logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Меҳмонхоналарнинг ташкилий-бошқарув тузилмаси

Меҳмонхоналарнинг ташкилий-бошқарув тузилмаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

601 KB
Ko'chirib olish
Меҳмонхоналарнинг ташкилий-бошқарув тузилмаси Режа: 1. Меҳмонхоналарни бошқариш тузилмаси 2. Меҳмонхонанинг асосий функциялари ва хизматлари 3. Бошқарув олий бўғини раҳбарларининг функциялари 4. Меҳмонхона бошқарувчиси қошидаги ижрочи директорлар гуруҳи 5. Қабул қилиш ва жойлаштириш хизмати 6. Бош маъмур офиси 7. Тунги аудитор 8. Тарифлар ва тариф сиёсати 9. Фоиз тарзидаги фойдани бошқариш 10. Маъмурий-хўжалик (кастелян) хизмати 1. Меҳмонхоналарни бошқариш тузилмаси Меҳмонхоналар нафақат иқтисодий фаолият корхоналарининг муҳим тури, балки бошқариш мақсадлари ва вазифалари бўлимлар ва муайян ходимлар ўртасида тақсимланиши билан тавсифланувчи мураккаб ташкилий тузилма ҳамдир. Бошқаришнинг ташкилий тузилмаси деганда бир-бирига бўйсунадиган тарзда жойлашган, бошқарувчи ва бошқарилувчи тизимлар ўртасидаги алоқани таъминловчи бошқарув бўғинларининг мажмуи тушунилади. Бошқаришнинг ташкилий тузилмаси ташкилот муайян кичик тизимларининг таркиби, ўзаро нисбати, жойлашиши ва ўзаро алоқаларидан таркиб топади. Бундай тузилмани ташкил этиш энг аввало, ташкилотнинг муайян бўлимлари ўртасида ҳуқуқлар ва жавобгарликни тақсимлашни назарда тутади. Меҳмонхонани бошқариш тузилмасида қуйидаги таркибий қисмлар фарқланади: бошқарув бўғинлари (бўлимлар), бошқарув даражалари (поғоналари) ва бошқарув алоқалари – горизонтал ва вертикал алоқалар. Бошқарув бўғинларига меҳмонхонанинг таркибий бўлимлари, шунингдек, тегишли бошқарув функцияларини ёки уларнинг бир қисмини бажарувчи муайян мутахассислар (масалан, бир нечта таркибий бўлимлар фаолиятини тартибга солувчи ва мувофиқлаштирувчи менежерлар) киради. Бошқарув бўғинини ташкил этиш замирида бошқарув муайян функциясининг бўлим томонидан бажарилиши ётади. Бўлимлар ўртасида ўрнатиладиган алоқалар горизонтал хусусиятга эга бўлади. Бошқарув даражаси деганда меҳмонхонани бошқариш тизимида муайян поғонани эгаллайдиган бошқарув бўғинлари мажмуи тушунилади. Бошқарув поғоналари ўртасида вертикал алоқалар ўрнатилади ва улар бир-бирига бўйсунади: бошқарувнинг нисбатан юқори поғонаси менежерлари муайянлаштирилиб, қуйи бўғинларга тушириладиган қарорлар қабул қилади. Меҳмондўстлик саноатини бошқариш амалиётида ташкилий тузилмаларнинг қуйидаги турлари айниқса кенг тарқалган:  чизиқли (поғонали) ташкилий тузилма;  функционал ташкилий тузилма;  чизиқли-функционал ташкилий тузилма. Бошқарувнинг чизиқли (поғонали) ташкилий тузилмаси. Меҳмонхонада чизиқли (поғонали) алоқалар поғона менежери, яъни меҳмонхона (қоида тариқасида, кичик меҳмонхона) ёки унинг таркибий бўлимлари (йирик меҳмонхонада) фаолияти учун тўла жавоб берувчи шахс қабул қилган бошқарув қарорлари ва тарқатган ахборотнинг ҳаракатини акс эттиради. Бу бошқарувнинг энг содда ташкилий тузилмаларидан биридир. У ҳар бир таркибий бўлим барча ваколатларга эга бўлган, барча бошқарув функцияларини бажарадиган раҳбар томонидан бошқарилиши билан тавсифланади (5.1-расм). Корхона р аҳ бари А поғона раҳбари Б поғона раҳбари Ижрочилар ижрочилар