Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги - Iqtisodiyot - Referatlar

Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги

Yuklangan vaqt:

16.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

192.5 KB

Ko'chirib olish

Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги Режа : 1. Меҳнат бозори инфратузилмаси меҳнат соҳасидаги ижтимоий - иқтисодий муносабатларни тартибга солувчи механизм сифатида 2. Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмларининг ўзаро боғлиқлиги 3. Ишга жойлаштириш бўйича хусусий воситачи агентликлар ва фирмалар

Меҳнат бозори инфратузилмаси меҳнат соҳасидаги ижтимоий- иқтисодий муносабатларни тартибга солувчи механизм сифатида Кейинги вақтларда бир қанча муаллифлар меҳнат бозорини тизимли тарзда қараб чиқишга яқиндан ёндошмоқдалар. Масалан, С.А.Кузьмин меҳнат бозори институтини ўрганишнинг муҳимлигини таъкидлар экан, меҳнат бозори тизимининг тузилишини белгилаб берди. Тизимли услубиёт нуқтаи назаридан М.А. Винокуровнинг фикри анча ўринлидир. Унинг назарида «Меҳнат бозори - бу иш кучини шакллантириш, истеъмол қилиш, тақсимлаш ва қайта тақсимлаш, уни ёллаш ва ҳақ тўлаш хусусида вужудга келадиган ижтимоий-иқтисодий муносабатлар тизими бўлиб, бу муносабатлар ҳуқуқий нормалар билан тартибга солинади ва меҳнат ресурсларини бошқариш усули сифатида намоён бўлади». Меҳнат бозорининг бошқарилиши инсонни меҳнат қилиш қобилиятини таклиф қилувчи ходимларни, иш кучига бўлган талабни белгиловчи иш берувчиларни, шунингдек, уларнинг манфаатларини мувофиқлаштирувчи ва қондирувчиларни, ҳамда иш кучига бўлган таклифнинг ҳажмини, тузилишини белгилаб берувчи йўналиш ва механизмларни ҳам ўз ичига олади. Ана шу йўналишлар мажмуаси, ватанимизда амалга оширилаётган бозор шарт-шароитларига мос ҳолда тадбиқ этилган бўлиб, улар иш билан бандлик ва ишсизликни давлат йўли билан бошқаришда муҳим ўрин эгаллайди. Меҳнат бозори ҳам ҳар қандай тизим сингари ўз ривожланиш даражаси, ташқи ва ички муҳитнинг таъсир кўрсатиши билан боғлиқ равишда муайян аниқ мақсадли йўл - йўриқларга эга бўлиши лозим. Меҳнат бозори - меҳнат бозори субъектлари ва уларнинг муайян тузилмага таъсир кўрсатишининг (ахборот, ижтимоий ва иқтисодий таъсир кўрсатишининг) ижтимоий- иқтисодий тизимидир. Мазкур тизим кўп ўлчовлидир. Ундан турли ижтимоий-иқтисодий жараёнлар, чунончи касбий тайёргарлик, касбий танлаш, моддий рағбатлантириш ва натижаларга баҳо бериш, қайта ўқитиш ва ёллаш, чора белгилаш ва маркетинг сингари жараёнлар ўз ифодасини топади.

