O'zbekiston Respublikasida ijtimoiy - qtisodiy rivojlanishni indikativ rejalashtirishning holati - Iqtisodiyot - Referatlar

O'zbekiston Respublikasida ijtimoiy - qtisodiy rivojlanishni indikativ rejalashtirishning holati

Yuklangan vaqt:

20.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasida ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishni indikativ rejalashtirishning holati Reja: 1. Ishlab chiqarish va uning asosiy sohalarini indikativ rejalashtirishning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. 2. Indikativ reja tuzishda iqtisodiy organlarning funksional hamkorligi. 3. Rejalarni amalga oshirish mexanizmlari va vositalari.

Ishlab chiqarish va uning asosiy sohalarini indikativ rejalashtirishning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi 1 bosqich - Vazirlar Mahkamasi tomonidan o`rta muddatli istiqbolga O`zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning indikativ rejasini ishlab chiqish haqidagi qarorining qabul qilinadi. Hukumat qarori bilan vazirliklar va idoralardan ma’sul ijrochilarni belgilangan holda o`rta muddatli istiqbol uchun indikativ rejani ishlab chiqish bo`yicha tashkiliy chora-tadbirlar ro`yxati va muddatlari o`rnatiladi. Vazirlar Mahkamasi Iqtisodiyot vazirligi bilan hamkorlikda indikativ rejani ishlab chiqishning birinchi bosqichini amalga oshiradi. Hukumat bo`linmalari va Iqtisodiyot vazirligi aniq maqsadlar, asosiy vazifalarni va dasturlarni shakllantirish va asoslash yo`li bilan ijitmoiy-iqtisodiy rivojlanishining istiqbollarini ishlab chiqadi. 2 bosqich - Prognoz ishlarini tashkil etilishida o`zaro kelishuvni va ketma- ketlikni ta’minlash maqsadida Iqtisodiyot vazirligi boshqa vazirliklar, idoralar va korxonalar bilan hamkorlikda O`zbekiston Respublikasining Davlat budjeti va rivojlanishining ohirgi 3-5 yil makroiqtisodiy ko`rsatkichlarini muammoli savollarni aniqlagan holda kompleks tahlilni amalga oshiradi. Kompleks tahlil quyidagilarni ochib berishi zarur: - tasdiqlangan dasturlarni amalga oshirish va yangilarini ishlab chiqish bo`yicha xukumat qarorlarining ijro etilishini; - ishlab chiqarish quvvatini, iqtisodiyot rivojlanishining ichki va tashqi tendensiyalarini, iqtisodiy siyosat va davlat me’yorlashtirish tizimlari natijaliligi holatini; - ishlab chiqarish quvvatlarining tarkibi va dinamikasini, shuningdek shu jarayonlarga ta’sir etuvchi omillarni hamda jahon iqtisodiyoti rivojlanishi bilan taqqoslanishi; - mahsulot ishlab chiqarish bo`yicha korxonalarning maqsadlari va imkoniyatlarini, ularni eksportga chiqarish, quvvatlarni texnik ta’minlashni . 3 bosqich - strategik maqsadlarni va ustuvorliklarni aniqlash hamda ijtimoiy-