расм. Ташкилотни бошқаришнинг чизиқли тузилмаси расмдан кўринадики, чизиқли бошқаришда ҳар бир бўғин ва ҳар бир ходим битта раҳбарга эга бўлади. Бошқаришнинг барча командалари ана шу шахс орқали битта канал бўйлаб ўтади. Бу ҳолда бошқарув бўғинлари ўзлари бошқарувчи объектлар фаолиятининг барча натижалари учун жавоб берадилар. Бунда ҳар бир объектга алоҳида раҳбар тайинланади ва уларнинг ҳар бири барча турдаги ишларни бажаради ва мазкур объектни бошқариш билан боғлиқ қарорлар қабул қилади. Бошқарувнинг чизиқли тузилмасида қарорлар «юқоридан пастга» занжир бўйлаб узатилгани, бошқарув қуйи бўғинининг раҳбари нисбатан юқори бўғин раҳбарига бўйсунгани учун муайян ташкилот раҳбарларининг ўзига хос иерархияси шаклланади. Айни ҳолда яккабошчилик принципи амал қилади. Унинг моҳияти шундан иборатки, барча ходимлар фақат битта раҳбарнинг буйруқларини бажаради. Юқори бошқарув органи ижрочиларнинг бевосита бошлиғини четлаб ўтиб, уларга кўрсатма бериш ҳуқуқига эга бўлмайди. Бошқарувнинг чизиқли тузилмаси мантиқан изчилроқ ва шаклан аниқроқ бўлса-да, унча мослашувчан эмас. Мазкур тузилма оддий барқарор масалаларни ечишга мўлжалланганлиги сабабли унинг доирасида комплекс масалаларни ечиш анча қийин кечади. Чизиқли ташкилий тузилманинг ўзига хос ижобий томонлари ва камчиликлари бор. Бошқарув чизиқли ташкилий тузилмасининг ижобий томонлари: 1) фармойишларнинг бирлиги ва аниқлиги; 2) ижрочилар ҳаракатларининг мувофиқлаштирилганлиги; 3) бошқаришнинг соддалиги (алоқа канали битта); 4) жавобгарлик аниқ белгилаб қўйилиши; 5) вазифалар тезкор ҳал этилиши; 6) ўз бўлими фаолиятининг пировард натижалари учун раҳбар шахсан жавоб бериши. Бошқарув чизиқли ташкилий тузилмасининг камчиликлари: 1) раҳбарга катта талаблар қўйилади; у бошқарувнинг барча функциялари бўйича самарали раҳбарликни таъминлаш учун ҳар томонлама пухта тайёрланган бўлиши керак; 2) қарорларни режалаштириш ва тайёрлаш бўлими мавжуд эмас; 3) ахборот, қўл остидаги ходимлар, юқори раҳбарлар билан ҳаддан ташқари кўп; 4) бундай бошқарув шароитида буйруқбозлик ва расмиятчилик пайдо бўлиши хавфи кучли. Бошқарувнинг функционал ташкилий тузилмаси. Функционал бошқариш чизиқли бошқарув тизимида қарорлар қабул қилиш учун зарур бўлган муайян ишларни бажаришга ихтисослашган бўлимлар томонидан амалга оширилади (5.2-расм). расм. Ташкилотни бошқаришнинг функционал тузилмаси Бунда муайян функцияларни бажариш мутахассислар зиммасига юкланади. Ташкилотда, қоида тариқасида, бир соҳа мутахассислари таркибий бўлимларга бирлаштирилади, масалан, маркетинг бўлими, қабул қилиш ва жойлаштириш бўлими, режа бўлими ва ҳ.к. Шундай қилиб, ташкилотни бошқаришнинг умумий вазифалари, ўрта бўғиндан бошлаб, функционал мезонга кўра ажратилади. Шунинг учун ҳам мазкур тузилма бошқарувнинг функционал тузилмаси деб аталади. Функционал бошқариш чизиқли бошқариш билан ёнма-ён амал қилади ва бу ижрочилар икки томонга бўйсунишига олиб келади. 5.2-расмдан кўринадики, бошқаришнинг барча функцияларини билиши ва бажариши лозим бўлган универсал менежерлар (5.1-расмга қаранг) ўрнига ўз соҳасида юқори малакага эга бўлган ва маълум йўналиш (масалан, режалаштириш ва прогноз қилиш) учун жавоб берадиган мутахассислар Бош менеджер Б функционал ращбар: ташкил этиш функцияси. Ташкилий былим ва щ.