Пулнинг мохияти ва функциялари - Iqtisodiyot - Referatlar

Пулнинг мохияти ва функциялари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ðåæà: 1.Ïóëíèíã êåëèá ÷è=èøè âà çàðóðëèãè. 2.Ïóëíèíã ìîщèÿòè âà òóðëàðè. 3.Ïóëíèíã ôóíêöèÿëàðè.

www.arxiv.uz 1.Ïóëíèíã êåëèá ÷èêèøè âà çàðóðëèãè. Èêòèñîäèé êàòåãîðèÿãà àìàë êèëóâ÷è õàð áèð ìàìëàêàò ðèâîæëàíèøèíèíã àñîñèé âîñèòàëà ðèäàí áèðè ïóë áóëèá, áîçîð èêòèñîäèåòèãà óòèø âà óíäà èø þðè òèøäà óíèíã óðíè âà àõàìèÿòè ÿíàäà îøèá áîðàäè. Äàðõàêèêàò, ïóë - "áîçîð òèëè" äåá áåæèç àéòèëìàãàí. Õàð áèð èêòèñîäèé àõ áîðîò, òîâàð âà õèçìàòëàð áàõîñè, òóëîâëàð, äàðîìàäó õàðàæàò ëàð, ìîëèÿâèé òàëàáëàð âà ìàæáóðèÿòëàð, èêòèñîäèé àëîêàëàð ìàêðî âà ìèêðî äàðàæàëàðäà ôàêàò ïóëäà èôîäà êèëèíàäè. Áîçîð èêòèñîäèåòèãà óòèø øàðîèòèäà ïóë àõàìèÿòèíèíã îðòèá áîðèøè æàìèÿòèìèçäà ìàâæóä õóêóêèé âà æèñìîíèé øàñõëàð ôàîëèÿ òè âà óíèíã íàòèæàñè - äàðîìàäè ïóë áèëàí áîãëèê ýêàíëèãèäà äèð. Øóíèíã ó÷óí õàì ïóë áàð÷à èêòèñîäèé ðèâîæëàíèø áîñêè÷ëà ðèäà îäàìëàðíè óçèãà æàëá êèëèá êåëãàí. Àâñòðàëèÿëèê èêòèñîä÷è îëèì Ê. Ìåíãåðíèíã ôèêðè÷à Àðèñòî - òåë âà Ïëàòîíäàí áîøëàá 20 àñðíèíã áîøèãà÷à ïóë òóãðèñèäà æà - õîíäà 5-6 ìèíãäàí îðòèê ìàõñóñ àäàáèåòëàð èøëàá ÷îï êèëèíãàí. Àãàð áèç õîçèðãè êóíäà ïóë òóãðèñèäà ¸çèëãàí âà ÷îï êèëèíãàí àäàáè¸òëàð ñîíè áóíäàí áèð íå÷à ìàðòà îøèá êåòãàí äåñàê ìó áîëàãà áóëìàñà êåðàê. Êóïëàá òàäêèêîòëàð óòêàçèëèøèãà êàðàìàñäàí ïóë âà óíèíã õóñóñèÿòëàðè, õàð áèð òèçèìäà èøëàòèëèøè, óðíè, èêòèñîäãà òàúñèðè, íåãà àëîõèäà îëèíãàí èíäóâèäóìëàð êóëèäà ïóëíèíã êóïàéèøè áîéëèãèíèíã êóïàéèøèãà îëèá êåëäè-þ, æàìèÿò ìèêú¸ñèäà ìóîìèëàäàãè ïóë ìàñàëàñèíè êóïàéèøè æàìèÿò áîéëèãè îðòèá áîðèøèãà ñàëáèé òàúñèð êóðñàòàäè äåãàí ñàâîëëàðãà õàëè òóëèê æàâîá òîïèëãàí ýìàñ. Ïóë âà óíèíã âàçèôàëàðè òóãðèñèäà ìàâæóä õîðèæèé ìàìëà - êàòëàð èêòèñîä÷èëàðíèíã êóëëàíìàëàðèíè îëèá êàðàéäèãàí áóëñàê, ïóëíèíã êåëèá ÷èêèøè òóãðèñèäà èêêè õèë ãîÿ

www.arxiv.uz ìàâæóäëèãèíè êóðè øèìèç ìóìêèí. Áóëàð ðàöèîíàëèñòèê âà ýâîëþöèîí ãîÿëàðäèð. Ðàöèîíàëèñòèê êàðàøíèíã àñîñ÷èëàðèäèí áèðè Àðèñòîòåë áó - ëèá, ó ïóë êåëèá ÷èêèøèíèíã àñîñèíè óçàðî áèð-áèðèãà ìàõñóñ "êóðîë", êèøèëàð îðàñèäà óçàðî êåëèøóâ íàòèæàñèäà êàáóë êèëèí ãàí øàðòëè áèðëèêíèíã òîïèëèøè àéðèáîøëàø æàðà¸íèíèíã áóëèøèãà îëèá êåëãàí äåãàí ýäè. Òîâàðëàðíè óçàðî àéèðáîøëàø Ò- Ï - Ò øàêëèäà îëèá áîðèëãàí. 18 àñðíèíã îõèðëàðèãà÷à ïóë òîìîíëàð óðòàñèäà øàðòíîìà âîñèòàñè äåá êàðàëãàí. Õîçèðãè âàêòäà áàúçè ÷åò ýë îëèìëàðè ìàñàëàí, Ïîë Ñàìóýëñîí ïóëíè ñóíúèé ñîöèàë øàðòëàøèø áåëãèñè äåá èçîõëàìîêäà. Áîøêà àìåðиêàëèê Æîí Ãåëáðåéò êèììàòáàõî ìåòàëëàðíèíã ïóë âàçèôàñèíè áàæàðèøè áó êèøèëàð óðòàñèäà êåëèøóâíèíã ìàõñóëè äåá óêäèðìîêäà. Óçîê éèëëàð äàâîìèäà ñîáèê òèçèìäà ïóë âà ïóë ìóîìàëàñè ñîõàñèäàãè òàäêèêîòëàð Ê.Ìàðêñíèíã òàúëèìîòè àñîñèäà îëèá áî - ðèëäè. Ïóëíèíã êåëèá ÷èêèøèíè òàäêèê êèëèøäà, àëáàòòà Ìàðêñ - íèíã õèçìàòè êàòòà áóëñà-äà, ó àñîñàí, Àäàì Ñìèò, Äàâèä Ðèêàðäî - ëàðíèíã òàäêèêîòëàðèãà òàÿíãàí õîëäà ïóëíèíã ìîõèÿòèíè èôîäà ëàá áåðãàí. Áó èêòèñîä÷èëàð ïóëíèíã óçè õàì òîâàð ýêàíëèãèíè, ïóëíèíã êåëèá ÷èêèø áîñêè÷ëàðèíè èçîõëàá áåðà îëäèëàð. Óëàð îëòèí âà êóìóø êàçèá îëèø âà èøëàòèø ó÷óí ìàúëóì ìåõíàò ñàðô ëàíàäè, øó ìåõíàò îëòèí âà êóìóøäà ãàâäàëàíãàí õîëäà, áîøêà òî âàðëàðíèíã êèéìàòèíè óë÷àøíèíã àñîñè áóëèá õèçìàò êèëàäè äåá êóðñàòãàíëàð. Õîçèðãè âàêòäà þêîðèäàãè óõøàãàí ðåàë ïóëëàð óð íèãà óç êèéìàòèãà ýãà áóëìàãàí êîãîç âà êðåäèò ïóëëàð ìóîìàëà - äà èøëàòèëìîêäà. Øóíèíã ó÷óí, êîãîç âà êðåäèò ïóëëàð ïóë êå ëèá ÷èêèøè òóãðèñèäàãè ðàöèîíàëèñòèê êîíöåïöèÿíèíã òóãðèäàí òóãðè èñáîòè áóëà îëìàéäè. Êîãîç ïóëëàð þçàãà êåëãóí÷à æàìèÿò áèð íå÷à ðèâîæëàíèø áîñêè÷èíè áîñèá óòãàí.

