Metrologiya xizmati - Iqtisodiyot - Referatlar

Metrologiya xizmati

Yuklangan vaqt:

16.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89 KB

Ko'chirib olish

Metrologiya xizmati Reja: 1. O`lchovlarga bo`lgan extiyojni paydo bo`lishi 2. O`lchov ob`ektlari va vositalari 3. Metrologik nazorat va xizmatlar

O`lchovlarga bo`lgan extiyojni paydo bo`lishi Metrologiya o`lchash bilan bog`liq bo`lgan muammolarni o`z ichiga oladi. Metrologiya so`zi - grek tilidan olingan bulib, “metro” - o`lchov /mera/, “logos” - so`z, ilm, fan ya`ni ta`limot degan ma`noni anglatadi. Metrologiya - bu o`lchovlar uni ta`minlash usullari va vositalari hamda talab etilgan aniqlikka eri-shish yo`llari xaqidagi fandir. O`lchov deganda keng tarqalgan o`lchov birligi tushuniladi. Ming yillar davomida faqat uzunlik, maydon, xajm, og`irlik va vaqt o`lchovlari qabul qilingan. Metrologiya tarixi xaqidagi asarlar ana shu o`lchovlarni, shuningdek, narx-navoga oid tavsifnomalarni ko`rib chiqish bilan cheklanadi. O`lchovlarga bo`lgan ehtiyoj juda qadim zamonlardan paydo bo`lgan. Qimmatbaho toshlar og`irligi o`lchangan karat birligi xozirgi kunga xam yetib kelgan. Uning ma`nosi janubiy sharqiy tillarda dukkakli don urug`i, nuxat degan ma`noni bildiradi. Kiev rusida uzunlik birligi sifatida xalq orasida vershok ishlatilgan bo`lib, u ko`rsatkich barmoqning oxirgi bug`in uzunligiga teng bo`lgan. Pyadь uzunlik birligi, “pyaternya”, “pyat ь ” so`zlaridan olingan bo`lib, kerilgan bosh va ko`rsatkich barmoqlar orasidagi masofaga teng bo`lgan. Shu bilan birga tabiiy o`lchovlar ham o`zining kelib chiqish tarixiga ega. Ular hozirgi vaqtda keng tarqalgan vaqt o`lchov birliklaridir. Astronomik kuzatishlar asosida qadimgi vavilonliklar yil, soat, oy birliklarini topishgan. Er sharining o`z o`qi atrofida aylanish davri ulushining 1/86400 qismiga teng kattalik sekund deb nom olgan. Eramizdan oldingi II asrda Vavilonda vaqt mina birligida o`lchangan. Mina bu suv soatidan oqib tushgan vaqtga teng bo`lgan, suvning og`irligi 500gr. bo`lgan. SHundan so`ng minut so`zi kelib chiqqan. 1824 yilda uzunlik birligi sifatida yard qabul qilingan. Savdo sotiqning rivojlanishi nafaqat o`lchovlarni aniqlashtirishni, balki ularni dengiz orti o`lchovlari bilan moslashtirish, nazorat tekshiruv faoliyatini kuchaytirishni ham taqozo etadi.