к.А функционал ращбар: режалаштириш функцияси. Режа былими Ижрочилар Ижрочилар Ижрочилар штати пайдо бўлади. Бошқарув аппаратининг бундай ихтисослашуви меҳмонхона фаолиятининг унумдорлигини оширади. Чизиқли тузилма сингари, функционал тузилманинг ҳам ўзига хос ижобий томонлари ва камчиликлари бор. Функционал тузилманинг ижобий томонлари: 1) муайян функцияларнинг бажарилиши учун жавоб берадиган мутахассислар юқори малакага эга бўлади; 2) поғона менежерлари айрим махсус масалаларни ҳал қилишдан озод этилади; 3) ҳодисалар ва жараёнлар стандартлаштирилади, формаллаштирилади ва дастурлаштирилади; 4) бошқарув функцияларни бажаришдаги такрорланишларга ва параллелизмга чек қўйилади; 5) кенг соҳа мутахассисларига бўлган эҳтиёж камаяди. Функционал тузилманинг камчиликлари: 1) функционал бўлимлар ўзига топширилган функцияларни сифатли бажаришдан манфаатдор бўлиб, «бегона» функциялар учун ҳам, бутун корхонанинг умумий фаолияти учун ҳам жавоб бермайди; 2) турли функционал бўлимлар ўртасида муттасил алоқа ўрнатиш қийинлашади; 3) ҳаддан ташқари марказлашиш ҳолатлари вужудга келади; 4) қарорлар қабул қилиш таомиллари узайиб кетади; 5) ташкилий тузилма ўзгаришларга мослашиши анча қийин кечади. Бошқаришнинг чизиқли-функционал тузилмаси чизиқли тузилманинг ҳам, функционал тузилманинг ҳам камчиликларини анча бартараф этади. Меҳмонхонани бошқаришнинг чизиқли-функционал (штабли) тузилмаси. Бошқаришнинг мазкур тузилмасида бутун ҳокимиятни маълум жамоани бошқарувчи поғона раҳбари ўз зиммасига олади. Муайян масалаларни ечишда ва тегишли қарорлар, дастурлар, режаларни тайёрлашда унга функционал бўлимлар (бошқармалар, хизматлар, бюролар ва ҳ.к.)дан ташкил топган махсус аппарат ёрдам беради (-расм). расм. Ташкилотни бошқаришнинг чизиқли-функционал тузилмаси Бу ҳолда бўлимнинг функционал тузилмалари бош поғона раҳбарига бўйсунади. Ўз қарорларини улар ё бош раҳбар орқали, ё (ўз ваколатлари доирасида) бевосита ижрочи хизматларнинг тегишли раҳбарлари орқали амалга оширади. Шундай қилиб, чизиқли-функционал тузилма поғона раҳбарлари қошидаги махсус бўлимларни ўз ичига олади. Чизиқли-функционал тузилма ҳам ўз ижобий томонлари ва камчиликларига эга. Чизиқли-функционал тузилманинг ижобий томонлари: 1) ходимларнинг ихтисослашуви билан боғлиқ қарорлар ва режалар пухтароқ тайёрланади; 2) бош поғона менежери муаммоларни муфассал таҳлил қилишдан озод этилади; 3) маслаҳатчилар ва экспертлар жалб қилиниши мумкин. Чизиқли-функционал тузилманинг камчиликлари: 1) ишлаб чиқариш бўлимлари ўртасида горизонтал даражада яқин алоқалар мавжуд эмас; Юридик хизмат Бош менежер Техник директор Жойлаштириш быйича директор Ов=атланиш быйича директор Былимлар Социологик тад=и=отлар сектори 2) жавобгарлик етарли даражада аниқ белгиланмаган, чунки қарорни тайёрловчи, қоида тариқасида, уни амалга оширишда қатнашмайди; 3) вертикал алоқалар тизими ҳаддан ташқари ривожланган, яъни ҳаддан ташқари марказлашиш ҳолатлари мавжуд. Кўриб чиқилган ташкилий тузилмалар асосий бўлиб, муайян бошқариш объектига нисбатан муфассаллаштирилиши мумкин. Меҳмонхона корхонасининг ташкилий тузилмаси унинг вазифаси, номер фондининг