iqtisodiy rivojlanish konsepsiyalarini ishlab chiqish birinchi olti oylikda Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi va boshqa iqtisodiy organlar, ilmiy tashkilotlar bilan hamkorlikda o`rta muddatli istiqbolda ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning asosiy yo`nalishlari, ustuvorliklari va maqsadli ko`rsatkichlarini ishlab chiqadi . 4 bosqich -makroiqtisodiy prognozlarni, maqsadli yo`nalishlarni va rivojlanish indikatorlarini ishlab chiqish. Iqtisodiyot vazirligi makroiqtisodiy siyosatning muvofiqlashtirilishiga javobgar markaziy iqtisodiy organlari bilan hamkorlikda ro`y berayotgan o`zgarishlarni hisobga olgan holda o`rta muddatlarga ssenariyli makroiqtisodiy prognozlarni va iqtisodiy siyosatni aniqlashtirishga oid takliflarni ishlab chiqadilar . Prognoz variantlarida: iqtisodiyot rivojlanishining maqsadlari va ustuvorliklari; tarkibiy va investitsion siyosatning yo`nalishlari; ilmiy texnik taraqqiyoti rivojlanishi; - Respublkada iqtisodiyotning ijtimoiy chegarlari va boshqa tayanch savollari qayta ko`rib chiqiladi. O`rta muddatli istiqbol uchun ssenarli makroiqtisodiy prognozlarni ishlab chiqishga asosiy talabalar bo`lib iqtisodiy organlar tomonidan makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlanishi hisoblanadi. Mazkur bosqich vazifalarini amalga oshirish uchun markaziy iqtisodiy organlarning ilmiy ekspertlar, rahbar xodimlar hamda tajribali mutaxassislari tarkibida tashkilotlararo ishchi guruh tashkil etiladi. Tashkilotlararo ishchi guruh vazifalariga prognozning bir qancha ssenarli variantlarini ishlab chiqish va har xil maqsadli ustuvorliklarini hamda siyosat vositalari o`zgarishi negizida ularning muvozanatini ta’minlash kiradi. Vazirlar Maxkamasida maqsadli yo`nalishlar, ustuvorliklar, ijitmoiy-iqtisodiy rivojlanish konsepsiyalari, iqtisodiy siyosatning asosiy yo`nalishlari hamda makroiqtisodiy prognoz variantlari ko`rib chiqilganidan keyin belgilangan tartibda asosiy yo`nalishlar sifatida vazirliklarga, tashkilotlarga, mahalliy ma’muriyatlarga, korxonalarga yetkaziladi .

5 bosqich - maqsadli va tarmoq ko`rsatkichlarini amalga oshirish shartlari va indikatorlarini hamda rivojlanish dasturlarini aniqlash Iqtisodiyot vazirligi va tarmoq vazirliklari, tashkilotlar va korxonalar iqtisodiy siyosatning ehtimolli yo`nalishlarini va hukumat yo`nalishlarini hisobga olgan holda mustaqil ravishda o`z rivojlanishining prognoz ko`rsatkichlarini aniqlaydilar hamda bashorat qilinayotgan davr uchun o`z faoliyatlari haqida ularni umumlashtirish uchun hududiy va tarmoq organlariga taqdim qiladilar. Boshqaruvning hududiy va tarmoq organlari korxonalar bajarmoqchi bo`lgan ishlarini umumlashtiradilar va keyinchalik Iqtiosdiyot vazirligiga taqdim etadilar . 6 босқич - макроиқтисодий прогнозларни мақсадли ва тармоқ кўрсаткичлари ҳамда ривожланиш дастурлари билан мувофиқлаштириш . Бу босқичда Иқтисодиёт вазирлигининг макроиқтиосдий башоратларни реал секторнинг тармоқ ташкилотлари , ҳудудий органлар , вазирликлар ва ижтимоий соҳа ташкилотлари ривожланиш прогнозлари билан мувофиқлаштириш ва интеграциялаштиришга оид ишлари амалга оширилади . Iqtisodiyot vazirligi va Moliya vazirligi hamkorlikda davlat ehtiyojlarini resurs ta’minotini tavsiflovchi iqtiosdiy muvofiqlashtirgich va ko`rsatkichlar tizimini hisobga olgan holda, keyingi yilgi davlat budjeti loyihasi va bashorat ko`rsatkichlarini o`zaro bog`liqligini amalga oshiradilar. 7 bosqich - Vazirlar Mahkamasiga indikativ rejaning oxirgi variantini taqdim etish. Vazirlar Mahkamasiga indikativ rejaning oxirgi variantini taqdim etishi uni Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Birlashgan Hay’atda ko`rib chiqilganidan keyin Iqtisodiyot vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Vazirlar Mahkamasi Oliy Majlisga ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning indikativ rejasini Davlat budjeti bilan bir vaqtda kiritadi. Oliy Majlisda o`rta muddatli indikativ reja ko`rib chiqilishidan keyin ommaviy axborot vositalarida chop etiladi.

