Миллий иқтисодиётнинг хизмат кўрсатиш соҳасида режалаштириш фаолиятининг хусусиятлари - Iqtisodiyot - Referatlar

Миллий иқтисодиётнинг хизмат кўрсатиш соҳасида режалаштириш фаолиятининг хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

03.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81.1083984375 KB

Ko'chirib olish

Миллий иқтисодиётнинг хизмат кўрсатиш соҳасида режалаштириш фаолиятининг хусусиятлари Режа: 1.Режалаштиришнинг моҳияти ва аҳамияти. 2.Режалаштиришнинг услубий асослари ва тамойиллари. 3.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида режалаштириш ва башорат қилиш. 4.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривожлантириш режасининг асосий бўлимлари ва кўрсаткичлари. 4.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бизнес режаси. 1

1.Режалаштиришнинг моҳияти ва аҳамияти Мамлакатимизни ислоҳ этишни янада чуқурлаштириш ва иқтисодиётни барқарор ривожлантириш асосида фуқароларнинг ҳаёт даражаси ва сифатини изчил юксалтириб боришга қаратилган давлатнинг иқтисодий стратегиясида бошқарув ва унинг энг муҳим функцияси бўлган режалаштириш алоҳида ўрин эгаллайди. Режалаштириш − иқтисодиётнинг барча даражалари ва соҳаларида қонуний жараён ҳисобланади. Жамиятда ишлаб чиқариш кучлари ва ишлаб чиқариш муносабатларининг тараққиёти билан боғлиқ бўлган вазифалар унда ўз аксини топади. Режалаштириш ёрдамида жамиятнинг меҳнат, моддий ва молиявий манбаларидан оқилона ҳамда самарали фойдаланишга шароит яратади. Режалаштириш− корхона томонидан бажарилувчи вазифалар белгиланган режаларда ўз аксини топади. Режа – бу корхонанинг мақсадли функциялари ва уларни амалга ошириш йўлларини белгилаб берувчи режалаштиришнинг моддийлашган шаклидир. У корхонанинг маълум бир вақт мобайнида амалга оширувчи техник иқтисодий кўрсаткичларини ўзида акс эттирувчи ҳужжатни ифодалайди. Режалаштириш ‒индикатив режа ёки прогноз каби режаларни ишлаб чиқиш жараёнидир. Маълумки, корхонанинг самарали фаолият юритиши кўпчилик омилларга боғлик бўлади. Булар жумласига талаб ва таклиф асосида қанча, қайси сифатда ва қайси вақтда хизмат кўрсатиш; оптимал технологияларни танлаш ва хизматларни кўрсатишни ташкил этиш; замонавий ва рационал ресурс таьминоти; асосий ва айланма капитал миқдори; хизматларни тақдим этиш шакллари ва усуллари киради. Ҳозирги замон бозор тизими шароитида ҳар бир туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари ушбу омиллардан оптимал боғланган 2

ҳолда фойдаланишга интилиши лозим. Бунга эса корхона хўжалик фаолиятини режалаштириш асосида эришиш мумкин. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятини режалаштиришдан мақсад – мавжуд меҳнат, моддий ва молиявий ресурслардан самарали фойдаланиш, хўжалик фаолиятини юритиш билан боғлиқ бўлган қулай шароитларни яратишдир. Режалаштириш – қарор қабул қилишнинг узлуксиз бир жараёни. Бу жараён давомида корхона фаолияти ва ривожланишининг мақсад ва вазифалари атрофда рўй бераётган ўзгаришларни инобатга олган ҳолда вақт бўйича аниқланади ва белгиланади ҳамда уларни амалга ошириш учун ресурслар аниқланади. Режалаштиришнинг аҳамиятини қуйидагича тавсифлаш мумкин: • туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг ташкил қилиниши ва фаолият юритиши айнан режалаштиришдан бошланади; • корхоналар маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришни ташкил этиш ҳамда технологияларнинг оптимал вариантларини танлайди; • ресурслар билан ўз вақтида таъминлаш вазифасини бажаради; • асосий фондларга ва айланма маблағларга бўлган эҳтиёжни белгилаб беради; • маҳсулот (хизмат)ни сотиш каналлари ҳамда усулларини аниқлайди; • рақобатдаги устунликлардан максимал даражада фойдала нишга имконият яратади; • иқтисодиётдаги янги оқимларни англаб олишга ёрдам беради; • корхона фаолиятидаги камчиликларни йўқотиш ва турли хил таваккалчиликларни камайтиришга имкон беради; • режалаштириш корхона фаолиятини тартибга солувчи жараён; • ишлаб чиқаришнинг мақбул йўналишларини аниқлаш, 3

фойдаланилмаган захира ва имкониятларни қўллаш, корхонанинг оқилона баҳо сиёсатини шакллантириш ҳамда хўжалик юритиш алоқаларининг самарали шаклларини ўрнатишга кўмаклашади; • ички ва ташқи бозордаги истеъмолчилар талаби аниқланади, корхонанинг ташқи иқтисодий фаолияти кучайтирилади. Ривожланган давлатлардаги кўпчилик компаниялар тажрибаси шундан далолат берадики, бозордаги бешафқат рақобат шароитида хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини режалаштириш, уларнинг жон сақлаши, иқтисодий ўсиш ва гуллаб яшнаши корхонани ривожлантириш бўйича қабул қилинган стратегияларни муваффақиятли амалга оширишнинг муҳим шароити ҳисобланади. Агарда корхона стратегияси уни келгусида ривожлантиришнинг принципал белгиланиши ҳисобланса, режалаштириш эса ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишнинг оптимал йўлларини аниқлашни кўзда тутади, чунки унда ресурслар вақт мобайнида корхона салоҳиятининг ривожланиш мақсадларига боғланиши, уларга эришиш усуллари амалга оширилади. Ундан ташқари иқтисодий ривожланишнинг ноаниқлик шароитида, қаттиқ рақобатли бозорларнинг мавжудлигида режалаштириш туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари хўжалик молиявий фаолиятини амалга оширишда маълум барқарорликни таъминлашнинг ягона шарти бўлиб ҳисобланади. У корхонага мавжуд ички имкониятлар асосида хўжалик муҳитидаги ўзгаришларни инобатга олган ҳолда маҳсулот (хизмат)ларни тақдим этишнинг керакли ташкил этилишини лойиҳалаштириш имконини беради. Таъкидлаш лозимки, режалаштириш қуйидаги талабларга жавоб берган тақдирдагина ҳаракатчан бўлади: Биринчидан режалаштириш нима, қачон ва қандай содир бўлиши мумкин деган саволга жавобни кўзда тутиши лозим. 4

