Савдо корхоналари хўжалик таваккалчилигини бошқариш - Iqtisodiyot - Referatlar

Савдо корхоналари хўжалик таваккалчилигини бошқариш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

139 KB

Ko'chirib olish

Савдо корхоналари хўжалик таваккалчилигини бошқариш Режа: 1. Савдо корхонасини таваккалчилик турлари. 2. Корхонада хўжалик таваккалчилигини баҳолаш босқичлари. 3. Хўжалик таваккалчилиги даражасини аниқлаш. 4. Хавф хатарсиз хўжалик операциялари. 5. Хўжалик таваккалчилигини олдини олиш шакллари. 6. Хўжалик хавфларини минималлаштириш. 7. Хўжалик хавф-хатарларини чегаралаш.

1. Савдо корхонасини таваккалчилик турлари. Савдо корхонасининг барча шаклларидаги хўжалик фаолияти бозор иқтисодиётига ўтиши билан янада кучайиб борувчи кўп сонли таваккаллар билан боғлиқдир. Ушбу фаолиятни эргаштириб борувчи таваккаллар «хўжалик таваккаллари» - умумий тушунчаси билан ифодаланувчи савдо корхонаси таваккаллигининг кенг портфелини шакллантиради. Хўжалик таваккаллари деганда савдо корхонаси хўжалик фаолияти шароитларининг номаълум вазиятидаги кутилмаган мулкий ёки молиявий йўқотишларнинг юз бериш эҳтимоли (активлар йўқотишлари; фойда ва даромад суммасининг камайиши ва шу кабилар) тушунилади. Хўжалик таваккаллари ҳар қандай савдо корхонаси фаолиятида объектив ҳодиса бўлиб ҳисобланади ва алоҳида кўринишдаги таваккалларнинг йиғиндиси сифатида намоён бўлади. Савдо корхонаси хўжалик таваккаллининг кўринлари жуда ҳам турли тумандир. Уларнинг асосийларига қуйидагилар киради: 1. Мол-мулкнинг тасодифий ҳалокати (бузилиши) ҳавфи. Бу ҳавф савдо корхонаси моддий активларининг (асосий воситаларининг; тугалланмаган қурилиш объектларининг, ўрнатилмаган ускуналарнинг; товарлар, моллар, арзон ва тез эскирувчи буюмлар заҳираларининг ва шу кабилар) табиий офатлар (сув тошқинлари, тўфонлар ва бошқалар), техноген ҳалокатлар, ёнғинлар, моддий активларни сақлаш қоидаларига риоя қилмаслик ва шу кабилар натижасида йўқолиш эҳтимоли билан боғлиқ. Ушбу таваккални амалга ошириш жараёнида савдо корхонаси активларининг (капиталнинг) йўқотилиши миқёси унинг хўжалик таваккалчиликлари умумий портфелида юқори аҳамиятлилигини белгилаб

беради. 2. Тижорат таваккалчилиги. Бу таваккалчилик савдо корхонаси тижорат шерикларининг инсофсизлиги (улар томонидан ўз зиммаларига олинган шартнома шартларига риоя қилинмаслиги; активларнинг қайтарилмаслигига етказиб бсрувчилар томонидан товар учун бўнак тўловларининг, тижорат банклари томонидан депозит қўйилмаларининг, истеъмолчилик кредити бўйича товар ёки пулларнинг ва шу кабиларнинг), шу билан бирга уларнинг тўловга қобилликлари билан белгиланади. Ҳозирги пайтида умуман ҳар бир савдо корхонаси ушбу кўринишдаги таваккалчиликка дуч келади. Кафолатланган молиявий натижа Рўй бериш мум кин бўлган молия вий йўқотишлар Фойданипг ҳисобланган суммаси миқдорида Фойданинг ҳисобланган суммаси миқцорида Даромаднинг ҳисоблангаи суммаси миқцорида Хусусий суммаси миқдори 1. Таваккалсиз соҳа 2. Йўл қўйилиши мумкин бўлган таваккал соҳа 1. Энг юқори таваккалчи лик соҳаси 1. Ҳалоқатли таваккал соҳаси 3. Иқтисодий таваккалчилик. Бу таваккалчилик иқтисодий фаолият жараёнининг бузилиши ва режалаштирилган асосий иқтисодий кўрсаткичларга эришмаслик билан белгиланади. Бу таваккалчилик истеъмол бозоридаги вазият кўринишда ва савдо корхонаси ўз менежерларининг нотўғри иқтисодий ҳисоб-китоблари кўринишида ривожланади. Ушбу кўринишдаги таваккалчиликнинг намоён бўлиши товарларнинг режалаштирилган ҳажмининг сотилмаслиги (талаб ҳажмининг пасайиши

