Mehnat nizolari - Iqtisodiyot - Referatlar

Mehnat nizolari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

138.5 KB

Ko'chirib olish

Mehnat nizolari Reja: 1. Mehnat nizolari tushunchasi va uniig klassifikatsiyasi 2. Mehnat nizolarini mehnat nizolari komissiyasida ko`rish tartibi 3. Yakka mehnat nizolarini sudda ko`rish tartibi 4. Mehnatga doir ayrim ishlar bo`yicha qarorlarning darhol ijro etilishi

Mehnat nizolari tushunchasi va uniig klassifikatsiyasi Mehnat nizolari deganda ish beruvchi bilan xodim o`rtasida mehnat to`g’risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlar, jamoa shartnomasi hamda mehnatga oid boshqa shartnomalarni qo`llash, shuningdek, yangi mehnat shartlarini belgilash yoki mavjud shartlarini o`zgartirish masalalari yuzasidan kelib chiqadigan kelishmovchiliklar tushuniladi. Mehnat nizolari predmetiga qarab ikki guruhga ajratiladi: mehnat huquqi normalarining muayyan ijtimoiy munosabatlarga tatbiq etilishi bilan bog’liq nizolar (masalan, xodim bilan mehnat shartnomasini bekor qilish, boshqa ishga o`tkazish, asosiy ish vaqtidan tashqari bajarilgan ish uchun haqto`lashga doir nizolar); qonunlar yoki normativ huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinmagan yangi mehnat shartlarini o`rnatish bilan bog’liq nizolar (masalan, maxsulot ishlab chiqarish normasini qaytadan ko`rib chiqish, jamoa shartnomasi, kelishuvini tuzish bilan bog’liq nizolar). Mehnat huquqi normalari bilan tartibga solinadigan barcha ijtimoiy munosabatlarning taraflari o`rtasidagi mehnat nizolari vaqtinchalik xususiyatga ega bo`lib, xodimlarning mehnat huquqlarini himoya qilish, ishlab chiqarishni takomillashtirish, mehnat va turmush sharoitlarini yaxshilash kabi masalalar bo`yicha yuzaga keladi. Mehnat nizolari mazmuniga ko`ra ikki turga: da`voli va da`vosiz nizolarga bo`linadi. Da`voli nizolarning predmetini xodimlarning mehnat huquqlarini tan olish yoki uni tiklash tashkil etadi. Xodimning bunday mehnat huquqi avvalboshdan qonun yoki boshqa normativ huquqiy hujjatlar, shuningdek, jamoa shartnomasi yoki kelishuvi va mehnat shartnomasi bilan belgilangan bo`ladi. Bunday hollarda xodim o`z mehnat huquqlarini yoki qonun bilan qo`riqlanadigan qonuniy manfaatlarini qayta tiklashni talab etadi (masalan, mehnat shartnomasi g’ayriqonuniy ravishda bekor qilingan xodimni qayta ishga tiklash yoki foydalanilmagan mehnat ta`tillari uchun kompensatsiya to`lash va hokazo).

Da`vosiz mehnat nizolari ish beruvchi bilan korxonadagi kasaba uyushma qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organlari o`rtasida mehnat shartlarini o`rnatish yoki o`zgartirish kabi masalalarda namoyon bo`ladi. Odatda, bu turkumdagi nizolar tegishli qonunlar yoki boshqa ayrim normativ huquqiy hujjatlar bilan hal etilmagan masalalar yuzasidan kelib chiqadi. Bunday vaqtda nizo bevosita korxonada ish beruvchi bilan kasaba uyushmasi o`rtasida kelishish yo`li bilan hal etiladi (masalan, korxonada yangi ishlab chiqarish normasini belgilash haqidagi nizolar). Ushbu nizolarning predmeti muayyan xodimga tegishli bo`lmasligi, balki korxona xodimlarining barchasiga taalluqli bo`lishi mumkin. Mehnat nizolari sub`ektiga qarab quyidagilarga bo`linadi: yakka tartibdagi nizolar; jamoalargadoir,nizolar; Mehnat nizolari o`z ob`ektiga ko`ra, mulkiy harakterdagi va mulkiy harakterga ega bo`lmagan nizolar deb ataladi. Ta`kidlash joizki, mehnat nizolari turli sabablar oqibatida kelib chiqadi. Jumladan, nizoning yuzaga kelishida quyidagilar sabab bo`ladi: ayrim mansabdor shaxslar, shuningdek, ba`zi xodimlar ongida saqlanib kelayotgan o`tmish qoldiqlari; ayrim mansabdor shaxslarning, shuningdek, ba`zi xodimlarning mehnat qonunchiligini bilmasligi; korxonalarda tashkiliy-xo`jalik va tarbiyaviy ishlarda uchraydigan kamchiliklar (masalan, xodimlar mehnat sharoiti, ularning oila a`zolariga madaniy-maishiy xizmat ko`rsatish bilan bog’liq nizolar); tashkiliy-texnikaviy harakterdagi kamchiliklar (masalan, korxonada mehnatning to`g’ri tashkil etilmagani, ilmiy jihatdan asoslangan mahsulot ishlab chiqarish normasining yo`qligi va hokazolar); ayrim huquqiy normalarning bozor iqtisodiyoti sharoitida tobora taraqqiy etib borayotgan ishlab chiqarish shakllaridan orqada qolishi (masalan, korxonada yangi texnologiya joriy qilinishi natijasida paydo bo`lgan yangi kasb, ta`rif-malaka

ma`lumotnomasida ko`rsatilmagan malakaga oid tavsifnomalar yo`qligi va hokazolar); 6) mehnat bozorini tashkil qilish borasidagi kamchiliklar. Ma`lumki, mehnat qonunchiligi ustidan nazorat qilish vazifasi turli organlar vakolatiga tegishli. Keyinga yillarda mehnat qonunchiligining buzilishiga sabab bo`layotgan omillarni o`rganish, ularni bartaraf etish, shuningdek, qonunchilikni mustahkamlash, uning bajarilishi ustidan nazoratni kuchaytirish borasida mamlakat rahbariyati tomonidan qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqtsa. Respublikada mehnat qonunchiligiga rioya etilishini nazorat qilish borasida kasaba uyushmalari hamda xodimlarning boshqa vakillik organlari roli sezilarli darajada kuchaytirildi. Masalan, Mehnat kodeksiga "Xodimlar va ish beruvchilarning vakilligi" deb nomlangan maxsus bobning kiritilgani shundan dalolat beradi. O`zbekiston Respublikasining "Prokuratura to`g’risida" 2001 yil 29 avgustda qabul qilingan qonunida mehnat qonunchiligining bajarilishi ustidan doimiy nazorat prokuratura organlari zimmasiga yuklangan. Mazkur qonunga binoan prokuror mehnatkashlarning qonunchilikning buzilishi ustidan qilgan shikoyat, ariza va xatlarini tekshiradi va tegishli choralar ko`radi. Mehnat nizolarining kamayib borishida va uni hal qilishda sudlar faoliyati ham katta o`rin tutadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 apreldagi 12-sonli qarorida sudlarga xodimlarning huquq va qonuniy manfaatlarining buzilishlarini bartaraf qilishga yo`naltirilgan choralarni ko`rish zarurligiga e`tibor qaratish, mehnat qonunlarining buzilishi bo`yicha aniqlangan holatlar yuzasidan xususiy ajrimlar chiqarib, munosabat bildirish tavsiya etilgan. Mehnat nizolarini hal etishda fuqarolik-protsessual huquqining ham ahamiyati katta. Zero, protsessual-huquqiy normalar mehnat nizolarini tez va to`liq hal etish, ular yuzasidan qabul qilingan qarorlarning ijrosini ta`minlashdagi o`rni beqiyosdir. Bu borada O`zbekiston Respublikasining 2001 yil 29 avgustda qabul qilingan 258- N "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to`g’risida"gi qonuni muhim ahamiyatga ega bo`ldi.

Mehnat nizolari O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining "Mehnat nizolari" deb ataluvchi 15-bobidagi moddalar asosida hal etiladi. Bundan tashqari, mehnat nizolarini ko`rishda sudlar O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksi normalarini qo`llash barobarida O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining "Sudlar tomonidan mehnat shartnomasini (kontraktni) bekor qilishni tartibga soluvchi qonunlarning qo`llanishi haqida" 1998 yil 17 apreldagi 12-sonli qarori ko`rsatmalariga ham amal qiladi. Qonunchilikda o`rnatilgan mehnat nizolarini ko`rish tartibi demokratik tamoyillarga asoslanadi. Fuqarolarning mehnat huquqlarini har tomonlama himoya qilishni nazarda tutgan mazkur tamoyillar quyidagilarda namoyon bo`ladi: mehnat nizolarini ko`ruvchi organlarga erkin ravishda murojaat qilish imkoniyati yaratilgani; nizolarning tez va to`liq hal etilishi; nizoni hal etishda keng mehnatkashlar ommasining ishtirok etishi; nizolarning ochiq tartibda ko`rilishi; nizolarning kollegial hal etilishi; nizolarni hal etishda ularning har tomonlama tekshirilishi; qonunchilikda mehnat nizolarining taallukliligi muhim ahamiyat kasb etadi. Taalluqlilik - bu tegishli organlarning muayyan turdagi mehnat nizolarini ko`rish vakolatiga ega bo`lishini anglatadi. Taalluqlilik mehnat nizolarining sub`ektlari, mazmuni va uning turlari bo`yicha belgilanadi. Aniqroq aytsak, har bir organ o`z vakolatiga taalluqli bo`lgan nizolarnigina ko`rib hal etadi. SHu bois mehnat nizolari yuzasidan kelib chiqqan da`volar bo`yicha uning taalluqliligiga qarab tegishli organga murojaat qilinadi. Yakka mehnat nizolari - ish beruvchi va xodim o`rtasida mehnat to`g’risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlarni, mehnat shartnomasida nazarda tutilgan mehnat shartlarini qo`llanishi yuzasidan kelib chiqqan kelishmovchiliklarni qamrab oladi. Bunday hollarda nizoning xodim manfaatini ifoda etuvchi tarafi bo`lib xodimlarning vakillik organi ishtirok etishi mumkin.

