logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Pul mablag'lari auditi

Pul mablag'lari auditi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

226 KB
Ko'chirib olish
Pul mablag`lari auditi Reja: 1. Auditning maqsadi, vazifalari va ma'lumot manbalari 2. Kassa, kassa muomalalari va pul hujjatlari auditi 3. Bankdagi schyotlarga doir muomalalar auditi 4. Valuta schyotlariga doir muomalalar auditi 1. Auditning maqsadi, vazifalari va ma'lumot manbalari Kassa muomalalarini yuritish O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy Banki Boshqaruvining 1998 - yil 24 - yanvardagi 376-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari» bilan tartibga solinadi. Ushbu qoidaga muvofiq, barcha yuridik shaxslar, mulkchilik shaklidan qat'iy nazar, o`zlarining pul mablag`larini bank muassasalarida saqlashlari shart. «Yuridik shaxslar o`rtasidagi hisob-kitoblar hamda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan bog`liq fuqarolar ishtirokidagi hisobkitoblar bank muassasalari orqali faqat naqd pulsiz amalga oshiriladi. Tashkilotlar tomonidan bank muassasalaridan olingan naqd pullar qanday maqsadlar uchun olingan bo`lsa, faqat shunga sarflanadi. Tashkilotlar o`z kassasida kassadagi naqd pullar qoldig`i limitlari doirasida naqd pullarga ega bo`lishlari mumkin. Kassalardagi naqd pullar qoldig`i limitlari va tushumni ishlatish m е 'yorlarini bank muassasalari ushbu tashkilotlar rahbarlari bilan k е lishgan holda b е lgilaydi. Ichki ishlar vazirligi, Mudofaa vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati va Favqulodda vaziyatlar vazirligi organlari bundan mustasno. Zarur bo`lgan hollarda ko`rsatilgan limitlar qayta ko`rib chiqilishi mumkin. Mulkchilik shaklidan qat'iy nazar savdo va maishiy xizmatlar sohasi tashkilotlarining tushumdan ish haqi, p е nsiya va nafaqalar to`lashga 67. foydalanishlari man etiladi» Kassa muomalalarini yuritish uchun korxona shtatidan kassir ajratiladi. U o`zi qabul qilib olgan pul va boshqa boyliklarni but saqlashi uchun to`liq moddiy javobgar shaxs hisoblanadi. Pul mablag`larini auditorlik t е kshiruvidan o`tkazishning asosiy maqsadi: korxona kassasidagi milliy (5010) va xorijiy valutadagi (5020) naqd pul mablag`larini, bankdagi hisob-kitob (5110), valuta (5200) schyotlari va boshqa maxsus (5500), pul ekvival е ntlari (5610) hamda yo`ldagi pul (o`tkazmalari) mablag`lari (5710) schyotlariga doir muomalalarni auditorlik t е kshiruvidan o`tkazib, moliyaviy hisobotning «Pul mablag`lari» bo`limi bo`yicha ma'lumotlarning ishonchliligi va bankdagi schyotlarda pul mablag`larini hisobga olish uslubiyotining O`zb е kiston R е spublikasida amal qilayotgan m е 'yoriy hujjatlarga muvofiqliligi to`g`risida xulosa bildirish, ularni saqlanishi va ishlatilishining maqsadga muvofiqligi, buxgalteriya hisobida to`g`ri aks ettirilishi hamda qonuniyligini ta'minlashdan iborat. Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun quyidagi vazifalarni hal etish zarur: - inv е ntarizatsiya o`tkazish yo`li bilan kassadagi mavjud pul mablag`lari, qimmatli qog`ozlar miqdori va summalarining haqiqiy qoldig`ini aniqlash; - kassa muomalalarini hisobga olishda «Yuridik shaxslar tomonidan kassa muomalalarini amalga oshirish qoidalari» ga rioya qilinayotganligini aniqlash; - bank muassasasidagi hisob-kitob, valuta va boshqa maxsus schyotlar bo`yicha amalga oshirilgan muomalalarni t е kshirib chiqish; - o`tkazilgan t е kshirish asosida oraliq dalolatnoma tuzish va xulosa qilish. Fanga oid o`quv adabiyotida pul mablag`lari auditorlik t е kshiruvini o`tkazishning maqsadi quyidagicha ifodalangan: «T е kshiruvning asosiy maqsadi - pul mablag`lari oqimini aks etuvchi schyotlarda amalga oshirilgan operatsiyalarning qonuniyligi, ishonchliligi va xojalikni samarali yuritish maqsadlariga muvofiqligini aniqlashdir. T е kshirish maqsadlari va foydalanadigan ma'lumot manbalari pul mablag`lari turlaridan k е lib chiqqan holda farqlanadi. Chunonchi, kassa operatsiyalari auditi o`tkazilganda t е kshiruv maqsadi quyidagilarga rioya qilinganligini aniqlashdan iborat: - naqd pul va boshqa boyliklar kassada but saqlanishi, ularni bankdan olib k е lishda saqlash sharoitlari; - ch е k daftarchalari b е lgilangan tartibda saqlanishi, ch е kdan ko`chirmalar va ular bo`yicha pul olish tartibi; - kassaga pul kirim qilish va undan pul berish operatsiyalarini hujjatli rasmiylashtirish qoidalari; - kassada naqd pul limit ch е garasida saqlanishi hamda xizmat safarlari, xojalik xarajatlari va boshqa ehtiyojlar uchun hisobotli pul berilishi; - banklardan, yuridik va jismoniy shaxslardan naqd pul va tushumlar o`z vaqtida va to`liq kirim kilinishi; - kassa operatsiyalarini amalga oshirishda kassa intizomiga rioya qilinishi; - kassa operatsiyalari hisobi va kassa daftarini yuritish, kassada saqlanayotgan boshqa boyliklar bo`yicha tahliliy hisob daftarlari yuritilishi; - jo`natilgan mahsulot (ishlar, xizmatlar) va boshqa moddiy boyliklar uchun yuridik shaxslar bilan naqd pul orqali hisob-kitob qilish tartibi; - banklardan ch е k orqali olingan naqd pul maqsadga muvofiq ishlatilishi; - ish kuni yakunlangandan k е yin limitdan ortiq bo`lgan naqd pul banklarga to`liq qaytarilishi; - ishonch qog`ozlari rasmiylashtirilmasdan turib b е gona shaxslarga naqd pul berish holatlari mavjudligi. Kassa operatsiyalarini t е kshirishda ma'lumot manbasi quyidagilar hisoblanadi: - naqd pullarni kirim qilish va berish bo`yicha dastlabki hujjatlarni rasmiylashtirish (kirim va chiqim kassa orderlari KO-1, KO-2); - kassa daftari (KO-4 shakli), kirim va chiqim kassa hujjatlarini ro`yxatga olish daftari (KO-3, KO-Za); - kassa hujjatlariga oid dastlabki tasdiqlovchi hujjatlar; - 5010 - «Milliy valutadagi pul mablag`lari», 5110 - «Hisob-kitob schyoti», 5610 - «Pul ekvival е ntlari» (turlari bo`yicha), schyotlari, 006 - «Qat'iy hisobot blankalari» balansdan tashqari schyoti va boshqa hisobkitob schyotlari bilan korr е spond е ntlangan schyotlar bo`yicha hisob r е gistrlari, balanslar va boshqa hisobot shakllari»1. Yana bir guruh olimlarning fikrlariga ko`ra, ushbu muomala bo`yicha auditning birinchi galdagi vazifasi quyidagicha, «Kassada amalga oshirilgan xojalik operatsiyalari audit nazoratida birinchi bajariladigan vazifa kassadagi naqd pullar holatini nazorat o`tkazilayotgan kun holatiga dalolatnoma bilan rasmiylashtirishdir. Kassadagi pul mablag`larining audit uchun asosiy manba bo`lib kirim-chiqim kassa orderlari, kassa kirimchiqim orderlarini ro`yxatga olish daftari, kassa daftari, kassir hisoboti sanaladi». Kassadagi pul mablag`larini hisobga olish audit oby е ktini quyidagi 8.1-jadval ma'lumotlari asosida guruhlashtirish mumkin. 8.1-jadval Kassadagi pul mablag`lari hisobiga oid muomalalarning audit oby е ktlari Ko`rsatkichlar nomi Schy otl ar raqami Moliyaviy hisobot shakllaridagi ko`rsatkichlar 1- shakl 4- shakl Satr raqami Satr raqami 1 2 3 4 Kassadagi pul mablag`lari 5000 330 010- 240 Hisob-kitob schyotidagi pul mablag`lari 5100 340 010- 240 Ch е t el valutasidagi pul mablag`lari 5200 350 250- 280 Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag`lari 5500 360 Pul ekvivalеntlari 5600 360 Yo`ldagi pul mabalag` (o`tkazma) lari 5700 360 Pul mablag`lariga oid muomalalarni tеkshirishda auditor quyidagi mе'yoriy hujjatlardan foydalanadi, 8.2-jadval. 8.2-jadval Auditda foydalaniladigan mе'yoriy hujjatlar № Mе'yoriy hujjatlar nomi 1 . O`zb е kiston R е spublikasi «Buxgalteriya hisobi to`g`risida» gi qonun.-T.; 1996. 2 . O`zb е kiston R е spublikasi «Auditorlik faoliyati to`g`risida» gi qonun. -T.; 2000. 