Бундан ташқари, меҳнат бозори тизими ўзаро боғланган кўпгина кичик тизимлардан (натижадорлик ва унумдорлик, меҳнатга ҳақ тўлаш ва уни нормалаш кабилардан) иборат бўлади ва уларнинг ҳар бири бир қатор вазифаларни адо этади. Меҳнат бозорида барча қатнашчиларнинг иқтисодий манфаатларини мувофиқлаштирувчи ривожланган тузилмавий таркибларнинг мавжудлиги жамиятда ходимлар учун конъюнктура ўзгаришларининг таъсирини юмшатиш, ишлаб чиқаришни оқилона ташкил этиш ва фойдани кўпайтириш имконини берадиган шарт-шароитлар яратишга қодир бўладиган меҳнат бозорини шакллантириш имконини беради. Бозор иқтисодиётига ўтиш даври шароитларида меҳнат бозорини “меҳнатга қобилиятли” ишчи кучини харид қилиш - сотишни амалга оширувчи тизим сифатида кўриб чиқиш ўринли эмас. Шунинг учун у ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти ва ижтимоий меҳнат соҳасининг очиқ, мураккаб, кўп аспектли ва ўсувчи тизимчаси бўлиб, ишчи кучига талаб-таклифнинг ҳажми, таркиби ва нисбатини шакллантирувчидир. Мазкур бозор ишчи кучи талаб ва таклифини тартибга солишда бевосита иштирок этади ва аҳолининг оқилона иш билан бандлигини шаклланиши ҳамда ишсизликни камайтиришга кўмаклашади. Меҳнат бозори инфратузилмасининг таркибий қисми асосий элементларига қуйидагилар киради: давлат муассасалари, иш билан бандликка кўмаклашувчи нодавлат тузилмалар, корхоналар ва фирмаларга кадрлар билан хизмат кўрсатиш, хусусий воситачи фирмалар, самарали иш билан бандликни таъминлайдиган жамоат ташкилотлари ва жамғармалар кабилар (1- расм). Ўзбекистон Республикасининг “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги Қонуни Республика ҳудудида доимий истиқомат қилувчи фуқароларнинг меҳнатга бўлган ҳуқуқини амалга оширишнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий шарт-шароитларини, шунингдек бу ҳуқуқни рўёбга чиқариш бўйича давлат кафолатини белгилаб берди. Ана шу қонунга мувофиқ ривожланган

меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмлари элементлари 1-расмда келтирилган. Ишлаб чиқариш моддий базасининг жиддий таркибий қайта қурилиши ва уни узликсиз янгилаб борилиши, унинг ўсиш суръатларининг пасайиши жонли меҳнатни сиқиб чиқариш жараёнини муқаррар қилиб қўяди ва иш билан бандлик муаммосини кескинлаштиради. Ривожланган мамлакатларда 80-йилларда шу нарса яққол кўзга ташландики, аҳолини иш билан бандлигини бевосита рағбатлантириш (миллий бўлимни, давлат идорасини, жамоат ишларини кенгайтириш) чора-тадбирлари ҳам, шунингдек иш билан бандликни билвосита рағбатлантириш (инвестицияларни рағбатлантириш, давлат харидларини кўпайтириш ва шу кабилар) чора-тадбирлари ҳам ўзини оқламади. Хўжалик юритишнинг ўзгариб бораётган шарт-шароитлари ишга жойлашиш ва иш кучидан фойдаланишнинг тобора кўпроқ мослашувчан шаклларини талаб қилмоқда. Мослашувчан меҳнат бозорининг таркибий қисми бўлиб, ўзига қуйидагиларни қамраб олади: мослашувчан иш билан бандлик (меҳнат фаолияти ва ёллаш ташкилий шаклларининг ҳаракатчанлиги ва ўзгарувчанлиги); иш билан бандликнинг функционал мослашувчанлиги (кенг малака ва касбий кўникмаларга эга бўлган ходимларнинг ўзаро ҳаракати); мослашувчан иш тартиблари. Бу ҳолат аҳолини меҳнатда бандликка нисбатан янгича ёндашувлар шаклланиши ҳамда кенг қамровли бандликнинг янги концепциясида ўз ифодасини топади. Меҳнат бозорида мослашувчан муносабатларнинг шаклланиб бориши мазкур бозор инфратузилмаси ривожланишида эгилувчанликни мустаҳкамлайди. Ҳар бир мамлакатда меҳнат, аҳолини иш билан бандлик ва ижтимоий сиёсат масалалари юзасидан давлат ва минтақавий идоралар тизими мавжуддир. Бу идораларнинг тузилиши ўзгариши мумкин, лекин ҳар қандай маърифатли давлат соҳалари бўйича норматив ҳужжатлар ишлаб чиқади: барча корхоналардаги меҳнат шароитлари бўйича; давлат корхоналарида ва давлат муассаларида (бюджет соҳасидаги) меҳнатга ҳақ тўлашдаги нисбатлар бўйича; аҳолининг

