Motivatsiya modellari - Iqtisodiyot - Referatlar

Motivatsiya modellari

Yuklangan vaqt:

12.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99 KB

Ko'chirib olish

Motivatsiya modellari Reja: 1. Motivatsiyaga oid zamonaviy qarashlar 2. An’anaviy model: ilmiy menejment 3. “Insoniy munosabatlar maktabi” modeli 4. “Xodimlar maktabi” modeli

Motivatsiyaga oid zamonaviy qarashlar Hech bir tashkilot o`z xodimlarining yuqori darajadagi majburiyatisiz va tashkilot a’zolarining o`z maqsadlariga erishish uchun maksimal darajada hissa qo`shishini xohlamasdan muvaffaqiyat qozona olmaydi. Shu sababli xodimlarni boshqarish bilan shug`ullanuvchi rahbarlar va tadqiqotchilarni xodimlarni kasbiy faoliyat bilan shug`ullanishga, tashkilot manfaatlariga sodiqlik bilan ishlashga majburlaydigan motivlarni o`rganishga qiziqish, o`z navbatida, motivatsiya nazariyalariga qiziqishga olib keladi. So`nggi o`n yillikda menejment jarayoniga sezilarli ta’sir ko`rsatgan mehnatni rag`batlantirishning bir qator nazariyalari ishlab chiqilgan. Biroq, motivatsiyaning yagona nazariyasi hali mavjud emas. Motivatsiya doirasining murakkabligi tufayli xodimlarni yaxshi ishni bajarishga nima undaydi degan savolga aniq javob berishning iloji yo`q. Buning bir qator sabablari bor. Birinchidan, mehnatni rag`batlantirishning asosiy manbai - bu aniq bir xodim joylashgan muayyan vaziyat hisoblanadi. Bundan tashqari, motivatsiya vaqt o`tishi bilan o`zgaradi va mazkur jarayon xodimning o`ziga xos sharoitlariga bog`liqdir. Va nihoyat, bir qator o`zgaruvchi jarayonlar bir vaqtning o`zida tashkilotning xulq-atvori va xodimning faoliyatiga ta’sir qilishi mumkin. Mehnat motivatsiyasi qonunlarini bilish rahbarlarga xodimlar yanada samaraliroq faoliyat ko`rsatishlari uchun ularga qanday qilib samaraliroq ta’sir qilishni anglashga imkon beradi. Mehnatni rag`batlantirish muammosiga qiziqish ilmiy menejment tizimini rivojlantirishdagi birinchi qadamlar bilan bir vaqtda paydo bo`ldi. Motivatsiyaga erta yondashuvlar har qanday xodimga har qanday vaziyatda qo`llanilishi mumkin bo`lgan universal motivatsiya modelini yaratishga urinishlar bilan tavsiflanadi. Motivatsiyani o`rganishga eng mashhur yondashuvlar orasida quyidagilar mavjud: • An’anaviy model; • “insoniy munosabatlar maktabi” modeli;