Kodeksning 260-moddasida ko`rsatilganidek, yakka mehnat nizolari, kodeksning 269-moddasida ko`rsatilgan nizolarni istisno etganda, mehnat nizolari komissiyalari tomonidan tuman (shahar) sudlari, ba`zan xo`jalik sudlari tomonidan ko`rib chiqiladi. Xodim mehnat nizosini hal qilish uchun, o`z xohishiga ko`ra, mehnat nizolari komissiyasiga yoki bevosita sudga murojaat etishga haqlidir. Mehnatning shartlarini belgilash masalalariga doir yakka meh-nat nizolari kodeksning 280-moddasiga muvofiq ko`rib chiqiladi. Yuqorida aytilganidek, yakka mehnat nizolarini ko`rib chiqish tartibi Mehnat kodeksi bilan, bunday ishlarni tuman (shahar) sudlarida ko`rib chiqish tartibi esa, O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksi bilan ham belgilanadi. Mehnat nizolarini mehnat nizolari komissiyasida ko`rish tartibi Jamoa shartnomasida, agar u tuzilmagan bo`lsa, ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi o`rtasidagi kelishuvda mehnat nizolari komissiyasini tuzish nazarda tutilishi mumkin. Mehnat nizolari komissiyasi ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi tomonidan tenglik asosida tuziladi. Komissiyaga kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi tomonidan ajratilgan a`zolar tegishli organning qarori bilan, ish beruvchining vakili esa uning buyrug’i bilan tasdiqlanadi. Mehnat nizolari komissiyasining har bir majlisida raislik vazifasini ish beruvchi, kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlar boshqa vakillik organining vakillari navbatma-navbat bajaradi. Qoidaga ko`ra bir majlisning o`zida raislik va kotiblik vazifasini bir tarafning vakillari bajarishi mumkin emas. Komissiyaning har bir majlisida taraflar tomonidan keyingi majlisning raisi va kotibi tayinlanib, ularga majlisni tayyorlash va chaqirish vazifasi yuklatiladi. Mehnat nizolari komissiyasining miqdoriy tarkibi va vakolat muddati jamoa shartnomasida, agar u tuzilmagan bo`lsa, ish beruvchi bilan kasaba uyushmasi

qo`mitasi yoki xodimlar boshqa vakillik organining o`zaro kelishuviga binoan belgilanadi. Basharti xodim mustaqil ravishda yoki kasaba uyushmasi qo`mitasi yoxud xodimlarning boshqa vakillik organi ishtirokida ish beruvchi bilan bevosita olib borgan muzokaralarida mavjud kelishmovchilikni hal eta olmagan bo`lsa, nizo mehnat komissiyasida ko`rib chiqiladi. Mehnat nizolarini ko`rib chiqishning o`zgacha tartibi (269, 276-moddalar) bundan mustasno. Mehnat nizolari komissiyasi ariza berilgan kundan e`tiboran 10 kun muddat ichida mehnat nizosini ko`rib chiqishi shart. Nizo ariza bergan xodimning ishtirokida ko`riladi. Xodimning yozma arizasi bo`lgandagina nizo uning ishtirokisiz ko`rib chiqilishi mumkin. Basharti xodim uzrsiz sabab bilan komissiya majlisiga kelmasa, mazkur arizani ko`rib chiqishni kun tartibidan olib tashlash haqida qaror qabul qilinishini mumkin, bu esa xodimni takroran ariza bilan murojaat etish huquqidan mahrum qilmaydi. Xodim kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi mehnat nizosi ko`rib chiqilishida ishtirok etish uchun advokat taklif qilish huquqiga ega. Mehnat nizolari komissiyasi majlisga guvohlarni chaqirtirish, mutaxassislarni taklif qilish, ish beruvchidan zarur hisob-kitoblar va hujjatlar takdim etishni talab qilish huquqiga ega. Har bir majlisda ish beruvchining va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlar boshqa vakillik organining teng mikdordagi a`zolari ishtirok etishlari kerak. Mehnat nizolari komissiyasining majlisida bayonnoma yuritiladi. Mehnat nizolari komissiyasining qarori ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoxud xodimlar boshqa vakillik organining vakillari o`rtasida kelishuvga binoan qabul qilinadi. Komissiyaning qarori dalillar bilan isbotlanib, mehnat to`g’risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlarga, mehnat shartnomasiga asoslangan bo`lishi kerak.

Komissiyaning pul undirish talabiga oid qarorida xodimga te-gishli mablag’ aniq ko`rsatilishi lozim.Qaror majlis raisi va kotibi tomonidan imzolanadi. U majburiy kuchga ega bo`lib, biron bir tarzda tasdiqlanmaydi. Komissiya qarorining nusxasi qaror qabul qilingan kundan e`tiboran uch kun ichida xodimga, ish beruvchiga va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoxud xodimlarning boshqa vakillik organiga topshiriladi. Qonunda mehnat nizolari komissiyasining qarorini bajarish ta`minlangan. Muayyan qaror ustidan shikoyat qilish uchun belgilangan o`n kun-lik muddat o`tgandap keyin uch kun ichida ish beruvchi tomonidan bajarilishi kerak. Basharti, ish beruvchi belgilangan muddat ichida komissiya qarorini bajarmasa, mehnat nizolari komissiyasi tomonidan xodimga ijro varaqasi kuchiga ega bo`lgan guvohnoma beriladi. Agar xodim yoki ish beruvchi belgilangap muddat ichida tuman (shahar) sudiga mehnat nizosini hal etish to`g’risidagi ariza bilan murojaat etsa, guvohnoma berilmaydi. Mehnat nizolari komissiyasi bergan va olinganidan keyin ko`pi bilan uch oy ichida tuman (shahar) sudiga taqdim etilgan guvohnoma asosida sud ijrochisi mehnat nizolari komissiyasining qarorini majburiy tarzda ijro ettiradi. Mazkur qonunga muvofiq, mehnat nizolari komissiyasining qarorlari ijro etilishi shart bo`lgan sud hujjatlari qatorida sanaladi. Mehnat nizolari komissiyasi o`z qarorlari asosida beriladigan guvohnoma ham ijro xujjati hisoblanadi. Xodim belgilangan uch oylik muddatni uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborgan taqdirda, guvohnomani bergan mehnat nizolari komissiyasi muddatni tiklashi mumkin. Yakka mehnat nizolarini sudda ko`rish tartibi Mehnat nizolarini hal etuvchi organlar tizimida sud alohida o`rin tutadi. Sudlar zimmasiga yuklatilgan asosiy vazifa—fuqarolarning mehnat huquqlari va korxonalarning qonuniy manfaatlarini himoya qilish. Sudlarning himoya funktsiyasi sub`ektiv huquqlar buzilishining oldini olish, buzilgan huquqlarni qayta tiklash, shu jumladan, qonunlar buzilishi tufayli fuqarolarga etkazilgan moddiy va

ma`naviy zararning o`rnini qoplash, korxonaga etkazilgan zarar o`rnini to`ldirishga qaratilgan chora-tadbirlar yig’indisini o`z ichiga oladi. Prezident Islom Karimov ta`kidlaganidek, mustaqillik yillarida mamlakat sud- huquq tizimini erkinlashtirish va demokratlashtirish borasida muhim qadamlar qo`yildi. Sud bugungi kunda avvalgidek hukmron kommunistik tizimning qatag’on va jazolash apparati emas, balki u har bir insonning va fuqaroning huquq hamda erkinliklarini ishonchli tarzda qo`riqlash va himoya qilishga qaratilgan chinakam mustaqil davlat institutiga aylandi. Shu bois, fuqarolarning sudga nisbatan ishonchi tobora mustahkamlanib bormoqda. Yurtimizda bu sohada ro`y berayotgan ijobiy o`zgarishlar bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan islohotlar natijasidir. Keyingi vaqtda, sud tizimining takomillashtirishga oid bir qancha muhim hujjatlar qabul qilindi. Chunonchi, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000 yil 14 avgustdagi PF-2682-sonli "O`zbekiston Resggublikasining sud tizimini takomillashtirish to`g’risida" Farmoni shular jumlasidandir. Sud tizimini demokratik tamoyillar asosida isloh etish, sud ishlarining adolatli va o`z vaqtida ko`rib chiqilishini ta`minlash, fuqarolarning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy huquq va er-kinliklarini himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish hamda sudlarning ixtisoslashtiruvini amalga oshirish maqsadida O`zbekiston Respublikasining "Sudlar to`g’risida" 2000 yil 14 dekabrdagi 162-P- sonli qonuniga asosan 2001 yilning 1 yanvaridan mavjud umu-miy yurisdiktsiya sudlari negizida: 1) Qoraqalpog’iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo`yicha Oliy sudi, viloyat, Toshkent shahar va tumanlararo fuqarolik ishlari bo`yicha sudlar; 2) qoraqalpog’iston Respublikasi jinoyat ishlari bo`yicha Oliy sudi, viloyat, Toshkent shahar va tuman (shahar) jinoyat ishlari bo`yicha sudlar tashkil qilindi. Mazkur qonunda ta`kidlanganidek, fuqarolik ishlari bo`yicha sudlarga O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksida ko`zda tutilgan barcha ishlar, jinoyat ishlari bo`yicha sudlarga esa O`zbekiston Respublikasining