оқибатида ёки бошқа сабаблар оқибатида), режалаштирилган айланиш чегирмалари суммасииинг ошиб кетиши (савдо жараёнини ташкиллаштиришда воситаларнинг номувофиқ сарфланиш натижасида) ва шу кабилар юзага келади. Таваккалчиликнинг бу кўриниши савдо корхонаси хўжалик фаолиятида энг кенг тарқалган кўринишлардан бири бўлиб ҳисоблапади. 4. Баҳо таваккалчилиги. Бу таваккалчилик савдо корхонаси фаолиятида энг хавфли кўринишдаги таваккалчиликлардан биридир. Бунинг сабаби унинг савдо фаолиятидан даромадлар ва фойдани йўқотиш эҳтимолига сезиларли даражада таъсир этилишидир. У товарларни сотиб олиш баҳоси даражасининг олиб кетиши (уларни сотиш баҳосининг ўзгармас даражаси шароитида); истеъмол бозордаги товарларни сотиш баҳосидан даражасининг тушиб кетишда (уларни сотиб олиш баҳо даражасинииг ўзгармас шароитида); бошқа ташкилотларнинг хизмат кўрсатиш баҳоси ва тарифлари даражасининг олиб кетишда; моллар; арзон ва тез эскирувчан буюмлар, ускуналар ва шу кабиларни сотиб олиш баҳо даражасининг ўсишида намоён бўлади. Баҳо таваккалчилиги савдо корхонаси хўжалик фаолиятини доимий равишда таъқиб этади. 5. Валюта таваккалчилиги. Бу таваккалчилик кўриниши корхонанинг ташқи иқтисодий фаолияти соҳасидаги савдо операцияларига хосдир. У корхонанинг т.и.ф. операцияларида қўлланилувчи чет эл валютасини алмаштириш курсини ўзгаришининг бевосита таъсири натижасида фойдани тўла олинмаслигида, ушбу онерациялардан кутилаётган пул оқимларига боғлиқ ҳолда намоён бўлади. демак, товарларни импорт қилиб, савдо корхонаси мос келувчи чет эл валютасини алмаштириш курсининг миллий валютага нисбатан бўйича ошиб кетишидан

ютказади. Худди шу алмаштириш курсининг пасайиши савдо корхонасининг товарларини экспорт қилиш шароитидаги молиявий ютқазишни белгилаб беради. 6. Фоиз таваккалчилиги. У молиявий бозордаги фоиз ставкасининг кутилмаган ўзгаришида таркиб топади (ҳам депозит ҳам кредит бўйича). Савдо корхонасининг унинг фаолиятига боғлиқ бўлмаган ушбу кўриниш- даги хўжалик хавфининг юзага келиш сабаби ҳисоб ставкасини давлат томонидан тартибга солиниши таъсирида пул бозори шаклланишини ўзгариши; тижорат банклари томонидан бўш турган пул ресурсларини таклифи ҳажминииг ўзгариши, хўжалик юритувчи субъектларнинг ушбу ресурсларга бўлган талабининг камайиши ва шу кабилар ҳисобланади. Фоиз таваккалчилиги молиявий активлардан фойдаланиш жараёнида пул маблағлари тушумининг камайишидан юз берган молиявий йўқотишларда, савдо корхонаси эмиссион фаолиятида ва яна бир қатор ҳолларда намоён бўлади. 7. Инфляцион таваккалчилик. Юқори ипфляция суръати шароитларида у хўжалик хавфининг мустақил кўринишга ажратилади. Ушбу кўринишдаги таваккалчилик савдо корхонаси капиталининг ҳақиқий қийматини таъминлаш имкониятини (саклаётган пул активлари шаклида). Шу билан бирга унинг пул шаклида шакллантирилган алоҳида молиявий фондларини (амортизацион фондни) кутилаётган товарларни қайта баҳолаш фондини ва шу кабиларни тавсифлайди. Ушбу кўринишдаги таваккалнинг замонавий босқичларида доимий тавсифга эгалиги ва савдо корхонасининг деярли барча операцияларини таъқиб этиши унга хўжалик хавфларини бошқариш тизимида алоҳида эътибор қаратилишини талаб этади. 8. Инвестицион таваккалчилик. У савдо корхонасининг инвестицион