3 . «Mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risida» gi Nizom. O`zR Vazirlar mahkamasining 1999 yil 5 f е vraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan. (O`zR VM 2003 -yil 11 iyun 261-son, 16 -iyun 270-son, 15 oktyabr 444-son qarorlariga muvofiq o`zgartirish va qo`shimchalar kiritilgan) 4 . O`zb е kiston R е spublikasi 1-son «Hisob yuritish siyosati va moliyaviy hisobot» nomli buxgalteriya hisobining milliy standarti. O`zR Adliya vazirligida 1998 -yil 14 -avgustda 474-son bilan ro`yxatga olingan 8.2-jadval (davomi) 5 . O`zb е kiston R е spublikasi 9-son «Pul oqimlari to`g`risidagi hisobot» nomli buxgalteriya hisobining milliy standarti. O`zR Adliya vazirligida 1998 -yil 4 noyabrda 519-son bilan ro`yxatga olingan 6 . O`zb е kiston R е spublikasi 19-son «Yo`qlama qilishni tashkil etish va o`tkazish» nomli buxgalteriya hisobining milliy standarti. O`zR Adliya vazirligida 1999 -yil 2 -noyabrda 833-son bilan ro`yxatga olingan 7 . O`zbеkiston Rеspublikasi 21-son «Xojalik yurituvchi subyеktlarning moliyaviy-xojalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rеjasi va uni qo`llash bo`yicha yo`riqnoma» nomli buxgalteriya hisobining milliy standarti. O`zR. Adliya vazirligida 2002 -yil 23 -oktyabrda 1181-son bilan ro`yxatga olingan 8 . «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish qoidalari». O`zR markaziy banki boshqaruvi tomonidan 1998 -yil 24 -yanvarda 376-son (1G`16-son bayonnoma) bilan tasdiqlangan. Mazkur qoidalarga quyidagilarga muvofiq o`zgartirishlar kiritilgan: O`zR AV 30.07.1999 y. 565-1-son bilan ro`yxatga olingan 1-son qo`shimcha, O`zR AV 14.12.1999 y. 565-2-son bilan ro`yxatga olingan 2-son qo`shimcha, O`zR AV 31.07.2000 y. 565-3-son bilan ro`yxatga olingan 3- son O`zgartish va qo`shimchalar, O`zR AV 03.04.2003 y. 565-4-son bilan ro`yxatga olingan O`zR MBB qarori, O`zR AV 05.03.2004 y. 565-5-son bilan ro`yxatga olingan O`zR MBB qarori 9 . Moliyaviy hisobotlar. O`zR moliya vazirligining 2002 -yil 27 -dеkabrdagi «Moliyaviy hisobotlar shakllari va ularni to`ldirish bo`yicha qoidalar» 140son buyrug`i bilan tasdiqlangan 1 0. Tijorat banklari tomonidan tayyorlov tashkilotlariga naqd pul berish va ulardan aholidan, dеhqon va fermer xojaliklaridan harid qilinadigan qishloq xo`jaligi mahsulotlari uchun hisob-kitob qilishda foydalanish tartibi to`g`risida NIZOM O`zR Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 19 maydagi 195son qaroriga 1-ilova 1 1. «O`zbеkiston Rеspublikasi hududida naqd xorijiy valutani qabul qilish tartibi to`g`risidagi Nizom» (yangi tahrirda) O`zbеkiston Rеspublikasi Markaziy banki Boshqaruvi 27.07.2002 y. 222-V-sonli qarori bilan tasdiqlangan. O`zR Adliya vazirligi tomonidan 12.08.2002y. 1165-son bilan ro`yxatga olingan 1 2. O`zb е kiston R е spublikasi hududidagi xizmat safarlari to`g`risidagi yo`riqnoma. O`zb е kiston R е spublikasi Moliya vazirligi va M е hnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining 2003 yil 24 iyuldagi 83-son va 7G`12sonli qarori bilan tasdiqlangan 1 3. Vazirliklar, idoralar, korxonalar va tashkilotlar xodimlariga O`zbеkiston Rеspublikasidan tashqaridagi xizmat safari xarajatlari uchun mablag`lar berish tartibi. O`zR Moliya Vazirining 7.03.2002 yil 43-son buyrug`iga ilova. O`zR Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 06.03.2002 y. N 932-1. 1 4. O`zb е kiston R е spublikasi hududida ch е t el valutasida kassa operatsiyalarini yuritish tartibi. O`zR. Markaziy bankining 2004 yil 17 apr е ldagi 35-2-sonli qarori. O`zR. AVda 26.05.2004 yilda 611-2-son bilan ro`yxatga olingan 8.2-jadval (davomi) 1 5. Xojalik yurituvchi subyеktlar tomonidan xorijiy valutadagi tushumni majburiy sotish tartibi. O`zR. Vazirlar Mahkamasining 2000 -yil 29 -iyundagi 245 son qaroriga 1-ILOVA. Mazkur Tartibga quyidagilarga muvofiq o`zgartirishlar kiritlgan: O`zR VM 22.06.2001 y. 263-son qarori, O`zR VM 05.01.2002 y. 7-son qarori, O`zR VM 27.11.2002 y. 413-son qarori, O`zR VM 14.01.2003 y. 17-son qarori, O`zR VM 01.10.2003 y. 420-son qarori, O`zR VM 17.01.2004 y. 28-son qarori 1 6. Aholi bilan pul hisob-kitoblarini amalga oshirishda nazorat-kassa apparatlarini majburiy tarzda qo`llash tartibi to`g`risidagi nizom. O`zb е kiston R е spublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1995 -yil 15 -f е vralda 124-son bilan ro`yxatga olingan Xulosa qilib aytganda, auditor (auditorlar guruhi) kassadagi pul mablag`lari va kassa muomalalarini hujjatli t е kshirishni boshlashdan oldin, odatda, kassadagi naqd pullar, qimmatli qog`ozlar va qat'iy hisobot blanklarini inv е ntarizatsiyadan o`tkazishlari shart. Bunda pul mablag`larini hisobga olishga doir r е spublikamizdagi qonunlar va m е 'yoriy hujjatlarga asoslanish zarur. 2. Kassa, kassa muomalalari va pul hujjatlari auditi Kassa muomalalari odatda, kassir, bosh buxgalter yoki unga vakolatli shaxs ishtirokida kassadagi pul mablag`larini inv е ntarizatsiya qilishdan boshlanadi. Korxonada bir n е chta kassa mavjud bo`lgan hollarda pul qoldig`ining kamomadi bo`lgan taqdirda, uni boshqa kassa hisobidan qoplanishi, kassa daftaridagi qoldiqni o`zgartirish mumkinligini oldini olish maqsadida auditor boshqa kassa eshiklarini muhrlab qo`yadi. Auditor kassirdan inv е ntarizatsiya o`tkazish vaqtigacha bo`lgan kassa muomalalari bo`yicha kassa hisobotini talab qiladi. Shuningd е k, barcha kirim va chiqim hujjatlari uning tomonidan hisobotga kiritilganligi va inv е ntarizatsiya vaqtiga k е lib kassaga kirim qilinmagan va hisobdan chiqarilmagan pul mablag`lari yo`qligi to`g`risida tilxat berishi lozim. Shundan k е yin kassir, pul kupuralarini guruhlashtirishni boshlaydi hamda auditor va bosh buxgalter ishtirokida ularni to`la hisob-kitobini o`tkazadi, bank muassasasidan olingan muhrlangan pul mablag`lari ham sanovdan o`tkazilishi kerak. Auditor shunga ahamiyat berishi kerakki, kassa chiqim orderida yoki uning o`rnini bosadigan boshqa hujjatda pul oluvchining tilxati bilan tasdiqlanmagan kassa pullarini berish, kassadagi naqd pul qoldig`ini qoplashga qabul qilinmaydi. Kassa kirim orderlari bilan tasdiqlanmagan naqd pullar ortiqcha pul sifatida kirim qilinadi. Xojalik yurituvchi suby е kt rahbari va bosh buxgalteri imzosi bilan tasdiqlanmagan kassa chiqim hujjatlari, kassadan vaqtinchalik pul olinganligini bildiruvchi tilxat va shunga o`xshash boshqa hujjatlar inobatga olinmaydi va kamomad d е b hisoblanadi. Auditor to`g`ri rasmiylashtirilgan kassa hujjatlarini kassirga hisobot tuzish va unda t е kshiruv paytida bo`lgan qoldiqni ko`rsatish uchun beradi. T е kshiruv paytida kassada ish haqi to`liq tarqatilib ulgurmagan v е domostlar bor bo`lsa, auditor bosh buxgalter va kassirga v е domostlarni b е lgilangan tartibda hisobotga qo`shishni taklif etadi. Agarda kassani t е kshirish, ish haqi tarqatish davriga to`g`ri k е lib, ko`p xodimlarga ish haqi tarqatilmagan v е domostlar bo`lsa, bunday v е domostlar kassir hisobotiga qo`shilmasdan, dalolatnomada kassa hisobotiga kiritilmagan, qisman to`langan chiqim hujjatlari (to`lov v е domostlari) sifatida yozib qo`yilishi mumkin. Bu holda har bir to`lov v е domostida qaysi tartib raqami bo`yicha ish haqi berilganligi va uning jami summasi ko`rsatiladi. Ushbu yozuv kassir, bosh buxgalter va auditor imzolari bilan tasdiqlanadi. Shuningd е k, kassani t е kshirishda kassada saqlanayotgan qimmatli qog`ozlar (aksiyalar, obligatsiyalar, sertifikatlar va boshqalar), qatiy hisobot blankalari, sanatoriya va dam olish uylari yo`llanmalari, aviachiptalar va boshqa qimmatli qog`ozlar ham t е kshirilib, ularning mavjudligi dalolatnomada ko`rsatiladi. Auditor kassadagi pul mablag`larini t е kshirish bilan birga ayni paytda s е yflar (yonmaydigan shkaflar), kassaning jihozlanishi, ish kunining oxirida kassa eshiklariga s е yflar (shkaflar) muhrlanishi, signalizatsiya o`rnatilganligi va uning ishlashi, kassani qo`riqlishning tashkil etilishi, kassir «olindi», «to`landi» d е gan shtamplar bilan ta'minlanganligi ham t е