Jinoyat protsessual kodeksida ko`zda tutilgan hamda amaldagi qonun bo`yicha sudlarning ish yurituviga o`tkazilgan ma`muriy huquqbuzarlik to`g’risidagi ishlar taalluqlidir. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha sudlarning, shuningdek, harbiy sudlarning faoliyati ustidan sud nazoratini amalga oshiradi. Sud tizimini isloh etish, sudlarning mustaqilligini mustah-kamlash, ular faoliyatini moddiy-texnika va moliyaviy jihatdan ta`minlash, shuningdek, sud qarorlarining o`z vaqtida va sifatli ijro etilishiga erishish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2001 yil 22 sentyabrda "O`zbekiston Respublikasi sudlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadirlari to`g’risida" 383-sonli qarori qabul qilingan. Ushbu qarorga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi sudlar faoliyatini tashkiliy, moddiy-texnikaviy va moliyaviy jihatdan ta`-minlash departamenti qayta tashkil etildi va uning asosiy vazifalari belgilab berildi. Shuningdek, ushbu qaror bilan shu departament to`g’risidagi Nizom ham tasdiqlangan (qarorning 1-ilovasi). Yangi tahrirdagi "Sudlar to`g’risida"gi qonunning qabul qilinishi sud tizimini isloh qilishda muhim bosqich bo`ldi. Unda mustaqillik yillarida sud-huquq tizimini isloh qilish borasida orttirilgan tajribadan tegishli xulosalar chiqarildi hamda sudlar faoliyatining yanada demokratlashuvi va takomillashuviga sharoit vujudga keltirildi. Mazkur qonunning asosiy mohiyati shundan iboratki, unda, bi-rinchidan, sud qarorlarini amaliyotga tatbiq etish mexanizmi yaratildi; ikkinchidan, umumiy yurisdiktsiya sudlarining istisoslashuvi qonun bilan mustahkamlandi, shuningdek, fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha alohida sudlarni tashkil etish mexanizmi joriy etildi; uchinchidan, sudlar faoliyatini moddiy-texnikaviy va moliyaviy jihatdan ta`minlash vazifasi maxsus vakolatli mustaqil organ - Adliya vazirligi qoshidagi Sud departamenti zimmasiga yuklatildi. Bu departament sudlarning mustaqilligi va faqat qonunga bo`ysunish ta-moyillariga qat`iy amal qilgan holda ish yuritishi belgilab qo`yildi; to`rtinchidan, "Sudlar to`g’risida"gi qonun asosida sud tizimi

sohasida kadrlarini tanlash va joy-joyiga qo`yishning samarali va demokratik huquqiy tartibi belgilandi. Sudlar tomonidan mehnat nizosi yuzasidan da`vo arizasi bilan murojaat qilish va da`voni ko`rib chiqish tartibi O`zbekiston Respublikasi fuqarolik- protsessual qonunchiligida aks ettirilgan. Ma`lumki, sudlarda ko`riladigan yakka mehnat nizolari ikki guruhga bo`linadi: birinchi guruhga, mehnat nizolari qatoriga manfaatdor xodim, ish beruvchi yoki xodimning manfaatlarini himoya qiluvchi kasabalar uyushmasi yoxud xodimlarning boshqa vakillik organlari, mehnatning huquq bo`yicha inspektori, prokurorning da`vo arizasi bo`yicha ko`riladigan nizolar kiradi. Bular oldin mehnat nizolari komissiyasida qonunda belgilangan muddat ichida ko`rilmagan, hal etilmagan yoki qonunga zid ravishda hal etilgan nizolardir. Masalan, xodim tomonidan berilgan ariza mehnat nizolari komissiyasida ko`rilmay qolgan yoki ko`rib hal qilish rad etilgan bo`lishi mumkin; ikkinchi guruh nizolarini bevosita sud organlarida ko`riladi-gan, ya`ni qonun bo`yicha faqat sudga taalluqli bo`lgan nizolar tashkil etadi. qonunda bu kabi nizolarni ko`rish va hal qilish vakolati faqat sud organlari zimmasiga yuklatilgan. SHu bois, bunday nizolar mehnat nizolari komissiyasida, shuningdek, boshqa organlarda ko`rilishi hamda ular yuzasidan qaror chiqarilishi mumkin emas. O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 267-moddasida mehnat nizosini ko`rib chiqishini tuman (shahar) sudiga o`tkazish va mehnat nizolari komissiyasi qarori ustidan shikoyat qilish tartibi aniq belgilab qo`yilgan. Basharti, masala mehnat nizolari komissiyasida 10 kun muddat ichida ko`rib chiqilmasa yoki hal etilmasa, manfaatdor xodim ushbu nizoni tuman (shahar) sudiga ko`rish uchun o`tkazishga haklidir. Mehnat nizolari komissiyasining qarori ustidan manfaatdor xodim yoki ish beruvchi komissiya qarorining nusxasi topshirilgan kundan e`tiboran 10 kun muddat ichida tuman (shahar) sudiga shikoyat qilishi mumkin. Bu muddatning o`tkazib yuborilgani arizani qabul qilishni rad etish uchun asos bo`la olmaydi. Sud bu muddatni uzrli sabablarga binoan o`tkazib yuborilgan deb e`tirof etgan holda,

ana shu muddatni tiklashi va nizoning mohiyati bo`yicha ko`rib chiqishi mumkin. Huddi shuningdek, yuqorida ko`rsatilgan boshqa organlar ham sudga murojaat qilishlari mumkin. MKning 268-moddasiga muvofiq, quyidagilar mehnat nizosini ko`rish haqidagi ariza bilan sudga murojaat qilish huquqiga ega: xodim, kasaba uyushmasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi; mehnatning huquq bo`yicha inspektori; ish beruvchi, mehnat nizolari komissiyasining qaroriga rozi bo`lmagan, shuningdek, unga xodim tomonidan etkazilgan zararni qoplash haqidagi nizolar bo`yicha; prokuror. Mehnat nizosining sudga talluqligi, odatda, ushbu nizo bo`yicha boshqa organlarda ko`rib hal etilganiga qarab belgilanmaydi. SHunga ko`ra, bevosita sudlarga taalluqli bo`lgan nizolar qonunda alohida ko`rsatib qo`yilgan. CHunonchi, Mehnat kodeksining 269-moddasida bevosita tuman (shahar) sudlarida ko`rilishi lozim bo`lgan mehnat nizolari sanab ko`rsatilgan. Mazkur moddaga binoan mehnat nizolari quyidagi hollarda bevosita tuman (shahar) sudlarida ko`rib chiqiladi: agar xodimning ish joyida mehnat nizolari komissiyasi tuzilmagan bo`lsa; ular mehnat shartnomasini bekor qilish asoslaridan qat`i nazar, ishga tiklash to`g’risida, mehnat shartnomasini bekor qilish vaqti va asoslari ta`rifini o`zgartirish to`g’risida, majburiy progul yoki kam haq to`lanadigan ishni bajargan vaqt uchun haq to`lashga doir bo`lsa; ular xodim tomonidan ish beruvchiga etkazilgan zararning to`lanishi haqida bo`lsa; ular mehnat vazifalarini bajarayotganda xodimning sog’lig’iga shikast etkazilganligi oqibatida zararni (shu jumladan, ma`naviy zararni) yoki uning mol- mulkiga etkazilgan zararni ish beruvchi tomonidan to`lanishi haqida bo`lsa; ular Mehiat kodeksining 78-moddasida nazarda tutilgan hollarda ishga qabul qilish rad etilganligi haqida bo`lsa (MKning 6-moddasi 1-qismining talablari