фаолияти жараёнида кутилмаган молиявий йўқотишларни юзага чиқиш эҳтимолини тавсифлайди. Ушбу фаолиятнинг кўринишлари билан мос равишда инвестицион хавфнинг кўринишлари ажратилади: ҳақиқий инвсстициялаш хавфи (ишларнинг календарь режасини бузилиши; амалга оширилган ишларнинг паст сифатлилиги; лойиҳавий ҳужжатлаштиришнинг бузилиши; режалаштирилган бюджет капитали миқдорининг ошиб кетиши ва шу кабилар) ва молиявий инвестициялаш хавфи (савдо корхонаси молиявий активлари портфелини ташкил этувчи акциялар ва бошқа фонд асбобларининг курс қийматини тушиб кетиши; ушбу активлар (а) қувватлилигини тушиб кетиши; алоҳида эммитентлар ва шу кабиларнинг банкротлик ҳолати ёки тўловга ноқобиллиги). Ушбу кўринишдаги инвестицион таваккалчиликлар савдо корхонаси капиталининг бир қисмини йўқотиш эҳтимолининг борлиги туфайли энг хавфли хўжалик хавфлари гуруҳига ҳам киради. 9. Солиқ таваккалчилиги. Таваккалчиликларни бошқариш назариясида у сиёсий хавфлар гуруҳига киритилади, лекин унинг савдо корхоналари хўжалик таваккалларининг мустақил кўринишига ажратиш заруратини белгилаб беради, ҳўжалик таваккалларининг ушбу кўриниши бир қатор намоён бўлиш турларига эга; янги солиқ тўловларини киритилиши эҳтимоли; жорий солиқ тўловларини киритилиши эҳтимоли; жорий солиқ тўловларини киритилиши эҳтимоли; алоҳида солиқ тўловлари ва солиқ кредитининг етказиб бериш шартлари ва муддатларининг ўзгариши; жорий солиқ имтиёзларининг бекор қилиниши эҳтимоли. Савдо корхонаси учун мутлақо мақбул бўлган ҳолда (бу тўғрисида замонавий фискал амалиёт далолат бсради) у савдо корхонаси хўжалик фаолиятининг натижаларига сезиларли салбий таъсир кўрсатади. 10. Тўловга ноқобиллик таваккалчилиги. Ушбу таваккалчилик

асосан савдо корхонасининг фаолияти билан ривожланади унинг юзага келиш сабаби айланма активлар қувватлилигининг паст даражаси; пул воситаларни уларнинг оқимини режалаштириш шароитидаги тушум ва сарф қилиниш даврларининг ўзаро мос келмаслиги; инвестицион ресурсларнинг ўзгармас ҳажми шароитида ипвестицион ресурсларнипг ўзгармас ҳажми шароитида инвестицион операцияларнинг режадаги ҳажмининг олиб кетиши ва шу кабилар бўлиб ҳисобланади. Ўзининг молиявий оқибатлари бўйича хўжалик таваккалининг ушбу кўриниши савдо корхонаси банкротлиги тўғрисида иш очилишига олиб келиши мумкин ва шунинг учун ҳам у энг хавфли таваккалларга тегишлидир. 11. Молиявий мустаҳкамликни йўқотиш таваккалчилиги. Хўжалик таваккалининг ушбу кўриниши савдо корхонаси капиталининг номукаммал таркибий тузилиши (қўлланиётган қарзга олинган воситаларнинг меъёридан ортиқча улуши билан), яъни молиявий левириджнииг жуда юқори коэффиценти билан ривожланади. Унинг хавфлилиги шундаки, ушбу тўловга ноқобиллик вазиятидан чиқиб кетиш учун зарур бўлган ресурсларга бўлган киришни бир вақтнинг ўзида ёқиб қўяди ва корхонанииг келгуси даврдаги тўловга ноқобиллик шароитларини шакллантиради. Банкротнинг такдири даражаси бўйича хўжалик ҳавфининг ушбу кўриниши савдо корхонаси фаолиятидаги энг хавфли таваккалчиликлар қаторига киради. 12. Таваккалчиликларнинг бошқа кўринишлари. Бошқа хўжалик таваккалларининг гуруҳи анчагана каттадир, лекин ўзининг молиявий оқибатлари бўйича савдо корхонаси учун юқорида кўриб ўтилганлар каби аҳамиятга эга эмас. Уларга ўз-ўзига хизмат кўрсатиш дўконларида (бўлимларида) уларни ҳаридролар томонидан ўғирлаб кетилиши билан бўлган товарларнинг йўқотилиш хавфлари, тижорат банкини