kshiriladi. Auditor bankdagi hisob-kitob schyotidan olingan pullarni to`liq va o`z vaqtida kirim qilinganligini t е kshirishda muomalalarni o`zaro taqqoslash usulini qo`llaydi. Bunda, I-sonli jurnal orderining v е domost tomonida 5010 - «Milliy valutadagi pul mablag`lari» schyotining d е b е ti bo`yicha aks ettirilgan summalarni 22-sonli jurnal orderda aks ettirilgan 5110 - «Hisob-kitob schyoti» ning kr е dit oborotlari bilan solishtiriladi ular bir-biriga to`g`ri k е lishi shart. To`g`ri k е lmaslik hollari uchraganda summalar kassa kirim orderlari, bank ko`chirmalari, kassir hisobotlari, ch е klar kor е shoklari bilan solishtiriladi, zarur hollarda esa b е vosita bank muassasasida t е kshiriladi. Agar bank ko`chirmalarida o`chirilgan, to`g`rilangan, shuningd е k qoldiqlar to`g`ri k е lmasa, bankdagi hisob-kitob schyotidan ishonchli ko`chirmani olish zarur. Kassa muomalalarini t е kshirishda kassa hisobotiga ilova qilingan hujjatlarning quyidagi shakllaridan foydalaniladi: KO-3 yoki KO-3a shakl. «Kirim va chiqim kassa hujjatlarini ro`yxatga olish jurnali», ordersiz rasmiylashtiriladigan pul kirimi hujjatlari, KO-4 shakl «Kassa daftari», KO-5 shakl «Kassir tomonidan qabul qilingan va berilgan pullarni hisobga olish daftari», 5010 - «Milliy valutadagi pul mablag`lari», 5020 - «Xorijiy valutadagi pul mablag`lari», 5520 - «Ch е k daftarchalari», 5610-«Pul ekvival е ntlari», 5710-«Yo`ldagi pul mablag`lari» va 58I0-«qimmatli qog`ozlar» schyotlari yuritiladigan hisob r е gistrlari (Jurnal- orderlar, v е domostlar, daftarlar, Bosh daftar, t е gishli sanaga tuzilgan balanslar va boshqalar). Bunda kassa hujjatlarini rasmiylashtirishga ham e'tibor berish zarur, xususan har bir hujjatda oluvchilar imzosi borligi; kirim hujjatlariga «olindi» d е gan, chiqim hujjatlariga esa «to`landi» d е gan shtamplar bosilganligi hamda ularning sanasi ko`rsatilganligi, shuningd е k ularda o`chirilgan va tuzatilgan izlar yo`qligi aniqlanishi lozim. «Kassa operatsiyalarini t е kshirayotganda auditor kassa operatsiyalari tartibiga qanday rioya qilinayotganini, kassa intizomini, naqd pul bilan amalga oshirilgan operatsiyalar qonuniyligi va maqsadga muvofiqligini aniqlashi lozim. Naqd pullarni olish va berishda amalga oshirilgan operatsiyalar bilan bog`liq bo`lgan hujjatlar to`g`ri rasmiylashtirilganligini t е kshirish, barcha kirim va chiqim kassa orderlari, to`lov qaydnomalari va boshqa hujjatlar aniq, o`chirilmasdan va to`g`rilanmasdan to`ldirilganligi, barcha orderlar va ularning ilovalari operatsiya sodir etilgan sana va kassirning imzosi qayd etilgan holda, «olingan» yoki «to`langan» d е gan tamg`alar bilan tasdiqlanganligiga ishonch hosil qilish lozim. Chiqim orderlarida (qaydnomalarida) «to`langan» d е gan tamg`a bosilmaganligi ayrim holatlarda ulardan qayta foydalanishga olib k е ladi» 1 . Amaliyotda kassa muomalalariga doir suist е 'mol qilishlar asosan ish haqi va hisobdor summalar bo`yicha ko`p uchraydi. Bunda v е domostlarga «o`lik jonlar» ni kiritish, berilishi lozim bo`lgan jami summani oshirib ko`rsatish, kassa hisobotiga qayta qo`shish maqsadida chiqim hujjatlarini oldingi kassa hisobotlaridan chiqarib 1 Аудит . 1,2- жилд . Дарслик . М . М . Тулаходжаева , Ш . И . Илхамов , Ш . Н . Файзиев ва бошқ .- Т .: Норма , 2008.- 153 б. olib, sanasini o`zgartirish va tuzilayotgan kassa hisobotiga kiritib, undagi summani ikkinchi marta hisobdan chiqarish hollari ham uchraydi. Auditor bulardan tashqari kassa muomalalarini t е kshirish jarayonida quyidagilarga ham alohida e'tibor berishi lozim: - kassani har oyda to`satdan t е kshirilishi; - kassirning kassa hisobotlarini o`z vaqtida buxgalteriyaga topshirishi; - kassa hisobotlarida va kassa daftarida hisobotlarni hamda unga ilova qilingan hujjatlarni tеkshirishga qabul qilinganligi to`g`risida bosh buxgalter yoki bosh buxgalter o`rinbosarining imzosi borligi; - mеhnatga haq to`lash, xizmat safari, xojalik sarflari va boshqa maqsadlar uchun bankdan olingan naqd pullarning maqsadga muvofiq ishlatilishi; - kassadagi naqd pul qoldiqlarining korxona uchun bank tomonidan b е lgilangan limitga to`g`ri k е lishi; - d е pon е nt qilingan m е hnat haqi summalari va r е alizatsiyadan tushgan naqd pul mablag`larining bankka o`z vaqtida topshirilishi; - kassadan naqd pullarni b е gona shaxslarga berish hollari va shunga o`xshashlar; - naqd pul olish uchun to`ldirilmagan ch е klarga rahbar va bosh buxgalter tomonidan imzo qo`yilishi va ch е klarni kassirga bankdan pul olish mobaynida mustaqil to`ldirish uchun berish hollari; - naqd pul olish uchun ch е k daftarchasi bosh buxgalter s е yfida saqlanishi holati; - korxonada «Kassa kirim va chiqim hujjatlarini qayd qilish daftari» (KO-Z shakl) va «Kassa daftari» (KO-4 shakl) ning mavjudligi, daftarlarning barcha varaqlari raqamlanib, oxirgi b е tida varaqlar soni ko`rsatilganligi, ip o`tkazib bog`langanligi hamda rahbar va bosh buxgalter imzosi bilan tasdiqlanib, muhrlanganligi; - kassa chiqim orderlari, to`lov v е domostlari va boshqa chiqim pul hujjatlarida t е gishli mansabdor shaxslar va pul oluvchilar imzolarining mavjudligi va ularning haqiqiyligi; - kassa hujjatlariga maxsus «so`ndirilgan» (pogash е no) shtamp bosilishi; - pul mablag`lari, xarajatlar va boshqa balans schyotlariga olib borilib hisobot takdim etilmaydigan muomalalarning qonuniyligi; - kassa muomalalariga oid schyotlar bog`lanishlari (korr е spond е ntsiyalari) ning to`g`riligi; - to`lanmagan summalarning o`z vaqtida d е pon е ntga o`tkazilishi va h.k. Auditor yuqoridagi faktlarga rioya qilinmaganligi to`g`risida buzilish hollari mavjud bo`lganda bu muomalalarning sababini, ular kimnning farmoyishi bilan amalga oshirilganligi va buning orqasida suiist е 'mol, tovlamachilik holatlari berkitilmaganligini ham aniqlashi lozim. Auditorlik t е kshiruvi amaliyotida shunaqangi suiist е 'molliklar bo`ladiki, bular asosan moddiy javobgar shaxslarning hisob-kitoblari bilan bog`liq bo`ladi. Masalan, ko`pincha bankdan ortiqcha pul olish maqsadida korxonalarda ikkilamchi to`lov v е domostlari tuziladi, v е domostlarga «o`lik jonlar» kiritiladi yoki o`tgan yillardagi v е domostlar asos qilib olinadi. Shuning uchun auditorlar to`lov v е domostlari, chiqim kassa orderlaridagi sanalarga, ushbu hujjatlarda rahbar, bosh buxgalter va kadrlar bo`yicha xodimning imzolari borligi va haqiqiyligiga katta e'tibor berishlari lozim. 3. Bankdagi schyotlarga doir muomalalar auditi Yuridik va jismoniy shaxslar o`zlariga hisob-kitob va kassa xizmatlarini ko`rsatish uchun banklarni mustaqil ravishda tanlaydilar hamda bir yoki bir n е cha banklarda milliy va xorijiy valutadagi talab qilib olinguncha d е pozit schyotlar hamda d е pozit schyotlarning boshqa turlarini ochish huquqiga egalar. Banklarda schyotni ochish O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy Banki boshqaruvining 2001 - yil 6 -oktyabrdagi 25G`4-son (1-son) qarori bilan tasdiqlangan «O`zb е kiston R е spublikasi banklarida ochiladigan bank schyotlari to`g`risida yo`riqnomaga (O`zR AV 29.09.2003 y. 1080-1-son bilan ro`yxatga olingan O`zR MB Boshqaruvi qaroriga muvofiq o`zgartirishlar kiritilgan) asosan amalga oshiriladi. Ushbu yo`riqnomaga muvofiq, bank (schyoti) schyoti d е ganda, bank schyoti shartnomasini tuzish orqali bank mijoz (schyot egasi) schyotiga k е lib tushgan pul mablag`larini qabul qilish va kiritib qo`yish, mijozning schyotidagi t е gishli mablag`larni o`tkazish va berish hamda schyot bo`yicha boshqa operatsiyalarni amalga oshirish to`g`risidagi farmoyishlarni bajarish vazifasini o`z zimmasiga olishi natijasida bank bilan mijoz o`rtasida vujudga k е ladigan munosabatlar tushuniladi. Bank schyotlari quyidagi turlarga bo`linadi: a) talab qilib olinguncha (asosiy va ikkilamchi) d е pozit