик дўконлар, яъни ишчи-хизматчилар сони 15 кишидан иборат бўлган дўконлар ташкил этади. Бундай дўконлар тор касбий имкониятлар ва технологик меҳнат бўлиниши чегараланганлиги, ишчиларни кўп меҳнат сарф қилишларини талаб қилади. Персоналнинг самарали меҳнати дўконларнинг бевосита харидорларга хизмат кўрсатиш ва кўпинча интенсив харидорлар оқимига боғлиқ. Бу кўрсатгич эса иш куни давомида катта аритмик даражасига эга ва хафтанинг айрим кунларида ишчиларнинг бетартиб иш билан таъминланишида аниқланади. Бундай ҳол меҳнат унумдорлигида дўкон персоналини салбий кўрсатади. Савдо корхонаси фаолиятидаги ушбу специфик хусусиятлар мураккаблилиги ва персонални бошқариш билан боғлиқ функциянинг катта . ҳажмини аниқлайди. Савдо корхонасидаги персонал тушунчаси, ундаги банд бўлган ишчилар сони ва таркиби билан ҳарактерланади. Савдо корхонасида персонални самарали бошқариш мақсадида ишчиларни қуйидаги асосий

белгилари бўйича туркумланади: 1. Тоифа бўйича . Чакана савдо корхонасининг персонали таркибидаги ишчилар 3 тоифага бўлинади: а) персонал бошқаруви; б) оператив-савдо персонали; с) ёрдамчи персонал. Савдо корхонада ишчиларни тоифа бўйича бўлиш, уларнинг меҳнатини функционал умумий формасини акс эттиради. 2. Лавозими ва касби бўйича . Чакана савдо корхонасининг персоналини бошқариш таркибида бошқарувчи лавозими.мутахассислар ва бошқалар ажратилган; савдо-оператив персонали таркибида сотувчи, кассир, кассир контролёр ва бошқалар; ёрдамчи персонал таркибида фасовшик, юк ташувчи ва фаррошлик лавозимлари ажратилган. З. Мутахассислик бўйича . Мазкур тоифада иктисодчи, молиячи, ҳисобчи(бухгалтер), товаршунос ва бошқалар. Сотувчилар таркибида эса озиқ-овқат товарлари ва ноозиқ-овқат товарларини сотадиган сотувчилик лавозимлари ажратилган. 4. Ихтисослик даражаси бўйича . Асосий ишчилар лавозими, касби, мутахасислиги, билим даражаси ва ишини яхши билишига қараб бир қатор малакали тоифаларга ажралади( сотувчи ва кассирлар-3, мутахассилар-4, юк ташувчилар-6 ва бошқалар). 5. Жинси ва ёши бўйича . Савдо корхонасида қўлланиладиган тартибга асосан: - эркаклар 30 ёшгача, 30 ёшдан 60 ёшгача; 60 дан юқори ёшгача; - аёллар эса, 30 ёшгача, 30 дан 55 ёшгача ва 55 дан юқори ёш бўйича ажратилган. 6. Савдода ишлаган соати бўйича . Савдода ишлаган стажи 1 йилгача,

1 йилдан 3 йилгача, 3 йилдан 10 йилгача,10 йилдан юқори. Айрим ҳолларда бу гуруҳланишни ҳам кенгрок ёритиш мумкин. 7. Мулкчилик муносабатларига кўра . Савдо корхонасида хусусий мулкчилар ва ёлланма гуруҳига бўлинади. 8. Меҳнатга бўлган муносабати бўйича . Бу белги бўйича савдо корхонаси ишчилари доимий ва вақтинча гуруҳларга бўлинади. 2. Савдо корхоналари персоналини бошқариш тамойиллари. Савдо корхонасида персоналларни бошқариш қуйидаги асосий принципларга асосланади (10-чизма) : 1.Савдо корхонасида персоналдан фойдаланиш ва амалга ошиш системаси умумий стратегия, унинг ривожига бўйсуниши шарт. 2.Персонални бошқариш жараёнида ишчилар таркибини барқарорлашуви назарда тутилиши керак. Иқтисодий нуқтаи назардан персоналнинг оқими савдо корхонада юқори бўлиши, малакали мутахассисларни ва менеджерларни ўрнини босиш мушкулдир, ҳаттоки ишчи-мутахассисларни алмаштириш қимматга тушади. З.Катта бўлмаган дўконларда (15 кишигача) персонални бошқариш жараёнида ишчиларни туркумламаслиги мақсадга мувофиқдир. 4.Ишчиларни саралаш конкурс асосида бўлиши керак. Биринчи ўринда бу принцип ёлланма ишчиларга таалукли. Лекин, бош менеджер ва савдо корхонаси мутахассисларига, мураккаб товар ассортиментини сотадиган сотувчиларга ҳам тегишли бўлиши мумкин. Саралаш конкурсида юқори малакали бўлиши билан бирга, индивидуал изланишга эга бўлган ишчилар танлаб олиниши керак. 5.Персоналдан фойдаланиш ва амалга ошиш жараёнида асосий