нотўғри танлаш билан боғлиқ бўлган ҳисоб-касса операцияларини иозамонавий амалга оширилиши натижасида юз берадиган молиявий йўқотишлар хавфи; ходимлар томонидан молиявий ҳужжатларни қалбакилаштириш хавфи; эмиссион хавф ва бошқалар киради. Хўжалик таваккалларининг алоҳида кўринишларини келиб чиқиш манбалари бўйича асосий икки гуруҳга ажратишп мумкин. Савдо корхонасининг хўжалик фаолияти билан боғлиқ бўлган ва боғлиқ бўлмаган. Хўжалик таваккалларини бундай гуруҳлаш уларнинг асосий икки шкалага ажратилиши билан боғлиқ. 13. Тузилмавий (ёки бозор) таваккалчилиги. Таваккалчиликнинг ушбу шакли истеъмолчилик, молия ва бошқа кўринишдаги бозорларнинг барча иштирокчилари учун юзага келади. У мамалакат иқтисодий ривожланишининг алоҳида даврларини алмаштирилиши, алоҳида иқтисодий масалалар бўйича сиёсий ечимларни қабул қилиниши, ушбу бозорлар шаклларининг ўзгариш ва савдо корхонаси ўзининг хўжалик фаолияти жараёнида таъсир эта олмайдиган бошқа шунга ўхшаш омиллари билан боғлиқ. Хўжалик таваккалларининг ушбу гуруҳига валюта хавфини, фоиз хавфини инфляция хавфини, солиқ хавфини ва қисман инвестицион хавфини (инвестицияларнинг макроиқтисодий шароитларини ўзгариши қисмида) киритиш мумкин. 14. Нотузилмавий (ёки ихтисослаштирилган) таваккалчилик. Таваккалчиликнинг ушбу шакли аниқ савдо корхонасининг хўжалик фаолиятига хос ва унинг савдо менежменти даражаси билан аниқланади. У савдо корхонасининг меҳнати вазифалари бўйича номукаммал тақсимланганлиги, улардан алоҳидаларининг паст малакаси ва тажрибасининг бутунлай йўклиги; савдо корхонаси эгалари ва бош менежерларининг юқори фойда меъёри билан боғлиқ бўлган хавфли хўжалик

операцияларига чамбарчас боғлиқ; корхона активлари ва капиталининг нооптимал таркибий тузилмаси; тижорат шерикларини менсимаслик ва салбий оқибатларини савдо корхонасида хўжалик таваккаллигини («менежмент таваккалчилиги») самарали бошқариш ҳисобидан маълум бир меъёрда бартараф этиш мумкин бўлган бошқа шу каби омиллар билан боғлиқ бўлиши мумкин. 2. Корхонада хўжалик таваккалчилигин баҳолаш босқичлари. Савдо корхонасида хўжалик таваккалларини бошқаришнинг асосий мақсади улар билан боғлиқ бўлган молиявий йўқотишларни минималлаштириш бўлиб ҳисобланади. Ушбу бошқарув жараёни хўжалик таваккалларини алоҳида кўринишлари даражасини баҳолаш, уларни олдини олиш ва суғурталаш билан боғлиқ. Хўжалик таваккаллари даражасини баҳолаш ўзида ушбу таваккалчиликларни бошқаришнинг энг масъулиятли ва услубий мураккаб босқичини ифодалайди. Бундай баҳолашнинг сифатидан у ёки бу хўжалик операциясини амалга оширишнинг мақсадга мувофиқлиги; ушбу хавф даражасига мос келадигани ва у бўйича зарурий даромад даражасини аниқлаш; хўжалик таваккалларини суғурталаш бўйича мос келувчи ҳаражатларни шакллантириш лозим. Ушбу формуланинг нисбатан соддалигига қарамасдан хўжалик таваккаллари даражасини қуйидаги босқичлар бўлимида кетма-кет амалга оширилади: 1. Корхона фаолияти билан боғлиц бўлган хўжалик таваккалларининг алоҳида кўринишларини аниқлаштириш. Ушбу баҳолаш босқичининг асосий вазифаси аниқ савдо корхонаси фаолиятига хос бўлган хўжалик таваккалларининг асосий кўринишлари рўйхатини ўрганиш бўлиб ҳисобланади.

