Овқатланиш корхоналарида хом ашё ва маҳсулотларнинг таъминоти ва омбор хўжалиги ишини ташкил этиш - Iqtisodiyot - Referatlar

Овқатланиш корхоналарида хом ашё ва маҳсулотларнинг таъминоти ва омбор хўжалиги ишини ташкил этиш

Yuklangan vaqt:

27.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97.5 KB

Ko'chirib olish

Овқатланиш корхоналарида хом ашё ва маҳсулотларнинг таъминоти ва омбор хўжалиги ишини ташкил этиш Режа: 1. Хом ашё ва масаллиқнинг келиш манбалари 2. Умумий овқатланиш корхоналарнни хом ашё билан таъминлашни ташкил этишга қўйиладиган асосий талаблар 3. Хом ашё ва ярим тайёр масаллиқларни миқдори ва сифатига қараб қабул қилишни ташкил этиш 4. Омбор хўжалигини ташкил этиш 5. Омбор биноларининг кўриниши, жиҳозланиши ва сақлашга мос бўлишининг асосий талаблари.

Хом ашё ва масаллиқнинг келиш манбалари Умумий овқатланиш турли хил ва миқдордаги озиқ-овқат маҳсулотларини қайта ишлайдиган корхонадир. Умумий овқатланиш корхоналарига маҳсулот етказиб берадиган ва озиқ - овқат ҳамда сут-гўшт саноатига хом ашё етказиб берадиган асосий база бу қишлоқ хўжалиги ҳисобланади. Умумий овқатланиш корхоналарннинг нормал ишлаши учун хом ашё, масаллиқ билан таъминлаш ва моддий- техника предметлари билан жиҳозлаш биринчи даражали аҳамиятга эгадир. Умумий овқатланиш корхоналарига озиқ-овқат товарлари ва моддийтехника фонди ҳисобига марказлаштирилгаи манбалардан ҳам, марказлаштирилмаган манбалардан ҳам келади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини марказлаштирилмаган холда тайёрлаш ва харад қилиш фермер ва деҳқон хўжаликларининг бурдоқичилик хўжаликлари, ғамлаб қўйилган захира ва ҳоказолар ҳисобига амалга оширилади. Гўшт маҳсулотлари, тирик балиқ, тухум, сут маҳсулотлари, картошка, мева ва сабзавотлар билан таъминлаш ҳам марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган манбалар ҳисобидан амалга оширилади. Умумий овқатланиш корхоналарини марказлаштирилган тартибда таъминлаш матлубот жамиятлари, фонди ҳисобига ун, дон-дун, макарон маҳсулотлари, қанд-шакар, конеерва, кондитер ва тамаки маҳсулотлари олиш билан амалга оширилади. Ошхоналарга янги ошкўкатларни (кўк пиёз, салат барги, укроп, редиска кабиларни) бир кунлик лимит ҳисобидан ошмаган ҳолда бозордан нақд пулга сотиб олишга рухсат этилади. Ёрдамчи хўжалик ва бўрдоқига боқиш пунктлари қўшимча арзон гўшт, балиқ, сут, -тухум, сабзавот, картошка ва мева-чева ишнинг муҳим манбаи ҳисобланади. Умумий овқатланиш корхоналари ўзларини ўзлари овқатбоп хушбўй ошкўклар билан муттасил таъминлаб туришлари учун кичик томорқа, теплица ва парниклар ташкил этишлари мумкин.