ишчиларнинг меҳнат мотивациясини ҳисобга олиб, савдо корхонаси чегарасидаги имкониятларини амалга оширишга интилади. Бозор иқтисодиёти шароитида ишчиларнинг ўзгариши меҳнат мотивациясини амалга ошишида ўз аксини топади ва ёлланма ишчиларни хусусий мулкдорлар билан узок муддатга ҳамкорлик қилишга иштиёқи ортади. 6.Савдо корхонасида персонални бошқариш жараён ҳуқуқий давлат нормаларини тартибга солиш ва меҳнатга ҳак тўлашни ҳисобга олади. Бу ишчиларни ишга қабул қилишда, уларнинг меҳнат шароитлари ап режимига мувофиқ таъминланиш, иш ҳақини минимал чегаралаш сақлаш социал танловига мувофиқ таъминланиш ва бу соҳадаги бошқа ҳуқуқий нормаларда аниқланади. Асосий тамойилларини ҳисобга олиб, конкрет савдо корхонасида персонални бошқариш системаси амалга ошади ва бу бошқарувнинг функцияси дифференцияланади. 4. Савдо персоналини таркиби ва сонини бошқариш.

Ишчилар сони ва таркибини бошқариш савдо корхонасида персонални бошқаришнинг энг масъулиятли функцияларидан ҳисобланади. Персоналнинг таркиби ва сонини бошқаришнинг асосий мақсади савдо корхона фаолияти билан боғлиқ жонли меҳнат сарфлари оптимизацияси ва мутахассисликка, касбига, билим даражасига мос равишда ишчиларни иш жойи билан таъминлаш ҳисобланади. Персоналнинг таркиби ва сонини бошқариш бир қаторда бажариладиган ишларни ўз ичига олади. 1.Корхонада меҳнат жараёнларини лойиҳалаштириш умумий иш ҳажмини аниқлаш ва унинг алоҳида гуруҳ бажарувчиларига бўлинишини кўзда тутади. Савдо корхоналарида умумий бажариладиган иш ҳажмлари аввало режалаштирилган ҳажм ва чакана товароборот таркиби билан

колаверса номенклатура ва харидорларга қўшимча хизмат кўрсатиш ҳажми билан ҳам аниқланади. Иш ҳажмига шунингдек савдо майдонининг катта- кичиклиги, фойдаланиладиган савдо технологиялари ҳам таъсир қилади. Бажариладиган ишнинг умумий ҳажми алоҳида гуруҳ бажарувчилари ўртасида тақсимланиши зарур. Савдо корхонанинг асосий меҳнат тақсимотининг турлари функционал, технологик, малакали ҳисобланади. Функционал меҳнат тақсимоти аввало персонал бўлимининг асосий тоифаларидан бўлмиш бошқарув, оператив савдо, ёрдамчи персоналлар орқали амалга ошади. Мураккаб бошқарув структурасига эга бўлган катта савдо корхоналарида персонал бошқарувининг меҳнати янада чуқур бўлиниш функциясига тегишли ва ташкилий структура схемасида берилган корхонанинг бошқарувида ўз аксини топади. Технологик меҳнат тақсимоти ҳам оператив-савдо, ёрдамчи персонал орқали амалга ошади. Бу персонал тоифаларини бўулиниши асосий ва ёрдамчи савдо-технологик жараёнларни ҳажми алоҳида операциялар билан касб бўлимида аниқланади. Малакали меҳнат тақсимоти савдо корхоналарида бажариладиган иш турларининг бажарилиш даражасининг мураккаблилигига қараб аниқланади. Катта бўлмаган савдо корхоналарида меҳнат тақсимотининг имконияти чегараланганлиги меҳнат жараёнининг лойиҳалаштириш бирликдаги заруриятини аниқлайди. 2.Алоҳида бажариладиган ишларда меҳнат сарфларини нормалаштириш савдо корхонасида меҳнат нормасини аниқ ишлаб чиқариш ва фойдаланишни назарда тутади. Бу система бир қатор нормаларни ўз ичига олади: миқдор нормалари, вақт нормалари, ишлаб чиқариш нормалари, хизмат кўрсатиш нормалари. Миқдор нормалари маълум ҳажмдаги ишларни аниқлайди. Бундай