buzilishi; ish beruvchi tomonidan taklif qilingan shaxslarni ishga qabul qilmaslik; ish beruvchi qonunga muvofiq, mehnat shartnomasi tuzishi shart bo`lgan shaxslarni, ya`ni belgilangan minimal ish joylari hisobidan (kvota) ishga yuborilgan shaxslarni; homilador ayollarni va 3 yoshga to`lmagan bolalari bor ayollarni ularning homiladorligi yoki bolasi borligini vaj qilib ishga qabul qilmaslik); ular ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoxud xodimlarning boshqa vakillik organlari bilan oldindan kelishib hal etilgan masalalar yuzasidan kelib chiqqan bo`lsa. Bu sanab o`tilgan mehnat nizolaridan boshqa nizolar ham xodimning xohishiga ko`ra bevosita tuman (shahar) sudlarida ko`rilishi mumkin. Qayd etish joizki, mansabdor shaxslar tomonidan ish beruvchiga etkazilgan moddiy zararni to`lash to`g’risidagi mehnat nizolari, agar mansabdor shaxs tomonidan etkazilgan zarar xo`jalik nizosini ko`rib chiqish paytida aniqlangan bo`lsa, xo`jalik sudi tomonidan ko`rib chiqiladi. Bizning fikrimizcha, bu masala O`zbekiston Respublikasining "Xo`jalik yurituvchi sub`ektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g’risida"gi 1998 yil 29 avgustdagi qonuni'da o`z ifodasini topgan. CHunki, mazkur qonunning 35-moddasida shartnoma majburiyatlarini buzganlik uchun xo`jalik yurituvchi sub`ektning mansabdor shaxslarining moddiy javobgarligi belgilangan. Qonunchilikda mehnat nizolari mehnat nizolari komissiyasida ko`rilmagan, degan vaj bilan xodimning arizasini ko`rib chiqishni rad etishga yo`l qo`yilmaydi. MKning 270-moddasida mehnat nizosini hal qilishni so`rab, sudga yoki mehnat nizolari bo`yicha murojaat qilish uchun—xodimga u bilan mehnat shartnomasi bekor qilingani haqidagi buyruqning nusxasi berilgan kundan boshlab bir oy; ushbu moddada belgilangan muddatlar prokuror, kasabalar uyushmasi qo`mitasi yoxud xodimlarning boshqa vakillik organlari tomonidan beriladigan da`vogarga nisbatan ham tatbiq etiladi (O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 apreldagi 12-sonli qarorining 2-bandi).

Xodim tomonidan ish beruvchiga etkazilgan moddiy zararni to`lash haqidagi nizolar bo`yicha zarar etkazilgani ish beruvchiga ma`lum bo`lgan kundan boshlab bir yil; boshqa mehnat nizolari bo`yicha xodim o`z huquqi buzilganini bilgan yoki bilishi lozim bo`lgan kundan boshlab 3 oy muddat belgilangan. Ushbu moddada belgilangan muddatlar uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilgan taqdirda, bu muddatlar sud tomonidan qayta tiklanishi mumkin. Sud’ya da`vo muddati o`tkazib yuborilgan degan asos bilan da`vo arizasini qabul qilmaslikka haqli emas. Agar sud ishdagi hujjatlarni har tomonlama tekshirib, sudga da`vo qilish muddati uzrli sabablarsiz o`tkazib yuborilganini aniqlasa, da`voni rad etadi (Mazkur qararning 3-bandi). O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 130-moddasiga muvofiq, ishda ishtirok etuvchi shaxslar qonunda belgilangan muddatni sud uzrli deb topgan sabablarga ko`ra o`tkazib yuborgan bo`lsa, mazkur muddat qayta tiklanishi mumkin. O`tkazib yuborilgan protsessual muddatni tiklashni rad etish to`g’risidagi sud chiqargan ajrim ustidan xususiy shikoyat yoki xususiy protest keltirilishi mumkin. Qoidaga ko`ra, mehnatga oid munosabatlardan kelib chiqadigan O`zbekistonning yangi qonunlari. 20-son, 97-bet. da`volar bo`yicha ishlar sudda da`vo ishlarini yuritish tartibida ko`riladi (FPKning 131-moddasi). Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishga tayyorlash ishlari ariza qabul qilingan kundan boshlab 10 kun muddatdan kechiktirmay amalga oshiriladi. Mehnatda mayib bo`lish va sog’liqqa boshqacha tarzda shikast etganligi, shuningdek, boquvchining vafoti tufayli ko`rilgan zararning o`rnini qoplash to`g’risidagi hamda mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan talablar bo`yicha qo`zg’atilgan ishlar, basharti, taraflar bir tuman yoki shaharda joylashgan bo`lsa, birinchi instantsiya sudi tomonidan sudda ko`rishga tayyorlab bo`lingan kundan e`tiboran 10 kundan kechiktirmay, boshqa hollarda esa, 20 kundan kechiktirmay ko`riladi. Xodimning sog’lig’iga etkazilgan zararni qoplashga doir nizolar bo`yicha sudga murojaat qilish uchun muddat belgilanmaydi.

Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rish tartibi. Fuqarolik protsessual qonunchiligiga muvofiq, da`vogar va javobgar fuqarolik protsessining taraflari hisoblanadi. Amaldagi qonunchilikda da`vogar deganda o`zining buzilgan va nizolashayotgan huquklari yoxud qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish maqsadida sudga murojaat etgan yoinki manfaatlarini ko`zlab ish qo`zg’atgan shaxs tushuniladi. Javobgar - sud tomonidan da`vogarning buzilgan huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlari yuzasidan javob berish uchun jalb qilingan shaxs (O`zbekiston Respublikasi FPKning 39-moddasi). Odatda, mehnatga oid huquqiy munosabatlarda xodim da`vogar, ish beruvchi esa javobgar hisoblanadi. Mehnat qonunchiligiga binoan, asosan 16 yoshdagi, ayrim hollarda 14 va 15 yoshga to`lgan voyaga etmagan shaxslar ham da`vogar bo`lishi mumkin, chunki ular shu yoshdan boshlab ishga qabul qilinadi va tegishli mehnat shartnomasi tuziladi (MKning 77-moddasi). Qonunchilikda 18 yoshga to`lmagan shaxslar mehnatga oid huquqiy munosabatlarda katta yoshdagi xodimlar bilan teng huquqli ekani belgilab qo`yilgan (MKning 240-moddasi). SHuningdek, mehnatga oid huquqiy munosabatlar, ish haqini yoki boshqa daromadlarni tasarruf etish bilan bog’liq bitimlardan kelib chiqadigan ishlar bo`yicha voyaga etmaganlar sudda o`z huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish huquqiga ega ekani belgilangan (O`zbekiston Respublikasi FPKning 38-moddasi). SHu o`rinda voyaga etmagan shaxslarning mehnatga oid munosabatlar sohasidagi huquqiy muomala layoqati to`g’risida to`xtalib o`tish lozim. Gap shundaki, O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 28-moddasida 16 yoshga to`lgan voyaga etmagan shaxs mehnat shartnomasi bo`yicha ishlayotgan bo`lsa, u to`liq huquqiy muomalaga layoqatli (emansipatsiya) deb e`lon qilinishi mumkin. Agarda yuqorida bildirilgan fikrlarga tayanib mulohaza yuritadigan bo`lsak, mazkur normalarda nazarda tutilgan emansipatsiyaga hojat yo`q.

Qonunga binoan ijro ishini yuritishda voyaga etmaganlarning huquklarini ularning qonuniy vakillari ota-onalari, farzandlikka oluvchilari, vasiylari va homiylari amalga oshirishi lozim. Ta`kidlash joizki, mehnatga oid huquqiy munosabatlar, olingan ish haqi yoki boshqa daromadlarni tasarruf etish bilan bog’liq bitimlardan kelib chiqadigan ishlar bo`yicha sud va boshqa organlarning hujjatlari asosida berilgan ijro hujjatlari bajarilayotganda qonunda nazarda tutilgan hollarda mazkur ishni yuritishda o`z huquqdarini mustaqil ravishda amalga oshirishlari va majburiyatlarini bajarishlari mumkin (mazkur qonunning 10- moddasi). O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 apreldagi 12- sonli qarorida ta`kidlanishicha, ish beruvchi tashabbusiga ko`ra,mehnat shartnomasini bekor qilishning qonuniyligiga oid nizolarni hal qilishda sudlar quyidagilarni aniqlashi kerak: MKning 100-moddasi 2-qismida belgilangan mehnat shartnomasini bekor qilishning qonuniyligi shartlari va tartibiga rioya etilgani; xodim ish beruvchi tomonidan tegashli asosga ko`ra mehnat shart nomasini bekor qilishi to`g’risida ogohlantirilgani (xabardor etilgani) (bunday ogohlantirish yoki xabar berish talab qilinmaydigan MKning 100-moddasi 2- qismining 5-bandi bundan mustasnodir); mehnat to`g’risidagi qonunchilik va normativ hujjatlarda bel- gilangan ish beruvchining tashabbusiga ko`ra mehnat shartnomasini xodimning vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik va ta`tilda bo`lgan vaqtda bekor qilishga yo`l qo`yilmasligi haqida MKning 100-moddasining 3-qismi talablari inobatga olingani (korxona butunlay tugatilgan holatlar bundan mustasnodir); - ayrim toifa xodimlar bilan mehnat shartnomasini bekor qilishda qonun bilan belgilangan qo`shimcha kafolatlar, jumladan, homilador va 3 yoshgacha bolasi bor ayollar bilan ish beruvchining tashabbusiga binoan mehnat shartnomasining bekor qilinishiga yo`l qo`yilmasligi, korxonaning butunlay tugatilishi hollarida mehnat shartnomasini boshqa ishga joylashtirish sharti bilan bekor qilish(MKning 237-moddasining 1-qismi) bundan mustasnodir;