иш билан бандлигини бошқариш бўйича; нафақа таъминоти бўйича; ишсизларга, ногиронларга, аҳолини кам таъминланган қатламларига ёрдам кўрсатиш бўйича; иш берувчилар ва иш олувчилар вакилларининг ўзаро муносабатларини йўлга қўйиш бўйича. Минтақалардаги меҳнатни бошқариш идоралари асосий диққат эътиборини иш билан бандлик, ижтимоий сиёсат, иш берувчилар билан иш олувчилар ўзаро муносабатларини тартибга солиш масалаларига қаратадилар. Меҳнат бозори инфратузилмасининг такомиллашганлиги жамиятнинг иқтисодий ва ижтимоий жиҳатдан ривожланиш даражасини кўрсатади. Ривожланган мамлакатларда меҳнат бозори инфратузилмасига меҳнат соҳасидаги ижтимоий-иқтисодий муносабатларни тартибга солувчи механизм сифатида қаралади. Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисми элементларининг меҳнат муносабатларини тартибга солиш ва меҳнат бозорини бошқаришдаги аҳамияти мазкур бозордаги давлат сиёсатининг мақсадидан келиб чиқади. Меҳнат бозоридаги давлат сиёсатининг мақсади бўшаб қолган потенциал ишчиларнинг самарали иш билан бандлигини шакллантириш, ёппасига ишсиз бўлиб қолишга йўл қўймаслик ва очиқ ишсизликнинг ўсишини тўхтатиб туриш сифатида таърифланиши мумкин.

Ана шу мақсадга эришиш иш ўринлари эгаси бўлган иш берувчига муайян сифатига эга бўлган иш кучини сотиб олиш, бу билан ишлаб чиқариш омилларининг қўшилишини таъминлаш, иш қидираётган кишиларга эса, касб- малакасига, демографик ва бошқа тавсифларига мувофиқ мос келадиган иш ўрни танлаш имконини беради. Ишсизларга таълим олиш соҳасида (касбий қайта тайёрлаш ва малака ошириш) хизматлар кўрсатилади, уларни таъминлаш (жамоат ишлари ва бошқа вақтинча ишлар) ва ишсизлик даражасини назорат қилиш юзасидан чора тадбирлар кўрилади ва ҳоказо. Ташкилий жиҳатдан республикамизда меҳнат бозори ижтимоий институтлар тизими сифатида майдонга чиқмоқда, улардан ҳар бири қисман ёки тўла равишда меҳнатни ривожлантиришга доир қандайдир вазифани бажаради, яъни тайёргарлик, фойдаланиш, рағбатлантиришни адо этади. Шулардан давлатнинг иш билан бандлик хизмати меҳнат бозорини тартибга солишда асосий аҳамиятга эга. Давлатнинг иш билан бандлик хизмати ишчи кучини такрор ишлаб чиқаришни тартибга солишнинг янги инструментларини амалга ошириш, яъни ижтимоий институтни ташкил этиш заруриятини келтириб чиқаради, усиз бозор тўлиқ фаолият юрита олмайди. Давлат иш билан бандлик хизмати - бу ишчи кучининг уюшган бозоридир. У меҳнат ресурслари қўлланишини бир соҳадан бошқасига эркин ўтишини таъминлаб, қуйидагиларни юзага келишига имконият яратади: • жамиятнинг ҳар бир аъзосини эркин меҳнат ва шахсий даромадининг ўсиши асосида - ўз ҳаётий имкониятларини амалга оширишга кенг имкониятлар, яъни меҳнатга самарали иштиёқ механизмини яратади; • юқори меҳнат унумдорлигига иқтисодий мажбурлаш шакли сифатида ишчи кучини ташувчилар ўртасида уни янада фойдалироқ соҳаларга қўллаш бўйича рақобатни ривожлантириш; • ишлаб чиқаришни бошқариш субъектлари, ишловчининг шахси ва унинг меҳнат потенциалидан янада самарали фойдаланиш юзасидан рақобатни кучайтириш.

