Менежмент фанининг мазмуни, мақсади ва вазифалари - Iqtisodiyot - Referatlar

Менежмент фанининг мазмуни, мақсади ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

271.5 KB

Ko'chirib olish

Менежмент фанининг мазмуни, мақсади ва вазифалари Режа: 1. Менежмент фанининг таърифи, мақсади ва вазифалари. 2. Менежмент фанининг объекти ва субъекти. 3. Менежмент фанининг усуллари ва бошқа фанлар билан алоқалари.

Менежмент фанининг таърифи, мақсади ва вазифалари Иқтисодиётда ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши ва инсон меҳнати унумдорлигини рағбатлантирувчи бозор тамойиллари аста-секинлик билан шаклланиб, хўжалик юритишнинг асосий тизимига айланди ва XXI асрнинг бошларида ҳам бозор муносабатлари туфайли иқтисодий юксалиш содир бўлаётганлиги ва аҳолининг турмуш фаровонлигига ижобий таъсир кўрсатаётганлиги кузатилмоқда. Жамиятни ижтимоий ташкиллаштириш муаммоларига эътибор бериб, унинг менежмент каби таркибий элементларининг ривожланишини ҳисобга олиш зарур, ваҳоланки, унинг талабига биноан инсониятнинг келажакдаги тақдири тўғридан-тўғри менежмент ижтимоий институтининг ривожланиши билан боғлиқ қилиб қўйилган бўлиб, у: “...иқтисодий ресурсларни тизимли ташкил қилиш йўли билан инсоннинг ҳаёт кўриш воситаси устидан назоратни амалга ошириш имкониятига ишониш ... иқтисодий ўзгаришлар инсон ҳаётини ва ижтимоий адолатни энг қудратли кучга айлантириши мумкинлигида...” ифодаланиши қайд қилинган. Шу билан бир вақтда менежмент жамиятнинг етакчи ижтимоий институти сифатида тан олиниши ва инсоният амалиётига жорий қилинишига қарамасдан, кўплаб тадқиқотчилар: “Менежмент ҳалигача ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан етарли даражадаги етукликка эришмади” деб қайд қилишади. “Бошқариш фаолиятини назария ва амалиётда ўзгармас ҳолат деб қараш мумкин эмас, чунки у илмий-техника ютуқлари таъсирида ҳамда турли ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ҳолатларда юз бераётган халқаро ва миллий бозорлардаги конъюнктура ўзгаришларига мослашиш мақсадида ўзининг стратегия ва тактикасини ҳар доим такомиллаштиради ва ривожлантириб бораверади”Ч Шу жиҳатдан, мамлакатимизда иқтисодчи кадрлар тайёрлашнинг бошқарув механизмини такомиллаштириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири ҳисобланади. Инглиз тилидаги “менежмент” сўзининг келиб чиқиш илдизлари грекча “манус” атамасидан олинган ва бу сўзнинг маъноси - “қўл, куч” деб таржима қилинган. Дастлабки вақтларда бу атама ҳайвонларни ва асосан отларни

бошқариш санъати тушунчасини берган. Бу ерда отларни бошқаришга урғу берилишининг сабаби, тарихдан маълумки, мозийда дунёнинг барча халқларида отлар инсонлар ҳаётида асосий стратегик куч бўлган. Инглиз тилининг “Оксфорд луғати”да “менежмент” атамасининг қуйидаги тўртта тушунчаси берилган бўлиб, булар: 1. Инсонлар билан мулоқот усули. 2. Бошқарув санъати ва ҳокимият. 3. Маъмурий кўникмалар ва алоҳида, ўзига хос қобилиятлар. 4. Маъмурий бирлик, бошқарув органи. “Чет эл сўзлари” луғатларида “менежмент” атамаси ишлаб чиқаришни бошқариш ва ишлаб чиқаришнинг самарадорлигини ошириш мақсадида бошқарувнинг шакллари ва воситалари, усуллари, тамойилларининг жамланмасини муваффақиятли қўллаш сифатида изоҳланганб. “Менежмент” атамасининг тушунчаси, мазмуни ва моҳияти менежментнинг замонавий назарияси ва амалиётида алоҳида ишчи (ходим), ишчилар гуруҳи ва бутун ташкилотга раҳбарлик жараёни тушунилади. Бу жараённинг субъекти - менежер ҳисобланади. Бугунги ҳаётимизда “менежмент” сўзи одамларни ва ташкилотни бошқариш илмида, амалиётида тўғри қарорлар қабул қилиш, раҳбарлик қобилиятига эга бўлиш, ходим ва жамоага мос келувчи самарали бошқарувни ташкил қилиш каби маъно ва мазмунларини билдиради. Инглиз тилидаги “менедж” (“ manade ”) атамаси даврлар ўтиши билан трансформацияланди, ўзининг мазмуни ва моҳиятига рақобат шароитларида ишни (бизнесни) юритиш, ишни ташкил этиш, меҳнат қилишда юқори натижаларга эришишни бошқариш таркибларига қўшиб борди (1-расм).