- 18 yoshga to`lmagan shaxslar bilan faqat mahalliy mehnat organlari roziligi bo`lganda mehnat shartnomasini bekor qilish mumkinligi (MKning 246-moddasi); kasaba uyushmasi yoki boshqa vakillik organiga saylangan va ishlab chiqarish ishidan ozod etilmagan hamda shu organga saylangan xodimlar ana shu lavozimdagi vakolatlari tugagach, 2 yil davomida mahalliy mehnat organining oldindan roziligini olmay turib, ular bilan mehnat shartnomasini bekor qilishga yo`l qo`yilmasligi hisobga olingani; - jamoa kelishuvida, shuningdek, jamoa shartnomasida yoki kor- xonaning boshqa lokal normativ hujjatlarida belgilangan kafolatlarga rioya etilgani, jumladan, ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasini kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organining oldindan roziligisiz, agarda bunday rozilik jamoa kelishuvi yoki jamoa shartnomasida ko`zda tutilgan bo`lsa,bekor qilishga yo`l qo`yilmasligi (MKning 101-moddasi), agar qonun bo`yicha xodimlar ishda qoldirishga teng huquqli bo`lsalar, (Mkning 103-moddasi 3-qismi), ishda qoldirishda afzallik huquklarini aniqlash jamoa shartnomasida nazarda tutilgan holatlarning hisobga olinishi va boshqalar. Tuman (shahar) xalq sudining mehnat nizolari yuzasidan chiqar-gan hal qiluv qarori, fuqarolik ishlari yuzasidan chiqarilgan boshqa hal qiluv qarorlari singari, basharti, qaror ustidan kassatsiya shikoyati berilmagan bo`lsa, e`lon qilingan paytdan boshlab 20 kun o`tgach, ijro etiladi. Hal qiluv qarori ustidan kassatsiya va apellyatsiya shikoyati berilgan (protest keltirilgan) taqdirda, shikoyat (protest) ko`rib hal etilgach, kuchga kiradi( FPK ning 217 -219 va 318-moddalari). Tuman (shahar) xalq sudi tomonidan chiqarilgan hal qiluv qarori fuqarolik protsessual qonunchiligida ko`zda tutilgan tartibda ijro etiladi. O`zbekistop Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to`g’risida" 2001 ytsl 29 avgustdagi 259-N-sonli qonunining 3- moddasiga muvofiq, sud va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ravishda ijro etish O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi sud qarorlarini ijro etish, sud faoliyatini moddiy texnikaviy va moliyaviy jihatdan ta`minlash

departamenti hududiy bo`limlarining ijrochilari, tuman (shahar) bo`linmalarining sud ijrochilari zimmasiga yuklatilgan bo`lib, ularning vakolatlari mazkur qonun va boshqa qonun hujjatlari bilan belgilab qo`yilgan. Mehnat shartnomasi noqonuniy, asossiz yoki belgilangan tartib buzilgan holda bekor qilingan yoxud xodim g’ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o`tkazilgan taqdirda, u ish beruvchining o`zi, sud yoki mehnat nizosini ko`rib chiqayotgan boshqa vakolatli organ tomonidan avvalgi ishiga tiklanishi shart. Mehnat shartnomasi ish beruvchining tashabbusi bilan bekor qilinganining qonuniy yoki qonuniy emasligi haqidagi masala hal qilinayotganda, sud xodim bilan mehnatga oid munosabatlar bekor qilinganining asosli ekaniga baho berishi lozim. G’ayriqonuniy ravishda sudlangani munosabati bilan mehnat shartnomasi bekor qilingan yoki g’ayriqonuniy ravishda jinoiy javobgarlikka tortilishi munosabati bilan ishdan (lavozimdan) chetlatilgan xodimga avvalgi ishi (lavozimi) berilishi lozim, buning imkoniyati bo`lmaganda (korxona tugatilgani, shtatlar qisqartirilgani) yoki ishga (lavozimga) tiklash uchun to`sqinlik qiluvchi qonunda nazarda tutilgan boshqa asoslar mavjud bo`lgan taqdirda, unga avvalgi ishiga (lavozimiga) teng boshqa ish (lavozim) berilishi shart. Mazkur Plenum qarorida mehnat shartnomasining bekor qilinishi qonuniy deb topilgan hollarda, xodimga mehnat daftarchasini o`z vaqtida bermaganlik oqibatida majburiy progul vaqti uchun haq to`lash va mehnat munosabatlarini bekor qilish sanasini mehnat daftarchasi berilgan kunga ko`chirish haqidagi talablari qanoatlantirilishiga sudlar alohida e`tibor qaratish lozimligi ta`kidlangan. Agarda MKning 81-moddasi 2-qismi talablariga xilof ravishda xodimning mehnat daftarchasiga mehnat shartnomasini bekor qilish asosi (sababi) ko`rsatilgan bo`lib, u xodimning ishga joylashishiga to`sqinlik qilayotgan bo`lsa, mehnat shartnomasi noqonuniy bekor qilinganda majburiy progul vaqti uchun haq to`lash nazarda tutilgani singari, sud xodimni majburiy progul vaqti uchun unga haq to`lash haqida hal qiluv qarori chiqarishga haqli (mazkur qarorning 47-moddasi).

Sudlar xodim bilan mehnat shartnomasi bekor qilinishining qonuniyligini buyruqda ko`rsatilgan asoslar bo`yicha tekshirishi lozim. Mehnat munosabatini bekor qilinishini sud boshqa asosda ko`rishga haqli emas. Agar sud ishga tiklash haqidagi nizoni hal qilishda bu ish beruvchining mehnat munosabatlarini bekor qilishga asos bo`lgan deb topsa, ammo mehnat shartnomasini bekor qilish ta`rifi noto`g’ri yoki amaldagi qonunlar mos bo`lmasa, sud ta`rifni o`zgartiradi va hal qiluv qarorida mehnat shartnomasini bekor qilish sababini qonunlarga mos ravishda ularning tegishli moddasiga (bandiga) tayangan holda baho beradi. Xodimning iltimosiga ko`ra, sud mehnat shartnomasini bekor qilish asosining ta`rifini uning o`z xohishiga binoan yoki taraflarning kelishuvi bo`yicha o`zgartirilgani to`g’risida hal qiluv qarori chiqarish bilan cheklanishi mumkin. Basharti, xodim mehnat shartnomasini bekor qilish asosining ta`rifi o`zining sha`ni va qadr-qimmatini kamsitgan deb hisoblasa, bu holda tuman (shahar) sudi nizoni ko`rish bilan bir vaqtda, xodimning talabiga ko`ra, unga etkazilgan ma`naviy zararni to`lash haqidagi masalani ham hal etadi. Mehnatga doir ayrim ishlar bo`yicha qarorlarning darhol ijro etilishi Mehnat nizosi tegishli organning mazkur nizo yuzasidan chiqargan qarori ijro etilishi bilan oxirigacha hal etilgan hisoblanadi. Shu sababli, mehnat nizosini ko`rib chiqqan organ qarorining o`z vaqtida ijro etilishi xodimlar huquqlarining tiklanishini ta`minlash, mehnat huquqlari yuzasidan berilgan kafolatlarning to`liq amalga oshirilishida katta ahamiyat kasb etadi. Sudning mehnat nizolari yuzasidan chiqargan qarori sud majlisida tekshirilgan barcha materiallar, taraflarning hamda sud jarayoni boshqa ishtirokchilarining ko`rsatmalari har tomonlama o`rganilishi, tegishli dalillar bilan qonuniy va adolatli asoslangan bo`lishi lozim. Shuningdek, qaror amaldagi qonunlar, boshqa normativ hujjatlar, jamoa shartnomasi va kelishuvlari hamda mehnat shartnomasiga muvofiq bo`lishi kerak.