Иш билан бандлик хизматининг оёққа туриш шароитида барча ихтисослашган ишчи кучининг шаклланиш усули бўлиб касбга йўллаш иштирок этади. Кадрлар бозорини ўрганувчи чет эл мутахассис-маркетологларнинг фикрича, қачонки ҳозирги замон шароитида мос илмий-амалий тажрибага эга бўлганлар жами ходимлар потенциалининг 20-30 фоизини ташкил этсагина, бозор иқтисодиёти ижобий самара бериши мумкин. Халқ хўжалигидаги меҳнатда бандларнинг қарор топган тармоқ ва касбий тузилиши меҳнат ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги даражасини, иқтисодиёт ривожланишининг ижтимоий йўналиш даражасини тавсифлаб беради. Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмларининг ўзаро боғлиқлиги Аҳолини иш билан бандлигини тартибга солиш ва меҳнат бозорини бошқаришда мазкур бозор инфратузилмаси таркибий қисмининг объектлари иш билан бандлик соҳасидаги ўзаро алоқадорлиги ва боғлиқлиги қуйидаги шарт- шароитлар асосида юзага келади (1-расм): 1) меҳнат қонунчилиги; 1) иш билан бандлик соҳасидаги ижтимоий ҳамкорлик механизимининг яратилиши; 2) республика миқёсида ягона иш билан бандлик сиёсатининг юритилиши; Жаҳон тажрибасининг кўрсатишича, бозор иқтисодиёти шароитларида ижтимоий меҳнат муносабатлари тобора кўпроқ уч томонлама битимлар (ҳукумат, касаба уюшмалари вакиллари ва тадбиркорлар вакиллари) асосида ёки касаба уюшмалари билан тадбиркорлар ўртасидаги икки томонлама битимлар асосида ҳал этилмоқда. Ижтимоий меҳнат муносабатларининг бу тизими бозор иқтисодиёти мамлакатларида жаҳон урушидан ва Россия ҳамда Европадаги бир қатор мамлакатларда бўлиб ўтган революциялардан кейин кенг ривож топди.

Ижтимоий тотувликка эришиш ва уни сақлаш инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уч томонлама музокоралар ўтказиш, ижтимоий меҳнат муносабатларини тартибга солиш мақсадлари йўлида халқаро меҳнат ташкилоти (ХМТ) барпо этилган эди. Бу ташкилот ўз фаолияти давомида музокоралар жараёнини ривожлантириш ва юзага келадиган ижтимоий- меҳнат муаммоларини ва низоларини уч томонлама музокоралар ва битимлар асосида тартибга солиш (трипартизм) бўйича катта тажриба тўплади ҳамда амалий ишларни бажарди 1 . Ўзбекистон ХМТга аъзо бўлганидан кейин унинг асосий Конвенцияларини имзолаган ва ижтимоий меҳнат сиёсати соҳасида муҳим халқаро мажбуриятлар олган. Трипартизм ва ижтимоий ҳамжиҳатлик ижтимоий шерикчиликнинг энг самарали шаклидир. Бу тамойиллар иқтисодий тараққиёт ва ижтимоий адолат талабларини ҳисобга олган ҳолда ўзаро мақбул қарорлар қабул қилиш асосида давлат, тадбиркорлар ва ходимларнинг манфаатларини мувофиқлаштиришни таъминлайди. Шунингдек, иш билан бандлик соҳасида ижтимоий ҳамкорлик механизмининг такомиллашиб бориши меҳнат муносабатларида жамоа шартномаси (меҳнат шартномаси) билан тартибга солиш тизимида қатнашмайдиган иш берувчилар ва ходимлар ташкилотларини музокораларга тегишли даражалардаги битимларни тайёрлаш ва тузиш ишларига жалб этишни таъминлайдиган тадбирлар ишлаб чиқиш имконини беради. Бугунги кунда иш билан бандлик сиёсатининг асосий вазифаси меҳнатга қобилиятли фуқароларнинг меҳнат бозоридаги рақобатбардошлигини бутун чоралар билан ривожлантириш орқали тўлиқ ва эркин танланган иш билан бандликка ёрдам кўрсатиш, оммавий ишсизликни тўхтатиб қолиш ва айни вақтда корхоналарга муваффақиятли ишлаб чиқариш учун ходимларни эркин ёллаш имконини таъминлашдир. Шу тариқа, иш билан бандлик сиёсатининг асосий мақсадлари меҳнатдан фойдаланиш муаммолари, унинг самарадорлигини ошириш билан боғлиқдир. Бунга аҳолини иш билан бандлик тизимларидаги силжишлар ёрдам бериши лозим (тармоқ тузилмаси, илғор технологиялар улушининг ортиши ҳисобига касб