Умумий овқатланиш корхоналари сабзавот, мева, резавор ғамлаб қўядилар, қўзи-қоринларни тузлаб, сиркалаб қишга сақлайдилар. Бу қиш ва баҳор ойларида тайёрланадиган таомларнинг хили кўп, таом-таркиби витаминлар, минерал тузларга бой бўлиши имконини беради. Умумий овқатланишнинг катта-катта корхоналари ўзларида квас, спиртсиз ичимликлар, морожний, морс, колбаса маҳсулотлари, гўштдан дудланиб тайёрланадиган маҳсулотлар, шунингдек озиқ-овқат чиқитларидан крахмал ишлаб чиқаришни ташкил этадилар. Бу эса корхонани хом ашё билан таъминлашда қўшимча манба ҳисобланади. Умумий овқатланиш корхоналарини ўзларининг асосий ошхоналари ва ресторанларини ярим тайёр ва тайёр пазандалик ҳамда кондитер маҳсулотлари билан марказлаштирилган тартибда таъминлашни кейинги йилларда тобора ривожлантириб бормоқдалар. Бу ҳол кейинчалик умумий овқатланиш корхоналари таъминотида асосий ўринни эгаллаб қолади. Умумий овқатланиш корхоналарнни хом ашё билан таъминлашни ташкил этишга қўйиладиган асосий талаблар Вақт-вақти билан ташиб келтириладиган хом ашё ва озиқ-овқат маҳсулотларининг тури ҳар хилдир. Овқат маҳсулотларининг: сут, ярим тайер масаллиқлар, ошкўк, нон-бўлочка ва хамирдан тайёрланадиган кондитер маҳсулотлари, янги сабзавотлар каби анчагина турларини ҳар куни ташиб келтириш зарур бўлади. Айрим маҳсулотлар (гўшт, балиқ ва бошқалар) сақлаш учун шароит бўлган ҳолларда 2 — 3 кунга етадиган миқдордагина олиб келинади. Қуруқ маҳсулотлар, консервалар захираси умумий овқатланиш корхоналарига асосан 5— 10 кунга етадиган қилиб олиб келинади. Умумий овқатланиш корхоналарини хом ашё билан таъминлашнинг ташкил этилишига қуйидаги талаблар қўйилади; хом ашё ва бошқа масаллиқларни захираси тугаб қолмаслигини ҳисобга олиб бир меъёрда ва ўз

вақтида таъминлаб туриш; ҳар қайси, умумий овқатланиш корхонасини зарур овқат масалликлари билан бир қаторда моддий-техника материаллари билан ҳам тўла таъминлаш; товар етказиб беришнинг илғор шаклини қўлланиб хом ашёни ўз вақтида етказиб келтириш; барча моддий бойликларнинг ҳам миқдори, ҳам сифати бутлигини таъминлаш; хом ашё ва товарларни қабул қилиш, сақлаш ва тақсимлаш ишларини масъул шахслар томонидан бажарилиши; сақлаш ва тақсимлаш учун нормал шароит яратиш; хом ашё билан таъминлашнинг маҳалий хусусиятларини ҳисобга олган холда қўшимча манбаларини қидириб топиш; хом ашё, товар ва ишлаб чиқариш чиқитларидан самарали фойдаланиш, идишларни яхши сақлаш ва уларни товар етказиб берувчиларга ва идишларни қабул қиладиган базаларга ўз вақтида етказиб бериш ва ҳоказолар. Умумий овқатланиш корхоналарини хом ашё ва бошқа товарлар билан узлуксиз таъминлашни ташкил этишда корхонага мазкур товарларнинг қанча миқдорда керак бўлишини аниқлаш билан боғлиқ бўлган катта тайёргарлик ишлари ўтказнш талаб этилади. Корхонани хом ашё билан таъминлашнинг муфассал режасига хўрандаларнинг талабини, овқатланувчиларнинг хусусиятларини, таомларнинг режали, рецептларини, мавсумийликни, маҳаллий аҳолининг овқатланишидаги ўзига хосликни асос қилиб олиш лозим. Ҳар бир умумий овқатланиш корхонаси нормал ишлаб туриши учун масаллиқ, ёқилғи ва моддий-техника таъминоти предметларининг маълум захирасига эга бўлиши керак. Бу захира тасдиқланган ишлаб чиқариш программасини ва товар оборотнинг умумий ҳажмини ҳисобга олиб белгиланади. Захиралар товарларнинг айрим гуруҳлари бўйича уларни етказиб бериш шароитини ҳисобга олиб белгиланади. Бунда корхоналарнинг таъминотбазасидан узоқ-яқин жойлашганлиги, омбор биноларнга қанча товар сиғиши ва ҳоказолар ҳисобга олиниши керак. Нормадан ортиқ захира тўрмаслиги учун асосий маҳсулотларнинг сарф-ланишини ҳам ҳисобга олиш керак. Товарлар кўп захира қилиб қўйилса корхонада сарфланиб туриши