XVII asrda Frantsiyada yashab o`tgan astronom Mutan 10 lik asosda o`lchov tizimini qurish g`oyasini taklif qilgan. O`sha davrda feodallar o`zlarining o`lchov birliklaridan foydalanish huquqiga ega bo`lgan. Frantsiyada soliqlar yig`ish va boj to`lovlarini undirishda yakdillikka erishish dolzarb masalalardan biri bo`lgan. 1790 yil 8 mayda Frantsiya Ta`sis yig`ini o`lchov tizimini isloh qilish haqida dekret qabul qiladi va Parij fanlar akademiyasiga mos takliflar ishlab chiqishni topshiradi. Lagranj rahbarlik qilgan akademiya komissiyasi o`lchov birliklarining o`nlik tizimini taklif qiladi, tarkibiga Laplas kirgan boshqa bir komissiya uzunlik o`lchovi birligi sifatida yer meridianining milliondan bir qismini qabul qilishni taklif qiladi. Ana shu yagona birlik metr asosida metrik sistema shakllandi. Maydon- m 2 , hajm - m 3 , massa - kg (4 o S temperaturada toza suvning 1 dm 3 dagi massasi) ushbu metrik tizim asosida qabul qilingan. 1799 yil bu ish xalqaro komissiya nazorati ostida kuzatilib Frantsiya arxiviga topshirilgan. O`zining afzalliklariga qaramasdan metrik sistema qiyinchilik bilan joriy qilinadi. Metrologiyaning rivojisiz zamonaviy o`lchov texnikasini yaratish va undan samarali foydalanish imkoniyati yo`q. X1X asr boshida uzunlik, yuza, xajm va massa o`lchangan bo`lsa, xozirgi paytda texnika va texnologiyalarda o`lchanadigan fizik kattaliklarning turlari ortib, ularning o`lchov diapazoni chegaralari kengayib bormoqda. Bu esa o`z navbatida o`lchash uslublari va texnikasining bir xilligini ta`minlash, o`lchash natijalarining aniqligi yuqori bo`lishiga erishish va jarayonni tezkor usulda amalga oshirishni talab etadi. Xozirgi kundagi murakkab jarayonlarni va zamonaviy texnikani aniq va tez ishlovchi o`lchash komplekslarisiz tasavvur qilib bo`lmaydi. Masalan, kosmik ob`ektlarni boshqarish, atom reaktorlarining ishini tashkil etish, yuqori bosim va harorat ostida ishlovchi texnologik ob`ektlardan masofada turib ma`lumot olish va shu asosda ularni samarali ishlatish va boshqalar. 1993 yilning 28 dekabrida ketma-ket uchta, ya`ni “Standartlashtirish to`g`risida”gi, “Metrologiya to`g`risida”gi va “Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish

to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonunlari qabul qilindi. Bu qonunlarning xayotga tadbiq etilishi respublikamizdagi mavjud metrologiya xizmatini yangi rivojlanish bosqichiga ko`tarilishiga asos bo`ldi. O`zbekiston Respublikasi “Metrologiya to`g`risida”gi qonuni respublikamizda metrologiyaning rivojlanishiga va metrologik ta`miinot masalalarini xal etishning mutlaqo yangi bosqichga olib chiqdi. O`lchov ob`ektlari va vositalari O`lchashning asosini o`lchash uslublari va o`lchov texnikalari tashkil etadi. O`lchash jarayonida o`lchanayotgan kattalik, unga o`xshash bo`lgan kattalik u etalon, namuna va boshqalar bilan tajriba asosida taqqoslanadi, ya`ni namunaga nisbatan qiymati aniqlanadi. “O`lchash” tushunchasining zamonaviy talqini - maxsus texnika vositalari yordamida fizik kattaliklarni aniqlashning tajribaviy usuli. Misol uchun, xavo haroratini termometr yordamida o`lchash yoki metall o`qlar diametrini shtangentsirkul ь yordamida o`lchash va boshqalar. O`lchanadigan o`lchov kattaligi deb ob`ekt yoki jarayonning ma`lum xossasi tushuniladi va bu xossa sifat jihatdan ajratilgan va miqdor jihatdan aniqlangan bo`lishi kerak. Zamonaviy nuqtai nazardan predmetlarning o`lchamlarini o`lchashda ularning xossalari tabiiy yaratilishi mumkin. Masalan atrofimizdagi fazo ob`ekt, uning xossasi esa cho`zilganligidir. Bu xossa uzunlik kattaligi yordamida o`lchanadi. Faqatgina uzunlik fazo kattaligini belgilab berolmaydi. Fazo kattaligini to`liq belgilash uchun burchak, maydon, hajm birliklarini ham ishlatish kerak. Real dunyoda har qanday voqea va hodisalar ma`lum vaqt davomida sodir bo`ladi. Muddat bir ob`ekt deb olinsa, uning xossasi vaqt kattaligi bilan o`lchanadi. Jismlarning tashqi ta`sir bo`lmaganida tinch holatini saqlashi yoki tekis to`g`ri harakat qilishi jismning inertligi deb ataladi. Jismning inertligi uning xossasi bilan belgilanadi. Inertlik o`lchov birligi massa.