www.arxiv.uz Ïóëíèíã êåëèá ÷èêèø òàðèõè êóïðîê ïóëíèíã ýâîëþöèîí íàçà - ðèÿñè áèëàí áîãëèê. Òîâàð ìóîìàëàñèãà ýâîëþöèîí ðèâîæëàíèø æà - ðèåíèäà óìóìèé ýêâèâàëåíò øàêëèíè õàð õèë òîâàðëàð óéíàãàí. Õàð áèð æàìîà óç òîâàðèíè ýêâàëåíò ñèôàòèäà óðòàãà êóéãàí. Ëå - êèí æàìèÿò òàðàêêèåòè øó òîâàðëàð è÷èäàí èêêè ãóðóõ òîâàðëàð íèíã àæðàëèá ÷èêèøèãà îëèá êåëàäè. Áóëàð: ýõòè¸æ ó÷óí çàðóð áóëãàí òîâàðëàð âà çåáó - çèéíàò òîâàðëàðèäèð. 2.Ïóëíèíã ìîщèÿòè âà òóðëàðè. Èøëàá ÷èêàðèøíèíã ðèâîæëàíèøè íàòèæàñèäà äåõêîí÷èëèê âà ÷îðâà÷èëèêäàãè ìåõíàò òàêñèìîòè, òîâàð òóðëàðèíèíã êóïàéèø, àë ìàøèíóâ æàðà¸íèíèíã ÿíàäà ðèâîæëàíèøèíè òàêîçî êèëäè. Àëìàøóâ æà ðà¸íèäà òîâàð ýãàëàðè óçàðî ìóëîêîòäà áóëèá òîâàðíèíã ýãàñè óç ìàõñóëîòèíè (ìóëêèíè) áàõîëàãàí. Øó áàõîëàø æàðàåíè áèðîð óë - ÷îâ áèðëèãè áóëèøíè òàêîçî êèëãàí. Óòãàí àñð èêòèñîä÷èëàðè ïóëíè òîâàðëàðíèíã òîâàðè äåá èôîäàëàãàíëàð âà óíèíã êóéèäàãè õóñóñÿòëàðèíè èçîõëàá áåðãàí - ëàð. Áèðèí÷èäàí, ïóëíèíã èñòåúìîë êèéìàòèäà áîøêà òîâàðëàðíèíã êèéìàòè óç èôîäàñèíè òîïàäè. Èêêèí÷èäàí , ïóëäà èôîäàëàíãàí àíèê ìåõíàòíè àñîñèé àáñòðàêò ìåõíàò òàøêèë êèëàäè. Ó÷èí÷èäàí , ïóë íè èôîäàëîâ÷è õóñóñèé ìåõíàò ñèôàòèäà íàìîåí áóëàäè. Øóíãà àñîñëàíãàí õîëäà ïóë õàì òîâàð, ëåêèí áîøêà òîâàð ëàðäàí ôàðê êèëóâ÷è õóñóñèÿòëàðãà ýãà áóëãàí ìàõñóñ òîâàðäèð äåãàí õóëîñàãà êåëèø ìóìêèí. Ïóëíèíã ìàõñóñ òîâàð ñèôàòèäà õó ñóñÿòè øóíäàêè, ó áàð÷à òîâàðíèíã êèéìàòèíè óçèäà èôîäà êèëóâ ÷è, óìóìèé ýêâèâàëåíò õèñîáëàíàäè. Óìóìèé ýêâèâàëåíò âàçèôàñèíè óçîê éèëëàð äàâîìèäà îëòèí áàæàðèá êåëãàí áóëñàäà, òîâàð õóæàëèãèíèíã ïóë ìóîìàëàñèíèíã ðèâîæëàíèøè êîãîç ïóëëàð, áîøêà êðåäèò âîñèòàëàðè þçàãà êåëèø - ãà, êðåäèò âà ïóë ïóë ìàáëàãëàðèíèíã áàíêäà áèð õèñîá ðàêàìè äàí

www.arxiv.uz èêêèí÷è õèñîá ðàêàìèãà óòêàçèøè êàáè æàðàåíëàðèíèíã ïàéäî áóëèøãà îëèá êåëãàí. Ïóë êàíäàé øàêëäà áóëèøäàí êàòúè íàçàð - ó ïóëëèãè÷à êîëàäè. Þêîðèäàãèëàðãà àñîñëàíãàí õîëäà ïóëíèíã ìîõèÿòèíè êóéäàãè÷à òàúðèôëàø ìóìêèí. Ïóë - áó ìàõñóñ òîâàð, óìóìèé ýêâàëåíò áóëèá, àáñòðàêò ìåõíàò õàðàæàòëàðèíè óçèäà àêñ ýòòèðàäè âà òîâàð õóæàëèãèäàãè èæòèìîèé èøëàá ÷èêàðèø ìóíîñà áàòëàðèíè èôîäàëàéäè. Áó òàúðèô ïóëíèíã áàð÷à õóñóñèÿòëàðíèíã óçèäà òóëèê èôî - äàëàéäè äåá àéòèøèìèç ìóìêèí. Áóëàð, áèðèí÷èäàí : ïóëíèíã áîøêà òîâàðëàðäàí àæðàëèá òóðóâ÷è ìàõñóñ òîâàðëèãè; èêêèí÷èäàí - ïóë áó óìóìèé ýêâèâàëåíò ÿãîíà òîâàð áóëèá, êîëãàí, òîâàðëàðíèíã êèéìàòèíè óçèäà èôîäà êèëèøè (áîøêà õàõëàãàí áèð òîâàð áó õó ñóñèÿòãà ýãà áóëà îëìàéäè); ó÷èí÷èäàí , ïóëíèíã ýêâèâàëåíòè ñèôà òèäà òîâàðíè ÿðàòèøãà êåòãàí ìåõíàò âà áîøêà õàðàæàòëàðíè óçè äà èôîäà êèëèøè; òóðòèí÷èäàí , ïóëíèíã õàð áèð èêòèñîäèé òèçè ìäà, òîâàð èøëàá ÷èêàðèøäà êèøèëàð óðòàñèäà þçàãà êåëàäèãàí èêòèñîäèé ìóíîñàáàòëàðíè èôîäà êèëóâ÷è âà áîøêàëàðäèð. Ïóë òóãðèñèäàãè ýâîëþöèîí íàçàðèÿ óíèíã óë÷îâè áèðëèãè âà ìóîìàëà âîñèòàñè ýêàíëèãèíè î÷èá áåðàäè. ×åò ýë èêòèñîä÷èëàðè ïóëíèíã èêòèñîäèé êàòåãîðèÿ ñèôàòèäà ìîõèÿòè âà çàðóðëèãèãà õàì ýúòèüîð áåðèøãàí. 1857 éèëäà òàíèêëè èíãèëèç èêòèñîä÷èñè Ó.Æåâîíñ èêòèñîäèé ôàíëàð ó÷óí ïóë ìà ñàëàñè - ó ãåîìåòðèÿäàãè àéëàíà êâàäðàòóðàñèãà òåíã ìàñàëà äå ãàí ýêàí. Øóíèíã ó÷óí ÷åò ýë èêòèñîä÷èëàðè áó мавзуíè ÷åòëàá óòèøãàí. 50 éèëëàðäàãè äàðñëèêëàðíèíã ìóàëëèôëàðè ïóëíèíã ìî õèÿòèäàí êóðà óíèíã èêòèñîäãà, èøëàá ÷èêàðèø âà áàíäëèê ìîääèé ðåñóðñëàð âà óëàðäàí ôîéäàëàíèøãà òàúñèðèíè

www.arxiv.uz óðãàíèø ìóõèìðîê äèð, äåá òàúêèäëàøãàí âà êóï÷èëèê ÷åò ýë îëèìëàðè øó éóíàëèøäà èø îëèá áîðèøãàí. Õîçèðãè âàêòäà ïóë òóãðèñèäà áèçäà ìàâæóä ÷åò ýë àäàáèåòëàðèäà êóðèëãàí ìàñàëàëàð áó ôèêðèìèçíèíã èñáîòè áóëèøè ìóìêèí. Õàêèêàòäà õàì áîçîð èêòèñîäèãà óòèø øàðîèòäà ïóëíèíã çàðóðëèãè, ìîõèÿòèíè òàäêèê êèëèøäàí êóðà, ïóëíèíã èê òèñîäãà, èøëàá ÷èêàðèøãà, áàíäëèêãà òàúñèðèíè òàäêèê êèëèø æàìèÿòèìèç ó÷óí àõàìèÿòëèðîê äåá óéëàéìèç. Ïóëíèíã òóðëàðè. Ïóë óçèíèíã ýâîëþöèÿñè æàðàåíèäà ìåòàëë (îëòèí, êóìóø, ìèñ), êîãîç, êðåäèò ïóëëàð øàêëèäà èøëàòèëèá êåëèíãàí, êèéìàòèíè óçèäà èôîäàëàøãà êóðà ïóëëàð èêêè òóðãà áóëèíàäè: - õàêèêèé ïóëëàð; - õàêèêèé ïóëëàðíèíã óðíèíè áîñóâ÷èëàð - êèéìàò áåëãèëàðè. Õàêèêèé ïóëëàð íîìèíàë êèéìàòèíè óçèäà èôîäàëîâ÷è, ðåàë êèéìàòãà ýãà ìåòàëë ïóëëàð áóëèá, óëàð õàð õèë øàêëëàðäà ÷èêàðèëãàí âà êåéèí÷àëèê àìàëäà êóëàé áóëãàí äîèðà (øó øàêëäà ìåòàëë åìèðèëèøè êàì áóëàäè) äîèðà øàêëèäà ÷èêàðèëãàí. Òàðèõèé ìàúëóìîòëàðãà êóðà, áèðèí÷è òàíãàëàð áóíäàí 26 àñð îëäèí Ëèäèÿ âà Õèòîéäà 7 àñðëàðäà õîçèðãè Ìàðêàçèé Îñè¸ äàâëàòëàðèäà, 9-10 àñðëàðäà Êèåâ Ðóñäà çàðá êèëèíãàí. 18 àñðíèíã îõèðè âà 19 àñðíèíã áîøëàðèäà òàíãàëàð àñîñàí îëòèíäàí çàðá êèëèíãàí, îë òèí âà áîøêà êèììàòáàõî ìåòàëëàðíè êàçèá ÷èêàðèøíèíã êèéèíëà øóâè, èøëàá ÷èêàðèøíèíã ðèâîæëàíèøè âà òóëîâ, ìóîìàëà êèéìàò áåëãèëàðèíè êèðèòèø çàðóð áóëèá êîëäè. Îëòèí âà êóìóø ìóîìàëà äàí ÷èêà áîøëàäè. Êîãîç ïóëëàð. Ïóëíèíã áó òóðè õàêèêèé ïóëëàðíèíã âàêèëè áóëèá, ïóëíèíã ìóîìàëà ôóíêöèÿñè ðèâîæëàíèøè íàòèæàñèäà þçàãà êåëãàí.