секинлашиб қолади ва айланма маблағларининг ишлатилмай қолишига сабаб бўлади, қолаверса омбор биноларини ортиқча банд қилади ҳам. Хом ашё билан таъминлаш йиллик режага асосан алоҳида товар етказиб берувчиларга ойлик ўн кунлик ва кундалик аризалар бериб турилади ва транспорт воситаларига бўлган талаб аниқланади. Умумий овқатланиш корхоналарига товарларни ўз вақтида етказиб бериш шакли шу корхоналарнинг бир меъёрда ишлаб туришининг энг муҳим шартларидан ҳисобланади. Хом ашё ва ярим тайёр масаллиқларни миқдори ва сифатига қараб қабул қилишни ташкил этиш Хом ашё ва ярим тайёр масаллиқлар илова қилиб бериладиган ҳужжатларга, амалдаги стандарт ва техник шартларга асосан ҳам микдор, ҳам сифат жиҳатдан қабул қилиб олинади. Халқ истеъмоли товарларини миқдор ва сифат жиҳатдан қабул қилиш тартиби товар таъминотининг асосий шартларида, хўжалик шартномаларида ва тегишли инструкцияларда аниқлаб берилган. Товар ва ярим тайёр масаллиқларни масъул шахслар — омбор муди-ри, омборчи, ишлаб чиқариш мудири, ошпаз-бригадир, буфет мудири қабул қилади. Миқдор жиҳатдан қабул қилиш товарларнинг оғирлигини нечта идишга жойланганлигини, идишларнинг сифатини, маркаланганми йўқми эканлигини аниқлашдан иборат бўлади. Товарларнинг брутто (идиши билан бирга) ва нетто (идишсиз) оғирлиги аниқланади, меъёрий хужжатлар билан таққосланади. Сифат жиҳатдан қабул қилиш товарларнинг навини, амалдаги стандарт ва техник шартларни ҳисобга олган холда аниқлашни ўз ичига олади. Сифати органолептик усул билан ҳам аниқланадиган товарларнинг ранги, ҳиди, таъми, консистенцияси, ташқи кўриниши текширилади, зарур бўлган ҳолларда товарнинг намунаси лаборатория тахлилига юборилади.

Сифатсиз ва миқдори фарқ қилган товарларга таъминотчига даъво қилиш учун акт тузилади. Акт тузувчи комиссиянинг таркибига товар таъминотчи, инспекция вакили ёки бу ишдан манфаатдор бўлмаган шахс (гувоҳ) киритилади. Келган товарларнинг сифатини аниқлашни тез бузиладиган товарларни 24 соатдан кечиктирмай, бошқа товарларнн эса 10 кундан кечиктирмай амалга ошириш керак. Баъзан товарларни қабул қилишда идишнинг оғирлигини аниқлаш имкони бўлмаса, бундай ҳолларда идишни бўшагандан кейин тортиб кўрилади, камомад бўлса, акт тузишга тўғри келади. Масъул шахс томонидан ҳам миқдори, ҳам сифати жиҳатдан қабул қилинган барча товарлар шу шахснинт гарданига ёзиб қўйилади. Тез бузиладиган ярим тайёр масаллиқлар, тайёр пазандалик ва кондитер маҳсулотларн, нон, сут кўпинча омборга тушмай, бевосита ошхона ёки буфетларга қабул қилинади. Ярим тайёр масаллиқлар, кондитер ва сут маҳсулотлари идишлари билан қабул қилиниб кирим дафтарига киритилади, топширилаётганда эса фактура қўшиб қайта жўнатилади. Омбор хўжалигини ташкил этиш Умумий овқатланиш корхоналарининг омбор хўжалиги захира хом ашё, ярим тайёр масаллиқлар ва моддий-техника таъминоти предметларини қабул қилиш, сақлаш ва жўнатишда қулай шароит таъминлаш учун хизмат қилади. Омбор биноларининг турлари. Омбор биноларининг қурилиши умумий овқатланиш корхоналарининг қуввати, тури ва иш характерига хом ашёлардан ёки ярим тайёр масаллиқлардан овқат пиширилишига) боғлиқ бўлади. 50 га яқин овқатланадиган жойга эга бўлган кичик ошхоналарда 1—2 та совитиш камераси (совутгич) ва 2 — 3 та омборхонаси бўлган нисбатан кичик ҳажмдаги омбор бинолари бўлади. 50 дан ортиқ овқатланиш жойи бўлган умумий овқатланиш корхоналарида алоҳида-алоҳида гўшт, балиқ, сут