Ma`lum holatgacha qizdirilgan jismlar oldingi holatidan sifati bilan farq qiladi. Temperatura degan kattalik yordamida jismning qay darajada qizdirilganligi tushuntiriladi. Yuqoridagilarning barchasi fizik kattaliklarga kiradi. SHu guruhga tekislik va fazoviy burchak, kuch, bosim, tezlik, tezlanish, elektr kuchi, induktivlik, yorug`lik kuchi va boshqa kattaliklarni kiritish mumkin. Metrologiya sohasidagi xalqaro hamkorlik standartlashtirish sohasidagi hamkorlikdek xalqaro savdoga ko`maklashadi. Hamkorlik natijasida o`zaro hamjihatlikni kafolatlaydigan o`lchashlarga yagona yondashish paydo bo`ladi, o`lchash usullari va vositalarini bir xillashtirish va standartlashtirish amalga oshiriladi, mahsulotni o`lchash, sinash va nazorat qilish natijalarini o`zaro tan olish imkoni paydo bo`ladi. Zamonaviy etalon majmualarini yaratish va ularni saqlash texnikaviy murakkab va iqtisodiy jihatdan qimmat masala bo`lganligi ham metrologiya sohasidagi keng xalqaro kooperatsiyani talab qiladi. SHunig uchun bu masalani xalqaro hamkorlik asosida yechish maqsadga muvofiqdir. Yagona o`lchov tizimi – bu o`lchovning shunday holatiki, birliklar albatta qonunlashtirilgan va xalqaro birliklarda o`z ifodasini topgan bo`lishi kerak. Har bir o`lchov etalon namunalarida ko`rsatilgan birliklarda va o`lchov orasidagi xatolik ko`rsatilgan darajadan oshmasligi lozim bo`ladi. Yagona o`lchov tizimi to`rt asosiy tamoyilga asoslangan bo`ladi: 1. Natija ko`rsatilgan birlikda bo`lishi; 2. O`lchov birligi, o`lchov vositasi, uning ko`rsatkichlari etalon ko`rsatkichlari bilan bir xil bo`lishi lozim; 3. O`lchashdan o`rtacha xatolik aniq bo`lishi lozim; 4. O`lchashdagi xatolik o`rnatilgan darajadan ortmasligi zarur. Yuqorida keltirilgan asosiy tamoyillarga amal qilmay yagona o`lchov shartlarini bajarib bo`lmaydi. Yagona o`lchov tizimini joriy etishda xalqaro ISO – tizimi bo`yicha 9000 – seriyalari talabiga javob berishi kerak bo`ladi.

O`zbekiston Respublikasida yagona o`lchov tizimini joriy etish bo`yicha xalqaro o`lchov tizimi (SI) joriy etilgan. Xalqaro meqiyosda yagona o`lchov tizimi “tosh-torozi va o`lchovlar”ga bag`ishlangan 1961 oktyabr oyidagi XI – xalqaro konferentsiyada qabul qilinadi. Xalqaro SI tizimi yettita asosiy birlikni qabul qilgan. Ular: metr, kilogram, sekund, amper, kel ь vin, mol ь , kandela. Barcha o`lchov vositalari unifikatsiyalangan birlikda bo`lib, kerakli standart talablariga javob beradi. Har bir o`lchov natijasi yuqori aniqlikda bo`lishi talab qilinadi va ular etalonga mos ravishda ko`rsatgichlar ketma-ketligini aniq qaytara olishi lozim. 2.1 - rasmda etalonlar klassifikatsiyasi keltirilgan bo`lib, barcha etalonlar faqat davlat etalonlari bo`lib xizmat qiladi. Birlamchi etalon davlat etaloni bo`lib xisoblanadi va u yuqori aniqliklikdagi natijalarga asoslanadi. Ikkilamchi etalon tashkilot va korxonalar uchun nazorat etaloni bo`lib xizmat qiladi. Taqqoslash etalonlari mahsulotlarni etalon bilan taqqoslash lozim bo`lsa, dastlabki etalonni keltirish, tashish kabi muammolari bo`lgan vaqtda ishlatiladi. Ishchi etalonlar zaruriyat tug`ilgan xolda 1 – 2 – 3 – 4 – razryadlarga ajratiladi. Ishchi etalonlar bevosita ishlab chiqarish korxonalarida va maxsus laboratoriyalarda o`rnatilgan bo`lishi mumkin. O`lchovning aniqlik darajasi dastlabki etalondan farq qilmasligi ta`minlanadi. O`zbekiston Respublikasida Xalqaro o`lchamlar tizimi (SI)ning fizik o`lcham birliklarini belgilangan tartibda qo`llashga yo`l qo`yiladi. Fizik o`lcham birliklarining nomi, belgisi, ularni yozish va qo`llash qoidalari “O`zstandart” agentligining taqdimnomasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.