2. Хўжалик таваккалларининг алоҳида кўринишлари эҳтимоллик даражасини баҳолаш. Алоҳида хўжалик таваккалларининг эҳтимоли ўзида уларнинг келгуси даврда рўй бериш эҳтимолини баҳолашни ифодалайди. Савдо менежменти алоҳида таваккалчиликларни рўй бериш эҳтимолини баҳолашнинг кенг тизимли усулларини қўллайди. Ушбу усуллар қуйидаги тўрт гуруҳга бўлинади; иқтисодий-статистик; ҳисоб-аналитик; мувофиқлик; тафтиш. Аниқ усулларнинг танлови зарурий ахборот базасининг мавжудлиги ва мос менеджерларнинг малакаси билан аниқланади. 3. Алоҳида хўжалик таваккаллари билан боғлиқ ҳолда рўй бериши мумкин бўлган молиявий йўқотишларни аниқлаш . Мумкин бўлган молиявий йўқотишлар ҳажми амалга ошириладиган хўжалик операцияларининг тавсифи, улар учун фаолиятга киритилган активлар ёки капиталнинг суммаси, мос хўжалик таваккалларини бошланиши эҳтимоли даражаси билан аниқланади. 4. Алоҳида хўжалик операциялари бўйича таваккалчиликлар даражасининг чегаравий миқдорини белгилаш. Таваккалчиликларнинг бундай даражаси савдо корхонаси эгалари ва менеджерларининг мос келувчи молиявий менталитетини ҳисобга олган ҳолда алоҳида кўринишдаги хўжалик операциялари бўлимида белгиланади. (уларнинг алоҳида хўжалик операциялари кўринишлари бўйича тескари, тажаввускорлик ёки мўътадил молиявий сиёсатни амалга оширишга мойилликлари) Мутахассисларни баҳолаш бўйича алоҳида хўжалик операциялари устидан даражанинг чегаравий миқдорида амалга ошириш шароитдаги мўътадил молиявий сиёсат деб: Йўл қўйилиши мумкин бўлган таваккал даражаси билан боғлиқ хўжалик операциялари бўйича - 0,1;

Энг юқори таваккалчилик даражаси билан боғлиқ. хўжалик операциялари бўйича-0,01; Ҳалокатли таваккалчилик даражаси боғлиқ хўжалик операциялари бўйича - 0,0001; Бу агар, ўнта ҳодисадан биттасидан - ушбу ҳодиса бўйича бутун фойда йўқотилиши мумкин бўлса; юзта ҳодисадан биттасида - бутун даромад йўқотилса; мингта ходисадан биттасида - бутун хусусий капитални ёки унинг салмоқли қисмини йўқотса савдо корхонаси белгиланган хўжалик операциясидан воз кечиши кераклигини англатади ва корхона банкрот деб эълон қилиниши мумкин. Савдо корхонаси хўжалик таваккаллари даражасини баҳолаш улар билан боғлиқ бўлган молиявий йўқотишларни минималлаштириш бўйича тадбирлар тизимини ишлаб чиқишга ўтиш имкон беради. Ушбу тадбирлар уч асосий гуруҳдарга бўлинади: 1) хўжалик таваккалларини профилактика қилиш; 2) уларнинг корхонасидаги ички суғурталаниш (ўз-ўзини суғурталаш); 3) уларнинг ташқи суғурталаниши. Савдо корхонасидаги хўжалик таваккалларини бошқариш бўйича махсус тадбирлар тизимида асосий роль уларнинг профилактикасига тегишлидир. Хўжалик таваккалларининг профилактикаси бўйича тадбирлар гуруҳи уларнинг юзага келиш эҳтимолини камайтиришни таъминлашга қаратилган. Савдо менежментида, одатда хўжалик таваккалчиликларини профилактика қилишнинг қуйидаги шаклларидан фойдаланилади. 1. Хўжалик таваккалларидан қочиш ўзида уларни профилактика қилишнинг энг самарали усулларини ифодалайди. У аниқ хўжалик таваккал кўринишини бутунлай тугатадиган чора-тадбирларни ишлаб чиқишдан иборатдир.

Юқоридаги расмда савдо корхонасида хўжалик таваккалларини профилактика қилишнинг асосий шакллари тасвирланган. 2, Хўжалик таваккалчиликларини минималлаштириш агар улардан бутунлай четда қолишнинг имкони бўлмаса, бундай ҳаракат амалга оширилади. Савдо корхонасида хўжалик таваккалчилигини минималлаш- тирувчи тадбирлар сифатида қуйидагича қўлланилиши мумкин: а) харидорлардан алоҳида кафолатларни олиши; б) молиявий лизинг шартларида қиммат турувчи маҳсулотлар бўйича истеъмолчилик кредитини етказиб бериш шароитида товарларни сотиш; в) рацобатчилар билан шартномада форс-мажор ҳолатлари рўйхатини қисқартилиши; г) биржа операциялари шароитида (товар ёки фонд) опцион битимларининг қўлланиши. 3. Хўжалик таваккалларини табақалаштириш. Хўжалик таваккаларини минималлаштириш мақсади билан табақалаштириш имкониятлари жуда юқори ва уларнинг концентрацияси даражасини пасайтиришга йўналтирилган. Хўжалик таваккалларини табақалаштиришни йўналтиришда қуйидагилардан фойдаланиш мумкин: а) хўжалик фаолияти турларини табақалаштириш.