ва гастрономия маҳсулотларини ҳамда қуруқ маҳсулотларни, сабзавот ва меваларни, моддийтехника таъминоти предметларини, идиш ва ёқилғини сақлаш хоналари бўлган омбор қурилади. Омбор бинолари турли маҳсулотларнинг товарлик хусусиятларига қараб ҳамда ушбу маҳсулотларнинг яхши сақланиши учун зарур талабларни ҳисобга олиб совуқхонали ва иссиқхоналарга бўлинади. Совитилмайдиган омбор биноларига қуруқ маҳсулотлар, ичимликлар, консерваларнинг баъзи турлари, сабзавот, тузланган маҳсулотлар, нон- булочка, моддий-техника таъминоти, ёқилғи ва идишлар сақланадиган омборхоналар киради. Совитиладиган омбор бинолари совитиш камераларидан иборат бўлиб, бунда гўшт, балиқ, сут маҳсулотлари ва ёғ, гастрономия, мева, янги сабзавот ҳамда ошкўклар, яхна ичимликлар ва керакли чиқитлар сақланади. Йирик ошхоналарнинг омборлари қаторига яна юк ортиш тушириш майдончаси, айвон ва пешайвонлар ҳам киради. Ошхоналардаги иш шароитига қараб айрим омборхоналар, масалан, гўшт, балиқ, мева, ошкўк ва совуқ ичимликлар сақланадиганлари, қуруқ маҳсулотлар, нон ва шу кабилар сақланадиганларни билан бирга бўлиши ҳам мумкин. Омбор биноларининг кўриниши, жиҳозланиши ва сақлашга мос бўлишининг асосий талаблари. Омбор бинолари одатда подвал, ярим подвал хоналарда ёки биноларнинг биринчи қаватида ягона блок шаклида жойлашган бўлади. Омбор биноларига муайян талаблар қўйиладики, бўлардан энг муҳимлари қуйидагилардир: омбор маҳсулот ишлаб чиқариладигаи хоналарга ҳамда буфетга нарса ташиб ўтишга қулай бўлиши юкларни ортиш-тушириш учун тегишли майдонча, хўжалик ҳовлиси, омборга машина келиб тўхтайдиган йўлак мавжуд бўлиши, товарларии ортиш ва тушириш учун зарур