• “Xodimlar maktabi” modeli. An’anaviy model: ilmiy menejment Ushbu model Frederik Teylor tomonidan XX asr boshlarida taklif qilingan. F. Teylorning so`zlariga ko`ra, rahbarlar takroriy vazifalarni bajarishning eng samarali usullarini aniqlab olishlari kerak va keyin moddiy rag`batlantirish tizimlaridan foydalangan holda xodimlarni yuqori samaradorlikka erishishga undashlari kerak. Xodimning mehnat unumdorligi qanchalik yuqori bo`lsa, ularga ko`proq maosh to`lanadi. Ushbu qarashlarning asosi, rahbar ishni tabiiy ravishda ishyoqmas va mustaqillikni namoyon etishga moyil bo`lmagan xodimlarga qaraganda yaxshiroq biladi degan taxmindir,buning mohiyati shundaki, ular asosan moddiyga asoslangan va o`z ishlarining natijalari olingan ish haqi bilan qanday bog`liqligini tushunishadi. Ko`p yillar davomida ushbu model haqiqatan ham o`zini oqlaydi, deb ishonishgan, bu ko`p holatlarda samaradorlikning real o`sishiga erishish imkonini berdi. Shu bilan birga, xodimlarning kasbiy o`sishi bilan ular ko`pincha murakkab va mas’uliyatli ishlarni bajarishlari kerakligi (ijrochi mehnat va ijro intizomiga, xodimlarning yuqori aylanmasi, ishning past sifati va hokazolarga ta’sir qiladigan norozilikni boshlaydi) ta’kidlanadi. Biroq, keng tarqalgan hodisa korxona rahbariyatining naqd to`lovlar hajmini qisqartirish istagi edi, bu esa xodimlarning yuqori ish haqi aylanishiga olib keldi.Bu g`oyalar oxir-oqibat Buyuk Depressiya (tanazzul) davrida, ishsizlik darajasi ish haqi barqaror bo`lmagan, maoshi yuqori bo`lgan xodimlar uchun paydo bo`lganda yo`q qilindi. “Insoniy munosabatlar maktabi” modeli Keyinchalik “insoniy munosabatlar maktabi” deb nomlangan maktabning asoschisi Elton Mayo haddan tashqari sodda, takroriy bajariladigan ishlar ko`pincha xodimlarni zeriktirishi va bu ularning motivatsiyasiga salbiy ta’sir ko`rsatishini aniqladi. Mehnat motivatsiyasiga ijobiy ta’sir ko`rsatadigan omillarni

topishga harakat qilgan E. Mayo, ular mehnat jarayonida xodimlar hamkasblari bilan o`rnatiladigan do`stona aloqalar, insoniy munosabatlar ekanligini aniqladi. Agar an’anaviy model xodimlar yuqori maosh evaziga rahbarlarning boshqaruviga bo`ysunishga tayyor ekanliklaridan kelib chiqqan bo`lsa, unda “insoniy munosabatlar maktabi” doktrinasida xodimlarning yuqori daromad bilan ishlashga tayyorligi, rahbarlarning qo`l ostidagilarga qanchalik e’tiborli bo`lishlari, xodimlarning ish holatiga ta’sir qilishiga bog`liq ekanligi ta’kidlangan. Kasbiy faoliyat jarayonida xodimlarning guruh me’yorlarini (masalan, mehnat unumdorligi yoki ish tezligi bilan bog`liq) belgilashga intilishlari jamoada norasmiy munosabatlarga ko`proq e’tibor berishga olib keldi. Shunday qilib, rahbarlar ularning ijtimoiy ehtiyojlarini e’tirof etgan va tashkilot uchun foydali va zarur his qilish imkoniyatini beradigan xodimlarning motivatsiyasiga ta’sir qilishi mumkin. Menejment amaliyotida “insoniy munosabatlar maktabi” modelidan foydalanish rahbarlarga xodimlarga qarorlarni qabul qilishda katta erkinlik berishga, shuningdek, xodimlarni rahbarlarning qarorlari va tashkilotning maqsadlari to`g`risida keng xabardor qilishga undadi. “Xodimlar maktabi” modeli Ushbu modelni ilmiy menejment nazariyasi va “insoniy munosabatlar maktabi” xodimlarni manipulyatsiya (aldash) qilish variantlari deb hisoblagan Duglas MakGregor taklif qildi. U ikkala modelning ham zaif tomonlarini ko`rdi. Mehnat motivatsiyasining asosiy belgisi faqat bitta omil - pul yoki ijtimoiy munosabatlar deb qaraldi. D. MakGregorning ta’kidlashicha, rahbarlarning xodimlartabiatiga oid qarashlarida turlicha yondashuvlar mavjud. “X” nazariya xodimlarga mehnatni tabiiy ravishda yoqtirmasliklarini keltirib chiqaradi. Ular buni zarurat deb bilsalar ham, iloji boricha undan qochishga harakat qiladilar. Aksariyat xodimlar dangasa, vijdonsiz, rahbarlikni afzal ko`rishadi, javobgarlikdan qochishadi. Natijada, ish birinchi darajali masala