б) товарларни етказиб берувчиларни табақалаштириш. в) сотилаётган товар ассортиментини (таркибини) табақалаштириш. г) қимматбаҳо қоғозлар портфелини табақалаштириш. д) депозит портфелини табақалаштириш. 4. Хўжалик таваккалларини чегаралаш . Йўл қўйилиши мумкин бўлган таваккалчилик чегараларидан ташқарига доишга равишда чиқиш мумкин бўлган хўжалик фаолияти ва хўжалик операцияларининг ушбу кўринишлари бўйича бу таваккалчилик мос иқтисодий ва молиявий мсъсрларни ўрнатиш йўли билан чегараланади. Хўжалик таваккалларини чегараловчи бундай меъёр тизимига кўйидагиларпи киритиш мумкин: а) товарларни сотиб олиш бўйича биргана шерик билан тўзилгап тижорат битимининг максимал ҳажми; б) корхопадаги жами товар заҳираларининг максимал миқдори; в) биргипа харидорга бериладиган истеъмолчилик кредитининг максимал миқдори; г) юқори қувватлилик шаюшдаги айланма активларининг минимал миқл,ори; д) хўжалик айланишда фойдаланилаётган қарзга олингап восита- ларнинг чегаравий миқдори; е) биргина тижорат банкига қўйилган депозит қўйилмасинин!' максимал миқдори ва бошқа. Хўжалик таваккалларини ички суғурталаш бўйича тадбирлар гуруҳи савдо корхонасиниш' ривожланишида салбий молиявий асоратларни тугатишга қаратилган. Савдо менежментида хўжалик таваккаллари қуйидагича: Юқоридаги расмда савдо корхонасидаги хўжалик таваккалларини ички

суғурталаш (ўз-ўзини суғурталаш) асосий шакллари тасвирланган 1. Мос келадиган «Таваккалчилик учун мукофот» ҳисобидан рўй бериши мумкин бўлган молиявий йўқотишларни компенсациясини таъминлаш таваккалсиз хўжалик операцияларини таъминлай оладиган утгтбу даражасидан юқори бўлган таваккалли операциялар бўйича шериклардан қўшимча даромад хўжалик операциялари бўйича таваккалчилик даражасини пропорциопал тарзда ўсиши билан бориши лозим. Бундай шароитда хўжалик таваккалини умумий ҳажмини пропорционал равишда ўсиб боритпини эмас, балки (3-коэффиценти ёрдамида аниқланадигаи фақатгина тузилмавий таваккалчилигини таваккал учуи мукофот тўлаш лозим бўлганлиги учун уни ёдца сақлаш лозим. Бупдай боғликликнипг асосиии «бозорнииг ишопчлилик чизиғи» ташкил этади. Ушбу боғлиқпик храфик кўринишда берилган. Юқорида расмда у бўйича тузилмавий таваккалчилик даражасидан келиб чиққан ҳолда хўжалик операцияси бўйича такаккалчилик учун

мукофот (қўшимча даромад) миқдорини аниқдовчи бозорпинг ишончлилик чизиғи тасвирланган. Унинг тузилмавий таваккалчилиганипг даражасини ҳисобга олиш билан хўжалик операцияси бўйича умумий даромад қуйидаги формула бўйича ҳособланиши мумкин: Д1 = Д + (ЎД - Д) х р Бу ерда: Д1 - унинг тузилмавий таваккалчилигини ҳисобга олиш билан хўжалик операцияси бўйича умумий даромад даражаси; Д-таваккалсиз хўжалик операциялари бўйича даромад даражаси; ЎД - худди шунга ўхшаш хўжалик опсрациялари бўйича ўртача даромад даржаси р - апиқ хўжалик операцияси бўйича тузилмавий таваккалчилик даражасини тавсифловчи бетта-коэффицент; Хўжалик операцияси бўйича таваккал даражаси ва кутилаётган даромад даражасини таққослаш апиқ тузилмавий хўжалик таваккалчи-ликларининг қай даражада компенсацияланишни аниқлашга имкон беради. 2. Жарима чоралари тизими уисобидан рўй бериши мумкин бўлган молилвий йўцотишларни компенсациялашни таъминлаш. Ўзаро