Менежмент - бу олдинга қўйилган вазифаларни инсонпарварлик ва иқтисодий йўллар билан ечишда одамлар ва ишлаб чиқаришни илмий- амалий бошқариш, раҳбарлик қилиш усулидир. Менежмент - бу даромад олиш мақсадида маҳсулотлар ва хизматларни сотиш, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва башоратлаш, жорий ва истиқболни режалаштириш тизимидир. Менежмент - бу ишни, объектларни бошқариш санъати, бу - бошқарувнинг самарали тамойиллари ёрдамида профессионал малакаларга, қобилиятга эга бўлиш, қўйилган мақсадларни муваффақият билан бажариш жараёнларида, одамлар билан бўладиган муносабатларда қаттиқ маъмурий қарорлардан воз кечувчи усуллардан фойдаланган ҳолда, уларни муҳофаза қилувчи бошқарув тизимидир. Менежмент -бу бозор шароитларида бозор иқтисодиётини бошқаришдир. Менежмент -бу ҳар доим одамларни бошқаришдир. Ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва бошқариш бўйича профессионал билимларга эга бошқарувчини менежер деб аташади. Илмий адабиётларга асосланиб менежментнинг жуда кўплаб таърифларини келтириш мумкин.

Чунки, менежментни тадқиқот қилувчилар унинг таърифларини ўзларидаги бошқарув таркиблари бўйича талқин қилишади. Масалан, менежментнинг Америкача тушунчаси сўзма-сўз таржима қилинганда “бошқарув”, “маъмурият” атамаларини билдиради. Рус тилидаги “бошқарув” ва инглиз тилидаги “менежмент” қисман маънодош сўзлар ҳисобланади. Луғатларга қарамасдан ҳам айтиш мумкинки, рус ва ўзбек тилидаги “бошқарув” инглиз тилидаги “менежмент”нинг тўлиқ маънодош атамаси эмас. Фақат завод ёки фабрикани бошқариш эмас, машинани, поездни ёки ракетани ҳам бошқариш мумкин. Шунинг учун ҳам менежментни, ҳар доим одамларни бошқариш деб хулоса қилиш мумкин. “Бошқарув” атамаси қўйилган мақсадларга эришиш учун мувофиқлаштирилган тадбирларнинг йиғилган, жамланган йўналиши ҳисобланади. Менежмент сўзини ишлатганимизда бошқарувдаги халқаро амалиёт анъаналарида белгиланган маълум ва аниқ воқеъликлар ва жараёнларни тушунамиз. Амалиётда “бошқарув” атамаси “менежмент” атамасининг эквиваленти ҳисобланмайди. Чунки, бу ерда гап бошқарувнинг атига бир шакли, яъни тадбиркорлик шаклидаги ижтимоий-иқтисодий жараёнларнинг бошқаруви ҳақида бормоқда. Менежментнинг иқтисодий воқеъликлари ва жараёнлари эса, хўжалик юритишнинг бозор типларига мўлжалланган бўлиб, бу воқеъликлар ва жараёнлар ишлаб чиқаришнинг саноатлашган ёки тижорий асосларида, шароитларида рўй беради, амалга оширилади. Шунинг учун ҳам, “менежмент” атамаси хўжалик фаолиятини бошқаришда, шу жумладан, маҳсулотлар ва хизматлар ишлаб чиқаришдаги ҳар қандай соҳада кўпроқ ишлатилади. Россиялик баъзи мутахассисларнинг хулосаларига кўра, замонавий бошқарув тизими қуйидаги тавсифларга эга бўлиши керак: • кам сонли, юқори малакали ходимлар билан таъминланган, унча катта бўлмаган бўлим; • бошқарув даражаларининг кам сондалиги;