O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Xalqaro o`lchamlar tizimiga kiritilmagan o`lchamlarni qo`llashga ruxsat berishi mumkin. Tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish chog`ida shartnoma shartlariga muvofiq fizik o`lchamlarning o`zga birliklari ham ishlatilishi mumkin. Fizik o`lchamlarning birliklari etalonlar vositasida saqlanadi va qayta tayyorlanadi. Etalonlarni yaratish, tasdiqlash, saqlash va qo`llash tartibini “O`zstandart” agentligi belgilaydi. Foydalanishda bo`lgan o`lchov vositalari o`lchov natijalarining qonunlashtirilgan birliklarda belgilab qo`yilgan aniqlikda bo`lishini ta`minlashi va qo`llash shartlariga mos kelishi lozim. Texnika vositalarini o`lchov vositalariga mansub deb topish mezonini “O`zstandart” agentligi belgilaydi. O`lchovlarni bajarish uslublari o`lchov natijalarining xatoliklarini baholashni o`z ichiga olishi va o`lchov o`tkazishning mavjud sharoitlarida belgilab qo`yilgan aniqlikni ta`minlashi lozim. O`lchovlar belgilangan tartibda attestatsiya qilingan o`lchovlarning bajarilish uslublariga muvofiq holda amalga oshirilishi lozim. O`lchovlarni bajarish uslublarini ishlab chiqish va metrologik attestatsiya qilish tartibini “O`zstandart” agentligi belgilaydi. O`zbekiston milliy metrologiya instituti davlat korxonasining vazifalari O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 28 apreldagi “O`zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi PQ-2935-sonli qaroriga muvofiq mavjud “Milliy etalonlar markazi” davlat muassasasi, “Metrologiya xizmatlari ko`rsatish markazi” davlat korxonasi va “Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish ilmiy-tadqiqot instituti” davlat muassasasining metrologik bo`linmalari negizida “O`zbekiston milliy metrologiya instituti” davlat korxonasi (“O`zMMI ” DK) tashkil etildi.

Yuqoridagi qarorga asosan “O`zbekiston milliy metrologiya instituti” davlat korxonasining faoliyatining asosiy vazifalari va yo`nalishlari etib quyidagilar belgilandi: • O`zbekiston Respublikasi Milliy etalonlar bazasini takomillashtirish va rivojlantirish bo`yicha choralarni amalga oshirish; • etalonlar, eng yuqori aniqlikdagi o`lchov vositalarini saqlab turishi, ularni xalqaro darajada solishtirishi, shuningdek, o`lchov birliklarini saqlashi va uzatishi; • o`lchovlarning yagona birlikda bo`lishini ta`minlash bo`yicha normativ xujjatlarni ishlab chiqishi, metrologik nazorat natijalarini o`zaro tan olish bo`yicha xalqaro shartnomalarni amalga oshirishi; • metrologik tekshiruvni va metrologiya sohasida ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirishi. “O`zbekiston milliy metrologiya instituti” DK ga quyidagi vazifalar yuklatilgan: • metrologiya sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish, biriktirilgan hududlarda va o`lchash turlari bo`yicha o`lchashlar birligi va ishonchliligini ta`minlash; • yuqori aniqlikdagi chiquvchi va namunaviy o ` lchash vositalarini saqlash va tegishli darajada saqlab turish ; • davlat metrologiya xizmatini rivojlantirish; • mavjud yuqori aniqlikdagi o ` lchash vositalari va usullarini takomillashtirish , yangilarini yaratish , o ` lchash , nazorat va sinash vositalarini standartlashtirish ; • o ` lchash vositalari turini tasdiqlash maqsadida davlat sinovlari bo ` yicha ishlarni tashkil qilish ; • o`lchash vositalarini metrologik attestatsiyalash, qiyoslash va kalibrlash ishlarini tashkil qilish; • yuridik shaxslarning metrologik xizmatlarini o`lchash vositalarini kalibrlash va ta`mirlash huquqiga akkreditlash.