нормалар катта савдо корхоналарида қўллаш тавсия этилади. Вақт нормалари керакли вақтларни сарфланиши бир ёки гуруҳ ишчиларини бажарадиган алоҳида иш турларини аниқлайди. Одатда савдо корхоналарида бундай нормаларни ёрдамчи савдо технологик операцияларида қўлланилади. Бундай нормалар соатбай ёки минутбайда ўз ифодасини топади. Ишлаб чиқариш нормалари иш ҳажмини қиймат ёки натурал бирликда ўлчашни, бир ёки гуруҳ ишчилари маълум бир вақтда бажаришлари зарурлигини аниқлайди. Савдо корхоналарида ишлаб-чиқариш нормалари одатда асосий касбли ишчиларни савдо-оператив персоналида қўлланилади (сотувчи, кассир-контролерлар ва бошқалар). Хизмат кўрсатиш нормалари зарур миқдор бирлигидаги жихозларни, майдонларни, иш жойларни бир ёки гуруҳ ишчилари томонидан смена вақтида ёки бошқа пайтда хизмат кўрсатишлари кераклигини аниқлайди. Савдо корхоналарида одатда ишлаб чиқариш нормалари ёрдамчи ишчиларга алоҳида касбларга қўлланилади (механиклар, фаррошлар ва бошқалар). Меҳнат шартларини нормаллаштириш жараёнида алоҳида ишларни бажаришда одатда қуйидаги усуллардан фойдаланилади: хронометраж, иш вақтини фотографияси ва фотохронометраж. Хронометраж қайтариладиган технологик операцияларда сарфланадиган меҳнатни нормалаштириш ва ўрганиш учун хизмат қилади. Иш кунининг фотографияси ишчининг сменаси давомидаги сарфланадиган вақтнинг структурасини аниқлашда фойдаланилади. Фотохронометраж эса иккала кўриб чиқилган усулларни бирлаштириб, уларни бир вақтда руёбга чиқиши билан чамбарчас боғлиқ. З.Ишчилар сонини алоҳида лавозим, касб ва билим даражасини режалаштириш, ишчиларни режали миқдорини белгилашни назарда тутади.

Амалдаги корхонанинг умумий ишчилар сонини ва таркибини режалаштиришда динамик персоналининг таҳлил ва иш вақтидан режадан олдинги муддатида самарали фойдаланишни билдиради. Динамик персонали таҳлилининг асосий вазифаси савдо корхонасининг хўжалик фаолиятини тезлигига мос равишда ривожи нуқтаи назаридан гояни урнатиши, унинг миқдор ва сифат таркиби ўзгаришидан иборат. Бу бўлимда асосий эътиборни ишчилар таркиби, касби ва малакасини ўзгариш гоясининг ўрганишга каратиш керак. иш вақтидан самарали фойдаланиш таҳлили унинг фонди қанчалик календар хизматига мос келган келмаганлигини текширади. Ишга келмаган кунлари ажратилади. Бу кўрсатгичлар соатбай ва минутбай ишлайдиган ишчиларда таҳлил қилинади. Бу йусиндаги таҳлилда асосий эътборни кўпрок сабабсиз келмаган иш кунларини йуқотишга каратиш керак. Ишчилар сонини режалаштириш ҳисоби ишлаб чиқарилган нормативлар ёки иш жойи миқдори иш вақтининг баланси асосида руёбга чиқиши мумкин. Одатда иккинчи усул сотувчиларни, кассир - контролёрни, савдо майдонини кассирлари, умуман харидорларга бевосита хизмат кўрсатадиган персоналларни аниқлаш учун ишлатилади. Зарур микдорда кўрсатилган касбларда ишчиларни режалаштириш келувчилар ўрта ҳисоб миқдорини аниқлаб беради. Келадиган миқдор ўз ичига доимо ишда бўлиши керак бўлган ишчилар сонини қамраб олади. Кўрсатилган касбдаги келадиган ишчилар миқдори қуйидаги формула асосида топилади:

Шунда: Ч к - келадиган ишчилар сони (киши), Р ИШ жойи - ушбу савдо майдонида қўлланган маълум бир касбдаги ишчилар жойи (бирлик). В м - ҳафтада дўконлар иш вақтининг ҳажми (соат) В-гя - тайёрлов - якуний операцияларни руёбга чиқиши учун сарфланган вақт ҳажми (соат). В л - ҳафтада бир ишчининг иш вақтини режали фонди (соат). Ўрта ҳисобдаги миқдор ўз ичига дўкондаги ишчиларни меҳнат таътилига кетиш муносабати, беморлиги ва айрим сабабларга кўра ўрнини босадиган ишчилар миқдорини ўз ичига олади. У қуйидаги формула орқали топилади: Бу ерда: Чур - ўрта ҳисобдаги ишчилар сони (киши); Ч к - келувчи ишчилар сони (киши); Р р - режа давридаги иш кунларининг бутун сони;