Indikativ reja tuzishda iqtisodiy organlarning funksional hamkorligi Zarur natijalarga erishishda o`rta muddatli indikativ rejani tayyorlashning to`g`ri tashkil etilishi zaruriy ahamiyatga ega va har xil vazirlik hamda tashkilotlar tomonidan rejani ishlab chiqishda xarajatlar kamayishiga yo`naltirilgan bo`lishi kerak. Makroiqtisodiy prognozlarni tayyorlashda Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Markaziy Bank, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, Davlat soliq va Davlat mulki qo`mitalari, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiya va savdo va boshqa vazirlik hamda tashkilotlar, Qoraqaolpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar xokimiyatlari, konsernlar, kompaniyalar, uyushmalar, hissadorlik jamiyatlari va boshqa xo`jalik yurituvchi subyektlar qatnashadilar. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning indikativ rejalarini ishlab chiqishga doir ishlarni umumiy muvofiqlashtirish, indikativ rejalarni ishlab chiqishda iqtisodiy organlarning ishlarini o`zaro hamkorligini ta’minlash O`zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligiga yuklatiladi. O`zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining indikativ rejasini ishlab chiqish jarayonida iqtisodiy organlarning asosiy vazifalari bo`lib quyidagilar hisoblanadi. Vazirlar Mahkamasi - ijitmoiy-iqtisodiy rivojlanishning indikativ rejalarini ishlab chiqishga doir hukumat qarorlari bajarilishini nazorat qilish va reja variantlarini tiklash; Iqtisodiyot vazirligi - o`rta muddatli istiqbol uchun iqtisodiyotning real sektori rivojlanishi tahlili va prognozi, ular quyidagilarni o`z ichiga oladi: iqtisodiyotning resurs va ishlab chiqarish salohiyatini baholash va rivojlanishi istiqbollari; jahon iqtisodiyoti rivojlanishidagi tendensiyalar; iqtisodiyot tarmoqlari va sektorlaridagi iqtisodiy o`sish va ichki talab rivojlanishini baholash; inflyatsiya darajasi va antiinflyatsiya siyosatining ko`rsatkichlari;

- tashqi talab rivojlanishini va tashqi iqtisodiy faoliyatni baholash. Markaziy Bank - asosiy pul-kredit agregatlari va pul-kredit siyosatini asosiy yo`nalishlari bo`yicha tahliliy va prognoz hujjatlarini, bank tizimi aktiv va passiv balans ko`rsatkichlarini, monetarizatsiya darajasini tayyorlaydi. Moliya vazirligi - Davlat budjetining daromad va xarajatlari va budjet-soliq siyosatining asosiy yo`nalishlari: budjetning daromad va xarajat ko`rsatkichlari, davlatning tashqi qarzi, budjet defitsiti va uni moliyalashtirish bo`yicha tahliliy va prognoz hujjatlarini tayyorlashni amalga oshiradi. Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi - demografik rivojlanish, mehnat resurslari, bandlik, ijtimoiy rivojlanish ko`rsatkichlari va ijtimoiy siyosatning asosiy yo`nalishlari: aholi soni va mehnat resurslari, bandlik darajasi, turmush darajasi bo`yicha tahliliy va prognoz hujjatlarini tayyorlashni amalga oshiradi . Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlari Kengashi, Viloyatlar va Toshkent shahar xokimiyatlari - viloyatlar va Toshkent shahrining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko`rsatkichlari, mahalliy budjetning shakllanishi va budjetdan moliyalashtirishga talabnomalar prognozini amalga oshiradilar. Ijtimoiy soha vazirliklari hamda boshqa vazirlik va tashkilotlar - rivojlanishning mos yo`nalishlari bo`yicha tahliliy va prognoz hujjatlarini tayyorlashni amalga oshiradi. Konsernlar, kompaniyalar, uyushmalar, xissadorlik jamiyatlari va boshqa xo`jalik yurituvchi subyektlar - rejalashtirayotgan davr uchun ishlab chiqarish- xo`jalik yuritish va korxonaning moliyaviy faoliyati rivojlanishiga oid tahliliy va prognoz hujjatlarini tayyorlashni amalga oshiradi. Tashkilotlararo ishchi guruh - o`rta muddatli rejani ishlab chiqishda iqtisodiy organlar o`rtasida muvofiqlashtiruvchi bo`g`in sifatida faoliyat yuritadi. Iqtisodiy organlarning rahbarlari va mutaxassislaridan tashkil etilgan tashkilotlararo ishchi guruhning vazifalari birinchi navbatda quyidagilarga yo`naltirilgan bo`lishi kerak: - makroiqtisodiy jarayonlarni tahlili va prognozida iqtisodiy organlar hamkorligini tashkil etish;