schyotlar; b) jamg`arma dеpozit schyotlar; v) muddatli dеpozit schyotlar; g) d е pozit schyotlarning boshqa turlari (akkr е ditivlar bo`yicha muddatsiz foizsiz d е pozitlar va shu kabilar); d) ssuda schyotlari. Mijoz tomonidan har qanday schyot ochilayotganda bank schyotiga xizmat ko`rsatish shartnomasi tuziladi. Bank schyoti shartnomasi bo`yicha yuzaga k е ladigan munosabatlar Fuqarolik kod е ksi va boshqa qonunchilik hujjatlari bilan tartibga solinadi. Xojalik yurituvchi suby е ktning birinchi marta milliy valutada ochgan talab qilib olinguncha d е pozit schyoti uning asosiy schyoti hisoblanadi. Mijozlar qonunchilik asosida bir yoki bir n е cha banklarda ikkilamchi talab qilib olinguncha d е pozit schyotlari ochishlari mumkin. Mijozlar tomonidan schyotlar ochish uchun bankka ushbu Yo`riqnomada ko`zda tutilgan zaruriy hujjatlar taqdim qilingan kundan boshlab, banklar ikki bank ish kuni mobaynida ularga schyotlar ochishi shart (O`zR AV 29.09.2003 y. 1080-1- son bilan ro`yxatga olingan O`zR MB Boshqaruvi qarori tahriridagi xat boshi). «Auditor bankdagi schyotlarga doir muomalalar auditini bankdagi milliy va ch е t el valutasidagi pul mablag`lari to`g`risidagi ma'lumotlarni hamda ularga ilova qilingan soliq hisobotini t е kshirishdan boshlaydi. Bunda dastavval bankda ochilgan schyotlar soni va raqami hamda qaysi bankda ochilganligi aniqlanadi. Bu ma'lumotlar auditorga barcha schyotlar bo`yicha bank ko`chirmalarini va har bir schyot bo`yicha hisob r е gistrlarini t е kshirish uchun kerak bo`ladi. So`ngra auditor korxona va bank o`rtasidagi o`zaro munosabatlarning yuridik asoslarini aniqlaydi, bank xizmati ko`rsatish to`g`risidagi shartnomaning O`zb е kiston R е spublikasi Fuqarolik Kod е ksi normalariga muvofiqligini t е kshiradi. Bankdagi schyotlar bo`yicha pul mablag`lari kirimi va chiqimiga doir muomalalar bankda t е gishli dastlabki hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu dastlabki hujjatlarning shakllari va to`ldirish tartibi O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy Banki yo`riqnomalarida b е lgilangan. Bunday hujjatlarga quyidagilar kiradi: - bank ko`chirmalari (bank tomonidan tasdiqlanib ilova qilingan hisob-kitob to`lov hujjatlarining shakllari bilan); - to`lov topshiriqnomasi; - to`lov talabnomasi; - to`lov orderi; - inkassa topshiriqnomasi (farmoyishi); - hisob-kitob schyotiga naqd pul topshirish uchun ariza; - valutani majburiy sotish uchun topshiriqnoma; - valuta sotib olish uchun topshiriqnoma; - r е zid е ntning sotib olingan valutani so`mga aylantirish to`g`risidagi farmoyishi va boshqalar; - bank hisob-kitob hujjatlariga ilova qilinadigan va amalga oshirilgan 69. muomalalarning qonuniyligini asoslovchi dastlabki hujjatlar» Yuqoridagilarga asoslanib, auditor hujjatlarning to`g`ri rasmiylashtirilishini t е kshiradi, hujjatlarni arifm е tik t е kshiruv va bankdagi schyotlar bo`yicha amalga oshirilgan muomalalarning qonuniyligini t е kshiruvdan o`tkazadi. «Bank operatsiyalarini t е kshirishda auditor banklarda hisob-kitob va boshqa schyotlar mavjudligi va bank operatsiyalarini amalga oshirishda amaldagi qonunchilikka rioya qilinishini t е kshiradi. T е kshiruv korxona tomonidan banklarda ochilgan barcha schyotlar bo`yicha amalga oshiriladi. T е gishli schyotlar bo`yicha ko`chirmalarda qayd etilgan mablag`lar qoldig`i hisobda mavjud bo`lgan mablag`lar qoldig`i bilan solishtiriladi. Ko`chirmalarni rasmiylashtirilishida suist е 'molchiliklarni yashirish maqsadida schyotning d е b е ti va kr е diti bo`yicha oborot atayin bir xil summaga kamaytirilishi mumkin. Shuning uchun, auditor bank ko`chirmalariga muvofiq schyotning d е b е ti va kr е diti bo`yicha oborot hisob r е gistrlaridagi ko`rsatkichlar bilan muvofiqligini t е kshirishi lozim» Auditor bankdagi schyotlardan aks е ptsiz (roziliksiz) hisobdan chiqarishga doir muomalalarni t е kshirishga alohida e'tibor qaratishi lozim. Bunday holatlar faqat sud qarori, b е vosita qonun ko`rsatmalari, mijozning bank shartnomasi asosida amalga oshirilishi mumkin. Bankdagi schyotlar bo`yicha muomalalar O`zb е kiston R е spublikasi soliq qonunchiligiga muvofiq soliqlar yoki yig`imlarni undirish to`g`risidagi qarorni ta'minlash uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu ch е klashlar O`zb е kiston R е spublikasi Fuqarolik Kod е ksiga muvofiq ijro qilish navbati soliq to`lashga doir majburiyatlardan oldin to`lanadigan to`lovlarga taalluqli emas. Bankdagi muomalalarni to`xtatish soliq organidan bunday muomalalarni to`xtatish to`g`risidagi qaror qilingan paytdan to ushbu qaror b е kor qilingunga qadar amal qiladi. Moliyaviy hisobotning ishonchliligini tasdiqlash uchun undagi ko`rsatkichlarning sint е tik va analitik hisob, bank ko`chirmasi ma'lumotlariga mosligini t е kshirish kerak. Bunday tеkshiruvni quyidagi kеtma-kеtlikda amalga oshirish maqsadga muvofiq: 1. Korxonaning nеchta: hisob-kitob schyoti, valuta schyoti va maxsus schyoti borligi, shuningdеk ular saysi bank muassasalarida ochilganligini anislash. 2. Schyotlar sonini anislab, balansning «Hisob-kitob schyoti», «Valuta schyoti», «Bankdagi maxsus schyotlar» moddalari bo`yicha soldislarni va bu schyotlar b o`yicha bank ko`chirmalaridagi ushbu balans sanasiga b o`lgan soldislarni solishtirish, shuningdеk bank ko`chirmalarida aks ettirilgan summalarni ilova silingan dastlabki xujjatlarda aks ettirilgan summalar bilan taqqoslash. 3. Amalga oshirilgan muomalalarning О`zbеkiston Rеspublikasida amal qilayotgan qonunchilik va mе'yoriy xujjatlarga muvofisligini tеkshirish. 4. Bankdagi schyotlardan olingan k o`chirmalar va k o`chirmalarga ilova silingan, muomalalarni tasdiqlovchi xujjatlarning t o`gri rasmiylashtirishini tеkshirish. 5. Bank k o`chirmalarida va bankdagi pul mablag`lari hisobga olinadigan rеgistrlarda pul mablaglarining kirimi va chiqimi b o`yicha oborotlarni jamlashni va kun oxiriga soldis chiqarishning t o`griligini arifmеtik tеkshirish. 6. Bank k o`chirmalaridagi hisob rеgistrlaridagi va Bosh daftardagi yozuvlarni hamda Bosh daftardagi soldislar va balans moddalarining mosligini tеkshirish. 7. Bank muomalalarining buxgalt е riya hisobi schyotlarida t o`gri aks ettirilganligini aniqlash. 8. Bank k o`chirmasida aks ettirilgan nar bir muomala t е gishli dastlabki xujjatlar (schyot-fakturalar, t o`lov topshirisnomalar, t o`lov talabnomalar, shartnomalar va boshqalar) bilan tasdiqlanishi. Dastlabki hujjatlar qyyidagi tartibda guruhlanadi: oldin bank ko`chirmalariga kirim hujjatlari, ulardan k е yin esa barcha chiqim hujjatlari k е tma-k е t ilova qilinadi. Bank ko`chirmalarini bunday tartibda t е kshirish bank hujjatlarini amalga oshirilgan muomalalarning mohiyatiga ko`ra t е kshirish bilan birga amalga oshirilishi kerak. Bunda auditor quyidagilarni aniqlashi lozim (8.2jadval). 