Р и - бир ишчининг режалаштирилган иш куни. Ўрта ҳисоб режасига асосан сотувчи, кассир - контролёр, кассирларнинг ишини бошқа ловозимда ишлайдиган ишчилар ишини бажариши муносабати билан қисқартириш мумкин. Савдо корхонасида алоҳида лавозимдаги, касбдаги ва малакали ишчиларни режали эхтиёжи натижасига асосан штат жадвали тузилади. Унда ярим иш куни ва ярим иш хафтасида банд бўлган ишчилар ҳам ўз ечишда асосий эътиборни оқимни тўхтатишга каратиш керак. Персонал оқимнинг даражаси қуйидаги формула орқали аниқланади: Бу ерда: У по - персонал оқимининг даражаси, %; Рўзхох. - ўз хохиши билан бўшаган ишчилар сони(киши); Р аи - маъмурият инициативаси билан бўшаган ишчилар сони(киши); Чур - ўрта ҳисобдаги ишчилар миқдори(киши). 5. Савдо корхоналарини меҳнатунумдорлигини бошқариш. Меҳнат унумдорлиги - деганда савдо корхонаси фаолиятининг натижалари муносабати ва алоҳида ишчиларнинг маълум бир вақтда персонал меҳнатининг сарфлари руёбга чиқиши тушунилади. Савдо корхонасида меҳнат унумдорлигини бошқариш асосий мақсади мумкин

бўлган реализациянинг ўсишида харидорларга юқори савдо даражасида хизмат кўрсатишни таъминлаш ва изланишдан иборатдир. Бу бошқарув қатор бажариладиган ишларни ўз ичига олади ( 11- чизма). 1.Кўрсаткичли системани тузиш, мазкур корхона персоналининг меҳнат унумдорлигига кўпроқ баҳо беради, бу жараёни эса самарали бошқаруви ҳисобланади. Бундай кўрсаткичли системаларни тузиш жараёни қуйидаги асосий принцинларга асосланади: а) Савдо корхонасининг барча тоифадаги ишчиларига меҳнат унумдорлиги тушунчаси қўлланилади. Амалиётда савдо ишчилари меҳнатини баҳолаш бозор иқтисодиёти шаклланган жуда кўп мамлакатларда қабул қилинган. б) Савдо корхонасида меҳнат унумдорлиги фақат жонли меҳнат сарфларини ҳарактерлайди. Умуман олганда нафақат жонли меҳнат сарфларини баҳолайди, балки жонсиз меҳнат сарфларини ҳам баҳолайди. Лекин бундай баҳолаш персонал бошқариш системасига алоқаси йўқ. в) Савдо корхонасининг фаолият самарасини баҳолаш кўрсаткичли системада меҳнат унумдорлиги ёрдамчи вазифасини бажаради. Умумий

самарасини баҳолашда барча турдаги корхона ресурслари сарфларини ва фойдани ҳисобга олиш зарур. Савдо корхонасида меҳнат унумдорлигининг ошиши молия ресурслари ва моддий ресурслардан фойдаланиш самарасини пасайиши билан кузатиш мумкин. Шу билан бирга суммани, ҳамда фойда даражасининг пасайиши кузатилади. Меҳнат унумдорлиги қуйидаги формула билан аниқланади: Бу ерда: МУ - меҳнат унумдорлиги; И - маълум вақтдаги иш фаолиятининг ҳажми; МС - маълум вақтдаги жонли меҳнат сарфлари ҳажми; Савдо корхонасидаги меҳнат натижалари ва сарфлари турли кўрсатгичлар ёрдамида бўлиши мумкин, асосий кўрсатгичлар 14-жадвалда кўрсатилган. Корхонада аниқ кўрсатгичли меҳнат унумдорлиги системасини тузиш босқичлари: Биринчидан, алоҳида ишчиларнинг қиладиган операциялари учун кўрсатгичли меҳнат унумдорлиги системаси тузилади. Иккинчидан, кўрсатгичли меҳнат унумдорлигининг системаси ишчилар гуруҳи учун алоҳида корхона бўлимларига агригация қилинади. Учинчидан, персоналнинг меҳнат унумдорлиги корхонада