• мутахассислар гуруҳига асосланган таркиб; • истеъмолчиларга мўлжалланган маҳсулотларнинг сифати ва ассортименти. Ҳозирда бизнинг шароитимизда “ташкиллаштириш”, “бошқарув”, “маъмурият”, “жамоат ташкилотлари” ва ҳоказо атамалар кўпроқ ишлатилади. Шу билан бирга, давлатимизнинг халқаро интеграцияда жадал ривожланаётганлиги, халқаро миқёсдаги иқтисодий ва маданий алоқаларнинг тобора ривожланиб бораётганлиги, миллий маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва уларнинг сифатини жаҳон андозаларида тайёрлаш, кириб келаётган инвестициялар билан ҳамкорликда ишлашнинг талаблари ва зарурати юзасидан ташкилотлар қандай ва қайси тизимда бўлишидан қатъий назар ўз фаолиятида энг кам харажатлар билан белгиланган мақсадларга эришиши учун замонавий менежментнинг тамойиллари ва усулларини изчил ўрганишлари ва амалиётда фойдаланишлари лозим бўлмоқда. Ҳозирги вақтда менежментнинг жуда кўплаб тушунчалари, таърифлари мавжуд бўлиб, улардан менежментнинг энг замонавий таърифи Англия нашридаги “Менежмент бўйича халқаро маълумотнома”да қуйидагича берилган: “Менежмент” -капитал (ишлаб чиқарувчи, молиявий ва меҳнат) ресурсларни мувофиқлаштириш ва самарали фойдаланиш, қўйилган мақсадларга эришиши учун улардан янада самаралироқ фойдаланишдир. Ҳозирги вақтга келиб менежментда ахборот ресурсларининг аҳамияти кучайиб бораётганлигидан менежментнинг таърифига ахборот ресурсларини ҳам қўшиш мумкин. Бу эса ўз навбатида, менежмент фаолияти ўзининг моҳияти бўйича мураккаб ижтимоий-иқтисодий, ахборотли ва ташкилий- техник ҳодисалар, жараёнларни ташкил қилиш ва бошқаришдан иборат эканлигини изоҳлайди. Шунинг учун ҳам ҳар қандай фандаги каби менежментнинг аниқ қонуниятлари, тамойиллари, мақсади ва вазифалари бор. Шу нуқтаи назардан ҳам замонавий менежментнинг мезонлари унинг ижтимоий-иқтисодий воқеъликлари ва жараёнларининг кечиши бўйича турлича хусусиятларга эга.

Эркин бозор иқтисодиёти ривожланаётган мамлакатларнинг кўпчилигида замонавий менежментнинг асосий мезонлари - бу самарадорлик ва рақобатбардошликдир деб ҳисоблашади (расм). Эркин бозорнинг ривожланиши маҳсулотлар ва хизматларни ишлаб чиқарувчиларнинг ҳам, истеъмолчиларнинг ҳам кўпайишига қулай шароитлар яратади. Бу шароитларга замонавий технологиялар ва илғор тажрибаларнинг кириб келиши маҳсулотлар ва хизматлар миқдорларининг кўпайишини, сифатини оширишини талаб қилади. Бу ҳолатда албатта рақобат кучаяди. Шунинг учун ҳам менежментнинг замонавий модели бозорга асосланган бошқарув типини қабул қилади ва бошқарувда ундан фойдаланади. “Менежмент” фанининг мақсади ва вазифалари. Менежментнинг мақсадларини белгилашда мутахассислар кўпинча ўз давлатларидаги бошқарувнинг мақсади ва вазифаларига қараб мувофиқлаштирадилар (Европа давлатлари, Россия, Ўзбекистон) 9 .