Иккинчидан – келгуси ривожланишнинг танланган муқобил ларни амалга оширишни бугунги кунда қабул қилинадиган қарорлар асосида амалга ошириш зарурияти Учинчидан режалаштириш қарор қабул қилишнинг тўхтовсиз жараёнидир, унда ўзгаришлар туфайли вақт бўйича туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривожлантириш мақсад ва вазифалари белгиланади ва аниқлаштирилади ва уларни бошқариш учун ресурслар аниқланади. Тўртинчидан режалаштиришни шундай тамойил бўйича амалга ошириш лозимки. Унга кўра туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг фаолият юритиши рентабелли, пул тушими ва даромад олишни таьминлаши лозим, улар қизиқувчи томонларни (мулкдорлар, таъсисчилар, акциядорлар жамоаси, давлат ва ҳоказолар) қизиқтириши лозим. Бешинчидан маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш омиллари нинг намоён бўлиш тавсифидаги фарқлар ва корхона фаолиятининг алоҳида йўналишларидан келиб чиқадиган вазифаларга кўра режалаштириш узоқ ва қисқа муддатларга бўлинади. Шуни таъкидлаш лозимки, режалаштириш мутахассислар томонидан амалга оширилиши сабабли исталган режа ёки прогнознинг ҳаётга татбиқ этилиши кўп жиҳатдан уларнинг малакасига, режалаштиришнинг услубий асосларини яхши билишига, режаларнинг бозор талабларини ҳамда корхонанинг мўлжалланган даромадга эришишини ҳисобга олишига боғлиқдир. 2.Режалаштиришнинг услубий асослари ва тамойиллари Режалаштириш воситасида корхоналар нимани, ким учун, қачон ва қанча маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш, қайси ҳамкорлар ёки шериклар билан шартнома тузиш, зарур бўлган моддий товар бойликлари захирасини яратиш каби бир қатор масалаларни ҳал қилади. Табиийки, бунда тегишли 5

вазифаларнинг бажарилишини таъминлаш учун турли услублардан фойдаланилади. Режалаштириш услубияти – корхоналарни бошқаришда режаларни ишлаб чиқиш усуллари мажмуасидир. Корхоналар фаолиятини режалаштириш − техник иқтисодий ҳисоб китоблар, илғор меъёр ва меъёрлашлар, иқтисодий таҳлил, муқобил вариантларни танлашга асосланади. Режалаштиришнинг энг кўп тарқалган усуллари қаторига қуйидагиларни: баланс, меъёрлаш, иқтисодий математик, статистик, омиллар бўйича, кўп вариантли ҳисоб китоб усули кабиларни киритиш мумкин. 1.1 чизма. Режалаштиришнинг усуллари. Режаларнинг асосланганлик даражасини оширувчи ва уларни тезда амалга оширилишига хизмат қилувчи, шунингдек, таваккалчилик ва вужудга келиши мумкин бўлган талофатларни камайтирувчи усул энг самарали усул ҳисобланади. Баланс усули асосида туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг ишлаб чиқариш воситалари (асосий ва айланма фондлар), ишчи кучи, ишлаб чиқариш қувватига бўлган талаблари ва уларнинг манбалари аниқланади (моддий баланс, ишлаб чиқариш қувватлари баланси, ишчи кучи баланси, иш вақти баланси, қиймат баланси ва бошқалар). 6 Режалаштиришнинг усуллари Кўп вариантли ҳисоб - китоблар Омиллар бўйича Баланс Статистик Иқтисодий - математик Норматив

Баланслар, қоидага кўра, эҳтиёжлар ва уларга мос келувчи ресурсларнинг мавжудлиги ёки манбаларини ўз ичига олувчи, ўзаро мослашувчи жадвал шаклида тузилади. Баланс усули меъёрлаш усул билан биргаликда қўлланади. Меъёрлаш усулида ресурсларни сарфлашнинг йўл қўйиш мумкин бўлган энг юқори ва энг қуйи чегаралари аниқланади. Бунда маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришни режалаштириш ва ташкил этишда меъёр ва меъёрлаш каби тушунчалардан фойдаланилади. Меъёр – бу белгиланган сифатдаги маҳсулот (хизмат) бирлигини тайёрлаш учун сарфланувчи хомашё, материал, ёқилғи, энергия ва бошқа ресурслардан фойдаланишнинг йўл қўйилиши мумкин бўлган максимал ёки минимал чегарасидир. Агар ресурслардан фойдаланиш меъёрларини камайтириш маҳсулот (хизмат) сифатининг пасайишига ёки белгиланган стандартлар талабларининг бузилишига олиб келадиган бўлса, у ҳолда бу меъёрларни камайтириш мумкин эмас. Меъёрлаш – бу нисбий катталик бўлиб, асосан фоизлар ёки коэффициентлар ёрдамида акс эттирилади. У меҳнат воситалари ва предметларидан фойдаланиш даражасини, уларнинг ҳар бир майдон бирлиги, ҳажм бирлигига сарфланишини тавсифлаб беради. Масалан, асосий фондларнинг бирлик қийматига маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш (фонд қайтими), автомашинанинг босиб ўтган йўли, автомобиль шинасининг эксплутацияси ва ҳоказо. Меъёр ва меъёрлашлар илғор тавсифга эга бўлиши, яъни уларни ишлаб чиқишда замонавий фан, техника ва технология ривожланишининг даражаси, меҳнат ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш, ишлаб чиқариш қувватларидан тўлиқ фойдаланиш ҳамда илғор корхоналарнинг тажрибаларини ҳисобга олиш зарур. Шунингдек, улар доимий равишда қайта кўриб чиқилиши, эскирган меъёр ва меъёрлашлар янги, хўжалик ҳаёти ва 7

давр талабларига жавоб берувчи меъёр ва меъёрлашлар билан алмаштирилиши лозим. Меъёр ва меъёрлашлар қуйидаги асосий гуруҳлар асосида ишлаб чиқилади: • жонли меҳнат харажати меъёрлари (маҳсулот бирилигига сарфланувчи иш вақти меъёри, вақт бирилигида ишлаб чиқариш меъёри, хизмат кўрсатиш меъёри, миқдор меъёрлаши); • моддий харажат меъёрлари (хомашё, материал, ёқилғи, энергия, бутловчи қисмлар); • ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этишнинг меъёрлашуви (ишлаб чиқариш циклининг давомийлиги, тугалланмаган ишлаб чиқариш ҳажми, ишлаб чиқариш захиралари ва ҳоказо); • меҳнат воситаларидан фойдаланиш меъёрлари (машиналар, асбоб ускуналар, механизмлар, қурилмалар); • корхона, асбоб ускуналарнинг лойиҳа қувватига чиқиш вақти меъёрлари. Демак, режалаштириш жуда мураккаб ва катта меҳнат талаб қилувчи жараён бўлиб, корхона фаолиятининг ресурслар харажатини меъёрлаштиришдан то маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш ва реализация қилишгача барча кўрсаткичларини инобатга олади. Режалаштиришнинг асосий вазифалари қуйидагилар: • мақсадни белгилаш; • корхона фаолиятининг турли хил йўналишлари, айниқса, аҳоли учун зарур бўлган маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқаришнинг иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқлигини асослаб бериш; • зарурий моддий техника асосини шакллантириш; • молиялаштириш манбаларини аниқлаш; • якуний натижаларнинг ижобий бўлишига эришиш. 8