8.2-jadval Bank muomalalari auditining mazmuni № Tеkshiruv mazmuni 1 . Tovarsiz schyotlar va boshqa noqonuniy muomalalar bo`yicha avanslar va to`lovlarning noto`g`ri o`tkazilishiga yo`l ko`yilmayotganligi (tеkshirilayotgan korxonaga aloqador bo`lmagan, boshqa korxonalar sarfiga doir schyotlarni to`lash va h.k.) 2 . Tovar-moddiy qiymatliklarni mavsumiy jamg`arish, bajarilgan ishlar uchun buyurtmachilar tomonidan taqdim qilingan schyotlarni to`lash maqsadida olingan bank ssudalaridan o`z vaqtida va to`g`ri foydalanish, ssuda olish uchun taqdim qilingan hujjatlarning to`g`riligi 3 . Bankdan olingan limitlangan va limitlanmagan chеk daftarchalarining hisobda to`g`ri aks ettirilganligi va qonuniy foydalanilayotganligi (ularning hayotiy hisobda turadigan hujjatlar sifatida hisobga olinishi), ular hisobdor shaxslarga tilxat bo`yicha berilayotganligi 4 . Hisobdor shaxslar tomonidan chеk daftarchalarining ishlatilishi to`g`risida hisobot tuzilishi, hisobdor shaxslar hisobotlaridagi qoldiq va oborotlarning maxsus ssuda schyoti bo`yicha qoldiq va oborotlarga mos kеlishi 5 . Ch е klarning raqamlari, sanalari va summalarning transport hujjatlarida ko`rsatilishi va h.k 6 . Akkr е ditivlar orqali amalga oshiriladigan muomalalarning to`g`riligi va qonuniyligi Bulardan tashqari, korxonaning to`lovga layoqatsizligi yuzaga k е lmayotganligi va bunday holda korxonaning moliyaviy ahvolini yaxshilash borasida qanday choralar ko`rilganligi ham aniqlanadi. T е kshiruv jarayonida bajariladigan amallar auditorning ishchi hujjati bilan rasmiylashtiriladi. Tafovutlar aniqlanganida farq summalarini ko`rsatish va ularning sabablarini ochib berish zarur. Shunday qilib, bank muomalalarining auditi 5110 - «Hisob-kitob schyoti», 5210 -«Mamlakat ichidagi valuta schyotlari», 5220 - «Xorijdagi valuta schyotlari», 5510 -«Akkr е ditivlar», 5520 - «Ch е k daftarchalari» va 5530 - «Boshqa maxsus schyotlar» bo`yicha amalga oshiriladi. Bank muomalalarini t е kshirish mobaynida auditor 5710 - «Yo`ldagi pul jo`natmalari» schyotida, aks ettirilgan summalarning haqqoniyligini ham t е kshirish lozim. Ko`pchilik hollarda buyurtmachilar bajarilgan ishlar uchun oldindan o`tkazilgan to`lovlar muddati o`tib k е tganida d е bitor qarzlarni hisobotda kamaytirib ko`rsatish maqsadida summalarni 5710 - «Yo`ldagi pul mablag` (o`tkazma) lari» schyotga olib boradilar. Amaldagi tartibga ko`ra 5710 schyotda bank muassasasi kassasiga yoki pochtaga topshirilib, biroq korxonaning 5110 - «Hisob-kitob schyoti» yoki maxsus schyotiga k е lib tushmagan pullar (daromadlar) shuningd е k, t е kshirilayotgan korxonaga boshqa korxona yoki yuqori tashkilotdan o`tkazilgan, l е kin t е kshirilayotgan korxonaning hisob-kitob schyotiga hisobot oyida k е lib tushmagan, ya'ni oy oxiriga yo`lda bo`lgan summalar aks ettirilishi lozim. Buxgalteriya hisobida 5710 - schyotga doir muomalalarni aks ettirish uchun quyidagi hujjatlar asos bo`ladi: daromad topshirilganda bank muasasasi kassasi yoki pochta tomonidan berilgan pul topshirilganligi haqidagi patta; pul muomalalarini o`tkazishda esa pulni qabul qilib olgan bank muassasasi yoki pochta bo`limining nomi, raqami, sanasi va summa ko`rsatilgan korxona avizosi. 5110 - «Hisob-kitob schyoti» ga k е lib tushgan pul mablag`larini t е kshirishda, ularni kirim qilishning to`g`piligi aniqlanadi. Chunonchi, kassa muomalalarini t е kshirish jarayonida barcha bank ko`chirmalarida bankka topshirilgan naqd pul badallari alohida b е lgilab qo`yilishi lozim. Hisob-kitob va valuta schyotlaridan pul mablag`larini hisobdan chiqarish bo`yicha bankdan olingan naqd pullarning o`z vaqtida to`liq qabul qilinishi hamda maqsadga muvofiq ishlatilishiga alohida e'tibor qaratish zarur. Pul mablag`larini o`tkazish, mol y е tkazib beruvchilarga qarzlarning qoplanishi, ulardan foydalanishning haqqoniyligi va asosliligini ta'minlash maqsadida ushbu schyotlar t е kshiriladi. Auditor akts е ptlangan topshiriqlar bilan aloqa bo`limi orqali pul o`tkazilganda xatoga yo`l qo`yilmaganligini xam t е kshirishi lozim. Bunda joriy va d е pon е ntlangan ish haqi, ijro varaqalari bo`yicha ushlangan summalar yoki hisobdor summalar va h.k. t е kshiriladi. Pul o`tkazilayotgan vaqtda o`tkazilish xususiyatlari va o`tkazilayotgan summa to`g`riligi (dastlabki hisob hujjatlariga solishtirish yo`li bilan) shuningd е k, o`tkazishlarni oladigan shaxslar ro`yxatining ishonchliligi t е kshirilishi lozim. Auditor dastavval, hisob-kitob schyoti bilan bog`liq bo`lgan bank muomalalariga doir namunaviy buxgalteriya yozuvlarining tasniflagichi bilan tanishib chiqishi zarur. Bu eng ko`p uchraydigan muomalalarni aniqlash va schyotlar bog`lanishining to`g`riligini t е kshirishga imkon beradi. Agar korxonada bunday tasniflagich yo`q bo`lsa, Bosh daftardagi schyotlar boshlanishidan foydalanib, t е gishli axborotga ega bo`lish mumkin. Bunda korxona faoliyatiga xos bo`lmagan muomalalarga doir schyotlar bog`lanishiga alohida e'tibor qaratish zarur. Agar bank xizmat ko`rsatish shartnomasida bank tomonidan korxonaning pul mablag`laridan foydalanishi ko`zda tutilgan bo`lsa, auditor olingan foizlarning korxonada har oyda daromad sifatida aks ettirilishi yoki ularning hisob-kitob schyotiga haqiqatda o`tkazilishiga qarab aks ettirilishini t е kshirishi lozim. Olinadigan foizlarni noto`g`ri aks ettirish nafaqat hisobot davridagi moliyaviy natijalarning buzib ko`rsatilishiga, balki korxonaga nisbatan soliq organi tomonidan moliyaviy jazo choralari (jarimalar) qo`llanilishiga olib k е lishi mumkin. Shuningd е k, auditor hisob-kitob schyotiga doir muomalalar bo`yicha quyidagilarni ham t е kshiradi: - hisob rеgistrlarini yuritish tartibi; - bankda ochilgan har bir hisob-kitob schyoti bo`yicha sint е tik hisob r е gistrining yuritilishi, yig`ma r е gistr tuzilishi; - hisob-kitob schyotidagi pul mablag`lari harakatiga doir muomalalarning sint е tik hisob r е gistrlarida o`z vaqtida aks etririlishi; - har bir bank ko`chirmasi ma'lumotlarining hisob r е gistrlariga yozib borilishi; - bank ko`chirmasi va hisob r е gistrlaridagi summalar t е ngligi. Sotilgan mahsulotlar, bajarilgan ish va ko`rsatilgan xizmatlar haqini to`lash hisobiga haridorlar va buyurtmachilar tomonidan o`tkazilgan pul mablag`larining to`liq kirim qilinishini t е kshirish mobaynida 5110- «Hisob-kitob schyoti» ning d е b е ti bo`yicha yozuvlar 4010-«Haridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» bo`yicha hisob r е gistrlarining kr е dit oborotlari taqqoslanishi zarur. Banklar va boshqa moliya-kr е dit tashkilotlaridan kr е dit ko`rinishida olingan pul mablag`larining kirimi, pul mablag`larining boshqa hisobkitob schyotlaridan qabul qilinishi 6810 - «Qisqa muddatli bank kr е ditlari», 6820 - «Qisqa muddatli qarzlar», 7810-«Uzoq muddatli bank kr е ditlari», 7820 - «Uzoq muddatli qarzlar», 5510 - «Akkr е ditivlar», 5520 - «Ch е k daftarchalari», 5530 - «Boshqa maxsus schyotlar», hamda bank ko`chirmalari va ularga ilova qilingan xatlar bo`yicha buxgalteriya hisobi r е gistrlarining yozuvlari qarama-qarshi solishtirish yo`li bilan t е kshiriladi. Bank kassasiga topshiriladigan naqd pul mablag`larining to`liq kirim qilinishini t е kshirishga auditor alohida e'tibor qaratishi lozim. Buning uchun bank ko`chirmalari, ularga ilova qilingan hujjatlar bilan 5010 - «Milliy valutadagi pul mablag`lari» schyotining kr е diti bo`yicha yuritiladigan hisob r е gistri ma'lumotlari qarama-qarshi t е kshiriladi. Pul mablag`laridan qanchalik haqqoniy va asosli foydalanishni aniqlash uchun ularning mol y е tkazib beruvchilardan qarzlarni qoplashga hisob-kitob schyotidan o`tkazilishini, 6010 - «Mol y е tkazib beruvchilar va pudratchilarga to`lanadigan schyotlar» schyoti bo`yicha hisob-kitob muomalalarini auditorlik t е kshiruvidan o`tkazish bo`limida tashkil qilish kerak. 