Менежментнинг тадқиқотчилари ҳам менежментнинг мақсади ва вазифаларини белгилашда унинг таърифларини асос қилиб олишади. Менежментнинг фан сифатидаги вазифаси бошқарув назариясини ривожлантиришдан иборат. Яъни менежмент амалиётининг корхоналар бошқарувида назарий ҳолатлар билан боғланганлигидан фойдаланиш ва бу амалиёт учун назарияни ривожлантиришдир. Шунинг учун ҳам кўпчилик мутахассислар менежментнинг мақсади ва вазифасини умумлашган ҳолатда қисқача белгилашади. Менежментнинг бош мақсади - ишлаб чиқариш самара-дорлигини ошириш ва фойдани кўпайтиришдан иборат. Менежментда иккита мақсадни ажратадилар: 1. Умумий (стратегик) мақсадлар. 2. Махсус мақсадлар. Умумий (стратегик) мақсадлар ташкилотни ривожлантириш концепциясини аниқлайди. Бу мақсадлар олдиндаги истиқболларга(башоратлаш, корхона фаолиятини режа-лаштириш) мўлжалланган бўлади. Махсус мақсадлар умумий мақсадларнинг таркибида корхонанинг асосий фаолият турлари, йўналишлари бўйича ишлаб чиқилади. Менежментнинг бош мақсади ҳар бир ташкилотнинг ва бу ташкилотдаги ҳар бир ишчининг муваффақиятли фаолиятини таъминлашга йўналтирилган бошқарувни ташкил қилишдан иборат ҳисобланади. Менежментнинг мақсади узоқ муддатларда корхонанинг бозордаги ўрнини сақлаш, мустаҳкамлаш ва яшаб қолишини, фаолиятини давом эттиришини таъминловчи бошқарувни ишлаб чиқиш ва қўллаш ҳисобланади. Бошқарувдаги мақсадларни белгилашда албатта ҳар томонлама ёндошувни ҳисобга олиш талаб қилинади. Корхонани юритиш мақсадлари корхонанинг миссияси ва унинг ривожланиши доирасида шакллантирилади ва белгиланади. Мақсад - ҳар қандай ташкилотнинг юқори натижаларга эришишидаги натижаларидир. Менежмент қўйган мақсадлардан фирмалар

фаолиятлари учун умумий мўлжалларни берувчи стандартларни белгилашда, ташкилотнинг самарадорлигини баҳолашда фойдаланадилар. Мақсадлар сотиб олиниши ҳам мумкин, ёки аниқ омилларнинг сақланганлигидан ҳам келиб чиқиши мумкин. Мақсадлар ҳамма вақт ҳам истиқболда ривожлантириш фаразларига асосланади, шунинг учун ҳам, мақсадларни асослаш бу фаразларнинг нақадар аниқлилиги билан боғлиқ ҳисобланади. Мақсадлар ўз навбатида белгиланиши бўйича қуйидагидек кўплаб тавсифларга эгаки, менежментда бу мақсадларни ўрганиш муҳим аҳамият касб этади: • соҳани қамраб олиш бўйича мақсадлар (умумий, хусусий); • муҳимлилигини белгиловчи мақсадлар (бош, оралиқ, иккинчи даражали); • ўзгарувчи миқдорлардаги мақсадлар (бир ва кўп альтернативли); • предметли мақсадлар (умумий ёки хусусий натижа); типик хўжалик мақсадлари (фақат фойдага интилиш, мол-мулкга интилиш - фирмани шу даражага етказиш керакки у қиммат баҳоларга сотилсин, фақат харажатларни пасайтиришга интилиш, фақат фойдани оширишга интилиш). Менежментнинг вазифаси фан сифатида бошқарув назариясини ривожлантиришдан иборат. Фан сифатида менежментнинг вазифаларига қуйидагилар киради: - ташкилотнинг, корхонанинг муваффақиятли ишлашини таъминловчи рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи ишланмалар яратиш; - бу ишланмалардаги тажрибавий назоратни ва амалиётга илмий натижаларни ва ёндошувларни, тамойилларни ва усулларни, услубларни қўллашдан иборат. Менежментнинг асосий вазифалари ҳақида ҳам менежмент фанининг тадқиқотчилари кўплаб хулосаларни билдиришган. Бу тадқиқотчиларнинг натижалари таҳлил қилинганда маълум бўладики, ҳар бир тадқиқотчи ёки