- aniq umumiy yo`nalishlarni va samarali siyosatni ishlab chiqish maqsadlarini aniqlash; - prognozlar sifatida va balansini, quyilgan maqsadlarning mavjud moddiy-moliyaviy resurslar hajmiga mosligini ta’minlash; - iqtisodiy o`sishga ichki va tashqi omillarning ta’sirini hamda makroiqtiosdiy siyosat vositalari o`zgarishini hisobga olgan holda bashoratning bir necha variantlarini ishlab chiqish . Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Birlashgan hayat - ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning indikativ rejasi variantlarini muhokama qilish va mazkur masala yuzasidan xukumatga takliflar tayyorlash. O`rta muddatli istiqbolga makroiqtisodiy prognozlarni tayyorlashga tashkiliy-uslubiy yondashuvlar . 1. Makro-prognozlarni tashkil etish. Makroiqtisodiy prognozlarning tashkiliy bloklari ijitmoiy-iqtisodiy rivojlanishning asosiy ko`rsatkichlarini ishlab chiqishning tarkibiy qismi bo`lgan makroiqtisodiy prognoz iqtisodiy tuzilmalarni indikativ rejaning maqsadli vazifalarini bajarishga yo`naltirishni amalga oshiradi. Makroiqtisodiy ko`rsatkichlar prognozini ishlab chiqishdagi asosiy talablar bo`lib qo`yilgan maqsadlarga erishishda iqtisodiyot tarmoqlari va sektorlari rivojlanishiga yo`naltiruvchi makro ko`rsatkichlarning balanslashuvining yuqori darajasiga erishish hisoblanadi. Makroiqtisodiy prognozlar to`rtta asosiy blok bo`yicha ishlab chiqiladi : - real sektor bloki; - to`lov balansi bloki; - davlat budjeti bloki; - pul-kredit sektori bloki. Real sektor bloki ko`rsatkichlari prognozi. Resurslar, mahsulotlar va xizmatlar bozorini kompleks tahlilini nazarda tutadi, Bular: - demografik holat va mehnat resurslari tahlil va prognozi; - iqtisodiyotning resurs va ishlab chiqarish salohiyatni, to`plangan milliy

boylikni tahlili va prognozi; - iqtisodiyotda ichki talab ko`rsatkichlari tahlili va prognozi; - tabiiy resurslarning mavjud zaxiralari va ko`rsatilgan omillar o`zgarishini istiqbollari tahlili va prognozi; - ijtimoiy rivojlanish darajasi tahlili va prognozi . To`lov balansining prognozi quyidagi asosiy yo`nalishlarda tahliliy va prognoz ishlarini amalga oshirishni nazarda tutadi: - mahsulot eksport va importi tahlili va prognozi; - omilli va noomilli xizmatlar ko`rsatish tahlili va prognozi; - kapital harakati tahlili va prognozi; - to`lov balansi defitsitini moliyalashtirish tahlili va prognozi ; Davlat budjeti prognozi quyidagilarni nazarda tutadi: - budjetning soliq va nosoliq daromadlari tahlili va prognozi; - budjetning joriy va kapital xarajatlari tahlili va prognozi; - davlatning ichki va tashqi qarzlariga xarajatlari tahlili va prognozi; - budjet defitsiti va uni moliyalashtirish tahlili va prognozi; Pul-kredit sohasi prognozi quyidagilarni nazarda tutadi: - bank tizimini aktiv va passivlari balansi ko`rsatkichlari tahlili va prognozi; - pul hajmi ko`rsatkichlari tahlili va prognozi; - monetarizatsiya darajasi tahlili va prognozi; Agar Iqtisodiyot vazirligi tomonidan dastur loyihalarini ishlab chiqishning umumiy mexanizmi va rivojlanishi yangicha bo`lmasa (ammo ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning qisqa muddatli prognozlarini ishlab chiqishda faol foydalaniladi), tashkilotlararo iqtisodiy Kengashning vakolati va faoliyati ancha aniq belgilangan bo`lishi shart. Tashkilotlararo iqtisodiy kengash xususiy biznes va tadbirkolrlik tuzilmalarini jalb qilishni alohida e’tiborga olgan holda iqtisodiyotning barcha manfaatdor sektorlarini indikativ rijelashtirish jarayoniga jalb etish uchun tashkil etilishi kerak deb, qaraladi. Bular Kengash tomonidan ikkita asosiy vazifalarni bajarish uchun muhim:

Birinchidan, mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga sezilarli darajada ta’sir ko`rsatayotgan ―iqtisodiyot o`yinchilari, yoki ularning vakillarini fikrini hisobga olish keng jamoatchilik ishtirokida ishlab chiqilgan indikativ reja, direktiv rejalarni tuzishning usuliga xos bo`lgan xatolardan holi bo`lishi mumkin. Ikkinchidan, ―iqtisodiyot o`yinchilari hukumatning strategik rejalari va iqtisodiyot rivojlanishining (ilmiy texnik taraqqiyot, demografiya) prognozi haqida keng axborot berishi mumkin. Bu biznes va aholini hisobga olgan holda iqtisodiyotning barcha sektorlariga yangi sharoitlarga tezroq moslashishga va o`z faoliyatini optimallashtirishga olib keladi. Misol uchun, Yaponiyada rejalashtirish amaliyoti ko`p yapon kompaniyalari (asosan yirik) umumdavlat rejasini amalga oshirilishiga yordam ko`rsatdilar va o`z faoliyatini uning ko`rsatkichlari hamda yo`nalishlaridan kelib chiqib rejalashtirdilar. Tashkilotlararo iqtisodiy Kengashning yuqorida keltirilgan ikkala vazifasi ham iqtisodiy nuqtai nazardan, ham mamlakatda fuqarolik jamiyat qurishda ahamiyatli. O`zbekistonning murakkab hududiy-ma’muriy bo`linishini hisobga olgan holda umumdavlat indikativ rejalarini ishlab chiqish bilan bir vaqtda har bir hududning iqtisodiy rivojlanishining indikativ rejalarini ishlab borish juda ahamiyatli hisoblanadi (bunday tajriba Yaponiya, Malayziya, Rossiya va boshqa davlatlarda qo`llaniladi). Bu jarayonni institutsional ravishda xokim huzuridagi iqtisodiy kengash, shuningdek Iqtisodiyot vazirligining hududiy organlari boshqa hududiy iqtisodiy organlari va tadbirkorlik sektori bilan hamkorlikda ta’minlashi mumkin . Rejalarni amalga oshirish mexanizmlari va vositalari Indikativ rejalashtirishning samaradorligi, uning iqtisodiyotga umumiy ijobiy ta’sir darajasi bilan aniqlanadi. Bunda indikativ rejaning maqsadlariga erishish mexanizmlari va vositalarini to`g`ri tanlash ahamiyatli rolni o`ynaydi. Jahon tajribasini o`rganish O`zbekistonda ham foydalanish mumkin bo`lgan inidkativ

rejalarni samarali amalga oshirish uchun davlat tomonidan foydalaniladigan quyidagini ahamiyatli mexanizm va vositalar sifatida ajratishga imkon beradi : 1. Qatnashish. Indikativ rejalashtirish jarayoniga davlat tuzilmalari bilan bir qatorda xususiy biznes, jamoa tashkilotlari, aholi va hatto siyosiy partiyalar vakillarini jalb etish. Yuqorida ta’kidlanganidek, bunday yondashuv barcha ―o`yin qatnashuvchilarining qiziqishlari va holatini hisobga olishga imkon beradi . Shuning bilan birga, juda ahamiyatli bo`lgan narsa, rejani, uning kuchli va zaif tomonlarini uzoq muhokama qilish mobaynida, bu jarayon qatnashchilari yangi sharoitlar doirasida ishlash shartlari belgilanadi. Shuning natijasida bu ularga yangi sharoitlarga tez moslashishga, shuningdek bashorat davrida davlatning yangi strategiyasini hisobga olib unga mos xo`jalik xarakati uchun zaruriy institutsional, moliyaviy va boshqa choralarni amalga oshirish imkonini beradi . 2. Habardor qilish. Axborot berilishi kutilayotgan strategiyalar, fiskal va pul-kredit siyosati haqida jamiyatning barcha qatlamlarini keng tarzda o`z vaqtida xabardor qilish, nafaqat indikativ rejalashtirish jarayoni ishtrokchilariga, balki ko`pchilik faoliyat yurituvchi xo`jalik subyektlariga va aholiga, majbur bo`lmagan xatolardan qochish, o`z biznes-strategiyasini oqilona yaratish, yangiliklardan yoki konyuktra o`zgarishidan keyingi bo`lishi mumkin bo`lgan noxush oqibatlarni oldini olish imkonini yaratadi . 3. Me’yorlashtirish. O`rta muddatli indikativ rejalar direktiv (to`g`ridan to`g`ri) topshiriqlar o`rniga, makroiqtisodiy siyosatning belgilangan sharoitlarini: aniqlovchi soliq yuklari, Markaziy Bankning qayta moliyalashtirish stavkasi, banklarning majburiy zaxira me’yorlari, ayirboshlash kursi, bojxona to`lovlari, cheklovlar, budjet tizimi darajalari bo`yicha daromadlarning taqsimlanish me’yorlari, budjet tashkilotlarida ish haqi jamg`armasi limitlari, ijtimoiy me’yorlar aniqlovchi belgilangan me’yoriy hujjatlar tizimiga ega bo`lishi kerak. Me’yoriy hujjatlarni joriy qilish mumkin bo`lmagan hollarda, mos ko`rsatkichlar (valyuta koridori, qayta moliyalashtirish foiz stavkasining tebranish koridori) tebranish uzunligini cheklash usuli qo`llaniladi . 4. Moliyalashtirish. Maqsadli dasturlarni davlat budjeti, jalb qilinadigan kreditlar, shu jumladan, davlat kafolati orqali mablag`lar hisobidan moliyalashtirish indikativ