механизация воситалари бўлиши зарур; техника жойлашган бинолар (машина бўлими, шамоллатиш камераси кабилар) орасида алоқа бўлиши; температура режими ва нисбий намлик бир меъёрда сақланиши; табиий ва сунъий шамоллатиш системалари ҳам муҳайё бўлиши керак. Омборнинг пол ва деворлари конструкциясига ҳам алоҳида эътибор берилиши керак. Поллар мустаҳкам, нам ўтказмайдиган, ювилиши осон, силлиқ, бенуқсон бўлиши керак. Деворлар ҳам силлиқ, артиши осон бўлиши зарур. Омбор биноларининг баландлиги эса камида 2,8 м, омборхонадан қандай мақсадда фойдаланишига қараб эшикларининг эни 0,85 — 2,2 м, баландлиги 2,2 — 3,0 м бўлади. Совитиладиган камералар, сабзавот ва ичимликлар сақланадиган омборхоналар фақат электр билан ёритилиши, қолган хоналар эса табиий ёруғ ва электр билан ёритилади. Омбор биноларида ёнғинга қарши жиҳозлар бўлиши албатта шарт. Хом ашё ва ярим тайёр масаллиқларни қоидали сақлаш учун омборхонага товар қўйиладиган тагликлар, стеллаж, тахта-токча, жавон ва шу каби жиҳозлар қўйилади. Жиҳозларнинг у ёки бу турини танлаб олиш омбор биноларининг қурилишига, товарларнинг хусусиятига ва хом ашё захиралари оз-кўплигига боғлиқдир. Омбор жиҳозлари пухта ва мустаҳкам бўлишлиги ўз-ўзидан маълум. Шунинг учун озиқ-овқат маҳсулотларини сақлашда ёғочдан полкалар, тагликлар, сандиқлар, жавонлар, шунингдек металл стеллажлар, осқичлар, тагликлар қўлланилади. Мана шу жиҳозларни жойлаштиришда товарларни олиб қўйиш кулай бўлиши, бинони тозалаш осон бўлиши, полнинт ҳар бир квадрат метр майдонига қанча юк тушириш мумкинлигини ҳисобга олиш, ундан рационал фойдаланишни назарда тутиш керак. Маҳсулотларни турига қараб сақлаш режими ва муддати, шунингдеқ полнинг 1 м 2 майдонига қанча юк жойлаштирилиши 1 – жадвалда келтирилган.

Умумий овқатланиш корхоналарининг омборларида маҳсулотларни сақлаш режими ва муддати Омборда юк ташиб туширишни механизациялаштириш . Умумий овқатланиш корхоналарига келадиган кўпгина юкларнинг оғирлиги 50 — 70 кг дан ортиқ бўлади, шу сабабли бу юкларни тушириш ва жойлаштиришда механизациянинг турли воситалари зарурдир. Бу воситаларга 100 кг дан то 5 т гача оғирликдаги юкларни кўтарадиган подъёмниклар, лентали ва роликли транспортёрлар, қўлда юк ташийдиган ғалтак аравалар, қия ўрнатилган ёноч ёки металл тарновлар, шипдаги рельсда ғилдиратиладиган аравачалар мисол бўлади. Умумий овқатланиш корхоналарида кўпинча қўлда юк ташийдиган ғалтак аравалар, қия тарновлар, осма мослама йўллар, шунингдек юк лифтлари, кичик подъёмниклар каби майда механизмлардан фойдаланилади. Қўл билан юргизиладиган юк аравачалар икки, уч, тўрт ғилдиракли бўлиб, 100 дан то 1000 кг гача орирликдаги юкни элтишга мўлжалланган бўлади Қия мосламалар сабзавот ва картошкани бочка ёки идишлардаги юкларни подвалга тушириш ёки омбор биноларига кўтаришда қўлланилади. Қия мослама тарновнинг қиялик бурчаги тахминан 30 — 40° га яқин бўлади. Қия мосламага ёнма-ён қилиб шоти ўрнатилади ва махсус люк билан беркитилади. Осма йўллар гўшт камерасига гўшт жойлаш учун қўлланилади, у юк майдонидан то камерагача ўрнатилган бўлади. Лифтлардан эса умумий овқатланиш корхоналарида кўпинча 100, 150, 500 ва 1000 кг гача юк кўтара оладиганлари қўлланилади. Омбор биноларига маҳсулот жойлаштиришнинг асосий принциплари. Келтирилган хом ашё ва товарларнинг сифати ва сони текширилганидан сўнг даромадга киритилади ва сақлаш учун олиб қўйилади. Маҳсулотларни яхши қоидали сақлаши учун тегишли режими ва товар жойлаштиришнинг асосий принципларига риоя қилиш зарур бўлади, чунончи: жойдан тўла фойдаланиш, маҳсулотлар жойлашган ерга бемалол ўтиб туришнинг