менежмент назариётчиси менежментнинг вазифаларини ўз давлатидаги бошқарув мезонлари бўйича белгилайдилар. Бу хилдаги таърифларни менежментнинг мазмуни ва моҳиятини аниқроқ белгиловчи вазифаларини келтирамиз (3-расм). Менежментнинг 3-расмда белгиланган вазифаларини асосан “Менежмент” атамасини таълим ва ишлаб чиқариш тизимига киритаётган МДҲ давлатларидаги менежмент тадқиқотчилари белгилашади. Бизда ҳам шундай. Яъни менежментнинг вазифалари моддий ва номоддий неъматларни ишлаб чиқарувчи корхоналарни ташкиллаштириш ва бошқаришнинг барча саволларини қамраб олишлари лозим. Менежмент мукаммал ривожланган ва ривожланаётган АҚШ ва Европа давлатларида бошқарувни кенгроқ режалаштириш учун уларда ҳам менежментни ташкил қилишда, унинг функцияларини белгилашда вазифалар деталлаштирилган. Ҳозирга келиб, Европа менежменти менежментнинг вазифаларини белгилашда бир йўналишдаги вазифаларнинг барчасини бир гуруҳга бирлаштиради ва бир ном билан аташади. Масалан, бошқарувни

ташкиллаштириш билан боғлиқ барча вазифалар “Ташкиллаштириш” вазифасига киритилади ва ҳоказо (1-диаграмма). 1-диаграмма. Менежментнинг вазифалари Менежмент фанининг объекти ва субъекти Менежментнинг субъекти ташкилотда бошқарувни ташкил-лаштирувчи ва бошқарувнинг мақсад ва вазифаларини амалга оширувчи инсон ёки инсонлар (гуруҳлари) ҳисобланади. Менежментнинг объекти менежмент субъектининг бошқарувини ташкиллаштириш ва бошқарувнинг мақсад ва вазифаларини амалга оширишдаги барча жараёнлар, воқеъликлар ва ҳаракатларидир: 1) корхонанинг инсон ресурслари; 2) корхона учун ресурсларни келтирувчилар; 3) корхонанинг рақобатчилари (реал ва салоҳиятли); 4) ахборот таъминоти; 5) корхонанинг молияси ва уни бошқариш. Менежментнинг объекти ва субъектини мамлакатимизда менежментнинг асосчилари бўлган акдемик М.Шарифхўжаев ва профессор Ё.Абдуллаевлар Ўзбекистон Республикаси мисолида мукаммал белгилаган ва батафсил тушунтирган. Қўйида

муаллифларнинг менежментнинг объекти ва субъекти ҳақидаги тавсифлари келтирилган (1-жадвал). Менежментнинг предмети қуйидагиларни ўз ичига олади: бошқариш назарияси ва амалиёти; > бошқариш объекти ва субъекти; > бошқариш тамойиллари ва усуллари; > бошқариш маданияти; > менежер ва унинг фазилатлари; > бошқариш вазифаларини тўғри ташкил қилиш ва амалга ошириш; > ходимларни бошқариш; > ишлаб чиқаришни бошқариш; > самарадорликни бошқариш; > ўз-ўзини бошқариш. Менежмент фанининг усуллари ва бошқа фанлар билан алоқалари