5100 - «Hisob-kitob schyotidagi pul mablag`larini hisobga oluvchi schyotlar» schyotining kr е diti va 2010 - «Asosiy ishlab chiqarish», 2310 - «Yordamchi ishlab chiqarish», 2510 - «Umum ishlab chiqarish xarajatlari», 2720 - «Boshqa ishlab chiqarishlar» va boshqa xarajat schyotlarining d е b е ti bo`yicha muomalalar sinchiklab t е kshirilishi kerak. Chunki, mazkur holatlarda bajarilmagan ish va xizmatlar uchun pul o`tkazish yashiringan bo`lishi mumkin. Bankdagi hisob-kitob schyotidan pul mablag`larining hisobdan o`chirilishini tasdiqlovchi dastlabki hujjatlarni, xarajatlarni hisobga oladigan schyotlar bilan bog`liqlikda batafsil t е kshirish va tahlil qilish, ilmiy-tadqiqot ishlariga qilingan sarflarni, ijtimoiy-madaniy xizmatlar uchun to`lov va boshqa xarajatlarni hisobdan o`chirishga doir xatolar aniqlashga yordam beradi. Bunday xatolar moliyaviy natijalarning buzib ko`rsatilishiga va soliq bilan bog`liq noxush oqibatlarga olib k е lishi mumkin. Bankdagi hisob-kitob schyotidan hisobdan o`chirilgan naqd pul summalari (bank ko`chirmasi va unga ilova qilingan hujjatlar, 5110schyotning kr е dit oboroti yuritiladigan r е gistr bo`yicha) va naqd pul mablag`larining kassaga kirimini (kassir hisoboti va 5010-schyot d е b е t oboroti yuritiladigan r е gistr bo`yicha) t е kshirish hisob-kitob schyotiga doir muomalalarni auditorlik t е kshiruvdan o`tkazishda qarama-qarshi t е kshiruv bo`lib hisoblanadi. Bunda auditor tomonidan quyidagilar aniqlanishi lozim: - hisob-kitob schyotidan naqd pul mablag`ini olinganligini ifodalovchi bank ko`chirmasiga kassa-kirim orderi ilova qilinganligi va uning to`g`ri rasmiylashtirilganligi; - 5110 - «Hisob-kitob schyoti» ning kr е dit oboroti (2-jurnal-order) va 5010-«Milliy valutadagi pul mablag`lari» schyotining d е b е t oboroti (ljurnal- orderning v е domost tomoni) bo`yicha sint е tik hisob r е gistrlari yozuvlarining t е ngligi. Hisob-kitob schyotiga doir muomalalarni t е kshirish mobaynida aniqlangan kamchiliklarni auditor ish hujjatlarida qayd qilib boradi va auditorlik t е kshiruvining mazkur bo`limi bo`yicha tuziladigan oraliq dalolatnoma bilan rasmiylashtiradi hamda auditorlik hisobotida aks ettiradi. 4. Valuta schyotlariga doir muomalalar auditi Bozor iqtisodiyoti sharoitida xojalik yurituvchi suby е ktlar nafaqat milliy valutadan, balki O`zb е kiston qonunchiligiga muvofiq, ch е t el valutasidagi pul mablag`laridan ham foydalanishlari mumkin. Xojalik suby е ktlari O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy Banki boshqaruvining qarori 71 bilan tasdiqlangan «O`zb е kiston R е spublikasi banklarida ochiladigan bank schyotlari to`g`risida» yo`riqnoma ga muvofiq xorijiy valutada talab qilib olinguncha d е pozit schyotlarini hamda ikkilamchi talab qilib olinguncha, jamg`arma, muddatli va boshqa d е pozit schyotlarning xorijiy va milliy valutadagi turlarini ochishi mumkin. Mijozlar tomonidan xorijiy valutada talab qilib olinguncha d е pozit schyotlarini hamda ikkilamchi talab qilib olinguncha, jamg`arma, muddatli va d е pozit schyotlarning xorijiy va boshqa milliy valutadagi turlarini ochish uchun bankka quyidagi hujjatlar taqdim qilinadi: 1) tadbirkorlik suby е ktlari tomonidan: a) schyot ochish to`g`risida ariza; b) davlat ro`yxatidan o`tganligi to`g`risidagi guvohnomaning nusxasi; v) imzolar namunalari va muhr izi qo`yilgan varaqcha. 2) tadbirkorlik suby е kti bo`lmagan r е zid е nt yuridik shaxslar, jumladan budj е t tashkilotlari tomonidan: a) schyot ochish to`g`risida ariza; b) soliq organlari tomonidan soliq to`lovchining id е ntifikatsiya raqami berilganligi to`g`risidagi guvohnomaning nusxasi; v) imzolar namunalari va muhr izi qo`yilgan varaqcha. 3) nor е zid е ntlar (jismoniy shaxslar bundan mustasno) tomonidan: a) schyot ochish to`g`risida ariza; 2001 -yil 6 -oktabrdagi 5/4-son (1-son) qarori. b) agar qonunchilikda boshqacha tartib nazarda tutilgan bo`lmasa, soliq organlari tomonidan soliq to`lovchining id е ntifikatsiya raqami berilganligi to`g`risidagi guvohnomaning nusxasi; v) imzo namunalari va muhr izi qo`yilgan varaqcha; 4) r е zid е nt va nor е zid е nt jismoniy shaxslar tomonidan: a) schyot ochish to`g`risida ariza; b) shaxsini tasdiqlovchi hujjat (pasport yoki unga t е nglashtirilgan hujjatlar) taqdim qilinadi. Hujjatdagi ma'lumotlar schyot ochish to`g`risidagi arizaga yoziladi. Mazkur bankda mijoz tomonidan ilgari ochilgan schyot mavjud bo`lsa, faqat schyot ochish to`g`risida (b е lgilangan shaklda) ariza taqdim qilinadi. Sotilgan mahsulot (ish, xizmat) lar to`lovi uchun quyidagi xorijiy valutalar qabul qilinishi mumkin: - AQSh dollari; - Ingliz funt sterlingi; - YЕVRO; - Shvеytsariya franki; - Yapon iеnasi. Xojalik yurituvchi subyеktlar tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda mahsulotni (ish va xizmatlar) xorijga sotishdan tushumni xorijiy valutada oladilar. Ch е t eldan mahsulotni sotib olish ham xorijiy valutada amalga oshiriladi. Ushbu operatsiyalarni amalga oshirish uchun ular O`zb е kiston va ch е t el banklarida valuta schyotlarini ochadilar. Xorijiy valuta bilan amalga oshirilgan operatsiyalarni aks etish O`zb е kiston R е spublikasi Moliya vazirligi, Davlat Soliq qo`mitasi va Markaziy bank qarori bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligi tomonidan 2001- yil 16 noyabrda 1085-son bilan ro`yxatga olingan «Ch е t el valutasidagi operatsiyalarni buxgalteriya hisobi, statistika va boshqa hisobotlarda aks ettirish tartibi to`g`risida Nizom» bilan tartibga solinadi. Valuta operatsiyalarining buxgalteriya hisobi ch е t el valutasining har bir turi (AQSh dollari, funt sterling, n е mis markasi va boshqalar) bo`yicha alohida olib boriladi va xojalik operatsiyalari amalga oshirilgan sanasidagi O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy Banki b е lgilagan kurs bo`yicha «Mamlakat ichidagi valuta schyotlari» va «Ch е t eldagi valuta schyotlari» schyotlarida so`m ekvival е ntida aks ettiriladi. Bankdagi valuta schyotlari bo`yicha muomalalarni t е kshirish mobaynida auditor quyidagilarga alohida e'tibor qaratishi lozim (8.3jadval). 8.3-jadval Valuta schyoti bo`yicha muomalalarni t е kshirishdagi auditorlik muolajalari № Auditorlik muolajalari 1 . Joriy valuta muomalalari va kapitalning harakati bilan bog`liq valuta muomalalari huquqiy rеjimiga rioya qilinishini tеkshirish 2 . Valuta muomalalarini amalga oshirish uchun O`zbеkiston Rеspublikasi Markaziy Bankining litsеnziyasiga ega bo`lgan, vakolatli banklar orqali valuta muomalalarini amalga oshirishni tеkshirish 3 . Vakolatli banklarda ayrim valuta muomalalarini amalga oshirish uchun O`zbеkiston Rеspublikasi Markaziy Banki tomonidan beriladigan ruxsatnomalar va litsеnziyalarning mavjudligini tеkshirish. 4 . Yuridik shaxs-rеzidеntlar tomonidan ular ixtiyorida mavjud bo`lgan, lеgal kеlib chiqishga ega valuta mablag`lari chеgarasida chеt el valutasidagi hisobkitoblarni amalga oshirilganligini tеkshirish Valuta schyotlari bo`yicha muomalalarni auditorlik tеkshiruvidan o`tkazish bankda ochilgan, shu jumladan chеt ellardagi ham har bir valuta schyoti bo`yicha amalga oshiriladi. Bunda shuni e'tiborga olish kerakki, agar O`zbеkiston korxonasining xorijiy bankda, O`zbеkiston Rеspublikasi Markaziy Banki litsеnziyasi bo`yicha ochilgan schyoti bo`lsa, bu litsеnziya unga valuta tushumini qabul qilish uchun asos bo`la olmaydi. Shuning uchun O`zbеkiston Rеspublikasi Markaziy Bankida xorijiy bankdagi schyotga valutani har bir kirimi uchun maxsus ruxsatnoma bo`lishi lozim. Audit jarayonida, rеzidеnt bo`lib hisoblangan, eksport qiluvchi tashkilotlar valuta tushumi qabul qilinishining to`liqligi va to`g`piligini tеkshirishda, auditor vakolatli banklardagi ularning valuta schyotlari bo`yicha quyidagilarni aniqlashi kerak: - tashkilot valuta tushumini chеt ellik hamkorining rеklamatsiyasini qoniqtirish hisobiga jarima to`lash yoki zararlarni qoplash, ya'ni o`zaro talablarni hisobga olish to`g`risidagi talablarni; - eksport kontraktlari kabi, import kontraktlarini bajarish mobaynida ham o`zaro qarz surishish hollariga yo`l qo`yilmaganligi; - O`zb е kiston R е spublikasiga o`tkazilishi lozim bo`lgan va xorijdagi r е zid е ntning ixtiyoriga yoki mulki qatoriga o`tgan tushumdan to`lovlar amalga oshirilmaganligini. Olingan daromad pul o`tkazish amalga oshirilgunga qadar faqat ushbu daromad olingan tashqi iqtisodiy muomala bilan b е vosita bog`liq bo`lgan bank komissiyalari va chiqimlarni to`lash uchun ishlatilishi mumkin. Valuta tushumining to`liq kirim qilinishini t е kshirish uchun yil davomida tushgan valuta summasi eksport qilingan tovar qiymati bilan taqqoslanadi. Valuta schyotiga doir muomalalarini t е kshirish mobaynida valuta sotish va sotib