sifatida qaralmaydi. Rahbarlar xodimlarni ishlashga majburlashlari yoki ularni yuqori maosh bilan rag`batlantirishi yoki ularga g`amxo`rlik qilishlari kerak. “U” nazariyasi yanada optimistikdir (kelajakka ishonuvchi). Ushbu nazariyaga ko`ra, ish dam olish yoki o`ynash kabi bir xodim uchun tabiiydir, xodimlar ishlashga moyil bo`lib, to`g`ri tashkil etilgan sharoitlarda ishdan qoniqib zavqlanadilar. Xodimlar ishdagi mas’uliyatni qabul qilish va hatto izlashga qodir va ishlab chiqarish muammolarini hal qilishda kreativ va tashabbuskor bo`lishlari mumkin. Tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki, rahbarlar ko`pincha ikkala nazariyadan kelib chiqadi. Xodimlar haqida gapirganda, rahbarlar ko`pincha ularni X nazariyasi nuqtai nazaridan ko`rib chiqishga moyil, ammo, ular qarshilikni kamaytirishga, intizomni yaxshilashga va qoniqishni oshirishga harakat qilishlari mumkin.O`zlariga nisbatan rahbarlar ko`pincha “xodimlar maktabi” (U nazariyasi) modelidan foydalanadilar, ular o`zlarining salohiyatlari to`liq ishlatilmayapti, ular ko`proq javobgarlikni olishga tayyor ekanliklarini, o`z ishlarida ko`proq mustaqillikni xohlashlarini ta’kidlaydilar. Yuqoridagi modellarning asosiy qoidalari jadvalda keltirilgan. Mehnatni motivatsiya qilish bo`yicha dastlabki qarashlar An’anaviy model: ilmiy menejment nazariyasi “Insoniy munosabatlar maktabi” modeli “Xodimlar maktabi”modeli 1 2 3 Asosiy fikrlar 1. Xodimlar tabiatan 1. Xodimlar o`zlarini 1. Ish inson uchun ishyoqmas va ishlashni foydali his qilishni dam olish kabi tabiiydir

yoqtirmaydilar. xohlashadi. yoki o`yin. Kasbiy faoliyat o`zini o`zi anglashning asosiy sohasidir. 2. Xodimlar ish joyida nima 2. Xodimlar qachonki, 2 Xodimlar muhim qilishlari ular uchun ayniqsa ularni shaxs sifatida tan maqsadlarga erishishda muhim emas. olishsagina o`zlarini ular ishtirok etgan guruh yoki tashkilotga ishlab chiqarishda hissa tegishli ekanliklarini his qilishni xohlashadi. qo`shishga intilishadi. 3. Ish joyidagi xodimlar 3. Xodimlarni mehnat 3. Ko`pchilik ko`proq javobgarlikdan, mustaqillikdan, qilishga rag`batlantirish, ularning mehnatidan kreativlikdan qochishadi o`z navbatida pulga ko`ra mustaqillik, bo`lgan ehtiyojdan ham kreativlikni tashabbus- muhumdir. larni namoyish etishga qodir (va tayyor). Menejm ent amaliyoti 1. Rahbar bo`ysunuvchilarni 1. Rahbar har bir 1.Rahbarinson aniq boshqarishi va ularning xodimga o`zining resurslaridan to`liq ishini nazorat qilishi kerak. foydaliligi va foydalanishga ahamiyati to`g`risidagi yo`naltirilgan bo`lishi his-tuyg`uni singdirishi kerak. kerak. 2. Vazifalarni oddiy, o`rta 2. Rahbar 2. Rahbar