O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 219-moddasida mehnatda mayib bo`lganlik yoki sog’liqqa boshqacha tarzda shikast etishi, shuningdek, boquvchisining o`limi natijasida ko`rilgan zararni qoplash uchun to`lovlar undirish haqidagi sud qarori ham darhol ijro etilishi belgilab qo`yilgan. Mehnat kodeksining 273-moddasida mehnat nizolari yuzasidan chiqarilgan sud qarorlarini ijro etish tartibi belgilangan. Unga ko`ra, xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi g’ayriqonuniy ravishda bekor qilinganda, uni ishga tiklash, shuningdek, mehnat shartnomasini bekor qilish asoslari ta`rifini o`zgartirish to`g’risidagi sud chiqargan hal qiluv qarori yoki g’ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o`tkazilgan xodimni avvalgi ishiga tiklash haqida mehnat nizolarini ko`ruvchi organ chiqargan ijro qarori darhol ijro etilishi darkor. Mazkur qonunning 30-moddasiga binoan ijro hujjatlarining quyidagi talablari darhol ijro etilishi kerak: alimentlar hamda 3 oydan oshmagan ish haqini undirish to`g’risidagi talablar; qonunga xilof ravishda mehnat shartnomasi bekor qilingan yoki boshqa ishga o`tkazilgan xodimni ishga tiklash, mehnat shartnomasini bekor qilish asosining ta`rifini o`zgartirish to`g’risidagi talablar. Ish beruvchi tomonidan bunday qarorning ijrosi kechiktirilgan takdirda, ushbu qarorni qabul qilgan mehnat nizolarini ko`ruvchi organ ijro kechiktirilgan vaqt uchun xodimga o`rtacha ish haqi to`lash yoki ish haqidagi farqni to`liq miqdorda to`lash to`g’risida ajrim yoki qaror chiqaradi. Agar g’ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o`tkazilgan xodim mehnat nizolari komissiyasi tomonidan berilgan guvohnoma asosida komissiya qarorini majburiy ravishda ijro etgirishni so`rab, sudga murojaat qilgan bo`lsa, sud mehnat nizolari komissiyasi qaro-rining ijrosi kechiktirilgani tufayli yuzaga kelgan majburiy progul vaqti uchun xodimga ish haqi to`lash to`g’risida ajrim chiqaradi. Buning boisi shundaki, mazkur qonunning 5-moddasiga muvofiq, mehnat nizolari komissiyasining qarorlari ham ijro etilishi lozim bo`lgan sud hujjatlari qatorida sanaladi. Binobarin, mehnat nizolari komissiyasi o`z qarori asosida beriladigan guvohnoma esa ijro hujjati hisoblanadi (mazkur qonunning 7-moddasi).

YUqorida qayd etilganidek, mehnat nizolarini ko`ruvchi organning xodimga 3 oydan ko`p bo`lmagan muddat uchun ish haqini to`lash to`g’risidagi qarori ham darhol ijro etiladi. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 219-moddasida ko`rsatilganidek, mehnatda mayib bo`lganlik yoki sog’liqqa boshqacha tarzda shikast etishi, shuningdek boquvchisining o`limi natijasida ko`rilgan zararni qoplash uchun to`lovlar undirish haqidagi sud qarori ham darhol ijro etiladi. Mehnat shartnomasi qonunga muvofiq xilof ravishda bekor qilingan yoki qonunga xilof ravishda boshqa ishga o`tkazilgan xodimni ishga tiklash to`g’risidagi qaror ham darhol ijro etiladi. Ishga tiklash to`g’risidagi qarorni ijro etish ish beruvchi tomonidan xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasini bekor qilish yoki uni boshqa ishga o`tkazish haqidagi o`zining noqonuniy buyrug’ini bekor qilish to`g’risida farmoyish chiqarib, xodim ilgarigi mehnat majburiyatlarini bajarishga qo`yilgan vaqtdan boshlab tamomlangan hisoblanadi (mazkur qonunning 72-moddasi). O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual qonunchiligiga muvofiq, sud ishga tiklash to`g’risidagi ishlar bo`yicha uchinchi shaxslarni ishga jalb qilish masalasini hal qilmog’i lozim. Ushbu moddada ta`kidlanishicha, mehnat shartnomasi g’ayriqonuniy ravishda bekor qilingan yoki g’ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o`tkazilgan xodimlarni avvalgi ishiga tiklash to`g’risidagi ishlar bo`yicha sud o`z tashabbusi bilan mehnat shartnomasini bekor qilish yoki boshqa ishga o`tkazish haqida buyruq bergan mansabdor shaxsni uchinchi shaxs sifatida ishtirok etish uchun javobgar tarafiga jalb qilishi shart (O`zbekiston Respublikasi FPKning 259-moddasi). MKning 274-moddasida mehnat shartnomasini g’ayriqonuniy ravishda bekor qilishda yoki xodimni g’ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o`tkazishda aybdor bo`lgan mansabdor shaxs zimmasiga ana shu xodimga ish haqi to`lanishi munosabati bilan ish beruvchiga etkazilgan zarar o`rnini qoplash majburiyatini yuklaydi. Bunday majburiyat, basharti mehnat shartnomasini bekor qilish yoki boshqa ishga o`tkazish qonunni ochikdan-ochiq buzgan holda amalga oshirilgan

yoki mansabdor shaxs sudning xodimni ishga tiklash to`g’risidagi qarori ijrosini kechiktirgan bo`lsa, yuklatiladi. Etkazilgan zarar o`rnini qoplash uchun to`lanadigan haq miqdori mansabdor shaxsning 3 oylik maoshidan ortib ketmasligi lozim. Mehnat shartnomasini g’ayriqonuniy ravishda bekor qilish yoki xodimni noqonuniy boshqa ishga o`tkazish bilan amalga oshirgan mansabdor shaxsni ishga javobgar tarafidan uchinchi shaxs sifatida jalb etish masalasi ishni sudda ko`rishga tayyorlash bosqichida hal etiladi yoki bu masala ishni sud majlisida ko`rilish jarayonida o`z echimini topishi mumkii. Mansabdor shaxsni bunday tarzda jalb etilishi uning ish bo`yicha javobgar vakili sifatida so`zga chiqish huquqidan mahrum etmaydi. Ishni ko`rish vaqti va joyi to`g’risida xabardor qilingan mansabdor shaxs sud zaliga uzrsiz sabablarga ko`ra kelmasa yoki uning hozir bo`lmaslik sabablari haqida ma`lumot bo`lmagan takdirda, sud bu shaxsning ishtirokisiz ham ishni ko`rishi mumkin. Agar javobgar tarafidan uchinchi shaxs sifatida ishga jalb etilgan mansabdor shaxs zimmasiga xodimning majburiy progul vaqti uchun o`rtacha ish haqi to`lash bilan keltirgan zararni yoki kam haq to`lanadigan ishni bajargani tufayli o`rtadagi ish haqidagi farqni qoplash majburiyati yuklanishi mumkin emas, degan xulosaga kelsa, sud hal qiluv qarorida tegishli asoslarni bayon etishi shart. MKning 274-moddasi bo`yicha mehnat shartnomasini g’ayriqonuniy ravishda bekor qilish yoki xodimni noqonuniy boshqa ishga o`tkazganlik uchun moddiy javobgarlik sud tomonidan faqat o`ziga berilgap vakolat doirasida, ammo qonunni ochiq-oydin buzgan holda mehnat shartnomasini bekor qilish yoki boshqa ishga o`tkazish to`g’risida g’ayriqonuniy buyruq chiqargan mansabdor shaxsga yuklatilishi mumkin. Ishga qabul qilish va mehnat shartnomasini bekor qilish huquqiga ega bo`lmagan mansabdor shaxs qonunni ochiq-oydin buzib, mehnat shartnomasini bekor qilish yoki boshqa ishga o`tkazish haqida buyruq chiqargan taqdirda, u MKning 274-moddasi bo`yicha moddiy javobgar bo`ladi.

Ishni ko`rish jarayonida mansabdor shaxs korxona bilan mehnat munosabatlarini bekor qilgan taqdirda ham, u korxonada ishlagan davrida qonunni ochiq-oydin buzib, mehnat shartnomasini bekor qilgan yoki xodimni boshqa ishga o`tkazgan hamda uni ishga tiklash haqidagi qarorning ijrosini kechiktirgan bo`lsa, sud MKning 274-moddasiga binoan, bu shaxsga moddiy javobgarlikni yuklashi mumkin. CHunki mehnat shartnomasining bekor qilinishi etkazilgan zararni qoplash majburiyatidan ozod etmaydi (mazkur qarorning 53-bobi). "qonunni ochiqdan-ochiq buzish" tushunchasi O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 apreldagi 12-sonli qarorida bayon etib berilgan. Unga ko`ra qonunni ochiqdan-ochiq buzish deganda quyidagilar tushuniladi: qonunda ko`rsatilmagan asoslar bo`yicha mehnat shartnomasini bekor qilish; ish beruvchi tashabbusiga bilan kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi roziligisiz, agarda bunday rozilik olish lozimligi jamoa kelishuvi yoki jamoa shartnomasida ko`zda tutilgan bo`lsa; ish beruvchining tashabbusiga bilan, 18 yoshga to`lmagan shaxslar- ning ishlab chiqarishdan ajralmagan holda xodimlarning vakillik organiga saylanganda hamda saylanish muddati tugagandan so`ng 2 yil mobaynida mahalliy mehnat organining oldindan roziligini olmaganda; MKning 237-moddasining 1-qismida ko`rsatilgan, ya`ni ish beruvchiga ayollar bilan tuzilgan mehnat shartnomasini bekor qilishga yo`l qo`ymaydigan holatlar ma`lum bo`lganda; ish beruvchining tashabbusi bilan, korxonaning to`liq tugati- lishi hollaridan tashqari, xodimning vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik davrida ta`tilda bo`lgan vaqtida; MKning 84-moddasining 3-qismida ko`rsatilgan, xodimlarni ishga qabul qilishda dastlabki sinov natijasiga ko`ra; MKning 100-moddasi 2-qismining 4-bandi bo`yicha korxonada ichki mehnat qoidalari tasdiqlanmagan taqdirda, shuningdek, xodim qoidalarda belgilanmagan mehnat majburiyatlarini bir marta buzgani uchun;