Бу вазифаларни биргина корхона раҳбари ёки иқтисодий режалаш хизматининг ўзи бажармайди, уларни бажаришда бутун жамоа (айниқса, агар бу корхона акциядорлик жамияти шаклида фаолият кўрсатаётган бўлса) иштирок этиши зарур. Амалиёт шундан далолат берадики, корхона муаммоларини ҳал қилишда барча ходимлар, жумладан, ишчиларнинг ҳам иштироки бўлган ҳолдагина бу корхона гуллаб яшнаши мумкин. Режалаштириш бозор муносабатларининг барча имконият ларидан фойдаланишга хизмат қилиши лозим. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятини умуман эмас, балки ҳар бир муайян ҳолдаги вазифаларни ҳал қилишга йўналтирган ҳолда режалаштириш зарур. Бунинг учун режалаштиришнинг илмийлик, комплекслилик, узлуксизлик, оптималлик, мослашув чанлик каби тамойилларига таяниш зарур. Туризм ва меҳмонхона хўжалигикорхоналари, айниқса, агар улар йирик бўлса, асосий ва ёрдамчи бўлимлардан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири фақат ўзига хос бўлган вазифани бажаради ва шунга мос ҳолда фаолиятни режалаштириш ва тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятига эга бўлади. Шундан келиб чиққан ҳолда етакчи бўғинни ажратиб кўрсатиш режалаштиришнинг асосий тамойилларидан бири бўлиб хизмат қилади. Етакчи бўғинни ажратиб кўрсатиш туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг барча бўлинмаларини биргаликда комплекс равишда ривожлантиришни кўзда тутади. Чунки бусиз режалаштириш бир томонлама бўлиб қолиши ҳамда туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятини ташкил этишда ―тор жойлар ва диспропорциянинг вужудга келишига олиб келиши мумкин. Бу ерда ҳам режалаштиришнинг баланс усули катта аҳамиятга эга. Режалаштиришнинг яна бир муҳим тамойили илмийлик бўлиб, у аввало тайёрланаётган режалар ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш дастурларига, шунингдек, фан техника тараққиёти талаблари, рақобатчилик 9

ва бозор талабларини ҳисобга олишга асосланади. Режалаштиришнинг илмийлиги, жонли меҳнат ва буюмлашган меҳнат харажатларининг энг кам миқдорида иложи борича юқори натижаларга эришишга, шунингдек, корхона ходимлари манфаатдорлигини оширишга кўмаклашади. Пропорционаллик нафақат корхона фаолиятини маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш жараёнларини режалаштиришда, балки бу жараёнларни бошқаришда ҳам муҳим аҳамият касб этади. Зарур пропорцияларга амал қилиш ишлаб чиқариш воситалари ва ишчи кучининг корхона бўлимлари ва иш жойлари бўйича ҳамда маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш босқичларида тўғри тақсимланишига ва улардан тўғри фойдаланишга кўмаклашади. Пропорцияларга амал қилмаслик эса, аксинча, маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришнинг баъзи участкаларда кучайиб, бошқаларида пасайишига, яъни диспропорцияларнинг вужудга келишига ҳамда корхоналарнинг фаолият юритишига сабаб бўлади. Зарурий пропорционалликни таъминлашда маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришни ташкил этишни техник иқтисодий меъёрлаштириш катта роль ўйнайди. Режалаштиришнинг узлуксизлиги маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришни ва умуман, корхона фаолиятини ташкил этишнинг муҳим тамойили ҳисобланади. Бу тамойил амалда жорий режаларнинг истиқболдаги режалар билан, истиқболдаги режаларнинг эса башоратлар (прогноз) билан боғлиқ бўлишида ўз аксини топади. Бошқача қилиб айтганда, режалаштириш қисқа муддатли тавсифга эга бўлган индикатив режа табиатига мос келмовчи, январдан мартгача ёки мартдан декабргача, яъни ―...дан ―...гача тамойили асосида амалга оширилмаслиги лозим. Режалаштиришнинг ―...дан ―...гача тамойилини инкор қилганда биз аввало вақт бўйича режалаштириш узилишининг олдини олишни кўзда тутамиз. Масалан, ўша индикатив режа ўз давомига эга бўлиши, яъни корхона ўз фаолиятини январь март ойларига режалаштирганда кейинги даврларда юзага келиши мумкин бўлган вазифаларни ҳам, албатта, бозор 10

конъюнктураси, истеъмолчилар манфаати ва маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш ҳолатларининг ўзгаришини кўзда тутиши лозим. Бу вазифа асосан йил давомида амалга оширилувчи режаларни аниқлаштириш ва муайянлаштириш йўли билан бажарилади. Оптималлик ҳам режалаштириш тамойиллари қаторига киради. Режалар барча ресурсларидан кенг фойдаланишни инобатга олган ҳолда иложи борича рационал (оқилона) ва унумли фойдаланишни таъминлаши ҳамда юқори натижаларга эришиш учун энг самарали йўлларни танлаши керак. Режалаштиришнинг оптималлигига иқтисодий математик усул лар ва электрон ҳисоблаш машиналарини қўллаш, режаларнинг бир нечта вариантларини ишлаб чиқиш ёрдамида эришилади. Кўп вариантлилик энг тежамкор режа варианти ёки корхона фаолияти дастурини танлашга имкон яратади. Мослашувчан (эгилувчан)лик режалаштиришнинг муҳим тамойили ҳисобланади. У корхонанинг фаолият юритиш муҳитидаги ўзгаришларга доимий мослашувчанликни кўзда тутади ҳамда ички ва ташқи муҳитдаги доимий ўзгаришларга кўра режани такомил лаштириши талаб этилади. Мослашувчан (эгилувчан)лик маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш режаларига ўз вақтида ўзгартиришлар киритиш, истеъмолчилар ва харидорлар талабларини ҳисобга олиш, маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш ҳажмининг пасайиши ва инқирозларнинг олдини олишга ёрдам беради. Бироқ ҳеч қандай тамойил, жумладан, юқорида санаб ўтилган тамойиллар ҳам, ўзидан ўзи, яъни шу тамойиллар учунгина керак эмас. Агар амалиётда қўлланмаса, бу тамойиллар фақат қоғозда қолиб кетиши ёки оддий чақириқ бўлиб қолиши мумкин. Шу сабабли корхона раҳбарининг режалаштириш жараёнини, аниқроғи, режанинг бажарилиши ҳамда режалаштиришнинг белгиланган ва бошқа тамойиллари қандай акс эттирилганлигини назорат қилиши муҳим аҳамият касб этади. Назорат 11