қулайлиги, бир хил товарни иккинчи хил товар билан ёнма-ён қўймаслик; деворларга тегиб турмаслигига риоя қилиш, йўлакларнинг зарур кенгликда бўлиши ва ҳоказолар. Асосий йўлаклар қўл юк аравачаларни кўллашга имкон берадиган кенгликда1,0—1,2 м қилиб қолдирилиши керак ён томондаги йўлаклар эса бир оз торроқ (0,5 — 0,7 м) бўлса ҳам бўлаверади. Маҳсулотларни жойлаганда девор ва полдан 20 см оралиқда, иситиш асбоблари, водопровод трубалари ва совитиш батареяларидан эса камида 50 см нарида жойлаштириш зарур. Картошка ва сабзавотлар уйилганда ёки қопларга солиб тахланганда товарнинг физик-химик хусусиятларига қараб ҳар бир маҳсулотларнинг тахланиш баландлигини, идишларнинг чидамлили ғишт ва ҳар бир квадрат метр майдонга қанча юк жойлаш имкони борлигини ҳисобга олиш зарур. Омборга жойланган маҳсулотлар ҳаво йўлларини тўсиб қўймаслиги, ҳаво айланишига яхши имкон берадиган бўлиши керак. Гўшт маҳсулотларини совуқ хоналарга қўйганда, осиб ёки стеллаж ва тагликлар устида сақланади. Совитилган, чала музлатилган ва тўла музлатилган гўшт нимталари қанораларда илгакларга осилган ҳолда сақланади. Музлатилган гўштни тахлаб қўйиб сақлаш ҳам мумкин; идишлардаги ярим тайёр масаллиқлар калла-поча ва парранда таналарини жавонларда, тагликлар устига териб сақлаш зарур. Балиқ маҳсулотларини идишга солиб ёки таглик устига териб совуқ камераларда, катта-катта балиқларни эса илгак ёки чангакка осиб қўйиш керак. Сут, сариёғ, пишлоқ, тухум ва гастрономия товарлари ҳам совуқ камераларда тагликларга ва полкаларга териб сақланади; колбасалар эса илгакларга осиб ёки келтирилгак идишларида сақланади. Мева, сабзавот, ошкўклар совуқ камераларда сават, яшиқ ғалвир ва бошқа идишларга солиниб таглик ва полкаларга қўйиб сақланади. Совуқ ичимликлар, шарбатлар (айниқса ёз кунлари) совуқ камераларда яшикларда ёки тагликларга терилиб ўз идишларида сақланади. Агар совитиш камералари бўлмаган тақдирда ичимликларни буфетларнинг ўзида муз солиб совитилади.

Қуруқ маҳсулотлардан ун, крупа, макарон, қанд-шакар кабилар ёруғ ва шабада айланиб турадиган хоналарда сақланади. Ушбу маҳсулотларни келтирилган идиши ёки ўралган қоғозидан ажратмай полкаларга, шкаф ва тахта токчаларга териб қўйилади. Бундай маҳсулотларнинг баъзи хиллари (ун, гуруч, қанд кабилар) алоҳида-алоҳида бўлмалари бўлган катта сандиқларда сақланади. Картошка ва сабзавотлар қоронғи, яхши шамоллатиб туриладиган хоналарда сақланади. Сабзавотлар қоп, яшик ва саватларга солиб ёки тўрт тарафи тахта билан ўралган идишда сақланади. Картошка ва сабзавотлар идишларга солинганда қалинлиги 1,2 — 1,5 м, пиёзники 25 — 30 см бўлиши зарур. Вино-арақ маҳсулотлари полкаларга тик териб, шампан вино, минерал сувлар эса ётқизиб терилган ҳолда сақланади. Нон-булочкани ҳам қуруқ маҳсулотлар сақланадиган хоналардаги ёғоч шкафларда ёки полкаларга териб қўйилади ёхуд бевосита кесиб дастурхонга тортадиган жойда (буфетда) сақланади. Маҳсулотларнинг табиий камайиши ва уни ҳисоблаш тартиби. Кўпгина маҳсулотлар сақланиш ва ташиш вақтида ўз дастлабки оғирликларининг бир қисмини йўқотади. Маҳсулот вазнидаги бундай камайишни табиий камайиш деб атайдилар. Табиий камайиш қуриш, томиб кетиш, тўкилиш, сочилиш, идиш юзасида қолиш каби холлар асосида рўй беради. Қуриш намликнинг буғланиб кетиши натжасида вужудга келади. Қуришнинг кўп-озлиги маҳсулотда неча фоиз намли борлигига, омборхона ҳаво ҳарорати ва намлигига ва маҳсулотларни сақлаш тартибига ҳамда идишларнинг яхши-ёмонлигига боғлиқдир. Оқиш айрим маҳсулотларнинг иссиқда эриши, шунингдек суюқ маҳсулотлар (ёғ, асал ва бошқа) ларнинг қадоқланаётганда томиб кетиш натижасида ҳосил бўладиган камайишдир. Тўкилиш, сочилиш тўкиладиган қуруқ маҳсулотларни ташишда, сақлашда ва сотаётганда келиб чиқадиган исроф. Табиий камайиш миқдори