xodimning tashabbusi bo`yicha uning mehnat shartnomasini bekor qilish haqida yozgan arizasi bo`lmaganda; nomuayyan muddatga ishga qabul qilingan xodim bilan mehnat shartnomasining muddati o`tgani munosabati bilan; ish beruvchi tomonidan qonuniylik shartlari yoki mehnat shartnomasini bekor qilish bo`yicha belgilangan tartib qo`pol ravishda buzilgan boshqa hollarda. Xodimni boshqa ishga o`tkazish quyidagi hollarda qonunni ochiq-oydin buzgan holda amalga oshirilgan, deb topiladi, qachonki u: ishlab chiqarish zarurati yoki bekor turib qolish munosabati bilan vaqtinchalik boshqa ishga o`tkazishdan tashqari hollarda, xodimning roziligisiz; xodimning sog’lig’iga to`g’ri kelmaydigan ishga o`tkazish, agarda bu holat ish beruvchiga oldindan ma`lum bo`lsa; ishlab chiqarish zarurati yoki bekor turib qolish munosabati bilan xodimning roziligisiz, agar jamoa shartnomasida, u tuzilmagan taqdirda ish beruvchi bilan kasaba uyushmasi qo`mitasi o`rtasida yoxud xodimlarning boshqa vakillik organi bilan kelishilgan holda, bundan boshqa ishga o`tkazishning amal qilish muddatlari, shuningdek, ishlab chiqarish zaruratiga oid holatlar belgilanmagan bo`lsa; ishlab chiqarish zarurati yoki bekor turib qolish munosabati bilan xodimning roziligisiz boshqa ishga o`tkazish, yoxud xodimlarning boshqa vakillik organi o`rtasida kelishuv bo`yicha belgilangan muddat domasiga kiritilmagan hollarda ishlab chiqarish zarurati munosabati bilan xodimning roziligisiz boshqa ishga o`tkazish, agar u ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi o`rtasidagi kelishuv bo`yicha ishlab chiqarish zarurati hollari qatoriga kiritilgan bo`lmasa; ish beruvchi tomonidan boshqa ishga o`tkazish yuzasidan belgi- langan tartibni qo`pol ravishda buzgan boshqa hollarda amalga oshirilgan bo`lsa (mazkur qarorning 51-bandi).

Mazkur qonunning 82-moddasida jismoniy shaxslarning ijro hujjatini bajarmagani uchun javobgarligi belgilangan. CHunonchi, ijro hujjati ixtiyoriy ravishda ijro etish uchun belgilangan muddatda urzsiz sabablarga ko`ra ijro etilmagan taqdirda, mansabdor shaxslarga eng kam ish haqining 15 barobarigacha miqdorda jarima soladi. Bizningcha, ushbu yangi norma sudning xodimni ishga tiklash haqidagi qarorini ijro etmagan mansabdor shaxslarga ham tatbiq etilishi darkor. Respublika Fuqarolik protsessual qonunchiligiga muvofiq, da`vogar o`z arizasida bayon qilgan talablarning asosini yoki predmetini o`zgartirishga, da`vo talabining miqdorini oshirishga yoki kamaytirishga, undan butunlay yoki qisman voz kechishga, javobgar, o`z navbatida, da`vogar talabini to`liq yoki qisman tan olishga haqlidir. Ta`kidlash joizki, da`vo ishi taraflari sud jarayonining istalgan bosqichida kelishuv bitimi tuzish qorqali mazkur ishni yakunlashga haqlidirlar (O`zbekiston Respublikasi FPKning 40-moddasi). Agar da`vogarning da`vodan voz kechishi javobgarning da`voni tan olishi va taraflarning kelishuv bitimi qonunga xilof bo`lsa yoki boshqa shaxslarning huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini buzgan taqdirda, sud da`vodan voz kechishni ham, uni tan olishni ham qabul qilmaydi va kelishuv bitimini tasdiqlamaydi. O`zbekiston Respublikasi FPKning 180-moddasida ta`kidlanishicha, da`vogar arz qilgan talablaridan voz kechishi, javobgar esa arz qilingan talablarini tan olishi to`g’risida taraflar o`rtasida kelishuv bitimi tuzilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 apreldagi 12- sonli qarorida bu haqtsa muhim ko`rsatma berilgan. Uning mazmuni shundan iboratki, ishga tiklash haqidagi da`vodan voz kechish masalasini hal qilishda yoki taraflarning bunday da`vo bo`yicha kelishuv bitimini tasdiqlashda sud bu harakatlar qonunga zid yoki zid emasligini, taraflarning qonun bilan qo`riqlanadigan huquq va manfaatlari buzilgan yoki buzilmaganini aniqlashi shart.

Sud da`vodan voz kechishni qabul qilgan yoki kelishuv bitimini tasdikdagan va ish yurgizishni tugatgan taqtsirda, ishni ko`rishda aniqlangan qonun buzilishlarini bartaraf etish yuzasidan xususiy ajrim chiqarishga haqlidir (mazkur qarorning 54- bandi). Mehnat qonunchiligida xodimning pul undirishga doir talablarini qondirish masalasi quyidagicha hal qilingan. qoidaga ko`ra, ish beruvchi xodimning pul undirishga doir talabini hech qanday muddat bilan cheklamay, hamma vaqt uni qondirishga haqlidir. Ish haqini undirish to`g’risida nizo kelib chiqqan taqdirda, mehnat nizolarini ko`ruvchi organ xodimning pul undirishga doir quyidagi talablarini to`liq qondirishi lozim: mehnat shartnomasi bekor qilinganda, xodimga mehnat daftarchasini o`z vaqtida bermaganlik oqibatida kelib chiqqan majburiy progul vaqti uchun haq to`lash to`g’risida; foydalanilmagan ta`til uchun xodimga tegishli bo`lgan kompensatsiyani to`lash to`g’risida. Amaddagi qonunchilikda mehnat shartnomasi g’ayriqonuniy ravishda bekor qilingani yoki boshqa ishga noqonuniy ravishda o`tkazilgani yohud ishdan chetlatilgani oqibatida kelib chiqqan majburiy progul vaqti uchun xodimga haq to`lash to`g’risidagi mehnat nizolarini ko`rib chiqish chog’ida mehnat nizolarini ko`ruvchi organ tomonidan xodimning pul undirishga doir talablari bir yildan ortiq bo`lmagan muddatda qondirilishi nazarda tutilgan. Xodimning pul undirishga doir boshqa talablari esa 3 yildan ortiq bo`lmagan muddatda qondiriladi. Shuni ham qayd etish lozimki, qonunda mehnat nizolarini ko`ruvchi organlarning qaroriga binoan to`langan mablag’larni qayta undirib olishda muayyan cheklashlar belgilangan. Chunonchi, mehnat nizolari yuzasidan mehnat nizolari komissiyasi, shuningdek, sud chiqargan qaror asosida to`langan mablag’larni, basharti qaror xodimning bergan yolg’on ma`lumotlariga yoki taqtsim etgan soxta hujjatlariga asosan qabul qilingan bo`lib, pirovardida u nazorat tartibida bekor qilingan hollardagina, xodimdan qayta undirilishi mumkin.

Ish beruvchi tomonidan ixtiyoriy ravishda, shu jumladan qonunni noto`g’ri qo`llanilishi oqibatida to`langan ortiqcha ish haqi qayta undirib olinishi mumkin emas, hisob-kitobda yo`l qo`yilgan xato oqibatida to`langan ortiqcha to`lovlar bundan mustasno. Xodimga u bergan yolgon ma`lumotlari yoki taqdim etgan soxta hujjatlari oqibatida to`langan mablag’lar undan sudning qarori asosida undirib olinadi (MKning 278 moddasi, FPKning 385-moddasi). O`zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining "Sudning hal qiluv qarori haqida" 1998 yil 17 apreldagi 13-sonli qarorida ta`kidlanishicha, sudning hal qiluv qarori nizolashayotgan taraflarning shaxsiy huqukdari va qonun bilan qo`riqlanadigan matfaatlarini qimoya qilishning muhim omili hisoblanadi. Bu, o`z navbatida, hal qiluv qarorini qabul qilishda sudlar zimmasisiga yuksak mas`uliyat va ana shunday ishlarga alohida e`tibor bilan yondashish majburiyatini yuklaydi. Har bir ish bo`yicha sudning hal qiluv qarori qonuniy va asoslangan bo`lishi lozim. Ma`lumki, ma`naviy zararni qoplash masalasiga oid nizolarni hal etishda O`zbskiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining "Ma`naviy zararni qoplash haqidagi qonunlarni qo`llashning ayrim masalalari to`g’risida" 2000 yil 28 apreldagi 7-sonli qarori qo`llanilishi lozim. Kelib chiqqan nizolarni to`g’ri va o`z vaqtida hal qilish uchun sud har bir ish bo`yicha taraflarning o`zaro munosabatlari harakteri va ushbu nizoga oid ma`naviy zararni qoplash bo`yicha qonunni qo`llashga yo`l qo`yilishi mumkinligi, basharti qonunda bunday javobgarlik belgilangan bo`lsa, bunday zararni qoplash tartibi va shartlarini nazarda tutgan qonun qachon kuchga kirgani, shuningdek ma`naviy zararni keltirib chiqargan harakatlar qachon sodir etilganini tekshirishi va muhokama etib baho berishi darkor. Bundan tashqari, sud jabrlanuvchiga jismoniy, u qanday holatda va qanday harakat (harakatsizlik) bilan etkazilgani, zarar etkazuvchining aybi darajasi, jabrlanuvchi qanday ruhiy va jismoniy azob tortgani va uni qoplash qanday miqdorda baholanishi hamda nizoni hal qilish uchun ahamiyatga ega bo`lgan boshqa holatlarni aniqlashi shart (mazkur plenum qarorining 2-bandi)