Менежмент фанининг усуллари. Бошқарув усуллари - мақсадга эришиш учун бошқариладиган объектга усуллар ва қўлланмалар йиғиндиси орқали таъсир этишдир. Усуллар кўпинча методлар деб ҳам юритилади. Менежментда унинг таърифларига боғлиқ ҳолда бошқарув усуллари ҳам ўзига хос маълум бир гуруҳларни ташкил этади. Шунингдек, бошқарувни ташкил қилиш усуллари билан бошқарув усуллари ўртасидаги фарқлар мазмуни ва талаблари билан бири-биридан кескин фарқ қилади. «Метод» грекча сўз бўлиб ( methodos ) - «қандайдир мақсадга етиш» маъносини билдиради. Бошқарув методлари (ўзбекча усул) орқали бошқарувнинг фаолиятлари амалга оширилади. Менежмент методи ташкилотнинг ўз олдига қўйган мақсадига эришишда ташкилотнинг бутун фаолиятини ташкил қилади ва ижрони назорат қилиб боради. Менежмент усулларининг (методларининг) кўплиги ва услубий ёндашишларнинг ҳам кўплиги аниқ бошқарув вазифаларини белгилашда мазкур усуллардан қайси бирини қўллашни танлаб олишни қийинлаштиради. Шунинг учун ҳам, мавжуд бўлган барча бошқарув усулларини ўз тавсифларига биноан гуруҳлашни, тартибга солишни талаб қилади. Усулларнинг йўналишларга асосланганлиги бошқарув тизимидаги шаклларни (фирма, бўлим, лаборатория, компания ва ҳ.к.) бошқаришда усул танлаб олишни таъминлайди. Ташкилий шакллар усули кўп ҳолларда бошқарувда вазиятлар бирданига ёки аста-секинлик билан ўзгара бошлаганида қўлланилади. Бу ҳолатда ҳам ўша вазиятга мос бўлган усулларни саралаб, танлаб олиш зарур бўлади. Бошқарув амалиётида усуллар асосан бирданига ишлатилади. Бу ҳолда ишлатилаётган усуллар комбинациялашиб кетади. Қайд қилиш лозимки, иқтисодиётда бошқарув усулларини мазмуни ёки вазифаларига қараб таснифлаш ҳақида стандарт талабларга жавоб берадиган кўрсатма ёки тавсиялар йўқ. Чунки бошқарув бир маромда фаолият кўрсатмайди. Бу ҳолат айниқса бозор муносабатларига асосланган иқтисодиётда аниқ кўринади.

Бозор муносабатлари ёки бозор маҳсулотларига истеъмолчиларнинг ҳоҳиш-истаклари ўзгара бошлаши билан бошқарувда кўплаб усуллар бири- бирига қўшилиб, бири-бирини баъзида инкор қилади, баъзида қўллаб- қувватлайди. Бундай вазиятларда қўшимча усулларни қўллаш ҳам талаб қилинади. Менежментнинг усулларини мамлакатимизда менежмент фанининг асосчиларидан бири С.С.Ғуломов яхши тушунтирган. Қуйида шу усулларнинг изоҳлари келтирилади: 1. Тизимли усул бошқарув муаммоларини ечишда ишлатилади ва тизимни бир бутунлигича асослайди. Чунки тизим битта, ягона мажмуани, йўналишни англатади. Менежментнинг тизимли усули таркибли тизим, функционал тизим, коммуникацияли тизим каби усулларга ҳам тармоқланади. 2. Изланишнинг мажмуавий усули. Менежментда юзага келадиган воқеъликлар ва жараёнларни, уларнинг бири-бири билан бўладиган алоқалари ва боғланишларини менежмент билан алоқадор бошқа фанларнинг усуллари билан ўрганади. Масалан, ишчига (ходимга) ижобий таъсир кўрсатишни ўрганаётган менежмент албатта педагогика, психология ёки ҳуқуқшуносликга мурожаат қилади. Бу ўринда менежментга ижтимоий фанлардан этика кўпроқ ёрдам беради ва бошқ... 3. Изланишнинг таркибий усули. Менежмент бу усулни бошқарувда мураккаб вазиятлар келиб чиққанда қўллайди. Мураккаб вазиятлар келиб чиқиши ва унинг оқибатлари бўйича таркибларга бўлинади, яъни майдалаштирилиб ечимини топишга ҳаракат қилинади. 4. Вазиятли ёндошув усули. Бу бошқарув фаолиятида кутилган ва кутилмаган вазиятларнинг келиб чиқиши ва бу вазиятлардан муваффақиятли чиқиш йўлларини таклиф қилади. Вазиятни ҳосил қилувчи ички ва ташқи таъсирларни аниқлайди. 5. Интеграцион ёндошиш усули. Интеграция - турли мамлакатлар иқтисодий ҳаётининг ягона иқтисодий сиёсат асосида ўзаро боғланган ҳолда