Ko`rsatilgan vazifalarni amalga oshirish uchun Metrologiya xizmatlari ko`rsatish markazining qiyoslash laboratoriyalari yuqori aniqlikdagi qiyoslash asbob-uskunalari hamda namunaviy o`lchash vositalariga ega. Metrologik nazorat va xizmatlar O`zbekiston Respublikasi metrologiya xizmati davlat va yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlaridan tashkil topadi. “O`zstandart” agentligi boshchilik qiladigan davlat metrologiya xizmatiga Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi davlat metrologiya xizmati organlari kiradi. Davlat metrologiya xizmati organlari davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini, shuningdek faoliyatning boshqa turlarini amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiradi. Yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlari zarurat bo`lgan hollarda o`lchovlarning yagona birligini ta`minlash bo`yicha ishlarni bajarish va metrologiya nazoratini amalga oshirish uchun tuziladi. Yuridik shaxslar metrologiya xizmatlarining huquq va burchlari davlat metrologiya xizmati organlari bilan kelishib olingan nizomlar bilan belgilanadi. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati davlat metrologiya xizmati organlari tomonidan metrologiya normalari va qoidalariga rioya etilishini tekshirish maqsadida amalga oshiriladi. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati metrologiya sohasidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiq amalga oshiriladi. Quyidagilar davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratining ob`ektlari hisoblanadi: - etalonlar; - o`lchov vositalari; - moddalar va materiallar tarkibi hamda xossalarining standart namunalari; - axborot-o`lchov tizimlari;

- o`lchovlarni bajarish uslubiyotlari; - metrologiya normalari va qoidalarida nazarda tutilgan o`zga ob`ektlar. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati quyidagilarga nisbatan tadbiq etiladi: - sog`liqni saqlash, veterinariya, atrof-muhitni muhofaza qilish; - moddiy boyliklarni va energetika resurslarini hisobga olish; - savdo-tijorat, bojxona, pochta va soliq operatsiyalarini o`tkazish, telekommunikatsiya xizmatlarini ko`rsatish; - zaharli, yengil alangalanuvchan, portlovchi va radioaktiv moddalarni saqlash, tashish hamda yo`q qilib tashlash; - davlat mudofaasini ta`minlash; - mehnat xavfsizligini va transport harakati xavfsizligini ta`minlash; - sertifikatlanadigan mahsulotning xavfsizligi va sifatini aniqlash; - geodezik va gidrometeorologik ishlar; - o`lchov vositalarini davlat sinovidan, tekshiruvdan, kalibrlashdan, ta`mirlash va metrologik attestatsiyadan o`tkazish; - foydali qazilmalarni qazib olish; - milliy va xalqaro sport rekordlarini ro`yxatga olish. O`zbekiston Respublikasining me`yoriy hujjatlariga binoan davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati faoliyatning o`zga doiralariga nisbatan ham tatbiq etilishi mumkin. Davlat metrologiya tekshiruvi quyidagi tarzda amalga oshiriladi: - o`lchov vositalarining turlarini sinash va tasdiqlash; o`lchov vositalarini hamda o`lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini metrologik attestatsiya qilish; - o`lchov vositalarini, shu jumladan, etalonlarni tekshiruvdan o`tkazish, kalibrlash; - o`lchov vositalarini hamda o`lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini sinash, tekshiruvdan o`tkazish, metrologik attestatsiya qilish, o`lchov vositalarini va metrologiya faoliyatning boshqa muayyan turlarini kalibrlash huquqiga ega