www.arxiv.uz Êîãîç ïóëëàð þçàãà êåëèøèíèíã êóéèäàãè áîñêè÷ëàðèíè êåë - òèðèø ìóìêèí. 1-áîñêè÷ - òàíãàëàð óçîê âàêò ìóîìèëàäà áóëèøè, êóëäàí - êóëãà óòèø íàòèæàñèäà åìèðèëèøè; 2-áîñêè÷ - òàíãàíèíã ìåòàë òàðêèáèíèíã áóçèëèøè. Äàâëàò òîìîíèäàí îíãëè ðàâèøäà äàâëàò õàçèíàñèãà òóøóìíè îøèðèø ìàêñà - äèäà òàíãàëàðíèíã ìåòàëë (îëòèí, êóìóø) ìèêäîðèíèíã êàìàéòèðè - ëèøè; Áó áîñêè÷äà òàíãà òàðêèáèíèíã áóçèëèøèãà îëòèí, êóìóø âà áîøêà êèììàòáàõî ìåòàëëàðíè êàçèá ÷èêàðèøíèíã ìóðàêêàáëàøóâè âà óëàð çàõèðàëàðèíèíã êàìëèãè õàì ñàáàá áóëãàí. 3-áîñêè÷ - äàâëàò òîìîíèäàí ýìèññèîí äàðîìàä îëèø ìàêñà äèäà õàçèíà áèëåòëàðèíèíã ÷èêàðèëèøè. Òàðèõèé ìàíáàëàðäà áèðèí÷è êîãîç ïóëëàð 12 àñðäà Õèòîéäà ÷èêàðèëãàí äåá êóðñàòèëàäè. Ëåêèí, òàðèõèé ìàúëóìîòëàðãà àñîñàí 700 éèëëàðäà êóìóø òàíãàëàð ÷èêàðèëãóíãà êàäàð, Áóõîðî äàâëàòèäà êîãîçäàí ïóë ñèôàòèäà ôîéäàëàíãàí ýêàí. Êîãîç ïóëëàð Àìåðèêà âà Åâðîïàäà 17-18 àñðëàðäà ÷èêàðèë - ãàí. Êîãîç ïóëëàð äåá - Õóêóìàò òîìîèäàí áþäæåò òàê÷èëëèãèíè êîïëàø ó÷óí ÷èêàðèëãàí äàâëàò òîìîíèäàí ìóàéÿí êóðñè óðíàòèëãàí ïóë áåëãèëàðèãà àéòèëàäè. Ñîô îëòèí âà êóìóøäàí áóëìàãàí òàíãàëàð ìóîìàëàäà ïóë ñè - ôàòèäà èøëàòèëñàäà óëàðíèíã íîìèíàë ìèêäîðè ðåàë ìèêäîðäàí ôàðê êèëãàí. Øóíäàé áóëñà õàì ìàçêóð òàíãàëàð ìàúëóì ìèêäîðäà ãè îëòèííè óçèäà èôîäà êèëãàí. Àììî, áèçãà óëàð êèéìàòèíè áåëãèëàá áåðãàí õîëîñ. Êîãîç ïóëëàðíèíã ýìèòåíòè áóëèá, ¸êè äàâëàò õàçèíàñè ¸êè ýìèññèîí áàíê õèñîáëàíàäè. Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà ìóîìèëàãà ïóë áåëãèëàðèíè Óçáå - êèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Ìàðêàçèé áàíêè ÷èêàðàäè, êîãîç ïóëëàðíèíã

www.arxiv.uz òàáèàòè, óëàðíèíã èíôëÿöèÿãà ìîéèëëèãèíè êóðñàòàäè, êîãîç ïóë - ëàðíè ìóîìèëàãà ÷èêàðèøäà ïóë ìóîìèëàñè êîíóíè òàëàáëàðèíè ýú - òèáîðãà îëèø êåðàê. Ëåêèí, àìàëèåòäà õàð äîèì õàì øó òàëàáëàð ýúòèáîðãà îëèíàâåðìàéäè. Ïóë ìóîìèëàãà òîâàð àéëàíèøè ýõòè¸æè íè êîïëàø ó÷óíãèíà ÷èêàðèëèø êåðàê. Àìàëäà ýñà ïóë þêîðèäàãè äàí òàøêàðè áþäæåò òàê÷èëëèãèíè äàâëàòíèíã áîøêà õàðàæàòëàðèíè ó÷óí õàì ÷èêàðèëàäè, äàâëàòíèíã ìîëèÿâèé ðåñóðñëàðèãà áóëãàí òàëàáëàðèãà áîãëèê áóëàäè. Áó àëáàòòà, ìóîìèëàäàãè ïóë ìàññà - ñèíèíã óçãàðèá òóðèøèãà, àêñàðèÿò õîëëàðäà óíèíã ìóîìèëàãà êå - ðàãèäàí îðòèê÷à ÷èêèá êåòèøãà îëèá êåëàäè. Íàòèæàäà ïóëíèíã áàðêàðîðëèãèãà ïóòóð åòàäè, óíèíã êàäðè òóøàäè, õàëêíèíã äàâ - ëàòãà áóëãàí èøîí÷è ïàñàÿäè, òóëîâ áàëàíñíèíã áàðêàðîðëèãè éó - êîëàäè (ïàñèâ êîëäèê õàæìè îðòàäè) ìèëëèé âàëþòàíèíã êóðñè òó - øàäè âà õ.ê. Êðåäèò ïóëëàð. Èøëàá ÷èêàðèø âà òîâàð àéëàíèøèíèíã ðèâîæ ëàíèøè ìåòàëë ïóëëàðíèíã åòèøìàñëèãè êðåäèò ìóíîñàáàòëàðíèíã ðèâîæëàíèøèãà îëèá êåëàäè. Òîâàð âà òóëîâ àéëàíèøèíèíã ýõòèåæè íè êîïëàø ìàêñàäèäà ìóîìèëàãà îëòèí, êóìóø òàíãàëàð áèëàí áèð êàòîðäà êðåäèò âîñèòàëàðè: ÷åê, âåêñåëü, áàíêíîòëàð ÷èêàðèë ãàí. Êðåäèò ïóëëàð äåá - êðåäèò ìóíîñàáàòëàðè àñîñèäà þçàãà êåëóâ÷è, òóëîâ âîñèòàñèíè áàæàðóâ÷è êèéìàò áåëãèëàðèãà àéòèëà äè. Êðåäèò ïóëëàð óçèíèíã ìóñòàêèë êèéìàòèãà ýãà ýìàñ, ÷óíêè óëàðíè ÿðàòèø ó÷óí àáñòðàêò çàðóðèé ìåõíàò ñàðôëàíìàéäè. Êðåäèò ïóë ëàð êîãîç ïóëëàðäàí ôàðê êèëèá óëàð áèð âàêòíèíã óçèäà êèéìà òíè èôîäàëàéäè âà ó êðåäèò õóææàòè áóëèá, êðåäèòîð âà êàðç îëóâ÷è óðòàñèäàãè èêòèñîäèé ìóíîñàáàòíè àêñ ýòòèðàäè. Êðåäèò ïóëëàðíèíã àñîñèé òóðëàðèäàí áèðè âåêñåëü õèñîáëàíàäè.

www.arxiv.uz Âåêñåëü - áó êàðçäîðíèíã (îääèé âåêñåëü) ¸êè êðåäèòîðíèíã (óòêàçìà âåêñåëü- òðàòòà) êóðñàòèëãàí ñóììàíè, êóðñàòèëãàí âàêòäà, êóðñàòèëãàí æîéäà òóëàø òóãðèñèäàãè åçìà ìàæáóðèÿòè õèñîáëàíàäè. Òèæîðàò âåêñåëëàðèíèíã îääèé âà óòêàçìà òóðëàðè ìàâæóä. Óëàðäàí òàøêàðè ìàúëóì ñóììàíè êàðçãà áåðèø áèëàí áîãëèê áóëãàí ìîëèÿâèé âåêñåëëàð ìàâæóä. Ìîëèÿâèé âåêñåëíèíã áèð òó ðè õàçèíà âåêñåëëàðè áóëèá, óëàðäà äàâëàò êàçäîð ñèôàòèäà èø òèðîê êèëàäè. ßíà âåêñåëëàðíèíã óðòîêëèê, áðîíçà âåêñåë òóðëàðè ìàâæóä. Áàíêíîò - êðåäèò ïóëëàðíèíã åòàê÷è âàêëëàðèäàí áóëèá, Ìàðêàçèé áàíê òîìîíèäàí, âåêñåëëàðíè õèñîáãà îëèø éóëè áèëàí ÷èêàðèëàäè. Óòìèøäà áàíêíîò ìóääàòñèç ìàæáóðèÿò áóëèá, õîõëàãàí âàêò äà óíè áàíêêà òîïøèðèá, óðíèãà óíäà êóðñàòèëãàí ñóììàãà ìóâî ôèê îëòèí ¸êè êóìóø îëèø ìóìêèí áóëãàí. Âåêñåëü áàíêíîòäàí êóéèäàãè õóñóñèÿòëàðè áèëàí ôàðê êèëà äè. - âåêñåëü ìàúëóì ìóääàòíè óçèäà èôîäàëàéäè (3-6 îé ìóä äàòãà ýãà áóëãàí âåêñåë), áàíêíîò ìàúëóì ìóääàò áèëàí ÷åãàðà ëàíìàéäè. - âåêñåëü áóéè÷à âåêñåëíè áåðãàí òîìîí óíè òóëàøíè êàôî - ëàòëàñà, áàíêíîòäà óíè òóëàøíè äàâëàò (äàâëàò áàíê) êàôîëàò - ëàéäè. Áàíêíîò êàðç ïóëëàðäàí êóéèäàãèëàð áèëàí ôàðê êèëàäè: - êåëèá ÷èêèøè áóéè÷à - êîãîç ïóëëàð àñîñàí ìóîìèëà âîñè òàñè ôóíêöèÿñèíè áàæàðèø àñîñèäà áàíêíîòëàð òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè àñîñèäà êåëèá ÷èêêàí. - àëìàøóíóâ áóéè÷à , áàíêíîòëàð îëäèí îëòèí âà êóìóøãà àë - ìàøòèðèëãàí, êîãîç ïóëëàð ýñà ìåòàëëàðãà õå÷ êà÷îí àëìàøòèðèë - ìàãàí.