керакли натижаларга эришиш, юзага келиши мумкин бўлган диспропорцияларни аниқлаш ва уларнинг олдини олиш, шунингдек, заҳираларни аниқлаш ва улардан фойдаланиш йўлларини белгилашга имкон берди. Амалиётда стратегик, узоқ муддатли, қисқа муддатли ва жорий режалаштириш қўлланилади. Уларнинг ҳар бири ўз шакли ва ресурслар билан боғланиш усуллари, максадга эришиш услублари ва кўрсаткичларни ҳисоблаш йўлларига эга. 3.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида режалаштириш ва башорат қилиш Режалаштириш − аҳолининг сифатли маҳсулот (хизмат)ларга бўлган талабларини қондиришга қаратилган. У туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фойдасининг ўсиб боришига, уларнинг ўзини ўзи маблағ билан таъминлашга, ходимларга меҳнат ҳақини ўз вақтида ва тўлиқ тўланишини, жамоа аъзоларини социал ҳимоялашни таъминлашга шароит яратади. Режалаштириш корхона ва унинг бўлинмалари фаолиятини таҳлил қилишдан бошланади. Таҳлил давомида режанинг сифат, миқдор ва қиймат кўрсаткичлари бўйича бажарилишига баҳо берилади. Корхонага етказилган зарар (йўқотиш)лар аниқланади ва корхона фаолиятини яхшилаш бўйича чора тадбирлар ишлаб чиқилади. Кўзда тутилган чора тадбирлар ва янги мақсадлардан келиб чиққан ҳолда жорий режалаштириш амалга оширилади ҳамда янги режа даврига корхона фаолияти режалари ишлаб чиқилади. Режалаштириш, технологик нуқтаи назаридан қаралганда – бу маълум бир мақсадга эришишда кечадиган жараёнларнинг кетма кетликда амалга ошиши. Режалаштириш технологияси − бу туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг режалаштирилаётган даврдаги мақсад ва вазифаларини аниқлаш, бажарувчиларга муайян вазифаларни белгилаш, вазифаларнинг 12

тури, катталиги ва муддатига кўра аниқлаштириш, шунингдек, якуний натижага эришиш (фойда олиш)ни ўз ичига олади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятини режалаштириш жараёнида қуйидаги омиллар ҳисобга олинади: • туристик маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш қувватининг мавжудлиги ва тузилмаси; • ходимлар сони, ихтисос таркиби ва малакаси; • молиявий ресурслар; • айланма маблағлар мавжудлиги ва унга бўлган эҳтиёжлар, жумладан, моддий бойликлари захиралари; • илмий техник тадқиқотлар тузилмаси ва тайёрлик даражаси;  туристик маҳсулот (хизмат)ни сотиш каналлари. 13

Режадан олдинги иш (режа лойиҳаси) (хизмат)лар 3.1 чизма.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида режалаштириш жараёни технологияси. Режалаштириш тизими қуйидаги талабларга жавоб берган тақдирда самарали ва ишончли бўлади: • режадаги вазифаларнинг аниқ ва ўз вақтида бажарилиши, яъни режанинг адреслилиги (манзиллилиги); • режалаштиришнинг ҳар бир элементи ва босқичи қатъий равишда асослаб берилиши; • режа бажарилишини доимий ва узлуксиз равишда ҳисобга олиш, назорат қилиш ва унга зарур ҳолларда ўзгартиришлар киритиш; • ички ва ташқи муҳитдаги ўзгаришларни ижобий қабул қилиш; • корхона фаолиятини рўй берган ўзгаришларга мос равишда, ўз вақтида қайта ташкил қилиш (режалаштиришнинг мослашув чанлиги); 14 Бажа рувчилар Корхона режаси Ресурслар Маҳсуло т (хизмат)лар Маҳсулот Бажариш муддатлари

• ахборот тизимини яхши йўлга қўйиш ҳамда реклама фаолиятини ривожлантириш; 15

фан техника тараққиёти ва хўжалик юритишнинг илғор тажрибаларига таяниш. Режалаштиришда (моҳиятига кўра) корхона олдида турган туристик маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш борасидаги вазифалари ва корхонанинг истеъмолчилар талабига муносабатини тавсифловчи буюртмалар ―портфелини шакллантиришга алоҳида эътибор қаратилади. Янги маҳсулот (хизмат)лар ва технологияларни қўллаш лойиҳалари, шунингдек, инвестициялар ва қурилиш билан боғлиқ бўлган чора тадбирларнинг бир қисми алоҳида режаларга киритилади. Улар чора тадбирларни амалга оширишнинг бутун даврига тузилади. Режалаштириш тизими мақбул йўлга қўйилганда режада белгиланган кўрсаткичларнинг рақамларда белгиланиши киритилган мутлақ катталик сифатида кўриб чиқилиши лозим. Режаларнинг бажарилиши устидан назорат қилиш кўп ҳолларда четга оғишларга нисбатан юритилиб, улар таҳлил қилинади, четга оғишнинг сабаблари аниқланади ҳамда четга оғишлар салбий характерли бўлса, уларга нисбатан зарурий чоралар қўлланади. Режалаштириш − тартибга солувчи жараён. У туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятини яқин ва узоқ истиқбол сари илгари суриш, асослаб бериш, муайянлаштириш ва изоҳлаб беришни ифодалайди. Башорат қилиш − режалаштиришнинг бошланиши ва узоқ муддатли истиқболга мўлжалланган давомидир. Режалаштириш ва прогнозлаштириш ўзаро алоқада бўлган иккита жараён ҳисобланади. Башорат (прогноз) − бу режалаштиришнинг илмий асоси бўлиб, корхона, объект ёки ҳодисанинг келажакдаги аҳволи ва уларни амалга ошириш вариантлари ва муддати тўғрисидаги илмий жиҳатдан асосланган мулоҳаза ҳисобланади.