малака тузилмаси - малакали меҳнат ва замонавий касблар салмоғининг кўпайиши ҳисобига, демографик тузилма - анча маълумотли ёшлар ҳисобига). Иш билан бандлик сиёсатини шакллантиришнинг асосий тамойилларига риоя қилиш зарур бўлиб, улар қуйидагилардан иборат: 1) Иш билан бандлик муаммоларини ҳал этишга ҳар томонлама ёндашиш. У мазкур муаммоларни ҳал этишда давлат ҳокимияти ижроя органлари билан мамлакат субъектлари ҳокимият органлари, тадбиркорлар ва жамоат бирлашмаларининг давлат, минтақавий ва тармоқ дастурлари тизими доирасида ўзаро ёрдам кўрсатишларини назарда тутади; 2) Иш билан бандлик сиёсатини маблағ билан таъминлашнинг устиворлиги, бунда барча даражадаги бюджетларнинг тегишли имкониятларини, давлатнинг бюджетдан ташқари ижтимоий жамғармаларини, корхоналар ва меҳнаткашларнинг ўзлари, уларнинг жамоат бирлашма маблағларини бир жойга тўплашга эътибор берилиши; 3) Меҳнат бозорининг барча элементларини мувозанатли тартибга солиш, бунда фақат ишчи кучига, иш ўринларига бўлган талабни қондириш ва иш билан бандлик ҳамда ишсизликнинг муайян, исталган даражасига эришиш назарда тутилмасдан, шу билан бирга иш кучини таклиф этиш, унинг сифати ва қиймати (нархи), иш ўринлари динамикаси кўрсаткичларига, иқтисодий жиҳатдан фаол аҳолининг меҳнат қилиш сабабларига таъсир кўрсатиш ҳам ҳисобга олиниши керак; 4) Давлатнинг аҳолини меҳнатда бандлик сиёсати доирасида ишлаб чиқариладиган ва жорий этиладиган дастурлар ҳамда тадбирларни иқтисодий самарадорлиги. Аҳолини иш билан таъминлашга кўмаклашиш жамғармаси маблағларини фаол ва нофаол йўналишларига сарфлаш бўйича жамоат ишларини ташкил этишда маҳаллий ҳокимият органлари меҳнат органлари билан алоқадорликда амалга оширадилар. Ўзбекистон Республикасининг “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида” ги Қонунининг 22-моддасига мувофиқ “Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари

меҳнат органларининг таклифига кўра ва уларнинг иштирокида аҳолини иш билан таъминлаш мақсадида ўз мулкидаги корхоналар, муассасалар ва ташкилотларда ҳамда шартномалар асосида бошқа корхоналар, муассасалар ва ташкилотларда ҳақ тўланадиган жамоат ишларининг амалга оширилишини ташкил этадилар”. Ҳақ тўланадиган жамоат ишлари - фуқароларнинг меҳнат қилиш борасидаги давлат томонидан кафолатланадиган ҳуқуқларидан биридир. Жамоат ишлари қоида тариқасида, меҳнат органлари томонидан белгиланган тартибда ишсиз шахс деб эътироф этилган фуқаролар учун дастлабки касб тайёргарлигини талаб қилмайдиган, ижтимоий фойдали йўналишга эга бўлган вақтинчалик меҳнат фаолияти ҳисобланади. Ишга жойлаштириш бўйича хусусий воситачи агентликлар ва фирмалар Ўзбекистон халқ хўжалигида аҳолининг меҳнатда бандлик тузилмасининг ўзгариш истиқболлари биринчи навбатда ишлаб чиқариш тузилмаларида рўй бераётган ўзгаришларга боғлиқдир. Ана шу тармоқ гуруҳларидаги иш билан бандлар сони бир хилда ўсаётгани йўқ - энг паст суръатлар моддий буюмлашган ишлаб чиқариш тармоқларида, энг юқори суръатлар ишлаб чиқариш инфратузилмаси тармоқларидадир. Индустриал тармоқларнинг ривожланишидаги узоқ давом этадиган йўналишлар шунга олиб келадики, меҳнатда бандларнинг касбий таркиби ана шу тармоқлар таъсири остида вужудга келди. 2006-2009 йилларда мамлакат меҳнат ресурслари 17,5%га ўсди, йилига ўртача ўсиш 3,1% га тенг бўлди. Меҳнат салоҳиятнинг тез суръатлар билан ўсиши иш билан бандиликни таъминлаш муаммосини кўндаланг қилиб қўймоқда. Мамлакатда 2009 йилда 900 мингдан зиёд иш жойи яратилди, улардан 70- 75%и қишлоқ жойларда. Кичик ва хусусий бизнес иш жойлари яратилишининг сезиларли манбаси бўлиб қолмоқда. Ҳозирги кунда фақатгина кичик корхона ва микро фирмалар да 900 мингдан ортиқ киши ишламоқда. Қишлоқ хўжалиги ишчи кучларини камайиши ва бошқа фаолият турларига-

хизматлар соҳаси, кичик бизнесга-қайта тақсимланиши кўламлари сезиларли ўсди. Иқтисодиётдаги тузилмавий ўзгаришларга мос равишда ва аҳолининг меҳнат танловининг ўзгарганлиги сабабли, иш билан бандликнинг тармоқлараро таркиби ўзгармоқда. Қишлоқ хўжалигида иш билан бандлик улуши қисқармоқда (сўнгги 7 йил мобайнида 38,0% гача), ижтимоий соҳа, ахборот таъминотида ишловчилар сонининг нисбатан кўпайиши аниқланган. Иш ўринлари таркибида малакасиз, кам малакали меҳнатни талаб қиладиган ўринлар улуши юқори даражада сақланиб қолиши юксак касб маҳорати ва билимнинг қадрини пасайтиради, бунинг оқибатида таълим сифатининг нуфузи тушуб кетади. Малакали кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлашда ривожланаётган индустриал тармоқлар билан таълим (олий) муассасалари ўртасида кадрларни етказиб бериш бўйича алоқадорлик ва узвийликни таъминлаш зарур. Меҳнат бозорининг ҳудудлараро ва тармоқлараро аҳволи ҳақида ишончли ва тўлиқ маълумотнинг йўқлиги ишчи кучи сафарбарлигига салбий таъсир кўрсатади. Республикамиз иш билан бандлик хизмати органлари олдида турган асосий вазифалардан меҳнат бозори суъбектлари ўртасида иш билан бандлик масалалари бўйича ахборот тизимини вужудга келтиришдан иборат. Иш билан бандлик хизматининг иш самарадорлигини ошириш ва мижозларга хизмат кўрсатиш сифатини яхшилашнинг асосий шартларидан бири ахборот марказини ташкил қилишдан иборат. Маълумки, меҳнат билан вақтинча бандликнинг муддати бир кундан (кунбай ишлаш) тортиб икки йилгача ёки аниқ белгиланган муддатгача давом этиши мумкин. Кейинги йилларда муайян муддатга мўлжалланган меҳнат билан вақтинча бандлик ва воситачи фирмалар орқали вақтинча иш билан бандлик шакллари анча кенгроқ ёйилмоқда. Ҳозирги шароитда ривожланган мамлакатларда кўпчилик фуқаролар меҳнат бўлимлари орқали эмас, балки корхоналар ва ташкилотларнинг бевосита кадрлар хизматига мурожаат қилиб ёки хусусий воситачи агентликлар ёрдамида ишга