www.arxiv.uz - ýìèññèÿ êèëèíèøè áóéè÷à , êîãîç ïóëëàðíèíã áàíêíîòëàðäàí ôàðêè áóëãàí (õàçèíà áèëåòëàðèíè Ìîëèÿ âàçèðëèãè âà Ìàðêàçèé áàíê ÷èêàðãàí) âà õ.ê. Õîçèðãè çàìîí áàíêíîòëàðè àëáàòòà îëòèíãà àëìàøòèðèá áå - ðèëìàéäè. Ëåêèí óëàð êóéèäàãè éóëëàð áèëàí ïóë ìóîìèëàñèãà êå - ëèá òóøàäè: - õóæàëèêëàðíè áàíê òîìîíèäàí êðåäèòëàø îðêàëè áåðèëãàí êðåäèòëàðíèíã áèð êèñìè ìóîìèëàãà êèðèá êåëàäè; - äàâëàòíè êðåäèòëàø, ÿúíè áàíêíîòëàð êàðç ìàæáóðèÿòè ñè - ôàòèäà ìóîìèëàãà ÷èêàäè; - àêòèâ òóëîâ áàëàíñãà ýãà áóëãàí äàâëàòëàðäà ðàñìèé âà - ëþòà ðåçåðâëàðèíèíã óçèøè îðêàëè âà áîøêàëàð. ×åê - âåêñåëü âà áàíêíîòäàí êåéèí ïàéäî áóëãàí êðåäèò âî - ñèòàñè õèñîáëàíèá, òóëîâ÷èíèíã óç áàíêèãà óíèíã ñ÷åòèäàí ìàá - ëàãíè îëóâ÷èíèíã ñ÷åòèãà óòêàçèá êóéèø òóãðèñèäàãè áóéðóãèäèð. Äàñòëàáêè ÷åêëàð òàõìèíàí 1683 éèëëàðäà Àíãèëÿäà êóëëàíè ëà áîøëàãàí. ×åêíèíã êóéèäàãè òóðëàðè ìàâæóä: - èñìè åçèëãàí ÷åê - áèð êèøè íîìèãà åçèëàäè âà óíè áîø êàãà áåðèø ìóìêèí ýìàñ. - îðäåðëè ÷åê - áèð êèøè íîìèãà åçèëàäè âà èíäîññàìåíò áó - éè÷à áîøêà øàñãà áåðèø ìóìêèí. - êóðñàòèëãàíäà òóëàíèøè ëîçèì áóëãàí ÷åê. - àêöåïòëàíãàí ÷åê - áàíê ÷åêíè òóëàø áóéè÷à ðîçèëèê áå - ðàäè âà áîøêàëàð. ×åê åðäàìèäà áàíêäàí íàêä ïóë îëèø, ó áèëàí òóëîâëàðíè âà áîøêà õèñîá êèòîáëàðíè àìàëãà îøèðèø ìóìêèí. Õîçèðãè âàêòäà êðåäèò ïóëëàðíèíã çàìîíàâèé òóðëàðè ýëåêò - ðîí ïóëëàð âà êðåäèò êàðòî÷êàëàðäàí ôîéäàëàíèëìîêäà.

www.arxiv.uz Áàíêëàð ôàîëèÿòèäà ÝÕÌëàðäàí ôîéäàëàíèø, ýëåêòðîí ïóëëàð ¸ðäàìèäà êàðçëàðíè òóëàøíè òåçëàøòèðàäè. ÀÊØäà ïóë ìàáëàãëàðè íè ýëåêòðîí óòêàçèø òèçèìè - EFTS ( Electronic Funds Transfert System ) àéëàíèøèíèíã ñàìàðàëè áóëèøèíè òàúìèíëàìîêäà. Õîçèðãè çàìîí àìàëè¸òèäà êóëëàíà¸òãàí êðåäèò êàðòî÷êàëàð íàêä ïóëëàð óðíèãà õèñîá êèòîáëàðíè îëèá áîðèø ó÷óí ÷èêàðèëãàí áóëèá, óëàð æóäà êóëàé âà ìóàéÿí àôçàëëèêëàðãà ýãà. Êðåäèò êàð òî÷êà áóéè÷à áàð÷à òóðäàãè ÷àêàíà ñàâäî ó÷óí âà õèçìàòëàð ó÷óí õàê òóëàø ìóìêèí. 3.Ïóëíèíã ôóíêöèÿëàðè. Õàð áèð èêòèñîäèé êàòåãîðèÿëàðíèíã àìàë êèëèøè, èêòèñîäèé ìóíîñàáàòëàðíèíã ìàñóëè ñèôàòèäà íàìîåí áóëèøè, ïóëíèíã çèììàñèãà ìàúëóì âàçèôàëàðíè þêëàéäè. Ïóë èê òèñîäèé ìóíîñàáàòëàðíè óçèäà àêñ ýòòèðà òóðèá, ìàúëóì ôóíêöèÿ ëàðíè áàæàðàäè. Ïóëíèíã ìîõèÿòè óíèíã áàæàðàäèãàí ôóíêöèÿëàðèäà ÿíàäà ÿê êîëëèðîê íàìîåí áóëàäè. Ïóëíèíã ôóíêöèÿñè òóãðèñèäàãè ñàâîë áèð âàêòíèíã óçèäà õàì êèéèí âà õàì æóäà îñîí ñàâîëäåê òóþëàäè. Áó ñàâîëíèíã îñîíëèãè øóíäàêè, ïóëíèíã ôóíêöèÿëàðè ìàâ æóä õàåòãà ÿêèí âà èêòèñîäèé àìàëèåòäàãè ìàâæóä æàðàåíëàðíè èôîäàëàéäè. Êèéèíëèãè øóíäàêè ïóëíèíã ôóíêöèÿëàðè, óëàðíèíã ìîõèÿòè èêòèñîä÷èëàð òîìîíèäàí òàëêèí êèëèíàäè. Èêòèñîäèé àäàáèåòëàðäà ïóëíèíã òóðëè ôóíêöèÿëàðèíè ó÷ðàòèø ìóìêèí. Áèç ïóëíè èêòèñîäèé êàòåãîðèÿ äåá êàðàá èêòèñîäèé æèõàò - äàí ðèâîæëàíãàí ìàìëàêàòëàðäà êåíã òàðêàëãàí ôóíêöèÿëàðèíè òàõëèë êèëèá, ïóë àñîñèé òóðò ôóíêöèÿëàðíè áàæàðàäè äåãàí ôèêðíè òàúêèäëàìîê÷èìèç. Áóëàð: êèéìàò óë÷îâè, ìóîìàëà âîñèòà - ñè, òóëîâ âîñèòàñè âà æàìãàðìà âîñèòàñè ôóíêöèÿëàðè. Êèéìàò óë÷îâè ñèôàòèäà ïóëíèíã áèðèí÷è ôóíêöèÿñè óíèíã êèéìàò óë÷îâè ýêàíëèãèäèð, ÿúíè ïóë áàð÷à òîâàðëàðíèíã êèéìà -