Башорат қилиш хўжалик фаолияти юритувчи субъектнинг истиқболда юзага келиши мумкин бўлган ҳолатларни илмий асослаган ҳолда аввалдан кўра билишини ифодалайди. У юзага келаётган ёки келажакда юзага келиши мумкин бўлган иқтисодий, илмий техник ва социал ҳолатларни баҳолаш ва таҳлил қилиш асосида яратилади ҳамда муқобил қарорларни танлашга имкон яратади. Башорат қилиш режалаштириш тавсифида ўз аксини топади: • корхона иқтисодий социал ҳаётининг бошқа жиҳатларини стратегик режалаштириш ‒ ўрта ва узоқ муддатли башоратлар; • жорий режалаштириш қисқа муддатли башоратлар. Башоратнинг мақсади − бозорга таъсир қилувчи қуйидаги омилларни аниқлаш ҳисобланади: • хўжаликнинг умумий аҳволи; • тузилмавий силжишлар; • инвестицион фаоллик; • фан техника тараққиётининг истеъмолчи ва маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқарувчиларга таъсир кўрсатиши; • анъанавий маҳсулот (хизмат)лардан ташқари корхонанинг барқарорлиги ва рақобатбардошлигига олиб келувчи янги маҳсулот (хизмат) турларини ишлаб чиқиш истиқболида юзага келиши мумкин бўлган ҳолатларини белгилашдадир; • жорий этилаётган янги маҳсулот (хизмат)лар тури ва миқдорининг ўзгаришини аввалдан аниқлаб беради. Башоратнинг асосий вазифалари қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: • ривожланиш мақсадларини белгилаш; • оптимал йўналишлар ва уларга эришиш воситаларини излаб топиш;

• захираларни аниқлаш ва қўйилган вазифаларни бажариш муддат ларини белгилаш; корхона ривожланишига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган чеклашларни аниқлаш. Назарияда ва амалиётда режалаштиришнинг қуйидаги турлари қайд этилади: • жорий режалаштириш. Бунда чоракларга бўлинган йиллик режалар асос қилиб олинади. Ушбу режалар қоидага кўра, ўзгарувчан бўлиб, жорий йилнинг биринчи уч ойи учун қатъий, ҳаётий кўрсаткичлар белгиланиб, кейинги тўққиз ой давомида уларга тўғрилашлар (корректировка) киритилади; • қисқа муддатли режалаштириш. бунда корхона фаолияти ва ривожланиши 1 3 йилга мўлжаллаб режалаштирилади. Унинг ўзига хослиги шундаки, биринчи йил кўрсаткичлари ҳар чоракда, иккинчи ва учинчи йил кўрсаткичлари эса ҳар ярим йил ёки бир йилда аниқлаштирилади ва тўғрилашлар киритилиб борилади; • узоқ муддатли режалаштириш − стратегик режалаштириш асосида яқин 3 5 йилга мўлжалланган узоқ муддатли режалаштириш амалга оширилади. У корхона фаолиятининг ишлаб чиқариш, сотиш, харажатлар, молия каби турларини ўз ичига олади ҳамда ўз мазмуни ва мақсадли функцияларига кўра, стратегик режалаштиришдан фарқ қилмайди; • стратегик режалаштириш − 10 15 йиллик даврни ўз ичига олади. У рақобат муҳитида хўжалик юритиш, ривожланишнинг устувор йўналишларини топиш ва бозорда юзага келиши мумкин бўлган талабни инобатга олган ҳолда ресурс билан таъминлашга қаратилган. • техник иқтисодий режалаштириш − корхона фаолиятининг барча (иқтисодий, техник, социал ва ҳоказо) жиҳатларини қамраб олувчи режалаштириш тури. У асосан бир йилга мўлжалланган иқтисодий ва социал

ривожланиш режаси шаклида амалга оширилади. Унинг соддалаштирилган кўриниши кўпинча корхона фаолиятининг йиллик режаси деб аталади; • тезкор ишлаб чиқаришни режалаштириш − техник иқтисодий режалаштиришнинг давоми ҳисобланади. У корхона фаолияти йиллик режасини янада қисқароқ муддатга сутка, ўн кунлик, ойга бўлиб муайянлаштириш билан тавсифланади. Режалаштиришда ―корхона муҳит ҳолат муносабатларига эътиборни сусайтирмаслик лозим: корхонанинг бозордаги барқарорлигини сақлаб қолиш; юзага келадиган ички ҳолат ва ташқи муҳитни ҳисобга олиш; анъанавий маҳсулот (хизмат)лардан ташқари, янги (ўхшаши бўлмаган) маҳсулот (хизмат) турларини ишлаб чиқариш ва уларни тезда сотиш; фан техника тараққиёти соҳаларидаги рўй бериши мумкин бўлган ўзгаришларни ҳисобга олиш; корхонанинг маркетинг хизматини йўлга қўйиш; ходимлар малакасини узлуксиз ошириб бориш; мамлакатда ва чет элда ишлаб чиқарилаётган турли маҳсулот (хизмат)лар ҳақидаги илмий техник маълумотлардан хабардор бўлиш ва ҳоказо. 4.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривожлантириш режасининг асосий бўлимлари ва кўрсаткичлари Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривожлан тириш режаси қуйидаги бўлимларни ўз ичига олади: • маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш режаси; • фан ва техникани ривожлантириш режаси; • маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш режаси; • капитал қўйилмалар ва капитал қурилиш режаси; • моддий техника таъминоти режаси; • меҳнат ва кадрлар бўйича режа; маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот

(хизмат)ларни сотиш бўйича режа; • молиявий режа; • корхона жамоасини социал ривожлантириш режаси; • табиатни қўриқлаш ва табиат ресурслардан тежамли фойдаланиш бўйича чора тадбирлар режаси. Туризм ва меҳмонхона хўжалигикорхоналарини ривожлан тириш режасининг марказий бўлими бўлиб – маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқариш режаси ҳисобланади. Унда натурал ва қиймат ифодасидаги маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш бўйича вазифалар белгиланади, келгусида маҳсулот (хизмат)лар сифатини ошириш кўзда тутилади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривож лантириш режасининг муҳим қисми – фан ва техникани ривожлантириш режасидир. Унинг асосий белгиланиши фан техника тараққиётини жадаллаштиришдир. Шу сабабли у янги маҳсулот (хизмат)ларни ўзлаштириш, хизмат кўрсатиш жараёнларига илғор технологияларни жорий этиш, меҳнатни илмий ташкил этиш бўйича чора тадбирларни олади. Фан ва техникани ривожлантириш режасига: маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришда биринчи ўзлаштираётган маҳсулот (хизмат)лар; меҳнатни механизациялаштириш ва автоматлаштириш даражаси; режалаштирилган даврда маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришнинг техник даражасини оширувчи чора тадбирлар ҳисобига меҳнат унумдорлигини ошириш ва маҳсулот (хизмат)лар таннархини камайтириш ва бошқалар. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривожлан тиришни режалаштиришда муҳим бўлиб, маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш режасининг ишлаб чиқилиши ҳисобланади. Унда маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш иқтисодий самарадорлигини оширишнинг умумлаштирилган кўрсаткичлари билан биргаликда жонли меҳнат асосий ва айланма фондлар, капитал қўйилмалар, моддий ресурслар самарадорлиги кўрсаткичлари акс эттирилади. Ушбу