rejalarni amalga oshirishning to`g`ridan-to`g`ri vositasi hisoblanadi. Odatda, bu vosita budjet siyosati, davlat maqsadli dasturlari, investitsion dasturlar, shuningdek indikativ rejalar maqsadlariga erishish uchun ahamiyatli bo`lgan strategik sohalar va loyihalarga imtiyozlar va har xil subsidiyalar mexanizmlari orqali amalga oshiriladi . 5. Davlat maqsadli dasturlari. Indikativ rejalarning ustuvor yo`nalishlari bo`yicha qo`yilgan vazifalarni moliyaviy manbalar bilan bog`lovchi, muddatlar va ma’sul ijrochilarni aniqlovchi mukammal maqsadli dasturlarni ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Bu mexanizm indikativ moliyalashtirishdan foydalanuvchi barcha mamlakatlarda foydalaniladi . 6. Davlat xaridlari. Xaridlar ko`pincha maqsadli dasturlar doirasida amalga oshiriladi, ularni bajarish uchun davlat va xususiy korporaiyalar o`rtasida byurtmalarni joylashtiruvchi va ularning faoliyatini nazorat qiluvchi maxsus davlat kompaniyalari tashkil etiladi . 7. Davlat sektorini rejalashtirish. Bu mexanizm Fransiyada keng qo`llaniladi va to`liq davlat ixtiyoridagi korxonalarni boshqarish vositasi bo`lib xizmat qiladi. Odatda bu - xususiy sektor korxonalaridan farq qiladigan, davlatning qat’iy nazorati ostida bo`lishi kerak bo`lgan tabiiy monopoliya tarmoqlaridagi katta korxonalar hisoblanadi . 8. Investitsion dastur. Bu mexanizm Yaponiyada shuningdek Osiyoning rivojlanayotgan mamlakatlarida nisbatan keng qo`llaniladi. Yaponiya tajribasi ko`rsatishicha 1953 yildan buyon davlat budjetiga nisbatan investitsiyalar va zayomlarning muvaqqat dasturi ishlab chiqiladi, mamlakatning ―ikkinchi budjeti ishlab chiqarishga investitsiya kiritishning va iqtisodiy rivojlanishning kuchli vositasi hisoblanadi. Undan ajratiladigan kreditlarning real ahamiyati nafaqat ularning o`zlariga, balki ular xususiy korporatsiyalar iqtisodiyotini rivojlantirishni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlashning yo`nalishlari sifatida namoyon bo`lishidadir . 9. Baho siyosati. Bozorlardan baho siyosati, inflyatsiyani ushlab turish maqsadidagi tabiiy monopoliya tariflarini qattiq tartibga solish, innovatsion va texnologik rekonstruksiya davrida mahalliy ishlab chiqarishning raqobatbardoshligini oshirish. Ishlab chiqaruvchilar tomonidan, bu misol uchun rejalashtirilayotgan davr uchun ishlab