www.arxiv.uz òèíè áåëãèëàéäè, óëàðíèíã áàõîñèíè àíèêëàøäà âîñèòà÷è áóëèá õèçìàò êèëàäè. Êèéìàò óë÷îâè ôóíêöèÿñèäà ïóë, èøëàá ÷èêàðèøãà ñàðôëàíãàí èæòèìîèé ìåõíàòíè èôîäàëàéäè âà øó ìåõíàò àñîñèäà òîâàðíèíã êèéìàòèíè áåëãèëàéäè. Ïóëíèíã ôóíêöèÿñèäà íàêä ïóëëàð ýìàñ, ôèêðàí ïóëëàð èøòèðîê êèëàäè. Ìàñàëàí: Áèç ñàâäî äóêîíèãà êè - ðèá, áèð òîâàðíè áàõîñèíè êóðèá, òîâàð øó áàõîãà àðçèéäèãàí òîâàð, ¸êè óíãà þêîðè ¸êè ïàñò áàõî êóéèëãàíìè - øó õàêäà óçè - ìèçíèíã ôèêðèìèçãà ýãà áóëèøèìèç ìóìêèí. Áèçíèíã øó õóëîñàìèç àñîñèäà ïóëíèíã êèéìàò óë÷îâè ôóíêöèÿñèãà åòàäè. Ïóëíèíã êèé ìàò óë÷îâè ôóíêöèÿñèäà áèð òîâàðíèíã êèéìàòè èêêèí÷è áèð òîâàð êèéìàòè îðêàëè èôîäà êèëèíàäè. Àãàð òàðèõãà íàçàð òàøëàéäèãàí áóëñàê, áó âàçèôàíè óç êèéìàòèãà ýãà áóëãàí òîâàð - îëòèí ¸êè îëòèííè óçèäà èôîäàëàéäèãàí ïóë áèðëèêëàðè áàæàðèá êåëãàí. Òîâàð êèéìàòèíèíã ïóëäà èôîäàëàíèøè áàõî äåéèëàäè. Áàõî - áó èäåàë øàêëäà îíãèìèçäàãè êèéìàò óë÷îâè, êèéìàò óë÷îâè âàçè - ôàñèíè ôèêðàí èôîäà êèëàäèãàí ïóëèìèç áàæàðàäè, áàõî ýñà òóëà- òóêèñ ðåàë ìîääèé áîéëèêëàðíèíã êèéìàòèíè èôîäà êèëàäè. Êèéìàò øàêëèãà ýãà áóëãàí òîâàð, áàõîãà õàì ýãà áóëàäè. Ïóëíèíã óçè óç áàõîñèãà ýãà ýìàñ, óíèíã êèéìàòè óçè áèëàí àíèêëàíèøè ìóìêèí ýìàñ. Áàõî óðíèãà ïóë ñîòèá îëèø êîáèëèÿòè ãà ýãà. Ïóëíèíã ñîòèá îëèø êîáèëèÿòè äåãàíäà ïóë áèðëèãèãà òóãðè êåëóâ÷è òîâàðëàð âà õèçìàòëàð ìèêäîðè òóøóíèëàäè. Àãàð ïóë áèðëèãèãà òóãðè êåëóâ÷è òîâàð ìèêäîðè êàí÷à êóï áóëñà, ïóëíèíã ñîòèá îëèø êîáóëèÿòè õàì øóí÷à þêîðè áóëàäè âà àêñèí ÷à. Ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèäà ïóë ¸ðäàìèäà òîâàð óçèíèíã ïóë êèéìàòèãà àéèðáîø êèëèíàäè. Áó ôóíêöèÿíè áàæàðèø ó÷óí íàêä ïóë áóëèøè ëîçèì. Áó ôóíêöèÿ åðäàìèäà òîâàðëàðíè áèð - áèðèãà àéèðáîøëàø (áàðòåð) óñóëãà ÷åê êóéèëàäè. Òàðèõèé òàðàêêè¸ò êóðñàòàäèêè, æàìèÿò ðèâîæëàíèøèíèíã èëê áîñêè÷ëàðäà áàðòåð

www.arxiv.uz êè ëèøëàð ìåõíàò ìàõñóëèíèíã àéèðáîø êèëèøíèíã ÿãîíà éóë áóëãàí. Áàðòåðíèíã íîêóëàéëèãè øóíäàí èáîðàò áóëãàíêè, À òîâàð ýãàñè Á òîâàðíè ñîòèá îëèø ó÷óí, íàôàêàò Á òîâàð èøëàá ÷èêàðóâ÷èíè, áàëêè Á òîâàð ýãàñèãà çàðóð áóëãàí òîâàðíè õàì òîïà îëèøè êå ðàê ýäè. Áó æóäà êèéèí æàðà¸í áóëèá þçëàá òîâàðëàðíè ìóîìàëàãà æàëá êèëãàí õîëäà êóçëàãàí ìàêñàäãà ýðèøèø ìóìêèí áóëãàí. Îë - òèííèíã ïóë ñèôàòèäà èøëàòèëà áîøëàøè íàòèæàñèäà áàðòåð óñóëèäà òîâàð àéèðáîøëàøíèíã ñèôàòè óç àõàìèÿòèíè éóêîòäè. Ëåêèí øóíè òàúêèäëàø êåðàêêè áàðòåð óñóëè õîçèðãè êóíäà õàì áàúçè õîëëàðäà æàõîí àìàëèåòèäà êóëëàíèá êåëìîêäà. Òîâàð äåôèöèòè, èíôëÿöèÿ ñóðúàòëàðèíèíã îøèá êåòèøè, ìàì ëàêàòäà ñèåñèé âà èêòèñîäèé áàðêàðîðëèêíèíã éóêëèãè øàðîèòèäà áàðòåð áóéè÷à òîâàðëàð õàðàêàòèíè àìàëãà îøèðèø òîìîíëàð ó÷óí êóëàé õèñîáëàíàäè. Ïóëíèíã ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèäà òîâàð êóëäàí êóëãà óòàäè âà ìóîìàëàäàí ÷åòëàøàäè, ÿúíè èñòåúìîë÷è òàñàððóôèãà óòàäè. Ïóë âà òîâàðíèíã õàðàêàòè (Ò - Ï - Ò) êèñêà âàêò è÷è äà òóãàëëàíàäè. Êèéìàòíèíã äîèìî áèð øàêëäàí èêêèí÷è øàêëãà (Ò - Ï âà Ï - Ò) óòèá òóðèøè ïóëíèíã ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíèíã àñîñèíè òàøêèë êèëàäè. Øóíèíã ó÷óí õàì áó ôóíêöèÿíèíã àìàë êèëèøäà íàêä ïóë áó ëèøè âà ó áàðêàðîð ñèôàòèäà þêîðè áóëèøè êåðàê. Óçáåêèñòîíäà ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíè Ìàðêàçèé áàíê òîìîíèäàí ÷èêàðèëãàí êîãîç ïóëëàð âà ìåòàëë òàíãàëàð áàæàðàäè. Ìóîìàëàãà ÷èêàðèëàäèãàí íàêä ïóëëàð ìèêäîðè ñàâäî-ñîòèê õàæìè - ãà èø õàêè òóëàøíèíã âàêòèãà, àõîëèíèíã áàíêäàí êàðçãà ìàáëàã - ëàð îëèø èìêîíèÿòèãà âà áîøêà îìèëëàðãà áîãëèê. Ñàâäî-ñîòèê õàæìèíèíã êóïëèãè âà èø õàêèíèíã òåç-òåç òóëàá òóðèøè ìóîìà ëàãà êóïðîê ïóë ÷èêàðèø çàðóðëèãèäàí, àõîëèíèíã áàíêäàí êóïðîê êðåäèò îëèø èìêîíèÿòèãà ýãà ýêàíëèãè êàìðîê ìóîìàëà âîñèòàñè êåðàê

www.arxiv.uz ýêàíëèãèäàí äàëîëàò áåðàäè. Øóíè àéòèø æîèçêè, èøëàá ÷è - êàðèøíè èõòèñîñëàøòèðèø íàòóðàë õóæàëèê, êè÷èê êîðõîíà, ôåðìåð õóæàëèêëàðèíèíã êóïàéøè ìóîìàëà âîñèòàñèãà áóëãàí òàëàáíè êà ìàéòèðàäè. Ïóëíèíã ìóîìàëà âîñèòàñè ñèôàòèäà èøëàòèëèøè ìóîìà ëà õàðàæàòëàðèíèíã áàðòåð õàðàæàòëàðèãà íèñáàòàí àí÷à ïàñò áó ëèøíè òàúìèíëàéäè. Ïóëíèíã ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñè óíèíã áîøêà ôóíêöèÿëàðäàí óçèíèíã ìàúëóì õóñóñèÿòëàðè áèëàí àæðàëèá òóðàäè. Ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíèíã õóñóñèÿòëàðè ñèôàòèäà êóéèäàãèëàðíè êåëòèðèø ìóìêèí: - áó ôóíêöèÿíè ìàâæóä, íàêä ïóëëàð áàæàðàäè; - òîâàð âà ïóë óçàðî êàðàìà-êàðøè, áèð éóíàëèøäà õàðàêàò êèëàäè; - òîâàð âà ïóë õàðàêàòè áèð âàêòäà þçàãà êåëàäè; - òîâàð ñîòóâ÷è âà òîâàð ñîòèá îëóâ÷è óðòàñèäà ìóíîñàáàò òóãàëëàíàäè âà òîìîíëàð òîâàðãà ¸êè ïóëãà ýãà áóëàäèëàð; - ïóë ìóîìàëà âîñèòàñè áóëèøè ó÷óí àââàëî êèéìàò óë÷îâè áóëèø êåðàê. Ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè ÷åò ýë èêòèñîäèé àäàáè¸òëàðèäà ïóëíèíã ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñè óíèíã òóëîâ âîñè òàñè ýêàíëèãèäàí äàëîëàò áåðàäè, äåãàí ÷åêëàø õóëîñàëàðèíè ó÷ ðàòèø ìóìêèí. Ëåêèí áèç ïóëíèíã þêîðèäà êåëòèðèëãàí ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíèíã õóñóñèÿòëàðè òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè õàì ìîñ êåëàäè äåá àéòà îëàìèç. Áó õóñóñèÿòëàð ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè óíèíã ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèäàí òóáäàí ôàðê êèëèøíè êóðñàòàäè. Òîâàðëàð õàð äîèì õàì íàêä ïóëãà ñîòèëàâåðìàéäè. Òîâàð ñîòóâ÷è òîâàðíè ñîòèø ó÷óí ìóîìàëàãà îëèá ÷èêêàí âàêòäà èñòåú - ìîë÷èíèíã øó òîâàðíè ñîòèá îëèø ó÷óí åòàðëè íàêä ïóëè áóëìàñ ëèãè ìóìêèí. Íàòèæàäà, òîâàðíè êðåäèòãà ñîòèøãà çàðóðèÿò òóãèëà äè,