кўрсаткичлар жумласига: умумий рентабеллик, 1 сўмлик маҳсулот (хизмат) учун харажатлар; меҳнат унумдорлигини суръатлари, фондлар қайтими, маблағларнинг айланиш тезлиги каби кўрсаткичлар киради. Капитал қурилиш режаси янги корхоналарни қуриш, ҳаракатдагиларни кенгайтириш ва қайта таьмирлашни, ҳаракатдаги ишлаб чиқаришни техник қуроллантиришни, ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаштириш ва автоматлаштиришни кўзда тутади. Моддий техника таъминоти режаси муҳим турдаги маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш, уларни сотиш режаларини акс эттирувчи материал ҳисоб китоблари тизимидан иборат бўлади. Меҳнат ва кадрлар бўйича режани тузишда муҳим вазифа бўлиб, меҳнат унумдорлигини доимий равишда ошириш ҳисобланади. Корхона режасининг барча бўлимлари ўзаро боғлиқдир. Барча бўлимлар натижаларини ўзида акс эттирувчи умумлаштирилган кўрсаткич бўлиб, маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқариш ва сотиш бўйича харажатлар режаси ҳисобланади, яни тузишда хизматлар самарадорлигини ошириш, моддий, меҳнат ва молиявий ресурслардан тежамли фойдаланиш вазифаси қўйилади. Молиявий режада муҳим молиявий кўрсаткичлар белгиланади. Улар жумласига: хусусий (ўз) айланма маблағлар ҳисоб китоблари ва уларнинг айланишини тезлаштириш бўйича вазифалар; фойда бўйича вазифалар, кредит режаси киради.

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари жамоаларини социал ривожлантириш режасида социал чора тадбирларнинг маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришни ривожлантиришга ва унинг самарадорлигини ошишига таьсири ошиши кўзда тутилади. Табиатни қўриқлаш ва табиат ресурсларидан тежамли фойдаланиш бўйича чора тадбирлар режаси экологик муҳитни яхшилашни кўзда тутади. Улар табиат ресурсларидан оқилона фойдаланиш имконини беради ва бу ўз навбатида атроф муҳитга зарарни камайтиради. 5.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бизнес режаси Бизнес режа – туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ташкил қилиш ва унинг фаолиятини юритиш ёки бирон бир тижорат лойиҳасини амалга ошириш учун мўлжалланаётган хатти ҳаракатларни ўз ичига олувчи ҳужжат. Унинг асосий вазифаси – туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарига ўз имкониятларини баҳолаш, бозордаги истиқболни, зарурий харажатларни аниқлаш, корхона фаолиятининг биринчи йилларида ―сув остидаги тошларни аниқлаш ҳамда мазкур фаолият турининг фойдали ёки зарарли эканлигини баҳолаш кўрсаткичлари воситасида ҳисоблашга ёрдам бериш ҳисобланади. Бизнес режани тайёрлаш натижасида қуйидаги саволларга жавоб топилади: • ишни нимадан бошлаш керак? • самарали ишлаб чиқаришни қандай ташкил этиш лозим? • биринчи фойда ёки даромад қачон олинади? • инвесторлар ва кредиторлар билан қачон ҳисоб китоб қилиш мумкин? • юзага келиши мумкин бўлган хавф хатарни қандай камайтириш мумкин? • рақобатчилар билан курашда қандай чоралардан фойда ланиш мумкин?

Бизнес режа тузишда эътибор қилинадиган шартлар қуйи дагилар: • бизнес режа профессионал ва шу билан бир пайтда содда, бажариш учун тушунарли ва осон бўлиши лозим; • бизнес режа инвестор ёки бошқа манфаатдор шахс ўзига керакли маълумотларни қидириб топиши учун бўлимларга (бобларга) бўлиниши лозим; • бизнес режани тайёрлашда корхонанинг бош раҳбари албатта қатнашиши шарт, чунки инвестор, банк ёки бошқа молия идораси корхона раҳбари қатнашмаганлиги ёки бошқа шахсга топширил ганлиги ҳақида хабар топса, бизнес режанинг ишончлилигига шубҳа уйғониши мумкин; • бизнес режанинг объектив баҳоланишига эришиш керак, яъни унда хатолар ва нотўғри ҳисоб китоблар бўлмаслиги лозим; • бизнес режанинг тарқатиб юборилмаслигини назорат қилиш зарур, чунки унда бизнес тўғрисидаги махфий маълумотлар жой олган бўлади. Бизнес режа кўрсаткичлари: • ишлаб чиқарилаётган маҳсулот (хизмат) номенклатураси ва ҳажми; • маҳсулот (хизмат)ни сотиш ҳажми; • маҳсулот (хизмат) бирлигининг таннархи; • фойда (даромад); • категориялар бўйича ходимлар сони; • меҳнатга ҳақ тўлаш фонди ва ўртача иш ҳақи даражаси; • айланма маблағлар ҳажми умумий ва гуруҳлар бўйича; • капитал қўйилмалар ҳажми, жумладан, қўйилма объектлари ва йўналишлари бўйича; • янги техника ва технологияга оид чора тадбирлар; • бошқа кўрсаткичлар (зарурлиги ва аниқланишига кўра).