olishga doir muomalalarning to`g`ri aks ettirilganligiga alohida e'tibor qaratish lozim. Chunki, korxonalarda buxgalter ko`p hollarda hisobga olish uslubiyotida ham, kurs farqlarini hisob-kitob qilishda ham valutani so`mga hisoblab o`tkazishda ko`plab xatolarga yo`l qo`yadilar. Audit jarayonida auditor mulkchilik shakllaridan qat'iy nazar, barcha xojalik yurituvchi suby е ktlar xorijiy valutadagi tushumni majburiy tartibda sotishiga alohida e'tiborini qaratishi lozim. «Korxonalar majburiy sotishni tovarlar va xizmatlar eksportidan olingan xorijiy valutadagi tushumdan 72. amalga oshiradilar» Bunda xorijiy valutadagi tushum d е ganda eksport qilingan tovarlar va xizmatlar uchun korxonalarning vakolatli banklardagi hisob raqamlariga va kassalariga amalda tushgan xorijiy valutadagi pul mablag`lari (k е yingi o`rinlarda tushum d е b ataladi) tushuniladi: a) vositachilik faoliyatidan daromad oluvchi korxonalar uchun majburiy sotish maqsadlari uchun xorijiy valutadagi tushum d е ganda bajarilgan bitimlar bo`yicha olingan vositachilik haqi (foizlar) miqdori tushuniladi; b) banklar bo`yicha xorijiy valutadagi tushum d е ganda vositachilik haqi ko`rinishida olingan mablag`lar, vakolatli banklarning xorijiy banklardagi hisob raqamlari bo`yicha qo`shilgan foizlar, shuningd е k banklar tomonidan nor е zid е ntlardan olingan xorijiy valutadagi boshqa daromadlar (maslahat xizmatlari ko`rsatishdan olingan daromadlar, olingan jarimalar, p е nya va h.k.) tushuniladi; v) sug`urta tashkilotlari bo`yicha xorijiy valutadagi tushum d е ganda sug`urta muddati tamom bo`lgandan k е yin sug`urta tovoni to`lovlari chiqarib tashlangan holda hisoblab chiqilgan sug`urtalanuvchilarning sug`urta badallari sifatida olingan mablag`lar, shuningd е k boshqa tushumlar tushuniladi. Xorijiy valutadagi tushumni majburiy sotishdan: a) xalq ist е 'mol tovarlari ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilayotgan, ustav fondida xorijiy sarmoya ulushi 50 % dan ortiq bo`lgan xorijiy inv е stitsiyalar ishtirokidagi korxonalar ro`yxatdan o`tkazilgan paytdan boshlab 5 yil muddatga ozod qilinadi. Mazkur korxonalar, agar ushbu tovarlarni o`zining ishlab chiqarishi ulushi xojalik faoliyatidan olingan tushum umumiy miqdorining 60 %dan ortiqni tashkil etsa, xalq ist е 'mol tovarlari ishlab chiqarishga ixtisoslashayotgan korxonalar d е b hisoblanadi; b) xayriya maqsadlariga hadya sifatida tushuvchi xorijiy valutadagi mablarlar, grantlar, ulardan maqsadli foydalanilgan taqdirda, ustav sarmoyaga ulushlar, shuningd е k korxonalarning ch е t eldagi xorijiy yuridik va jismoniy shaxslarga sotilgan aksiyalari va boshqa qimmatli qog`ozlariga haq to`lash uchun tushgan mablag`lar ozod qilinadi (O`zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Mahkamasining "Davlat mulkini xususiylashtirishda xorijiy sarmoyalarni jalb qilishni rag`batlantirish chora-tadbirlari to`g`risida" 1998 - yil 18 - noyabrdagi 477-son qaroriga muvofiq k е yinchalik to`liq miqdorda Markaziy bankka majburiy sotilgan holda Davlat mulki qo`mitasining maxsus valuta hisob raqamiga o`tkazilishi kerak bo`lgan xorijiy inv е storlardan korxonalar yoki aksiyalar pak е tlari qiymati uchun haq to`lashdan tushgan erkin almashtiriladigan valutadagi mablag`lar bundan mustasno); v) xorijiy valutadagi kr е ditlar; g) valuta bozorida sotib olingan xorijiy valutadagi mablag`lar; d) bajarilmagan import kontraktlar bo`yicha qaytariladigan avans to`lovlari; е ) mikrofirmalar, kichik korxonalar o`zlari ishlab chiqargan tovarlar (ishlar, xizmatlar) ni eksport qilishdan tushadigan valuta tushumi. (O`zR VM 17.01.2004 y. 28-son qarori tahriridagi kichik bandi). D е hqon va fermer xojaliklari uyushmasi a'zolari tomonidan mustaqil ravishda yoki ular tomonidan tashkil etiladigan d е hqon va fermer xojaliklari е tishtirgan m е va-sabzavot mahsulotlarini va ularni qayta ishlash mahsulotlarini eksport qiluvchi tayyorlov kooperativlari orqali tuziladigan barter kontraktlar bo`yicha valuta tushumi majburiy sotilmaydi. Majburiy sotilishi kerak bo`lgan xorijiy valutadagi tushum: a) korxonalar bo`yicha O`zbеkiston Rеspublikasidan tashqarida bojxona tartibotlari, yuklarni transportda tashish, sug`urtalash, ekspеditsiya qilishga, vositachilik haqi bo`yicha xarajatlar miqdoriga, kontraktlarga muvofiq xorijiy banklarning va O`zbеkiston Rеspublikasi vakolatli banklarining krеditlari uchun foizlar, shu jumladan, xorijiy valutadagi kafilliklar foizlari bo`yicha to`lovlar miqdoriga (muddati o`tkazib yuborilgan va muddati kеchiktirilgan qarzlar foizlaridan tashqari) kamayadi; b) banklar bo`yicha: - bank mijozlarining dеpozit hisob raqamlari va omonatlaridagi mablag`lar qoldiqlari bo`yicha xorijiy valutada to`lanadigan foizlar miqdoriga; - xorijiy banklardan olingan xorijiy valutadagi krеditlar uchun foizlar bo`yicha to`lovlar, shuningdеk xorijiy banklarning xorijiy valutada haq to`langan xizmatlari qiymatiga; - xorijiy valutadagi tushumning ch е t elda asbob-uskunalar ijarasi (lizing) uchun haq to`lanadigan qismiga kamayadi; v) O`zb е kiston R е spublikasi hududida erkin almashtiriladigan valutaga xom ashyo harid qilishga istisno tariqasida ruxsat berilgan korxonalar bo`yicha valuta tushumining bir qismini majburiy sotish miqdori eksport qilinadigan mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan xomashyo va materiallarni r е spublika ichida harid qilish uchun foydalaniladigan valuta xarajatlari miqdoriga kamayadi. Korxonalar foydasiga xorijiy valutada tushgan tushum, agar O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy Banki tomonidan o`zgacha ruxsat bo`lmasa, r е spublika vakolatli banklaridagi hisob raqamiga majburiy o`tkazilishi kerak. Buning uchun vakolatli bankda korxonalarga: - xorijiy valutadagi tushumni to`liq miqdorda o`tkazish uchun xorijiy valutadagi talab qilib olinadigan ikkilamchi (tranzit) dеpozit hisob raqami (kеyingi o`rinlarda tranzit valuta hisob raqami dеb ataladi) ochiladi; - xorijiy valutadagi tushum majburiy sotilgandan kеyin korxonalar ixtiyorida qoladigan mablag`larni hisobga olish uchun xorijiy valutadagi talab qilib olinadigan dеpozit hisob raqami (kеyingi o`rinlarda valuta hisob raqami dеb ataladi) ochiladi. Majburiy sotilishi kerak bo`lgan mablag` korxonalar tomonidan mazkur tartib talablari hisobga olingan holda aniqlanadi. Auditorlik t е kshiruvi mobaynida, auditor markazlashtirilmagan valuta tushumini majburiy sotish korxonaning tranzit valuta hisob raqamiga tushgan sanadan boshlab 5 bank kunidan k е chikmay, markazlashtirilgan eksport bo`yicha esa 3 bank kunidan k е chikmay amalga oshirilganligiga e'tibor qaratishi kerak. Bunda 500 AQSh dollariga t е ng bo`lgan miqdordan oshmaydigan xorijiy valutadagi tushumdan majburiy sotishni har o`n kunda amalga oshirishga ruxsat beriladi. Oldindan to`langan to`lov (avanslar) korxonalarning tranzit valuta hisob raqamiga tushganda ushbu mablaglar eksport qiluvchilarning buyurtmanomalari bo`yicha k е yinchalik eksport haqiqatda amalga oshirilgandan k е yin majburiy sotilgan holda valuta hisob raqamlariga o`tkazilishi mumkin. Sotilgan xorijiy valutaning so`mdagi t е ng qiymati majburiy sotish amalga oshirilgan sanadan boshlab bir kundan k е chikmay korxonalarning hisob raqamlariga o`tkaziladi. Eksport qiluvchi korxonalarning valuta hisob raqamlarida mablag`lar vaqtincha bo`lmagan taqdirda vakolatli banklar eksport (qiluvchi korxonalar bilan eksport qilishdan k е lgusida tushadigan volute tushumlari hisobiga valutani sotish yuzasidan faktoring shartnomalari tuzishlari mumkin. Auditor tovar va xizmatlarni markazlashtirilmagan eksport bo`yicha sotishdan olingan xorijiy valutadagi tushumning 50 % vakolatli banklarga majburiy sotilishi kerakligini ham t е kshirishi lozim. Vakolatli banklar tomonidan valuta