www.arxiv.uz ÿúíè òîâàðíèíã ïóëèíè òóëàø ìóääàòè êå÷èêòèðèëàäè, òîâàð êðåäèòãà ñîòèëãàíäà ïóë òîâàðíèíã áàõîñèíè àíèêëàøäà êèéìàò óë÷îâè ôóíêöèÿñèíè áàæàðàäè, ëåêèí ó ìóîìàëàãà âîñèòà÷è áóëà îëìàéäè. Èñòåúìîë÷è ñîòèá îëãàí òîâàðè ó÷óí óíèíã ïóëèíè òóëîâ ìóääàòè êåëãàíäàí êåéèíãèíà òóëàéäè. Áó õîëäà òîâàð ïóëíèíã õàðàêàòè áèð éóíàëèøäà, áèð âàêòíèíã óçèäà, óçàðî êàðàìà-êàð øè òóðà îëìàéäè. Òîâàð õàðàêàòè àìàëãà îøãàíäà ìàúëóì âàêò óòãàíäàí êåéèí ïóë õàðàêàòè ñîäèð áóëàäè. Òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíèíã àñîñèé õóñóñèÿòè òîâàð âà ïóëíèíã õàðàêàòèíè áèð âàêòäà àìàëãà îøìàñ - ëèãè, õàðàêàòíèíã áèð òîìîíëàìàëèãè âà õàðàêàòäà áóëèíèøëàð ìàâæóäëèãèäàäèð. Ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ñèôàòèäà èøëàòèëèøè ôàêàò òîâàð êðåäèòãà ñîòèëãàíäà ñîäèð áóëìàéäè, áàëêè áàð÷à æàðà¸íëàðäà òîâàðëàð ¸êè êóðñàòèëãàí õèçìàòëàð ó÷óí òóëîâëàð óøà çàõîòè¸ê íàêä ïóëäà àìàëãà îøèðìàñà, áóíäàé èêòèñîäèé ìóíîñàáàòëàð ïóë íèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè þçàãà êåëèøäàí äàëîëàò áåðàäè. Òóëîâ âîñèòàñèäà ñîòóâ÷è òîâàðíèíã ïóëèíè îëãóí÷à òîâàð èñòåúìîë÷è èõòè¸ðèãà êåëèá òóøàäè âà ó óç ýõòèåæèíè êîí äèðèø ó÷óí òîâàðäàí òóëà ôîéäàëàíèøè ìóìêèí. Àãàð òîâàð ó÷óí òóëîâ îëäèíäàí (áóíàê) àìàëãà îøèðèëàäè ãàí áóëñà òîâàð ìàúëóì âàêòäàí êåéèí èñòåúìîë÷è èõòè¸ðèãà òó øèø ìóìêèí. Äåìàê, èêêàëà õîëäà õàì òîâàð âà ïóë õàðàêàòè áèð âàêòíèíã óçèäà àìàëãà îøìàéäè. ×óíêè, òîâàð àéëàíèøè (Ò - Ï-Ò) óçèëàäè âà ïóë õàðàêàòè òîâàð õàðàêàòèãà íèñáàòàí ìóñòàêèë òàðçäà áóëàäè. Ïóëíèíã áó õàðàêàòè òóëîâ äåá àéòèëàäè âà áó åðäà ïóë òóëîâ âîñèòàñè ñèôàòèäà èøòèðîê êèëàäè. Ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè òîâàð èøëàá ÷èêàðèø âà ìóîìàëà æàðà¸íè ðó - âîæëàíèøíèíã þêîðè áîñêè÷ëàðè ìàñúóëè áóëèá, ó ïóëíèíã êèéìàò

www.arxiv.uz óë÷îâè âà ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿëàðèäàí êåéèíðîê þçàãà êåë - ãàí äåá õóëîñà êèëèø ìóìêèí. Òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíèíã ÿíà áèð õóñóñèÿòè øóíäàêè, ñîòóâ÷è áèëàí èñòåúìîë÷è óðòàñèäàãè ìóíîñàáàò ìóîìàëà âîñèòàñè äàãèãà óõøàø êèñêà ìóääàòëè áóëèá, òåçäà òóãàëëàíìàéäè. Òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñèäà èñòåúìîë÷è òîâàðãà ýãà áóëãàíäàí êåéèí õàì ó áèëàí ìîë ñîòóâ÷è óðòàñèäàãè ìóíîñàáàò óçîê âàêò äàâîì êèëàäè. Áó ìóíîñàáàò - êðåäèò ìóíîñàáàòè õèñîáëàíàäè âà èñòúìîë÷è - êàðçäîð ñîòóâ÷è - êðåäèòîð ñèôàòèäà èøòèðîê ýòàäè. Áàúçè èêòèñîä÷èëàðèìèç âåêñåë àñîñèäà óòêàçèëàäèãàí æàðà åíëàðíè ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèãà êèðèòèøàäè. Áó áèçíèíã ôèêðèìèç÷à òóãðè ýìàñ, ÷óíêè âåêñåëü - ìàúëóì ìàáëàãíè òóëàø òóãðèñèäàãè êðåäèò ìàæáóðèÿò, ó êèéìàòèãà ýãà ýìàñ, äåìàê àéèðáîøëàøíèíã ýêâèâàëåíòè ñèôàòèäà èøòèðîê êèëà îëìàéäè. Ìàñà ëàí: À ñîòóâ÷è áèð ìèëëèîí ñóìëèê òîâàðíè Á èñòúìîë÷èíèíã âåê ñåëãà àëìàøòèðäè äåéëèê. Á áèð ìèë. ñóìëèê òîâàðãà ýãà áóëäè. À ýñà óç êèéìàòèãà ýãà áóëìàãàí, ñîòèá îëèø êîáèëèÿòè ýìèòåíò òîìîíèäàí áåëãèëàíàäèãàí âåêñåëãà ýãà áóëàäè. À ñîòóâ÷è áèð ìèëëèîí ñóìëèê âåêñåëíè ñîòñàãèíà ïóë ìàáëàãèãà ýãà áóëèøè ìóì êèí. Øóíãà àñîñàí áèç âåêñåëü æàðà¸íëàðèíè ìóîìàëà âîñèòàñèãà êèðàäè äåá òóëèê èøîí÷ áèëàí òàúêèäëàé îëìàéìèç. Áó æàðà¸íëàð êóïðîê òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñèãà òààëëóêëèäèð. Ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè ÿíà òóðëè êàðç âà ìàæáóðèÿòëàð òóëàíãàíäà: - êîðõîíà, òàøêèëîòëàð óðòàñèäà òîâàð âà õèçìàòëàð ó÷óí òóëàíãàíäà; - äàâëàò áþäæåòèãà âà êðåäèò òèçèìèãà òóëîâëàðíè àìàëãà îøèðãàíäà (ôîéäàäàí àæðàòèëàäèãàí òóëîâëàð, êðåäèò áóéè÷à êàðç âà ôîèçëàðíè òóëàø âà áîøêàëàð);

www.arxiv.uz - èø÷è-õèçìàò÷èëàðãà èø õàêè òóëàø âà àõîëèãà áîøêà òó - ëîâëàðíè òóëàø (íàôàêà, ñòèïåíäèÿ âà áîøêàëàðäà); - áîøêà õàð õèë êàðç ìàæáóðèÿòëàðíè òóëàø (ìàñàëàí, êðå - äèòãà îëèíãàí òîâàð ó÷óí òóëîâ, óé æîé, ýëåêòðî ýíåðãèÿ âà áîøêà õèçìàòëàð ó÷óí òóëîâëàð) äà àìàëãà îøèðèëàäè. Ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíèíã ÿíà áèð õóñóñèÿòè øóíäàêè, áó ôóíêöèÿäà òóëîâëàð íàêä ïóëëèê ¸êè íàêä ïóëñèç øàêëäà àìàëãà îøèðèëèøè ìóìêèí. Áó õóñóñèÿòè áèëàí õàì ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñè ìóîìàëà âîñèòàñè ôóíêöèÿñèäàí ôàðê êèëàäè. Ïóëíèíã áó ôóíêöèÿñè ¸ðäàìèäà àìàëãà îøèðèëàäèãàí íàêä ïóëëèê âà íàêä ïóëñèç òóëîâëàð áèðãàëèêäà òóëîâ àéëàíèøíè âó - æóäãà êåëòèðàäè. Ïóëíèíã òóëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñèíè áèç èêê - êèí÷è äàðàæàëè äåá êàðàøèìèç ìóìêèí ýìàñ, ÷óíêè áó ôóíêöèÿíèíã áàæàðèëìàñëèãè òóëîâëàðíèíã óç âàêòèäà àìàëãà îøìàñëèãèãà, áó ýñà õîçèðãè êóíäà ìàâæóä ìóîìàëàëàð äåáèòîð - êðåäèòîð êàðñ - ëàðíèíã êóïàéèøèãà, êðåäèò áóéè÷à âà áîøêà ìîëèÿâèé ìàæáóðèÿò ëàðíèíã áàæàðèëìàñëèãèãà, õóæàëèê æàðà¸íëàðíèíã ìåú¸ðèäà áî ðèøèãà ñàëáèé òàúñèð êóðñàòèøè ìóìêèí. Ïóë æàìãàðìà âîñèòàñè. Ïóëíèíã áó ôóíêöèÿñè ñîòèø âà ñî òèá îëèø æàðà¸íèãà çàðóðèÿò áóëìàãàí õîëäà þçàãà êåëàäè. Àãàð òîâàð èøëàá ÷èêàðóâ÷è òîâàðíè ñîòãàíäàí êåéèí óçîê âàêò äàâî - ìèäà áîøêà òîâàð ñîòèá îëìàñà ïóë ìóîìàëà âà êèéìàò, òóëîâ àéëàíèøèäàí ÷åòëàøàäè. Éèãèëãàí ïóëëàð æàìãàðìà âîñèòàñè ôóíê öèÿñèíè áàæàðàäè. Òîâàð èøëàá ÷èêàðèø âà ìóîìàëà æàðà¸íè ïóëíè æàìãàðèøãà èìêîíèÿò ÿðàòàäè. Æàìãàðìà èêêè õèë éóíàëèøäà þçàãà êåëèøè ìóìêèí. Ìàêñàäëè æàìãàðèø ¸êè óìóìàí æàìãàðèø øóíàêà æàìãàðìàëàð áîðêè àíèê áèð ìóëæàë áóëãàí õîëäà éèãèá áîðèëàäè. Ìàêñàäëè æàìãàðìàäà îäàìëàð ìàøèíà, àñáîá óñêóíà, óé