бутунлигича тавсифлайдиган кусаткичли система танланади ва уларнинг асосийси аниқланади. Одатда бундай умумлаштирувчи кўрсатгичлар ўрта ҳисобдаги ишчининг маълум бир вақтда товароборот ҳажми ҳисобга олинади. 2.Корхонада меҳнат унумдорлиги ўсиши мумкин бўлган резервларни баҳолаш ва изланиш, уни таҳлил қилиш асосида руёбга оширилади. Бу йўсиндаги таҳлил ўтказишда танланган асосий ва ёрдамчи кўрсаткичли меҳнат унумдорлигини баҳолашда фойдаланилади. Меҳнат унумдорлиги ўсиши мумкин бўлган резервларни излаш жараёнида шуни назарда тутиш керакки, уни савдо корхонасида ўсиши қуйидаги шартлардан бирортасига риоя қилганда эришилади: а) ишчиларнинг фаолият натижалари ўсганда, меҳнат сарфлари эса камаяди; б) ишчилар фаолият натижалари ўсганда, меҳнат сарфлар ўзгармас қолади; в) ишчилар фаолият натижалари ҳам, меҳнат сарфлари ҳам ўсади, лекин секин тезликда; г) ишчилар фаолият натижалари ўзгармас бўлганда, меҳнат сарфлари камаяди; д) ишчилар фаолият натижалари камайганда, меҳнат сарфлари ҳам камаяди, лекин катта тезликда; Меҳнат унумдорлигини ўсиш резервларини излаш моделларида савдо корхонаси алоҳида ривожланиш босқичлари, ҳамда истеъмол бозорининг конкрет коньюнктура бозорида фойдаланиши мумкин. З.Корхонада меҳнат унумдорлигининг ўсиш резервлари реализациясини таъминлаш юзасидан кўриладиган тадбирларни ишлаб чиқиш асосий фаолият йўналишида ташкил этилади. Бу йўналишлар одатда

қуйидаги гуруҳларга бўлинади: а) Ташкилий . Уларга корхона бошқарувининг ташкилий структура тадбирларини мукаммаллашуви алоҳида структура бирлигида ихтисослаштирилган товар формалари ва бўлимларини прогрессив жорий қилиниши; дўконларнинг иш тартибини мукаммаллашув тадбирлари ва бошқалари киради. б) Техник. Уларга ишчиларнинг механизациялаштирилган меҳнат даражасини кўтарилиш; янада юқори даражадаги ишлаб чиқарилган машина, меҳанизм ва асбоб-ускуналарнинг жорий килиниши; вақтдан ва машина меҳанизмларининг қувватида фойдаланилганда коэффицент кўтарилиш тадбирлари киради. в) Технологик.. Уларга тара жихозлардан фойдаланиладиган товар ҳаракатини прогрессив технологиясини жорий қилиш тадбирлари; харидорларга янги турдаги савдо хизматларини кўрсатиш ва сотишни янги усулларини жорий қилиш; юк ортиш ва тушуриш технологиясини мукаммаллаштириш тадбирлари киради. г) Иқтисодий. Уларга алоҳида структура бирликлари базасида масъулият марказлари ташкил қилиниши ва олинган фойданинг бир қисми билан мустақил бошқарув ҳуқуқига эга булинмалар тадбирлари киради; ёлланма ишчиларнинг фойдада катнашиш системасини мукаммаллашуви ва бошқалар. д) Ижтимоий . Уларга корхонадаги меҳнат интизомини мустаҳкамланиш тадбирлари киради; меҳнат шароитларининг ва персонал туркумининг мукаммаллашуви, яхши психологик иқлим яратиш тадбирлар ва бошқалар киради. Таянч иборалар: Савдо корхонаси, персонал, персонал бошқаруви, оператив-савдо

персонали, ёрдамчи персонал, персонални шакллантириш, персонални бошқариш, персонални бошқариш тамойиллари, персоналнинг туркумланиши, персоналнинг таркиби, меҳнкат жараёнларини лойиҳалаштириш, функционал меҳнат тақсимоти,технологик меҳнат тақсимоти, малакали меҳнат тақсимоти, миқдор нормалари, вақт нормалари,меҳнат унумдорлиги, меҳнат унумдорлигини бошқариш.

O'xshashlar

Савдо корхоналари хўжалик таваккалчилигини бошқариш

Савдо корхоналари муомала ҳаражатларини бошқариш.

Савдо корхоналари фойдаси ва рентабеллигини моҳияти ва аҳамияти

Бозор иқтисодиёти шакллантириш шароитида савдо

Савдо корхоналари хўжалик таваккал-чилигини бошқариш