жойлашмоқдалар. Корхоналар мазкур фирмалар орқали муайян категориядаги ва мутахассисликдаги иш кучини вақтинча ёллашга буюртмаларини расмийлаштирадилар. Фирмалар контракт шартларига мувофиқ ўз ходимларига иш ҳақи тўлайдилар. Маълум миқдордаги ижтимоий тўловлар ва имтиёзлар билан таъминлайдилар, оралиқ касблар бўйича тайёргарлик ишларини амалга оширадилар. Меҳнаткашларни воситачилик фирмалари орқали ишга ёллаш иш қидиришни осонлаштиради, ишсизлик даврини қисқартириш соҳасида меҳнатда бандликка муайян кафолатлар беради, касбий тайёргарликнинг муайян турларини олиш имкони яратилади. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, воситачи фирмалар орқали ишга юқори малакали ходимларга нисбатан ҳам тобора кенгроқ тадбиқ этилмоқда. Бу ҳол, масалан, ишлаб чиқариш юқори унумли, автоматлашган техника ва технология билан таъмин этилган ҳолларда юз бермоқда. Асбоб-ускуналарни созлаш, жорий таъмирлаш учун малакали ишчилар, дастурий ходимлар, ишчи кучининг махсус билим ва кўникмаларга эга бўлган бошқа тоифалари керак бўлади. Муаммони ҳал этишнинг битта йўли кадрларни фирма ичида тайёрлаш ва қайта тайёрлашдан иборат бўлиб, у маълум даражада чиқимлар қилинишини талаб этади. Муаммони ҳал этишнинг кўпгина корхоналар учун анча қулай иккинчи йўли - малакали ходимларни воситачилар орқали вақтинча ёллашдир. Ўзбекистонда ташқи меҳнат миграцияси агентлиги олдида меҳнат бозори инфратузилмасини ривожлантиришда ташқи меҳнат миграцияси ва иш кучи экспорти меҳнат бозорининг ривожланишида муҳим аҳамиятга эга. Ишчи кучи экспорти - бу ишчи кучини бирор мамлакатга маълум муддатга шартнома асосида фойдаланиш шарти билан сотилишидир. У бошқа экспорт товарларидан маълум муддатга фойдаланиши билан фар қ қилади. Ишчи кучи экспорти талайгина фойдалилик жиҳатларга эга: • яъни, мамлакатимизда ишчи кучи таклифига талаб етарли даражада эмас. Ишчи кучи экспорти эса, бу муаммони ҳал этишга ёрдам беради. Экспорт натижасида ишсизлар маълум муддатга иш билан таъминланадилар;

• ишчи кучи жаҳон бозорига чиқарилгач, рақобатчилик муҳити унга сифатлилик, мукаммаллик, ишончлилик каби бир қанча талабларни қўяди. Бозордаги мавжуд шиддатли рақобатга бардош берган ҳар қандай товар, табиийки, ички бозорда ҳам юқори сифатга ва юқори қийматга эга бўлади. Шу билан бирга жаҳон меҳнат бозорига чиққан товар - ишчи кучи илғор мамлакатлар тажрибасини, замонавий, мукаммал технологиялар сирини ўзлаштириб янада юқори сифатга эришади, ўз касби бўйича зарур ахборотлар ҳажмини кенгайтириб, малакавий самарадорлик даражасини мустаҳкамлайди; • хорижий мамлакатда малака ошираётган ишчи кучи эгасида тил ўрганиш имконияти пайдо бўлади; • ишчи кучи экспортидан келган тушум ЯММнинг таркибий қисми бўлмиш миллий даромаднинг ўсишига олиб келади; • ишчи кучи экспорти ўз навбатида малакали ишчи кучи импортининг камайишига олиб келади. Бунинг натижасида республикамизнинг малакали ишчи кучига бўлган талаби ўз ишчи кучи ҳисобига қондирилади ва ортиқча харажатга ҳожат қолмайди; • экспорт қилинган ишчи кучи мамлакатга чет эл валютаси тушумини кўпайтиради.