www.arxiv.uz æîé ñîòèá îëèø ¸êè áîøêà ìàúëóì ìàêñàäíè àìàëãà îøèðèø ó÷óí ìàáëàã æàì ãàðàäèëàð. Ïóëíèíã æàìãàðìà âîñèòàñè ôóíêöèÿñè ïóëíèíã ïóë àéëàíèø äàí ÷èêèá êåòèøãà îëèá êåëàäè. Áóíäà ïóë, ïóë àéëàíèøíèíã êàé ñèäèð êàíàëëàðèäàí òóðèá êîëàäè âà íàòèæàäà ó ìàâæóä àéëàíèø äàí àæðàòèá ìàúëóì âàêòãà÷à àéëàíèøãà êàéòèá òóøìàñëèãè ìóì êèí. Ïóëíèíã æàìãàðìà âà áîéëèê òóïëàø âîñèòàñè ôóíêöèÿñè ïóë ìóîìàëàñèíè ñòèõèÿëè ðàâèøäà áîøêàðèá áîðàäè. Òîâàð èøëàá ÷è - êàðèø õàæìèíèíã óçëóêñèç óçãàðèá òóðèøè, ïóë ìàññàñèíèíã äîè - ìèé óçãàðèá òóðèøèãà îëèá êåëàäè. Êèììàò áàõî ìåòàëëàð, áóþì - ëàðíèíã ìóîìàëàãà êåëèá - êåòèá òóðèøè, ïóë ìàññàñè õàæìèíèíã óøëàá òóðèëèøè, ïóë ìóîìàëàñè êàíàëëàðèäà ïóë îêèìè êóïàéèá êåòèøèíèíã îëäèíè îëèøè ìóìêèí. Ïóëíèíã ìóîìàëà âîñèòàñèäàí ÷èêèá æàìãàðìàãà àéëàíèøè âà æàìãàðìàíèíã ìóîìàëà âîñèòàñèãà àéëàíèøè ïóë òèçèìèíè ìóâîçà íàòäà óøëàá òóðóâ÷è çàðóðèé øàðò õèñîáëàíàäè. Ïóëíè æàìãàðèøãà óíäàéäèãàí îìèë - óíèíã ìàõñóñ òîâàð, óìóìèé ìóêîáèëëèãè ÿúíè, áîøêà áàð÷à òîâàðëàðãà õîõëà ãàí âàêòäà àëìàøòèðèø ìóìêèíëèãèäàäèð. Ïóëãà ñèôàò âà ñîí æè õàòèäàí ¸íäîøèøè ìóìêèí. ×óíêè ïóëíèíã ñèôàòè âà ñîíè áîð. Ïóëíèíã ñèôàòè ÷åêñèç áóëèøè, ÿúíè ïóëíè çàðóð áóëãàí âàêòäà õîõëàãàí òîâàðãà àéëàíòèðèø èìêîíèÿòè ìóìêèí ýêàíëèãè áèëàí óë÷àíñà, ñîí æèõàòèäàí àëáàòòà ïóë ìèêäîðè ÷åêëàíãàí áóëèøè ìóìêèí. Äåìàê, ïóëíèíã ñèôàò æèõàòèäàí ÷åêëàíìàãàíëèãè áèëàí ñîí æèõàòèäàí ÷åêëàíãàíëèãè óðòàñèäà êàðàìà - êàðøèëèê áîð. Ìàíà øó êàðàìà - êàðøèëèê ïóëíè æàìãàðèøãà, ïóë êàí÷à êóï áóë ñà óíè ÿíà õàì êóïàéòèðèø ó÷óí èíòèëèøãà ñàáàá áóëàäè. Æàìãàð ìà ôóíêöèÿñè ïóë ìóîìèëàñèäà àñîñèé áóëìàñàäà óíè îëèá áîðèøäà êàòòà àõàìèÿòãà ýãà.

www.arxiv.uz Æàìãàðèø, õàçèíà òóïëàø êèéìàòèíèíã êîòèá êîëèøãà îëèá êåëàäè. Õàçèíà òóïëàø âîñèòàñè âàçèôàñèíè âàçèôàñèíè òàðèõàí îëòèí, êåéèí÷àëèê áîøêà êèììàòáàõî ìåòàëëàð, òîøëàð áàæàðèá êåëãàí âà õîçèðãè êóíäà õàì øó òîâàðëàð áîéëèê (ïóë) ñèôàòèäà æàìãàðèëèá êåëìîêäà. Õàçèíà ñèôàòèäà îëòèí ¸êè áîøêà êèììàòáà õî ìåòàëë òîøëàðíèíã âàçèôàñè ðèâîæëàíãàí ìàìëàêàòëàðäà äåÿðëè þêîðè ýìàñ, ÷óíêè ìàìëàêàò èêòèñîäèé æèõàòäàí áàðêàðîð áóëñà, ïóëíè áèðîð êèììàòáàõî ìåòàëãà êóéèá êîòèðèá êóéãàíäàí êóðà, óíãà äàâëàò åêè êîðïîðàöèÿëàðíèíã êèììàòëè êîãîçëàðèíè ñîòèá îëèá, óëàðäàí õàð éèëè äàðîìàä êóðãàí àí÷à êóëàé õèñîáëàíàäè. Ïóë þêîðè äàðàæàäàãè ëèêâèäëèêêà ýãà áóëãàíëèãè ó÷óí, óíè õîõëàãàí âàêòäà, õîõëàãàí òóëîâèíè òóëàøãà éóíàëòèðèø ìóìêèíëè ãè, ó óç íîìèíàëèíè óçãàðòèðìàñëèê ó÷óí ïóë æàìãàðìà âà õàçèíà òóïëàø ôóíêöèÿñèíè áàæàðàäè. Ïóë æàìãàðìàñè áîéëèêíèíã áèð øàêëè õèñîáëàíàäè. Êèøèëàð áîéëèêíè ôàêàò ïóë øàêëèäà ýìàñ, áîøêà øàêëëàðäàí - ìàñàëàí, óé-æîé, ìàøèíà, àñáîá-óñêóíà, àê - öèÿ, îáëèãàöèÿ âà áîøêà øàêëäà õàì ìóæàññàìëàøòèðèøëàðè ìóì - êèí. Áîéëèêíèíã áó øàêëèäà ëèêâèäëèê äàðàæàñè ïóëãà íèñáàòàí (àãàð èíôëÿöèÿ áóëìàñà) ïàñò áóëàäè âà óëàðíèíã íàðõè õàì óç - ãàðèøè ìóìêèí. Åð, óé-æîé, àñáîá-óñêóíà, êèììàòëè êîãîçëàðíè ïóëãà àéëàíòèðìàñäàí òóðèá óëàðíè áèðîð òóëîâíè êîïëàø ó÷óí õàì éóíàëòèðèá áóëìàéäè. Ïóëíè áóëñà õîõëàãàí ïàéòäà òóðëè ìàæáóðèÿòëàðíè êîïëàø ó÷óí éóíàëòèðèø ìóìêèí. Èíôëÿöèÿ øàðîèòèäà ïóëíè æàìãàðèø õîõëàãàí ðåæàíè àìàëãà îøèðèøãà èìêîí áåðìàñëèãè ìóìêèí. ×óíêè æàìãàðèëàäèãàí ïóëëàð óç êàäðèíè áèð íå÷à ìàðòà éóêîòèá áîðàäè âà óíãà èøîí÷ éóêîëà äè. Áó øàðîèòäà ìèëëèé ïóë áèðëèêëàðè ìóîèëà âà òóëîâ âîñèòàñè õàìäà áàõîëàð ìàøòàáè áóëàäè, ëåêèí æàìãàðèø âîñèòàñè áóëèá áàðêàðîð ÷åò ýë âàëþòàñè ìóîìèëàãà êèðàäè âà ïóë àêòèâëàðè øó âàëþòàëàðãà àëìàøòèðèëàäè. Øó õîëíè 50 éèëëàðäà Æàíóáèé