маҳсулот ташиладиган идишларнинг тури ва холатига, сақлаш ва ташиш усулларининг тўғри ёки нотўғри бажарилишига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Табиий камайиш нормаси ҳар хил маҳсулотлар учун турлича бўлиб, масаллиқни қайси фаслда ва қайси зонада сақланаётганини ҳисобга олган ҳолда илмий текшириш институтлари томонидан ишлаб чиқилади. Ана шу норма омборхонадан тарқатилган товарларнинг миқдори (суммаси) га нисбатан фоиз ҳисобида белгиланган бўлади. Табиий камайиш нормасига товарларни нотўғри сақлаш, юклаш, тушириш вақтида содир бўладиган нобудгарчилик синиш, емирилиш кабилар киритилмайди. Сифатсизлиги туфайли акт билан ҳисобдан чиқарилган доналаб сотиладиган ва қоғозга ўраб, қутичаларга жойлаб қадоқланган товарларга ҳамда омборхоналарда сақланмасдан тўппадан-тўғри транзит билан ошхонага, буфетга келиб тушадиган масаллиқларга нисбатан ҳам табиий камайиш нормаси қўлланилмайди. Тасдиқланган нормалар энг юқори норма бўлиб, омборхона инвентаризация қилинаётганида товарлар хақиқатда етишмай қолган ҳолларда қўлланиб ҳисобга олинади. Табиий камайиш бўйича ҳисобни бухгалтерия тўзиб чиқади ва буни корхона раҳбари тасдиқлайди. Табиий камайиш нормалари маҳсулотларнинг омборхонага қабул қилинган баҳолари бўйича ҳисобдан чиқарилади. Идишларга нисбатан табиий камайиш нормаси қўлланилмайди. Товарларни хақиқатда текшириб кўрмасдан хом чўт асосида тахминан ҳисобдан чиқаришга йўл қўйилмаслиги керак. Омборхоналарнииг ходимлари одатда товарларни сақлаш ва ортиш тушириш қоида ва шартларига тўла риоя қилиб, табиий камайишни йўқотишга ёки озайтиришга эришишлари керак. Омборхоналардан хом ашёни тарқатиш ва расмийлаштириш тартиби. Ҳар куни омбордан ошхонага, буфетларга, ташқи савдо корхоналарига товар бериб турилади. Шундай экан товар тарқатишни қоидали ва тўғри ташкил этиш мақсадида корхона раҳбари барча масъул ходимларга тегишли