Хулоса: Меҳнат бозори инфратузилмасининг таркибий қисми асосий элементларига қуйидагилар киради : давлат муассасалари , иш билан бандликка кўмаклашувчи нодавлат тузилмалар , корхоналар ва фирмаларга кадрлар билан хизмат кўрсатиш , хусусий воситачи фирмалар , самарали иш билан бандликни таъминлайдиган жамоат ташкилотлари ва жамғармалар кабилар . Ривожланган мамлакатларда меҳнат бозори инфратузилмасига меҳнат соҳасидаги ижтимоий-иқтисодий муносабатларни тартибга солувчи механизм сифатида қаралади. Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисми элементларининг меҳнат муносабатларини тартибга солиш ва меҳнат бозорини бошқаришдаги аҳамияти мазкур бозордаги давлат сиёсатининг мақсадидан келиб чиқади. Меҳнат бозоридаги давлат сиёсатининг мақсади бўшаб қолган потенциал ишчиларнинг самарали иш билан бандлигини шакллантириш, ёппасига ишсиз бўлиб қолишга йўл қўймаслик ва очиқ ишсизликнинг ўсишини тўхтатиб туриш сифатида таърифланиши мумкин. Меҳнат бозорида барча қатнашчиларнинг иқтисодий манфаатларини мувофиқлаштирувчи ривожланган тузилмавий таркибларнинг мавжудлиги жамиятда ходимлар учун конъюнктура ўзгаришларининг таъсирини юмшатиш, ишлаб чиқаришни оқилона ташкил этиш ва фойдани кўпайтириш имконини берадиган шарт-шароитлар яратишга қодир бўладиган меҳнат бозорини шакллантириш имконини беради. Меҳнаткашларни воситачилик фирмалари орқали ишга ёллаш иш қидиришни осонлаштиради, ишсизлик даврини қисқартириш соҳасида меҳнатда бандликка муайян кафолатлар беради, касбий тайёргарликнинг муайян турларини олиш имкони яратилади.

Адабиётлар : 1. Абдураҳмонов Қ.Х. Холмўминов Ш.Р. Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси (ўқув қўлланма). -Т.: “Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамғармаси нашриёти”, 2004. 2. Абдураҳмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти (дарслик). -Т.: “Меҳнат”, 2009. 3. Абдураҳмонов Қ.Х., Мамарасулов Ф.У Аҳолининг иш билан бандлигини инфраструктураси.Т.: “ТДИУ”, 2000. 4. Абдураҳмонов Қ.Х. ва бошқалар. Мехнат иктисодиёти ва социологияси. - Т.: “Ўқитувчи”, 2001. 5. Абдураҳмонов Қ.Х. ва бошқалар. Ходимларни бошқариш (дарслик). -Т.: Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамғармаси нашриёти. 2004. 6. Барр Н. Рынок труда и социальная политика в Центральной и Восточной Европе. -М.: 1997. 7. Варфоломеева О.А. Становление инфраструктурў рўнка труда в переходной экономике. - СПб., Издательство СПбУЭФ. 2001.

O'xshashlar

Меҳнат бозори инфратузилмаси функционал элемент лари ва таркибий қисмлари

Меҳнат бозори инфратузилмаси фанининг моҳияти, предмети ва мазмуни

Меҳнат бозори инфратузилмаси ташкилий таркиблари фаолиятларининг истиқболлари

Меҳнат бозори ва бандлик муаммолари

Меҳнат бозори ва бандлик муаммолари