www.arxiv.uz Êîðåÿ äà 70 éèëëàðäà Èñðîèëäà, õîçèðãè êóíëàðäà ÌÄÕ äàâëàòëàðè àìà ëè¸òèäà êóðèø ìóìêèí. Îäàòäà ïóë áàð÷à ôóíêöèÿëàðíè áèð âàêòäà êåòìà-êåò áàæà - ðèø ìóìêèí. Áàúçèäà ìàìëàêàòäàãè èêòèñîäèé, ñè¸ñèé áàðêàðîðëèê êà êàðàá, ïóëíèíã ôóíêöèÿëàðè áèð-áèðèäàí àæðàëèá êîëèøè ìóì êèí. Ìàñàëàí 40-éèëëàðäà Õèòîéäà òîâàðëàð áàõîñè ÀÊØ äîëëàðèäà àíèêëàíãàí, õèñîá-êèòîáëàðäà òîâàð ñîòèø âà ñîòèá îëèøäà õè òîé âàëþòàñè êóëëàíãàí. Õóääè øóíäàé õîë ãèïåðèíôëÿöèÿ äàâðè äà Èñðîèëäà, Àðãåíòèíà, Ìåêñèêà êàáè äàâëàòëàðäà æîðèé êèëèí ãàí. Áó ìàìëàêàòëàðíèíã ìèëëèé âàëþòàñè âà òóëîâ âîñèòàñè ñè ôàòèäà èøëàòèëãàí. Àäàáè¸òëàðäà ïóëíèíã æàõîí ïóëè ôóíêöèÿñè òóãðèñèäàãè ãîÿíè õàì ó÷ðàòèø ìóìêèí. Áó ôóíêöèÿíè áèðîð âà ëþòàãà áîãëàá êóéèø òóãðè äåá áóëìàéäè. Àãàð áèð òàðèõãà ýúòèáîð áåðàäèãàí áóëñàê, òàøêè ñàâäî, õàëêàðî àëîêàëàð, õàëêàðî êðåäèò ìóíîñàáàòëàðíèíã ðèâîæëàíèøè æàõîí ïóëè ñèôàòèäà îëòèííèíã êóëëàíèøèãà îëèá êåëãàí. 1867 éèë Ïàðèæäà êàáóë êèëèíãàí êåëèøóâãà àñîñàí îëòèí äàâëàòëàð óðòàñèäà ÿãîíà ïóë (æàõîí ïóëè) ñèôàòèäà êàáóë êèëèíãàí. 1922 éèëäà Ãåíóÿäà óòêàçèëãàí êîíôåðåíöèÿäàãè âàëþòà áèòèìèãà àñîñàí ÀÊØ äîëëàðè âà Àíãëèÿ ôóíòñòåðëèíãè îëòèííèíã óðèíáîñàðè ñèôà òèäà ýúëîí êèëèíäè âà õàëêàðî òóëîâëàð êóëëàíèëà áîøëàäè. 1944 éèëäà Áðåòòîí-Âóäñ êîíôåðåíöèÿñèäàí êåéèí æàõîí ïóëè ôóíêöèÿñè îëòèíäà êîëäèðèëãàí õîëäà, õàëêàðî òóëîâëàðäà ÀÊØ äîëëàðäàí êóïðîê ôîéäàëàíèøãà èìêîí áåðèëäè. Äîëëàðíè îëòèíãà àëìàøòèðèø áóéè÷à äîëëàð êóðñè áåëãèëàíäè âà 35 äîëëàð 31,1 ãð îëòèíãà òåíã äåá êàáóë êèëèíäè. Êåéèí÷àëèê õàð õèë âàëþòà áëîêëàðè âà ëþòà êëèðèíãè òàøêèë êèëèíäè. 70 éèëëàðäàí áîøëàá õàëêàðî òó ëîâëàðäà ÕÂÔ òîìîíèäàí êèðèòèëãàí ìàõñóñ õèñîá âà òóëîâ áèðëè ãè ÑÄÐ ( Special Drawing Ridts ) êóëëàíèëà áîøëàäè.

www.arxiv.uz 1971 éèëäà ÑÄÐíèíã îëòèí ìèêäîðè ÀÊØ äîëëàðèíèêèäåê 0,888671 ãð îëòèíãà òåíã äåá áåëãèëàíäè. Äîëëàðëàð äåâîëüâàöèÿ áóëãàíäàí êåéèí 1 èþí 1974 éèëäàí áîøëàá ÑÄÐ êèéìàòè 16 äàâëàò âàëþòàñèíèíã óðòà÷à êóðñè, êåéèí÷àëèê åòàê÷è áåø ìàìëàêàò âàëþ òàñè êóðñè áóéè÷à áåëãèëàíàäèãàí áóëäè. 1979 éèë ìàðòäàí áîøëàá Åâðîïà âàëþòà òèçèìèãà êèðóâ÷è ìàìëàêàòëàðäà õàëêàðî õèñîá-êèòîáëàðíè îëèá áîðèø ó÷óí õàëêàðî õèñîá áèðëèãè - ÝÊÞ ( Europen Currencu Unit ) êóëëàíèëà áîøëàäè. ÝÊÞ - áó àúçî ìàìëàêàòëàð áàíêëàðèäàãè õèñîá ðàêàìëàðèãà ¸çèá êóéèëàäèãàí õèñîá áèðëèãè. Èêòèñîä÷èëàðèìèçíèíã óðòàñèäà ïóë - íèíã æàõîí ïóëè ôóíêöèÿñè ìàâæóä äåþâ÷èëàð, áèç þêîðè êèñêà òàúðèôëàãàí âàëþòà êëèðèíãè ÑÄÐ, ÝÊÞ êàáè òóëîâ âîñèòàëàðèãà æàõîí ïóëè ñèôàòèäà êàðàéäèëàð. Ëåêèí ÑÄÐ, ÝÊÞëàð àñîñàí òó ëîâëàðíè àìàëãà îøèðèøäà êóëëàíèëàäè. Áó æàðà¸í ýñà ïóëíèíã òó ëîâ âîñèòàñè ôóíêöèÿñèäà óç àêñèíè òîïàäè. Áó õîëäà òóëîâ æà ðà¸íè ìàìëàêàò è÷èäà ýìàñ áàëêè õàëêàðî ìóíîñàáàòëàðíè óç è÷è ãà îëàäè. Áèçíèíã ôèêðèìèç÷à ïóë þêîðèäà êåëäòèðèëãàí ôóíêöèÿëàðíè àëîõèäà îëèíãàí äàâëàòëàðäà ¸êè äàâëàòëàð óðòàñèäà áàæàðèëèøè ìóìêèí. Áó õîëäà áèðîð ìàìëàêàòíèíã âàëþòàñè æàõîí ïóëè ôóíê öèÿñèíè áàæàðàäè äåá õóëîñà êèëèøãà óðèí êîëìàéäè. Ïóëíèíã ôóíêöèÿëàðè óçàðî óçâèé áîãëèê âà óëàð áèð- áèðè íè òóëäèðãàí õîëäà ïóëíèíã ìîõèÿòèíè òóëèê èôîäà êèëàäè. Ïóëíèíã àñîñèé ôóíêöèÿëàðäàí áèðè êèéìàò óë÷îâè ôóíêöèÿñè õèñîáëàíàäè. Áàúçè ÷åò ýë èêòèñîä÷èëàðè àäàáè¸òëàðèäà ïóëíèíã áèðèí÷è ôóíêöèÿñè äåá ìóîìèëà ôóíêöèÿñè êåéèí êèéìàò óë÷îâè ôóíêöèÿñè êåëòèðèëàäè. Áèçíèíã ôèêðèìèç÷à ïóëíèíã ôóíêöèÿëàðè òóãðèñèäà ãàïèðãàíäà ôóíêöèÿëàðíè êåòìà- êåòëèãèãà ýúòèáîð áå ðèø çàðóð. Ïóë êèéìàò óë÷îâè ôóíêöèÿñèíè

$www.arxiv.uz áàæàðìàñäàí òóðèá ìó îìèëà æàìãàðìà âîñèòàñè áóëà îëìàéäè. Ïóëíèíã êèéìàò óë÷îâ ñèôàòèäà ìóñòàõêàìëèãè óíèíã ìóîìèëà òóëîâ, æàìãàðìà ôóíêöèÿ ëàðèäà óðíè âà àõàìèÿòèíè îøèðàäè. Фойдаланилган адабиётлар : 1.«Ызбекистон Республикаси Марказий банки ты\ риси»даги =онун. Т. 1995 йил 21 декабр. 2.Ызбекистон Республикаси «Банклар ва банк фаолияти ты\риси»даги =онун. Т. 1996 йил 25 апрел. 3.Каримов И. «Ызбекистон и=тисодий ислохатларни чу=урлаштириш йылида» 1995. 4.Муллажонов Ф. и др. «Банковская система Узбекистана в годи независимости». Т "Узбекистан", 1996. 5. www.ziyonet.uz$

O'xshashlar

Пулнинг моҳияти ва функциялари

Пулнинг моҳияти ва зарурлиги. Пулнинг вазифалари

Пулнинг айланиши ва унинг таркиби

Пулнинг моҳияти, вазифалари ва иқтисодиётда тутган ўрни

Бошқарув мақсади ва функциялари