chiqariladigan mahsulotning narx o`zgarishi chegaralarini kafolatlashning iste’molchilari tomonidan - mazkur mahsulotni o`z vaqtida sotib olish majburiyatlarini kafolatlash . 10. Budjet siyosati. Amalga oshirilayotgan budjet siyosati indikativ rejalarda namoyon bo`lgan ustuvorliklar va yo`nalishlarga mos kelishi zarur. Davlat byujetini shakllantirish tamoyillari rivojlantirishga yo`naltirilgan iqtisodiyotni tartibga solish tizimining ususiy mantig`iga mos ravishda qayta ko`rib chiqilishi zarur. Uni ishlab chiqish asosiga muayyan yo`nalishlar bo`yicha budjet xarajatlari darajalarini aniqlashtiruvchi qonuniy belgilangan normativ hujjatlarini, shuningdek xarajatlarni rejalashtirish va amalga oshirish dasturli maqsadli tamoyillarini qo`yish kerak. Bunda asosiy ustuvorlik birinchi navbatda, fan va ITT rivojlantirish xarajatlariga, shuningdek, kelgusi rivojlanish mustaxkamligi asosini tashkil etadigan ta’lim va milliy xavfsizlikka berilishi zarur. Yuqori usutvorlik, yana investitsion dasturlarga berilishi lozim. 11. Pul kredit siyosati. Indikativ rejalarni samarali amalga oshirish ahamiyatli sharti bo`lib pul kredit organlari faoliyatining shaffofligi hisoblanadi. Xukumat pul-kredit siyosatidagi o`zgarishlar haqida ommaviy habar berish ularning sabablarini tushuntirishlari lozim. Shaffoflik amalga oshirilayotgan siyosatning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Harakatlar shaffoflik kutish mexanizmlari orqali bozor ishtrokchilariga ta’sir ko`rsatadi hamda monetar vositalarni qo`llash vaqti va iqtisodiy agentlar javobi o`rtasidagi masofani qisqartiradi . 12. Tashqi savdo. Tashqi savdo siyosati tanlangan iqtisodiy strategiyani amalga oshirish uchun eksport va import qiluvchilar faoliyatini zaruriy tomonga yo`naltiruvchi bojxona to`lovlarini, notarial to`siqlarni, cheklov va litsenziyalarni, eksport (import) qiluvchilarga ochiq va yashirin subsidiyalarni joriy qilish . 13. Ijtimoiy siyosat. Indikativ rejalarda nazarda tutilgan ijtimoiy siyosat. Maqsadli ijtimoiy dasturlar, ijtimoiy normativlar (eng kam ish haqi, nafaqa va x.k.), shuningdek ijitmoiy sohalarni rivojlantirishga budjet xarajatlari orqali amalga oshiriladi. Demak qat’iy aytadigan bo`lsak, davlat xo`jalik yurituvchi subyektlar va aholi tomonida indikativ rejalarni tushunish mexanizmini shunga mos ravishda ularni to`g`ridan-to`g`ri usullarini emas, balki kengaytirish-cheklash-yo`naltiruvchi mexanizmi orqali amalga oshirish

shartlarini ishlab chiqadi . Kengaytiruvchilar bo`lib indikativ rejalarni ishlab chiqishda keng ishtirok etish va ular haqida ma’lumot berish nazarda tutiladi. Cheklovchilar bo`lib, belgilanadigan normativlar va budjet chegaralari hisoblanadi. Yo`naltiruvchilar bo`lib - makroiqtisodiy siyosatning prognozi va shakllanuvchi shartlari maqsadli va investitsion dasturlar hisoblanadi .

Adabiyotlar: 1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. // Халқ сўзи, 2012 йил 20 январь, № 14. 2. Каримов И.А. Бош мақсадимиз - кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. // Халқ сўзи. 19.01.2013 й. 3. Каримов И.А. ―2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади. // Халқ сўзи. №12 (5342), 18.01.2014 й. 4. А.Ўлмасов, А.Вахобов. Иқтисодиёт назарияси. Т.: 2006, 420 б. 5. Владимирова Л.П. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учебное пособие. - М.: 2005. 6. Пивоваров К.В. Планирование на предприятии. Учебное пособие. -М.: 2005, 230 стр. 7. Садиков А.М. Основы региональной экономики. Монография. -Т.: Иқтисод-молия, 2005. 280 б.

O'xshashlar

Indikativ rejalashtirishning tashkiliy asoslari

Mintaqalarning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishida indikativ rejalashtirishning maqsadi va vazifalari

Jahon iqtisodiyotida indikativ rejalashtirishning evolyutsion rivojlanishi va tartibga solinishi hamda ularning hozirgi holati

Indikativ rejalashtirish usullari

Bozor iqtisodiyotida rejalashtirishning mohiyati va roli