хўжалик таваккалларини ички суғурталашнинг энг кенг тарқалган шаклларидан бирини ифодалайди. У шерикларини ўз мажбуриятларини бўзганлик ҳолатида пгартномага молиявий санкцияларнинг жарима, пепия, омонот ва бошқа шаклларининг зарурий шартларда, ички ҳисоб-китоби ва киритилишини назарда тутади. Жарима санкцияларининг даражаси савдо корхонасининг даромад ололмаслик, инфляция, пулнинг кслгуси қийматининг пасайиши ва хўжалик таваккалчиликларининг бошқа салбий оқибатлари билан боглиқ бўлган молиявий йўқотипгларни бутушшгича компенсациялаши лозим. 3. Молиявий еоситаларнинг бир цисмини олдиндан зауиралаш ўисобидан салбий молиявий асоратларни енгиб ўтказишни таъмин- лаш. Салбий оқибатларнинг ўрнини тўлдиригп, шериклар зиммасига яқўйилиши мумкин бўлмаган савдо корхопасининг ушбу операциялари бўйича хўжалик таваккалчиликларипинг ички суғурталашни таъминлашга имкон беради. Молиявий ресурсларни бундай заҳиралаш қуйидаги шаклларда амалга оширилади. а) савдо корхонасининг зацира (сугўрта) фондини шакллантириш. У қонунчиликнинг ва корхонанинг низоми талабларига мос равишда тузилади. Унинг шакллантирилишига ҳисобот даврида корхона томонидан олинган фойда суммасининг 5% дан кам бўлмаган миқдори йўналтирилади; б) мацсадли заҳира фопдларини шакллантириш (масалап, баҳо таваккалчилигипи суғурталаш учун) товарларни келтусида қайта баҳолаш фопдшш шакллаптирилиши мумкин. Бундай фондлар рўйхати ва уларга ажратмалар миқдори савдо корхонасининг низоми ва бошқа ичкимеъёрий ҳужжатларида қайд этилади. в) алоҳида хўжалик операциялари бўйича бюджетларни ишлаб чициш шароитида молиявий воситаларнинг заҳира ҳажмларини

шакллаптириш воситаларни бундай заҳиралаш бгоджетининг махсус моддалари кўринишида амалга оширилади. г) фойдаиииг тацсимланмаган ^олдиги. Упи савдо корхонаси алоҳида хўжалик операцияларининг салбий молиявий асоратларини тугатиш мақсадларида зарурий ҳолатларда қўлланувчи молиявий рссурслар заҳираси сифатида кўриш мумкин. Энг моддий хўжалик ресурслари ташқи суғурталаш ёрдамида суғурталанади. Бундай таваккалларнинг суғуртавий ҳимоясини суғурта- лашнинг воситаларини жалб қилувчи ва улардан ўзаро келишилган шарт- шароитлар юзага келган шароитларда улар томонидан йўл қўйилган йўқотишларни қоплаш учун фойдаланувчи махсус сугўрта компаниялари таъминлайдилар. Савдо корхонасининг хўжалик таваккалларини ташқи сугўрталаш икки асосий шаклларда амалга оширилади-мажбурий ва ихтисрий мажбурий суғурталаш. Савдо корхонасининг асосий итплаб чиқариш фондларини қамраб олади. Жорий қонунчиликка мос равишда савдо корхонасининг ушбу кўринишдага суғурта бўйича тўловлари, айланиш чегиртмалари таркиби киради. Асосий ишлаб чиқариш фондлари уларнинг баланс қиймати миқёсида мажбурий тартибда сугўрталанади. Суғур-талашнинг ҳар бир объекти учун сугўрталаш суммаларининг минимал миқдорлари ва суғурталаш тарифларининг максимал миқдоринииг хавф даражасини ҳисобга олиш билан аниқданади ва хукумат томонидан тасдикдаиади. Бу шароитда мипимал суғурталаш суммаси су^рталаш объектларининг қолдиқ қиймати даражасида белгаланади. Хўжалик таваккалларини ихтиёрий сугўрталаш суғурта компания- лари томонидан кенг миқёсда амалга оширилади. Савдо корхонаси томонидан қўлланувчи бундай суьўрталашпинг асосий