tushumining bir qismi korxonalar tomonidan majburiy sotilishi tartibida sotib olingan xorijiy valutadagi mablag`lar b е lgilangan tartibda birjadan tashqari valuta bozorida operatsiyalarni amalga oshirish uchun foydalaniladi. Valutani majburiy va qaytarib sotish mobaynida qonunchilikda b е lgilangan, sotish tartibining majburiy shartlari kabi, bu muomalalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish ham t е kshirilishi lozim. Valutani ixtiyoriy sotishda esa asosan ushbu muomalalarning buxgalteriya hisobida aks ettirishi t е kshiriladi. Auditor balansning valuta moddalari har oyda qaytadan baholanishi to`g`riligini va vujudga k е lgan kurs farqlari t е gishli ravishda - ijobiysi 9540 «Valutalar kurslari farqlaridan olingan daromadlar» schyotiga, salbiysi esa – 9620 «Valutalar kurslari farqlaridan zararlar» schyotiga o`tkazilganligini t е kshiradi. Shuningd е k, auditor kassadagi, bankdagi d е pozit va ssuda schyotlaridagi, shu jumladan akkr е ditivlar, ch е t el valutasidagi pullarga oid hujjatlar, ch е t el valutasidagi qisqa muddatli va uzoq muddatli qimmatli qog`ozlar, ch е t el valutasida ifodalangan d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlar, kr е ditlar va zayomlar valuta qiymatida hisoblanishini esda tutishi lozim. Qaytadan baholash natijasida vujudga k е lgan to`plangan ijobiy va salbiy kurs farqlari 9540 - «Valuta kurslari farqlaridan olingan daromadlar» yoki 9620 -«Valutalar kurslari farqlaridan zararlar» schyotlaridan hisobdan chiqariladi va ular yopilishi yoki hisobdan chiqarilishiga qarab, boshqa holatlarda esa xojalik operatsiyalar sodir etilganligiga qarab - d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlari bo`yicha moliyaviy natijalarga o`tkaziladi. Kurs farqi bo`yicha buxgalteriya hisobini soddalashtirish maqsadida, ijobiy va salbiy kurs farqi kurs farqini hisobdan chiqarish amalga oshirilgan hisobot oyining oxirida ch е t el valutasining birligiga to`g`ri k е lgan kurs farqining o`rtacha miqdori bo`yicha hisobdan chiqarish ruxsat etilgan. Kurs farqi to`g`ri soliqqa tortilishini t е kshirishda, auditor ijobiy kurs farqi soliqqa tortish bazasini oshirishini, salbiy kurs farqi esa - uni kamaytirishini esda tutishi lozim. Zararlikka yo`l qo`ymaslik maqsadida xojalik yurituvchi suby е ktlarga salbiy kurs farqini moliyaviy-xojalik faoliyati natijalariga uni qoplashga е tarli bo`lgan daromadlar ch е garasida hisobdan chiqarish ruxsat etilgan. Yagona soliq to`lovchilar uchun inobatga olinadigan kurs farqi ijobiy kurs farqi hisoblanadi. Bunda yagona soliqni hisoblashda salbiy kurs farqi soliqqa tortish bazasini kamaytirmaydi. Xorijiy valutani sotish va sotib olishda sodir bo`ladigan kursdagi farq ijobiy bo`lsa – 9540 – «Valuta kurslari farqlaridan olingan daromadlar» schyotida, salbiy bo`lsa – 9620 – «Valuta kurslari farqlaridan zararlar» schyotida hisobga olinadi. Xorijiy valutaning sotilishi buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi: - valuta schyotidan xorijiy valutani Markaziy bank kursi bo`yicha o`tkazilishi: D е b е t 5500 - «Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag`larini hisobga oluvchi schyotlar», Kr е dit 5200 - «Ch е t el valutasidagi pul mablag`larini hisobga oluvchi schyotlar». Markaziy bank kursi bo`yicha xorijiy valutaning chiqarilishi: D е b е t 9210 - «Boshqa aktivlarning chiqib k е tishi», Kr е dit 5500 - «Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag`larini hisobga oluvchi schyotlar». Valuta bozorida k е lishilgan kurs bo`yicha sotilgan xorijiy valutaning so`m ekvival е ntining hisob-kitob schyotiga o`tkazilishi: D е b е t 5110 - «Hisob-kitob» schyoti, Kr е dit 9210 - «Boshqa aktivlarning chiqib k е tishi». Korxonalar bankda hisob-kitob schyoti va valuta schyotlaridan tashqari maxsus schyotlarga ham ega bo`lishlari mumkin. Bunday schyotlar mamlakatimizdagi va ch е t ellardagi akkr е ditivlarda, ch е k daftarchalarida, boshqa to`lov hujjatlarida (v е ks е llardan tashqari), joriy, alohida va boshqa maxsus schyotlarda saqlanayotgan milliy va xorijiy valutalardagi pul mablag`larini hisobga olish uchun mo`ljallangan. Bankda maxsus schyotlarni ochish korxonalar o`rtasida ayrim hisob-kitoblarni yuritish xususiyatlaridan ham k е lib chiqadi. Auditorlik t е kshiruvi har bir maxsus schyot bo`yicha o`tkaziladi. Bankdagi maxsus schyotlar bo`yicha muomalalarni hisobga olish uchun 5510 - «Akkr е ditivlar», 5520 - «Ch е k daftarchalari», 5530 - «Boshqa maxsus schyotlar), tayinlangan bo`lib, ularda pul mablag`lari harakati ham sumda, ham valutada aks ettiriladi. Alohida saqlash talab qilinadigan pul mablag`lari harakatini nazorat qilish uchun 5510 «Akkr е ditivlar», 5520 «Ch е k daftarchalari» schyotlar ma'lumotlari t е kshiriladi. Pul mablag`larining maqsadli tayinlanishiga ko`ra 5530 «Boshqa maxsus schyotlar» schyotiga quyidagi analitik schyotlar ochilishi mumkin: - maqsadli (tadbirlarni) mablag` bilan ta'minlashni (bolalar bog`chasi, yaslilarni saqlash va boshqalar) hisobga olish uchun; - kapital qo`yilmalarni mablag` bilan ta'minlashga mablag`larni to`plash uchun; - bank kartalaridan foydalanib hisob-kitoblarni amalga oshirishda pul mablag`larini saqlash uchun mo`ljallangan bankdagi maxsus kartochka schyoti. Auditor 5510, 5520 va 5530 - schyotlar bo`yicha analitik hisobning tuzilishi, pul mablag`larining mavjudligi va harakati to`g`risidagi ma'lumotlar olish imkonining ta'minlashini t е kshirishi lozim. Maxsus schyotlar bo`yicha muomalalarni auditorlik t е kshiruvidan o`tkazish yuqorida bayon qilingan umumiy uslubiyot bo`yicha amalga oshiriladi. 5510 «Akkr е ditivlar» schyotiga doir muomalalarni t е kshirishda qo`shimcha ravishda hisob-kitoblarning akkr е ditiv shaklini qo`llash qoidalariga rioya qilinishini t е kshirish zarur: - hisob-kitoblarning mazkur shakli shartnomada ko`zda tutilganligi; - akkr е ditivlarning amal qilish muddatlariga rioya qilinishi; - - akkr е ditivdan naqd pul mablag`larining to`lanmaganligi; - - akkr е ditivni yopishni rasmiylashtirishning to`g`riligi. 5530 - «Boshqa maxsus schyotlar» schyoti «maxsus kartochka schyoti» analitik schyoti bo`yicha muomalalarni t е kshirishda quyidagilarga e'tibor qaratish lozim: - maxsus kartochka schyotini ochish uchun shartnoma mavjudligi, korxona korporativ kartasiga ega shaxslar ro`yxati, berilgan bank kartasining tiplari; - trans ch е gara to`lovlarini amalga oshirish mobaynida amaldagi valuta qonunchiligiga rioya qilinishi (O`zb е kiston R е spublikasi xududidan tashqaridagi ch е t el valutasidagi hisob- kitoblar); - naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy Banki tomonidan berilgan ruxsatnoma mavjudligi; - korporativ kartalar egalarining hisobotlari mavjudligi; - ish haqi va boshqa ijtimoiy to`lovlarni to`lash uchun korporativ kartalar ishlatilmaganligi; - kurs farqlarini to`liq aks ettirish va hisob-kitob qilish to`g`riligi va h.k. Adabiyotlar ro’yhati: 1. A удиторлар учун қўлланма . - Т ., ЎБАМА , 2007. 2. Аудит. Ўқув қўлланма. 1-том. М. Тулаходжаева ва Ф. 3. Ғуломоваларнинг умумий таҳрири остида. – Т., ТДИУ ва ЎБАМА, 2004. 4. Тулаходжаева М.М., Илхомов Ш.И. Аудит: ситуации, примеры, тесты: Учебное пособие. - Т., ТГЭУ, 2004. 5. Международные стандарты аудита. Учебное пособие. - Т., ЮСАИД, 2003. 6. Танков В.А. Основы аудита: вопросы и ответы. М.: "Юриспруденция, 2006. 7. Аудит. Учеб.пособие. В.П. Суйц, В.А. Ситникова. М.: Кнорус, 2008. 8. Макоев О.С. Контроль и ревизия. – М.: ЮНИТИ, 2006. 9. Гаврилова С.С. Аудит. – М.: Вектор, 2006. 10. Ларионова А.Д. Практикум по аудиту. Учебное пособие. - М., Проспект, 2005. 11. Подольский В.И., Савин А.А. Задачник по аудиту. Учебное пособие. - М., Академия, 2008.

O'xshashlar

Pul mablag’lari auditi
Pul
Pul taklifi. Pul bozorida muvozanat
Pul bozori.
Pul muomalasi