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг хусусиятлари ва шароитларига боғлиқ ҳолда, яьни маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш ҳажми ҳамда турига кўра бизнес режанинг таркиби ва структураси кескин фарқ қилиши мумкин, аммо мазмунан бир хил бўлади. Аксарият ҳолатларда бизнес режа қуйидаги бўлимлардан ташкил топади: резюме (қисқача шарҳ), маҳсулот (хизмат)лар таърифи, бозор таҳлили, рақобатчиларнинг баҳоланиши, маркетинг стратегияси, маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш режаси, ташкилий ва молиявий режа. Резюме (қискача шарҳ). Одатда кўпчилик инвестор (кредитор)ларни бизнес режанинг қисқача шарҳи қизиқтиради. Бу бўлимда бизнес лойиҳанинг муҳим хусусиятлари ва афзалликлари кўрсатилиши зарур. Унинг мазмунига асосланган ҳолда инвестор ‒ лойиҳани охиригача ўқиш учун вақт сарфлаш керакми ёки йўқми, деган хулосага келади. Шу сабабли, таклиф этилаётган лойиҳанинг асосий жойларини аниқ ва ишончли изоҳлаш, инвестор (кредитор)ларнинг ушбу бизнес режани муваффақиятли амалга оширган тақдирда қандай натижа олиши ва улар томонидан киритилган маблағнинг йўқотилиш хавф хатари даражаси қандай эканлиги хусусидаги саволларга жавоб олиш имконини беради. Бизнес режанинг ушбу бўлимида барча йўналишлар ва бизнес кўлами аниқланади. Фаолият кўламининг чегаралари бўлиб ‒ ишлаб чиқарладиган маҳсулот (хизмат) ҳажми, мавжуд бозор сегментлари ва корхонанинг технологик имкониятлари хизмат қилади. Кўлам ва фаолият йўналишлари аниқлангандан сўнг, уларнинг ҳар бири учун корхона ўзи интилаётган мақсадларни белгилайди. Ушбу мақсадларга корхонанинг мавжуд бозорлардаги ҳиссасини ошириш, сотиш ҳажмларини ошириш, соф даромадни ошириш, маҳсулот (хизмат)лар сифатини яхшилаш, шунингдек, янги турдаги маҳсулот (хизмат)ларни ўзлаштириш муддатини камайтириш, янги бозорларга ўзлаштириш кабилар киради.

Резюме (қисқача шарҳ)нинг охирида лойиҳада келгусида кутилаётган молиявий натижалар ҳам акс эттирилади. Ушбу бўлимнинг ҳажми 2 саҳифадан ошмаслиги лозим. Маҳсулот (хизмат) таьрифи. Ҳар қандай бизнес режанинг 1 бўлими бу корхона ишлаб чиқармоқчи ёки тақдим этмоқчи бўлаётган маҳсулот (хизмат) таърифидир. Ушбу бўлимда корхона маҳсулоти (хизмати) қайси эҳтиёжларни қондиришга қаратилганлиги ва уларнинг рақобатчилар маҳсулот (хизмат)ларидан нима билан фарқ қилиниши ҳамда қандай даромад (фойда) олиш мумкинлиги баён этилади. Маълумки, туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмат)ларининг истеъмолчилар томонидан харид қилиниши корхонага фойдали самара олиш инконини беради. Харид жараёнида харидор учун иккита элемент, яъни маҳсулот (хизмат)нинг истеъмол хусусиятлари ва баҳоси муҳим ҳисобланади. Ушбу бўлимда ишлаб чиқарилаётган маҳсулот (хизмат)ларнинг асосий жиҳатларини тавсифлаб бериш лозим бўлади. Шунингдек, унда маҳсулот (хизмат) нархини чамалаб кўриш ва уни ишлаб чиқариш учун харажатларни аниқлаш аҳамиятлидир. Бу кўзда тутилаётган фойдани аниқлаш имконини беради. Бизнес режанинг иккинчи бўлими – маҳсулот (хизмат)лар бозорини ўрганиш. Бозор ва мумкин бўлган харидорларни, уларнинг диди, талаблари ҳамда тўлов қобилияти (даромадлари) хусусида тўлиқ маълумотларга асосланган таҳлилларнинг йўқлиги ‒ бизнесда тез учраб турадиган муваффақиятсизликларга сабаб бўлмоқда. Шунинг учун ҳам бизнесни бошлаш ёки уни кенгайтиришдан олдин, бозорни тўлиқ ўрганиш лозим. Бу истеъмолчилар доирасини, маҳсулот (хизмат) бозори сиғимини ва тегишли равишда уларни ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажимларини, улар учун зарур ресурсларини аниқлаш имконини беради. Рақобатчиларни баҳолаш бўлими. Бу бўлим рақобатчиларни таҳлил этишга бағишланади. Унда рақобатчилар ва улардаги иш ҳолати

(барқарор ривожланаётганлиги ёки фаолиятининг сустлашаётганлиги), туризм ва меҳмонхона хўжалигикорхоналари маҳсулоти (хизмати)нинг рақобатчиларнинг худди шундай маҳсулот (хизмат)ларидан фарқланиши, янги рақобатчиларнинг пайдо бўлиш эҳтимолининг борлиги ва ҳоказолар ўз аксини топади. Ушбу бўлимнинг мақсади – рақобат курашининг тўғри тактикасини танлашни енгиллаштириш ва корхонани бошқа хатоларидан сақлаш ҳисобланади. Учрайдиган хатолар ичида тўйинган бозорга кириб боришни келтириш мумкин. Рақобатчилар ҳаракатининг деталлаштирилган таҳлили стратегияни алмаш тиришга жорий фаолиятга ўзгартиришлар киритишга мажбур қилади, мақсад рақибларга муносиб қарши туриш. Бундай таҳлилни доимо ўтказиш лозим, чунки бозор доимий ўзгаришда бўлади. Маркетинг стратегияси. Умумий ҳолда маркетинг икки томонлама ўзаро алоқаларидан иборат бўлади: • бозорни ва мумкин бўлган харидорини чуқур ўрганиш; • маҳсулот (хизмат)ни ҳар томонлама солиштириш ва мумкин бўлган харидорга сотиладиган нарсани ишлаб чиқариш. Шуни таъкидлаш лозимки, харидорлар талабига мос маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш бу ярим ишдир. Туризм ва меҳмонхона хўжалигикорхоналарининг маҳсулот (хизмат)ларини мумкин бўлган харидорга етказиш ва эҳтиёжнинг реал талабга айланиши учун шароит яратиш зарур. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг тижорат муваффақияти, кўпчилик ҳолатда, маҳсулот (хизмат)нинг муомала соҳасидаги ҳаракатини оқилона ташкил этилишига боғлиқ. Маркетологларнинг фикрига кўра товар ҳаракати маҳсулот (хизмат) сифати кейинги иккинчи муҳим омил ҳисобланади. Бу ерда асосий элементлар қуйидагилар: • туристик маҳсулот (хизмат)ни тақсимлаш, яъни тарқатиш тизими (мустақил, улгуржи ташкилотлар орқали, савдо шаҳобчалари ва ҳоказолар);

• нархни шакллантириш ‒ туристик маҳсулот (хизмат) нархи фойда олиш учун қайси миқдорда бўлиши ёки қайси даражагача нархни пасайтирган ҳолда фойда кўриш мумкинлигини белгилаш; • рекламани қайси шаклда ва қайси воситаларда кўрсатиш имкониятлари ҳамда бунинг учун қанча малбағ ажратилиши; • истеъмолчиларни рағбатлантириш усуллари: мижозларга кафолат ёки қўшимча хизматларни тақдим этиш ва ҳоказолар орқали янги харидорларни жалб қилиш, туристик маҳсулот (хизмат)ларни сотиш худудларини кенгайтириш, туристик маҳсулот (хизмат)ни такомиллаштириш; • корхона тўғрисида истеъмолчилар ўртасида яхши фикрни шакллантириш ва унинг барқарор обрўга эришиш. Ишлаб чиқариш режаси – туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмат)ларини ишлаб чиқариш жараёнини ўз ичига олади. Бунда потенциал харидорларга керакли ҳажмда туристик маҳсулот (хизмат)ларни ўз вақтида ишлаб чиқариш имкониятининг мавжудлиги кўрсатилади. Режада қуйидагилар ўз аксини топади: • янги ташкил қилинган ёки фаолият юритаётган туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш жойи; • ишлаб чиқариш қувватлари ва уларнинг ўсиш истиқболлари; • хомашё ва материал етказиб берувчилар; • ишлаб чиқариш кооперацияси; • ишлаб чиқариш оқимлари тизимини тузиш; • сифатни назорат қилиш жараёни; • фойдаланиладиган стандартлар; • вужудга келиши мумкин бўлган ишлаб чиқариш харажатлари.