ривожланиш шакли. Бошқарувда юзага келиб чиқадиган турли иқтисодий муаммоларни ҳал қилишда кенг кўламли, атрофлича мулоҳазалар бўйича ҳал қилиш масалалари тушунилади. 6. Моделлаштириш усули. Бу усул менежментнинг тизимли усулига яқин ва тизимлаштириш усули билан бирга ишлайди. Чунки, тизимлаштиришнинг асоси моделни келтириб чиқаради. Моделлаштириш усули билан такомиллаштирилган бошқарув шаклларини бунёд этиш имкониятлари келиб чиқади. Моделлаштиришда бошқарувдаги ташкилий таркибнинг самарадорлигини олдиндан белгилаш ҳам мумкин. 7. Математик усул. Математик ҳисоб-китоб қилиш йўли билан бошқарувни такомиллаштириш йўллари башорат қилинади. Бошқарувда қабул қилинадиган қарорларнинг натижалари математик ҳисоблашлар орқали аниқланади ва мақбул хулосалар ишлаб чиқарилади. 8. Кузатиш усули - бу кузатиш ва бошқарувнинг ҳақиқий амалиётини белгиланган вақт оралиғида ўрганишдир. 9.Эксперимент (тажриба) - Ғарб менежменти ўзининг эришган муваффақиятларини сезиларли даражада баъзи бир бўлинмаларда раҳбарлик соҳаларида олиб бориладиган кенг меъёрдаги экспериментлар ҳисобига қўл га киритади. Менежментнинг бошқа фанлар билан алоқалари. Менежмент фанининг номланишида ҳам ҳар-хил фикрлар мавжуд. Менежментни сунъий фан, ижтимоий-гуманитар фан, иқтисодий фан ва амалий фан деб ҳам номлашади. Сўнгги йилларда менежментни жамиятшунослик фанига ҳам киритишмоқда. Чунки, менежмент мактаблари вакилларининг бошқарувни такомиллаштириш соҳа учун эмас, одамлар ва жамият учун деган мукаммал фикрларни исботлашган. Менежмент ижтимоий-иқтисодий, ҳуқуқий, кибернетика, математика, статистика, педагогика, руҳшунослик ва бошқа фанлар билан алоқадордир.

Менежмент даставвал иқтисодиёт фанлари билан яқиндан боғлик бўлган. У иқтисодиётдаги қонуниятларни билиб олишга ва уларга мос равишда бошқариш жараёнида иқтисодий усулларни қўллашга, ҳар бир ходимга ва жамоага иқтисодий усуллар ва йўллар билан таъсир кўрсатишга асосланади. Макроиқтисодиёт, микроиқтисодиёт, статистика, истиқболни белгилаш, меҳнат иқтисодиёти кабилар ҳам менежмент фани билан чамбарчас боғлиқдир. Бошқариш фани билан ҳуқуқшунослик фанлари ўртасида муайян муносабатлар мавжуд. Ҳуқуқшунослик фани бошқарув фаолияти қандай доирада амалга оширилиши лозимлигини, ҳуқуқий меъёрларни қандай қўллаш ҳамда хўжалик юритиш жараёнида бошқарув органлари, раҳбарлар ва айрим кишиларнинг меъёрий ҳужжатлардан, қонунлардан фойдаланишни белгилаб беради. Социология, руҳшунослик ва меҳнат физиологияси, меҳнат кодексини билиш бошқарув муаммоларни ишлаб чиқишда ва ечишда муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади. Менежмент фани бошқаришнинг умумий қонуниятларини ўрганувчи кибернетика фани билан узвий боғлангандир. У бошқарув қарорларини қабул қилиш учун зарур бўлган ахборотларни таҳлил қилиш ва қайта ишлаш жараёнларини ўрганади. Айниқса давлатларнинг халқаро интеграция талаблари асосида ривожланишида менежментнинг хорижий фанлар билан боғланишига, ўрганишига тўғри келади. Шунингдек, жамиятдаги демократик талаблар бошқарувни ташкил қилишда табиий географик иқлим минтақаларидаги шарт-шароитларни ўрганишни ҳам олдинга суради. Бундай ҳолатларда менежмент инсон экологияси-ижтимоий экология билан албатта боғланади. Чунки, бошқарув инсон омилини ҳисобга олар экан, инсон омилининг асослари ижтимоий-иқтисодий экология билан чамбарчас боғлиқ ҳисобланади. Шунинг учун ҳам менежмент табиий фанлар билан ҳам мустаҳкам алоқада ишлайди.