кўринишларига қуйидагалар киради: Юқоридаги расмда савдо корхонасида хўжалик таваккалларининг тагпқи сурукталшшшнг асосий шакллари тавсифланган. Савдо корхонасининг уларнинг тапгқи суғурталаш билан боғлиқ бўлган хўжалик таваккалларини бошқариш жараёнида уларга тўлападиган суғурталовчи миқдорларни келишига асосий эътибор қаратшшши лозим. Ушбу миқдор бир қатор омиллар ёрдамида аниқланади-суғурта суммаси, умумий даври, жорий суғурта тарифлари билаи. Сугўрта гаартномасида франксиз (суғурталовчи томонидан йўл қўйилган, лекин сукўртасчи томонидан компенсациялангап зарарнинг минимал қисми) миқдорини ҳам келишиб олиши лозим, агарда зарар миқцори франсиз миқдоридан олмаса, упинг учун суғуртачи маъсулиятли ўз зиммасига олмаслиги лекин у франсиз миқдоридан олиб кетса, бутун зарарни қоплашини билдиради. Сўзсиз франшиза тўлов суммасини ўзида қолдирган ҳолда суғурталовчи фрапшиза миқдоридан суғурта тўлови миқдорига таъсир

қилади. Савдо корхонаси хўжалик таваккалларини ташқи суғурталашни амалга ошириш шароитида унинг самарадорлигани аниқлаб олигпи лозим. Бундай сугўрталашнинг самарадорлигини ҳисоблаш хўжалик таваккаллари даражаси кўрсаткичларининг, суғурта қоплаш суммаси ва тўлангаа суғурта тўловлари суммасипи ўзаро таққослашга асослангап хўжалик таваккал- лариии ташқи сугўрталашни амалга ошириши қуйидаги шароитда иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқдир. РД - хўжалик тавакалларининг режаси; СК - суғурта келишуви бўйича суғуртавий қоплашнинг тўлиқ суммаси; Ф с - сўзсиз франшиза миқдори; СТ - суғурталашнинг бутун даври учун сугўрта тўловларининг суммаси; Хўжалик таваккаларини профилактика қилишга ва сугўрталашнинг турли шаклларидан кенг фойдаланиш номаътадил иқтисодий шароитларда ва истеъмолчилик бозорнинг тез-тез ўзгариб тсриши шароитларида садо корхонасининг рўй бериши мумкин бўлган молиявий йўқотишлари миқдорини сезиларли камайтириш имконини беради. Таянч иборалар: Хўжалик таваккалчилиги, тасодифий ҳалоқат, табиий офатлар, моддий активлар, капитал йўқотилиши, тижорат таваккалчилиги, баҳо таваккалчилиги, инфляция таваккалчилиги, бозор таваккалчилиги, эҳтимоллик даражаси, таваккалчиликпи баҳолаш, молиявий йўқотишлар, чегаравий миқдор, олдини олиш, суғурталаш, таваккалчиликдан қочиш, қувватлилик даражаси, хеджерлагп, птартнома, форс-мажор, сўзсиз

франшиза, ташқи суғурталаш мажбурий суьўрталаш, ихтиёрий суғурталаш.

Адабиётлар: 1. . Бланк И.А. «Торговый менеджмент», «Украинско-финский институт менеджмента и бизнеса». Киев 1997 г. 2. Торговое дело: Экономика, маркетинг, организация. М.: Инфра- М, 2002, С.560 3. Том Хопкинс. Исскуство торговать. М.:2002, С.416 4. Петров П.В., Соломатин А.Н.Экономика товарного обращения. М.: Инфа-М, 2001, С.220 5. Поведение потребителя. Практикум. Минск. Новое знание, 2002, С.123 6. Коммерческо-посредническая деятельность на товарном рынке. Учебник под ред. Проф. А.В.Зверьянова. Екатеринбург,2002, С.560 7. Вергилес Э.В. Менеджмент (практические навыки): Учеб. пособие – М. 2004.-80с. 8. Воронина Э.М. Менеджмент предприятия и организации: Учебно-практ. пособ. - М.: 2004.-256 с. 9. Босчаева З. Н. Управление экономическим ростом. М.: ЗАО « Экономикс», 2004 10. www . edu . ru 11. www.economics.ru 12. www.torg.uz 13. www.uzbussines.unitech.uz

O'xshashlar

Савдо корхоналари хўжалик таваккал-чилигини бошқариш

Савдо корхоналари муомала ҳаражатларини бошқариш.

Савдо корхоналари рентабеллик даражасини бошқариш ва таҳлил қилиш.

Савдо корхоналарида фойдани бошқариш.

Савдо корхоналарини даромадпарини бошқариш