бўлган тартиб графигини тўзиб тасдиқлайди. Омбордан чиқадиган жамийки моллар талабнома буюртмаларга асосан масъул шахснинг ўз қўлига ёки экспедиторлар орқали расмийлаштирилиб берилади. Товар қабул қилувчи шахс олган нарсасининг миқдори ва сифатини, идишларнинг яроқли яроқсизлигини, ҳужжатлар тўғри расмийлаштирилганми йўқми — синчиклаб текшириб чиқиши керак. Омбор ходимларининг масъулияти. Омбор (омборхона) мудири ўзи қабул қилиб олган нарсаларга тўла жавобгар ҳисобланади. У моддий масъул шахс бўлганлиги туфайли ишга қабул қилинишида барча товарларни бут сақлашга кафолат тарзида ёзма мажбуриятнома беради. Одатда барча масъул шахслар билан уларнинг моддий масъулиятини тасдиқловчи шартнома тузилган бўлади. Омбор мудири ишга киришар экан, омбор биносини, жиҳозларини, асбобускуналарини, совитиш қурилмаларини, кўтариш-ташиш жиҳозларини, ҳаво йўлини очиш-беркитиш қурилмаларини ва қўриқлаш шароитларини синчиклаб текшириб чиқиб қабул қилади. Мудир ҳисоб ва назорат ишларини юритиш учун омбор дафтари ёки барча хил товарлар учун карточка очади, бу дафтар ва карточкаларга келган ва тарқатилган товарларни ёзиб боради. Омборда ишловчи ҳар бир ходим товар таъминоти тўғрисида таъминотчилар билан тузиладиган хўжалик шартномаларининг асосий қоидалари, товарларни сақлаш тартиби кўрсатилган инструкция билан танишиб чиқиши керак. Улар озиқ-овқат маҳсулотларининг товарлик хоссалари, тарози-ўлчов асбобларининг ҳолати ва улардан тартибли фойдаланиш ишларини билишлари шарт. Ишнннг тўғри йўлга қўйилишини ўз вақтида назорат қилиб туриш мақсадида омборни мунтазам инвентаризация қилиб туриш зарур. Бунда ҳисоб маълумотлари бухгалтерия маълумотлари билан солиштирилади, шунингдек мудир ҳар йили навбатдаги меҳнат таътилига кетиш олдидан омбордаги барча товарларни рўйхат билан бошқа масъул шахсга топширади.

Адабиётлар: 1. Dr. John R Walke. The Restaurant: From Concept to Operation. Wiley.2013 2. Д.Асланова, Т.Худойшукуров, М.Мўминов «Дунѐ халқларини овқатланишининг ўзига хос хусусиятлари» Ўқув қўлланма ―Зарафшон‖ 2007.-112 б. 3. Тюнков Б.К. Электронная техника предприятий торговли. – М.: КНОРУС, 2006. – 192 с. 4. Қурбонов Ж.М. Овқатланиш корхоналари жиҳозларининг эксплуатацияси. Дарслик. – Т.: «IQTISODIYOT-MOLIYA», 2011. – 376 б. 5. Н.И.Кабущкин, Г.А.Бодаренко «Менеджмент гостиниц и ресторанов». – Минск, ООО ―Новоезнание‖, 2001 г. 6. «Ресторанный сервис. Основы международной практики обслуживания для профессионалов и начинающих». Изд. Центрополиграф. - М.: ЗАО, 2003 г.-188 стр. 7. В.В.Усов. «Организация производство и обслуживания в общественном питании». – М., 2002 г. 8. Каталог контрольно-кассовых машин. – М.: СПб, 2002. 9. Арустамов Э.А. Оборудование предприятий (торговли). – М.: Дашков и К 0 . 2000. 10. Арустамов Э.А., Лефанов В.А., Митрафанова Т.П. Банковское таможенное и офисное оборудование. – М.: Маркетинг. 2000. 11. Применения контрольно-кассовой техники. Серия «Налоги года». Издательский центр «МЫСЛЬ», Новосибирск, 2003.

O'xshashlar

Ресторан хом-ашё ресурслари таъминоти, инфратузилмаси ва уларнини ташкил қилиш менежменти

Ресторан хом-ашё ресурслари таъминоти, инфратузилмаси ва уларнини ташкил қилиш менежменти

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида меҳнатни ташкил этиш ва ходимларни бошқариш

Ресторан ишини ташкил этиш

Қурилишда омбор ва транспорт хўжаликларини ташкил этиш ва бошқариш