bo`lishi uchun metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish; yuridik va jismoniy shaxslarning o`lchov vositalarini tayyorlash, realizatsiya qilish, ularning ijarasi bilan shug`ullanishga doir faoliyati litsenziyalanayotganda mazkur shaxslarning belgilangan metrologiya normalari va qoidalariga rioya etishlarini baholash hamda tasdiqlash; o`lchovlarning bajarilish sifatini va metrologiya faoliyatining boshqa turlarini baholash. Davlat metrologiya nazorati quyidagilar ustidan amalga oshriladi: - o`lchov vositalarini tayyorlash, ta`mirlash, ularning ijarasi bilan shug`ullanish, ularni realizatsiya qilish, ularning holati va qo`llanilishi (fizik o`lchamlar birliklari etalonlarini, moddalar va materiallar tarkibi hamda xossalarining standart namunalarini, o`lchov tizimlarini qo`shgan holda); - o`lchovlarning bajarilish uslubiyotlarining qo`llanilishi; - belgilangan metrologiya me`yorlari va qoidalariga rioya etilishi hamda akkreditatsiya qilingan metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalari. Ko`rsatilgan doiralarda foydalaniladigan, ishlab chiqarilishi va import bo`yicha chetdan olib kelinishi lozim bo`lgan o`lchov vositalari davlat sinovlaridan (keyinchalik ularning turini tasdiqlash sharti bilan) yoki metrologik attestatsiyadan o`tkazilishi lozim. O`lchov vositalarining davlat sinovlarini o`tkazish, turini tasdiqlash va Davlat reestriga kiritishni “O`zstandart” agentligi amalga oshiradi. Tasdiqlangan o`lchov vositalariga yoki ularning foydalanish hujjatlariga ishlab chiqaruvchi Davlat reestri belgisini qo`yishi shart. Boshqa davlatlarning o`lchov vositalarini sinash va metrologik attestatsiyalash natijalari tuzilgan shartnomalar hamda bitimlarga muvofiq e`tirof etiladi. Tekshiruvdan o`tkazilishi lozim bo`lgan o`lchov vositalari turkumlarining ro`yxati “O`zstandart” agentligi tomonidan tasdiqlanadi.

Yuridik shaxslarning akkreditatsiya qilingan metrologik xizmatlariga o`lchov vositalarini tekshiruvdan o`tkazish huquqi berilishi mumkin. Boshqa davlatlarda amalga oshirilgan o`lchov vositalarini tekshirish natijalari xalqaro shartnomalar va bitimlar asosida e`tirof etiladi. Boshqa sohalarda qo`llaniladigan va majburiy tekshiruvdan o`tkazilmaydigan o`lchov vositalari ularni ishlab chiqarish, realizatsiya qilish, ishlatish, ijaraga berish, ta`mirlashda va O`zbekiston Respublikasi hududiga olib kirishda kalibrlashdan o`tkazilishi mumkin. O`lchov vositalarini kalibrlash huquqi yuridik shaxslarning akkreditatsiya qilingan metrologiya xizmatlariga berilishi mumkin. Yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlarini o`lchov vositalarini kalibrlash huquqiga ega bo`lishi uchun akkreditatsiya qilish tartibi va kalibrlashni o`tkazish tartibi “O`zstandart” agentligi tomonidan belgilanadi. Yuqorida ko`rsatilgan doirada qo`llanilishi mumkin bo`lgan o`lchov vositalarini tayyorlash, realizatsiya qilish va ularning ijarasi bilan shug`ullanish qonun hujjatlariga muvofiq beriladigan litsenziya asosida yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan amalga oshiriladi Me`yoriy va texnik hujjatlarni metrologik ekspertiza qilish, o`lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini metrologik attestatsiya qilish, ko`rsatilgan doirada qo`llanilishi va foydalanilishi mumkin bo`lgan o`lchov vositalarini tekshiruvdan o`tkazish, kalibrlash, ta`mirlash, sinash, metrologik attestatsiya qilishni amalga oshirish huquqi bilan ta`minlash uchun yuridik va jismoniy shaxslarni akkreditatsiya qilish “O`zstandart” agentligi tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Ushbu qoidalar, shuningdek metrologiya normalari va qoidalari buzilishida aybdor bo`lgan O`zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari, davlat boshqaruv organlari amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo`ladilar. Davlat tomonidan quyidagilar moliyaviy ta`minlanishi shart: - metrologiyani rivojlantirish istiqbollarini ishlab chiqish; - metrologiya sohasida rasmiy axborotlar bilan ta`minlash;