bo`g`indagi xodimlarni xodimlarni xabardor jamoaning barcha o`rganish oson bo`lishi uchun qilishi va ularning a’zolari o`z takrorlanadigan operatsiyalarga rejalarini hisobga imkoniyatlarini to`liq bo`lish kerak. olishi kerak. namoyish etadiganmuhit yaratishi kerak. 3. Mehnatning ilmiy tashkil 3. Rahbar, oddiy 3.Rahbar etish uchun rahbar yoki ishlarni bajarishda xodimlarning mutaxassis belgilangan ish ham, xodimlarga muhim masalalarni tartibini aniq tasvirlab berishi mustaqillik va hal qilishda va va unga xodimlarni qat’iy tashabbuskorlikni mustaqillik, rioya qilishga yo`naltirishi namoyon etishiga tashabbuskorlik va kerak. imkon berishi kerak. o ` zini - o ` zi boshqarish imkoniyatlarini doimiy ravishda kengaytirishda faol ishtirokini rag ` batlantirishi kerak . 1 2 3 Kutilayotgan natijalar 1.Agar ish haqi to`lovi 1. O`ziga 1. 1.Xodim munosib bo`lsa xodimlar bo`ysunuvchilar larning imkoniyatlarini samaraliroq ishlaydiva bilan ma’lumot kengaytirish, vaziyatga rahbar ularning hissasini almashish va ularni qarabularga ko`proq adolatli baholaydi. jalb qilish ish mustaqillik va muammolariga tashabbuskorlikni yechimlarni ko`rsatish

tayyorlash uchun ularning ish rahbar ehtiyojlarni qondirishga hissa faoliyatini yaxshilash. 2. Agar vazifalar qo`shadi. yetarlicha oddiy va xodimlar qattiq nazorat ostida bo`lsa. ular belgilangan standartlarga muvofiq ishlaydi. 2.Ushbu 2. Ishdan qoniqish ehtiyojlarni qondirish ish natijalariga ijobiy jamoada axloqiy ta’sir qiladi, bu esa muhitni yaxshilashga quyi bo`g`inlarga hissa qo`shadiva uning rahbarning imkoniyatlaridan qarorlariga ishonchni to`liq foydalanishga oshiradi. imkon beradi. Mehnat motivatsiyasi haqidagi nazariy g`oyalar asosan uchta yo`nalishda ishlab chiqilgan: 1.Xodimlarning ehtiyojlari, individual maqsadlari va intilishlari mazmunini aks ettiruvchi mazmunli nazariyalar; 2.Ish sharoitini idrok etish, qarorlar qabul qilish va ish xatti-harakatlarini idrok etuvchi motivatsion jarayonlar mexanizmlariga qaratilgan protsessual nazariyalar; 3.Kuchaytirish nazariyalari, xodimlar bu yoki boshqa xatti-harakat turlarini qanday egallashlari va xodimni istalgan xulq-atvorga undashga qaratilgan. Motivatsiyaning eng taniqli asosli nazariyalariga Avraam Maslou, Kleyton Al’derfer, Frederik Gertsberg, Jon Atkinson va Devid Mak Klelland nazariyalari kiradi.

Adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: O`zbekiston. 2014.- 46 b 2. Mirziyoyev Sh.M., Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak. T: O`zbekiston, 2017.-104 b 3. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. 2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishi bo`yicha Harakatlar strategiyasi. 2017 yil 7-fevral. 4. Ricky W.Griffin. Fundamental of menejment. 8 th Edition. 2015.-510 p 5. Richard L.Daft. Management. Ninth edition. 2010.-699 p 6. Yo`ldoshev N.Q., Naboqov V.I. Menejment nazariyasi. Darslik. - T: TDIU, 2013.-433 b 7. Yo`ldoshev N.Q., Menejment. O`quv qo`llanma. - T: TDIU, 2006.-150 b 8. Kucharov A.S. Menejment. O`quv qo`llanma. - T: TDIU, 2009.-120 b 9. Sharifxodjayev M. Menejment nazariyasi. Darslik.- T.: O`qituvchi, 2002-464 10. G`ulomov S.S. Menejment asoslari. O`quv qo`llanma.- T:.Sharq Nashriyot- Matbaa Aksiadorlik kompaniyasi, 2002.- 365 b

O'xshashlar

Boshkaruvda motivatsiya.

Motivatsiya tamoyillari

Menejment faoliyatida motivatsiya

Strategik rejalashtirish modellari

Menejmentda motivatsiya samaradorligini baholash