Ushbu Plenum qarorining 6-bandida ta`kidlanganidek, Mehnat kodeksining 112-moddasiga binoan sud sud mehnat shartnomasi g’ayriqonuniy ravishda bekor qilingani yoki xodim g’ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o`tkazilgani oqibatida unga etkazilgan ma`naviy zararni qoplash majburiyatini ish beruvchiga yuklashi mumkin. Ish beruvchiga bunday javobgarlik xodimni noqonuniy ravishda boshqa ishga o`tkazish rad etilganda, ishdan chetlatilganda, mehnat daftarchasi, ish haqi, shuningdek boshqa to`lovlar o`z vaqtida berilmagan hollarda ham yuklatilishi mumkin., Ma`naviy zararni qoplash mikdorini etkazilgan mulkiy va boshqa moddiy zararni undirish haqidagi da`vo talabining qoplanish hajmiga qarab belgilanishi mumkin emas (mazkur qarorning 13-bandi). Mazkur masala adolat yuzasidan va oqilona yondashuv asosida hal etilmog’i darkor. O`zbekiston Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to`g’risida" 2001 yil 29 avgustdagi qonunining 69-moddasida ko`rsatilishicha, quyidagi holatlarda pul summalarining undirib olinishiga yo`l qo`yilmaydi: mayib bo`lganlik yoki sog’liqqa boshqacha tarzda shikast etkanlik, shuningdek boquvchisining vafot etgani sababli ko`rilgan zararni to`lash summalariga; xizmat majburiyatlarini bajarish chog’ida mayib bo`lgan (yaralangan, shikastlangan, kontuziyaga uchragan) shaxslarga va mazkur shaxslar halok bo`lgan (vafot etgan) takdirda ularning oila a`zolariga to`lanadigan summalarga; bola tug’ilgani munosabati bilan to`lanadigan summalarga; aliment majburiyatlari bo`yicha to`lanadigan summalarga; mehnat sharoiti noqulay bo`lgan ishlar uchun to`lanadigan summalarga, shuningdek radiatsiya ta`siriga uchragan shaxslarga va qonun hujjatlarida belgilangan boshqa hollarda to`lanadigan summalarga; homiladorlik va tug’ish bo`yicha to`lanadigan nafaqa summalariga; dafn etish marosimi uchun beriladigan nafaqa summalariga;

qisman haq to`lanadigan ta`til davrida bolani parvarishlash uchun to`lanadigan summalarga; bola tug’ilishi, qarindoshlar vafotetishi, nikohtuzish munosabati bilan korxona, muassasa yoki tashkilot tomonidan to`lanadigan summalarga; mehnatga oid munosabatlar bekor qilinganda, ishdan bo`shatish nafaqasi tariqasida to`lanadigan summalarga; Ushbu qonunda undiruv navbati ham belgilab qo`yilgan. Unga ko`ra, byudjetga va davlat maqsadli jamg’armalariga to`lovlar bo`yicha, mehnatga oid munosabatlardan kelib chiqadigan talablar birinchi navbatda qanoatlantiriladi (mazkur qonunning 80-moddasi). O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 276-moddasiga mu-vofiqayrim toifadagi davlat xizmatchilarining mehnat shartnomasini bekor qilish, asossiz ravishda boshqa ishga o`tkazish yoki mehnatga oid munosabatlarni bekor qilish bilan bog’liq holatlarda etkazilgan zararni undirish va intizomiy jazo berish masalalariga taalluqli mehnat nizolari qonunda belgilangan tartibda ko`rib chiqiladi. Yangi mehnat shartlarini belgilash yoki mavjud shartlarni o`zgartirishga doir nizolarni ko`rib chiqish. Xodimga yangi mehnat shartlarini belgilash yoki mavjud shartlarni o`zgartirishga doir mehnat nizolari ish beruvchi va tegishli kasaba uyushmasi organi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi tomonidan hal qilinadi. Mehnat to`risidagi qonunlarning va boshqa normativ hujjatlarning qoidalarini, shuningdek, yangi mehnat shartlarini belgilash yoki mavjud shartlarni o`zgartirish to`g’risidagi mehnat shartnomasi majburiyatlarini qo`llanilishi masalasiga doir mehnat nizolari xodimning tanloviga ko`ra, mehnat nizolari komissiyasida yoki sudda ko`riladi. Xodim mehnatga doir huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan talablari bo`yicha sudga murojaat qilganida davlat foydasiga sud harajatlarini to`lashdan ozod etiladi.

Sudlar Fuqarolik protsessual qonunchiligining mehnat nizolarini ko`rish muldatlari va davlat bojini undirish haqidagi talablariga rioya qilishlari, bunda faqat da`vogarlar boj to`lashdan ozod qilinishini nazarda tutishlari lozim. Da`vo qanoatlantirilgan hollarda sud bojni davlat foydasiga javobgardan undirishi shart (mazkur qarorning 56-bobi). O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 apreldagi 12- sonli qaroriga muvofiq, sudlar xodimlarning huquq va qonuniy manfaatlarining buzilishlarini bartaraf qilishga qaratilgan choralarni ko`rish zarurligiga alohida e`tibor berish, mehnat qonunlarining buzilishi bo`yicha aniqlangan faktlar yuzasidan xususiy ajrimlar chiqarib, munosabat bildirishlari lozim. MKning 281-moddasida jamoalarga doir mehnat nizolarini (ziddiyatlarini) ko`rib chiqish tartibi belgilab qo`yilgan. Jamoalarga doir mehnat nizolari (ziddiyatlari)—bu ish beruvchi (ish beruvchilar birlashmasi) va xodimlar jamoalari (xodimlarning vakillik organlari) o`rtasida mehnatning yangi shartlarini belgilash va mavjud shartlarini o`zgartirish, jamoa shartnoma va kelishuvlarini tuzish, o`zgartirish va bajarish yuzasidan kelib chiqqan kelishmovchiliklardir. Mehnatning yangi shartlarini belgilash yoki mavjud shartlarini o`zgartirish xususidagi jamoalarga doir mehnat nizolarini hal etish tartibi qonun bilan belgilab qo`yiladi. Mehnat to`g’risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlar, shu jumladan ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi o`rtasidagi kelishuvga binoan qabul qilingan jamoa shartnomasi, kelishuvi va lokal hujjatlarni qo`llanishi xususida jamoalarga doir mehnat nizolari sud tartibida ko`rib chiqilishi lozim. Jamoalarga doir bunday mehnat nizolarini sud taraflardan birining arizasi asosida ko`rib chiqadi. Ushbu moddaning 3-qismida aytib o`tilgan ishlarni sudaarda ko`rib chiqish hamda sudlarning qarorlarini ijro etish vaqtida Kodeksda yakka mehnat nizolari uchun belgilangan tegishli qoida va muddatlar qo`llaniladi.

Adabiyotlar ro`yxati: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T. «Adolat» 20 1 4 y. 2. O`zbekiston Respublikasining «Mehnat kodeksi». T. «Adolat» 20 1 4 y. 3. O`zbekiston Respublikasining Mehnat huquqi. Oliy o`quv yurtlari uchun darslik. A.A.Inoyatov. –T. «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» 2002 y. 4. O`zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligi bo`yicha me`yoriy huquqiy hujjatlar to`plami. Toshkent, «Iqtisodiyot va huquq dunyosi», 200 6 y. 5. Sh.Shoraxmedov «Fuqarolik protsessual huquqi» Darslik. T. «Adolat» 2001 y. 6. O`zbekiston Respublikasining sudlar to`g’risidagi qonuni. 7. O`zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi ga sharhlar . T. TDYUI. 200 8.

O'xshashlar

Mehnat intizomi

Mehnat muhofazasi

Mehnat motivatsiyasi

Mehnat bozori statistikasi

Mehnat shartnomasini o'zgartirish