Ташкилий режа. Бунда тадбиркорнинг ушбу туризм бизнесини кимлар билан ташкил этишни мўлжаллаётгани ва улар билан муваффақиятли фаолият юритиш имкониятлари тавсиф ланади. Ушбу бўлимда қуйидагилар акс эттирилади: • муваффақиятли юритиш учун қандай матахассислар зарур; • мутахассисларни жалб қилиш шароитлари – доимий ишга, контракт асосида, ўриндош сифатида; • корхонанинг ҳар бир ходими меҳнатига ҳақ тўлаш усуллари, ва тамойиллари; • ходимларни рағбатлантириш тартиби. Шуни таькидалаш лозимки, қўшимча ходимларни жалб қилиш фақат корхона даромадлилиги ошган тақдирдагина бўлиши мумкин. Янги ходимларни ишга олишдан олдин бу қанчалик асосланганлиги тўғрисида ўйлаш керак бўлади. Номзодни синчковлик билан танлаш кутилаётган натижа бериши мумкин. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги соҳасида тадбиркорликнинг иккинчи муҳим муаммоси бўлиб ким билан ишлаш, кимларни шерик қилиб олиш масаласи ҳисобланади. Тажриба кўрсатадики, бизнесга кириш ўз ишини ташкил этишни фақат таниш инсонлар, ҳамфикрлар билан амалга ошириш мумкин. Бу корхона фаолиятининг муваффақият гаровидир. Молиявий режа. У бизнес режанинг олдинги бўлимларида қабул қилинган қарорларнинг қиймат ифодасидаги мумкин бўлган натижаларини умумлаштиради. Молиявий режа ўз ичига қуйидагиларни олади: ишни ташкил этиш учун зарур бўлган маблағлар ҳажми ҳисоб китоблари ва уларни олиш манбаларини аниқлаш, сотиш ҳажми – прогнози, пул харажатлари ва тушумлари баланси, даромадлар ва харажатлар жадвали, корхона активлари ва пассивларининг йиғма баланси, зарарсизликка эришиш жадвали. Ишни ташкил этиш учун туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг ўз (хусусий) маблағи етишмаса, кредит олинади. Бу ерда

қарзга олинадиган маблағларга талабни ўз вақтида қоплаш имкониятлари билан таққослаш лозим, ундан ташқари ҳозир кредит қисқа муддатга ва юқори фоизларда берилади. Қарзга олиш ва ўз маблағларини жалб қилингандан сўнг, уларни ишлата олиш ва даромад кўриш йўлларини билиш лозим. Шуни эътибордан қочирмаслик лозимки, кредитдан фойдаланишдан олинадиган фойда, уни жалб қилиш харажатларидан юқори бўлиши шарт. Зарурий маблағларни жалб қилишнинг муҳим усули – у ёки бу капиталга (бино, асбоб ускуна), ишга ўз пулини жалб қилмоқчи бўлган шерикни топишдир. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги соҳасида тадбиркорлик фаолияти маълум бир даражада хавф хатарлар билан боғлиқ бўлади (ёнғин, зилзила, солиқни бошқаришдаги ўзгаришлар ва валюта курсининг тебраниши). Тадбирнинг бу омилларни олдиндан ҳисоблаб чиқиши мақсадга мувофиқ бўлади. Бўлиши мумкин бўлган хавф хатарнинг олдини олиш, яъни таваккалчилик ва зарарларни қисқартириш чора тадбирларини кўриш, шунингдек, таваккалчилик хавфидан суғурталаш дастурини амалга ошириш жуда ҳам аҳамиятлидир. Иқтисодий фаолиятда рақобатчиликнинг кучайиши шароитида тадбиркорлик ва ташаббускорлик ―руҳига эга бўлган мутахассис ёки мансабдор шахслар туристик маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва ривожлантириш, меҳнат сифатини кўтариш ва корхонанинг оладиган даромадларини кўпайтириш йўлларини излайдилар ва топадилар. Хуллас, тадбиркорлик ─ корхоналар хўжалик юритиш фаолиятининг узлуксиз қисми бўлиб, фойда (даромад) олиш ва уни кўпайтиришга қаратилган бўлади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР Ўзбекистон Республикасининг Қонуни: Хусусий корхоналар тўғрисида, 2003 йил 11 декабрь.  Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси, 2007 йил 25 декабрь.  Болтабаев М.Р., Тухлиев И.С., Сафаров Б.Ш., Абдухамидов С.А.  Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. O‗zbekiston Respublikasi Oliy va O‗rta Maxsus Ta‘lim Vazirligi.–Toshkent: Fan va texnologiya, 2018.  Budgets of National Tourism Organizations, 2008 – 2009. World Tourism Organization, Madrid, Spain, 2010.  Здоров А. Б. Экономика туризма. М., Финансы и статистика. 2007.  Макконнелл К.Р, БРЮ С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 Т.: Пер. С анг. Т. 2. − Таллин, 1993.  Moliya: Korxonalar moliyasi. Darslik / J.R.Zaynalov, S.S.Aliyeva, Z.O.Axrorov va boshqalar. ‒T.: Iqtisod moliya‖, 2018.  Морозов М. А. Экономика и предпринимательство в социально культурном сервисе и туризме. – М.: Академия, 5 е изд., 2009.

O'xshashlar

Миллий иқтисодиётнинг мохияти ва улчов хусусиятлари

Миллий иқтисодиётнинг моҳияти ва ўлчов хусусиятлари

Хизмат кўрсатиш соҳасида туризм ва меҳмонхона хўжалиги хизматларининг ўрни. Хизматлар соҳасида туризм

Ресторанларда хизмат кўрсатиш менежменти

Стратегик режалаштириш ва худудий иқтисодиётнинг муоммолари