- metrologiya bo`yicha xalqaro, mintaqaviy tashkilotlarning ishida qatnashish va metrologiya bo`yicha chet el milliy xizmatlari bilan ishlar bajarish; - metrologiya bo`yicha xalqaro, mintaqaviy normalar hamda qoidalarni ishlab chiqish va ishlab chiqishda qatnashish; - metrologiya sohasidagi normativ hujjatlarni ishlab chiqish; - metrologiya bo`yicha umumdavlat ahamiyatiga molik ilmiy-tadqiqot va o`zga ishlarni o`tkazish; - o`lchovlarning yagona birligini ta`minlashga doir “O`zstandart” agentligi tomonidan tasdiqlanadigan me`yoriy hujjatlarni ishlab chiqish; - fizik o`lcham birliklarining etalonlarini va o`ta aniq namunaviy o`lchov vositalarini ishlab chiqish, takomillashtirish, yasash, saqlash, qo`llash, sotib olish va asrash, shuningdek ularning xalqaro darajada solishtirilishini ta`minlash; - moddalar va materiallar tarkibi hamda xossalarining standart namunalarini, shuningdek moddalar va materiallarning fizik konstantalari hamda xossalariga oid standart spravka ma`lumotlari ishlab chiqish va joriy etish davlat tizimlarini rivojlantirishga doir ishlar. O`lchov vositalarini sinash, tekshiruvdan o`tkazish, o`lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini attestatsiya qilish, me`yoriy va texnik hujjatlarni metrologik ekspertiza qilish, texnik jihatdan asosliligi hamda belgilangan metrologiya me`yorlari va qoidalariga muvofiqligini, o`lchovlarning bajarilish sifatini baholash bo`yicha yuridik hamda jismoniy shaxslarga ko`rsatilayotgan metrologiya ishlari va xizmatlari uchun, shuningdek metrologiya faoliyatining davlat tomonidan moliyalashtirish sohasiga kirmaydigan turlari uchun manfaatdor shaxslar tomonidan haq ular bilan tuziladigan shartnomalarning shartlariga muvofiq to`lanadi.

Adabiyotlar: 1. Basovskiy L. Ye., Protas ь ev V. B. Upravlenie kachestvom: Uchebnik. – M.: INFRA – M, 2001. –212 s. 2. Ilenkova S.D. i dr. upravlenie kachestvom. –M.: izdatelskoe ob`edinenie «YuNITI», 1999. 3. ISO 9001 Razrabotka, vnedrenie, sertifikatsiya, uluchshenie sistem ы menedjmenta kachestva. Prakticheskoe rukovodstvo dlya spetsialistov po kachestvu. S-Peterburg. OOO “Izdatel ь stvo Forum Media”, avgust 2006 g. 4. Kanji J.K. An innovative approach to make ISO 9000 standards more effective // Total Quality Management. Vol.9. №1. 1998. pp. 67-78. 5. Lee-Peng Tan. ISO 9000: The answer for total quality management implementation? The Malaysian case. // Total Quality Management. Vol.12. №2. 2001. pp. 223-229 6. Mazur I.I. Upravlenie kachestvom: Ucheb. posob. - M.: Omega-L, 2005. - 400 s. 7. Mezher T., Ramadan H. The costs and benefits of getting ISO 9000 certification in the manufacturing sector in Saudi Arabia. Quality Assurance. №6 1999. pp. 107-122. 8. Peregudov V.L va boshq. Maxsulot sifati va raqobatbardoshligini boshqarish. T.: “Moliya”, 2002.

O'xshashlar

Bojxona xizmati nazoratini tashkil etish

Mehmonxonalarda ovqatlantirsh xizmati jarayonlari va qurilmalar

Ish bilan bandlikka ko‘maklashish markazlari xizmati

O’zbekistonda metrologiya, o’lchamlar birligini ta’minlash davlat tizimi, metrologik nazorat

Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatining asosiy yo‘nalishlari