Хулоса: 1. Инглиз тилидаги “менежмент” атамасининг қуйидаги тўрт таърифлари келтирилди: • одамлар билан мулоқот усули; • бошқарув санъати ва ҳокимият; • маъмурий кўникмалар ва алоҳида, ўзига хос қобилиятлар; • маъмурий бирлик, бошқарув органи. 2. Бугунги ҳаётимизда “менежмент” сўзи одамларни ва ташкилотни бошқариш илмида, амалиётида тўғри қарорлар қабул қилиш, раҳбарлик қобилиятига эга бўлиш, ходим ва жамоага мос келувчи самарали бошқарувни ташкил қилиш каби маъно ва мазмунларини билдиришига ва менежментни тавсифлашнинг олтита изоҳлари ёзилди. 3. Менежментнинг таркиблари, типи, мақсади ва вазифалари, объекти ва субъектлари ёритилди. 4.Бошқарув усуллари - мақсадга эришиш учун бошқариладиган объектга усуллар ва қўлланмалар йиғиндиси орқали таъсир этишдир. Усуллар кўпинча методлар деб ҳам юритилади. Менежментда унинг таърифларига боғлиқ ҳо лда бошқарув усуллари ҳам ўзига хос маълум бир гуруҳларни ташкил этади. Шунингдек, бошқарувни ташкил қилиш усуллари билан бошқарув усуллари ўртасидаги фарқлар мазмуни ва талаблари билан бири-биридан кескин фарқ қилади. Бошқарувнинг халқаро миқёсларда қўлланиладиган усуллари келтирилди. 5. Менежмент фани бошқариш тўғрисидаги билимлар мажмуасидир. У ижтимоий-иқтисодий, социал, ҳуқуқий, кибернетика ва бошқа фанлар билан алоқадордир. Менежмент даставвал иқтисодиёт назарияси фани билан яқиндан боғлиқ бўлган. У иқтисодий қонунларни билиб олишга ва уларга мос равишда бошқариш жараёнида иқтисодий усулларни қўллашга, ҳар бир ходимга ва жамоага таъсир кўрсатишга асосланади. Бир қатор иқтисодий

фанлар: макроиқтисодиёт, микроиқтисодиёт, статистика, истиқболни белгилаш, меҳнат иқтисодиёти кабилар ҳам менежмент фани билан чамбарчас боғликдир.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон,1992. 2.Ахунова Г.Н. Йўлдошев Н.Қ. Иқтисодиёт ва менежмент. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2008. -175 б. 3.Абдураҳмонов Қ.Ҳ., бошқ. Персонални бошқариш. Т.: O ’ qituvchi , 2010й. 4.Веснин, В.Р. Основы менеджмента: Учебник.М.: Проспект, 2017. -320 c. 5.Глухов, В. В. Менеджмент: для экономических специальностей Санкт- Петербург: Питер Пресс, 2017. -600 с. 6.Зайнутдинов Ш.Н. Менеджмент. Т.: Издат. -по-лиг. творч-й дом им. Чулпана, 2011г. 7.Йўлдошев Н.Қ. Менежмент. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2006. -150 б. 8.Йўлдошев Н. Қ. , Набоков В.И. “Менежмент назарияси”. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2013. -433 б. 9.Қосимов F .М., Менежмент, “Ўзбекистон”, 2002,-312 б. 10.Мескон, М.Х. Основы менеджмента. МХ Мескон, М. Альберт, Ф.

O'xshashlar

Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари

Микроиқтисодиёт фаннинг мазмуни, мақсади ва вазифалари

Менежмент социологияси ва психологияси фанининг предмети, мазмуни ва вазифаси

Туризмда меҳмонхона хизматлари фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Стандартлаштириш, сертификатлаштириш ва сифатни бошқариш фанининг мақсади ва вазифалари