сиғими, меҳмонларнинг ўзига хос хусусиятлари ва бошқа бир қанча омиллар билан белгиланади. Меҳмонхонани бошқаришнинг намунавий пирамидал тузилмаси 5.4- расмда ифодаланган. расм. Меҳмонхонани бошқаришнинг намунавий пирамидал тузилмаси Меҳмонхонанинг барча раҳбарлари бошқарув функцияларини бажарса- да, улар меҳнат фаолиятининг айни бир тури билан шуғулланади деб бўлмайди. Айрим раҳбарлар бошқа раҳбарларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш билан шуғулланади. Сўнгги зикр этилган раҳбарлар эса, ўз навбатида, қуйи бўғин менежерларининг ишини мувофиқлаштиради. Техник даража Институционал даража Бош=арув даражаси Ме ҳ монхона эгаси Бош директор Б ў лимларнинг директорлари Хизматларнинг директорлари (менежерлар) Смена бошли=лари, бош ходималар Катта официантлар, метрдотеллар, катта портьелар Олий бы\ин бош=аруви Ырта бы\ин бош=аруви +уйи бы\ин бош=аруви Нобошқарув ходимлари – маҳсулот ишлаб чиқарувчи ва хизматлар кўрсатувчи одамлар ишини мувофиқлаштирувчи раҳбар даражасигача шундай давом этади. Расмдаги пирамида шакли бошқарувнинг қуйи даражасидан бошлаб, ҳар бир кейинги даражасида одамлар сони олдингидан камроқ бўлишини кўрсатади. Меҳмонхона корхонасини бошқаришнинг олий даражаси меҳмонхона эгаси ва бош директоридан ташкил топади. Улар стратегик хусусиятга эга бўлган умумий қарорлар қабул қилади. Бунда жисмоний шахс ёки корпорация меҳмонхона эгаси бўлиши мумкин. Меҳмонхона эгаси томонидан белгиланадиган меҳмонхонанинг стратегик мақсадига корхонани бозорнинг муайян сегментига, чунончи: группавий туристларга ёки якка тартибда саёҳат қилувчи туристларга, дам олиш ва соғлиғини тиклашга ҳаракат қилувчи туристларга ёки конгресслар ва конференцияларнинг иштирокчиларига хизмат кўрсатишга йўналтириш мисол бўлиши мумкин. Стратегик мақсадни ривожлантира бориб, меҳмонхона эгаси меҳмонхона комплекси таркибидаги ресторан фақат ўз меҳмонларига хизмат кўрсатишини белгилаб қўйиши мумкин. Шунингдек, корхонанинг асосий мақсадига мувофиқ, меҳмонхонада жойлаштиришга муайян даражада нархлар белгиланиши мумкин. Бундай қарорлар ва вазифалар умумий қарорлар ва вазифалар тоифасига киради. Корхонанинг катта-кичиклиги, уни қуриш учун жой танлаш, унинг архитектураси ва интерьери, мебели, ускуналари, ходимларни танлаш ана шу қарорлар ва вазифаларга боғлиқ бўлади. 2. Меҳмонхонанинг асосий функциялари ва хизматлари Йирик меҳмонхонани бошқаришнинг намунавий схемаси тахминан 5.5- расмда ифодаланган кўринишга эга бўлади. расм. Йирик меҳмонхонани бошқариш схемаси Табиийки, ҳар бир меҳмонхонанинг ташкилий тузилмаси ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Масалан, бронлаштириш бўлими тижорат бўлими таркибига кириши мумкин, харидлар бўлими молиявий директорга бўйсуниши мумкин, банкет хизмати овқатланиш хизмати таркибига кириши мумкин. Баъзан бош ошпаз бевосита бош директорга бўйсунади, овқатланиш хизматининг менежери эса фақат официантларни бошқаради ва ҳ.к. Мещмонхона эга (акциядорлари) Директорлар кенгаши (президент) Бош директор +абул =илиш хизмати менежери ( Front office mng ) Хыжалик хизмати менежери ( Housekeepi ng mng ) Тижорат былими директори (Sales and marketing mng) Ов=атлани ш хизмати директори ( Food @ Beverage ) Молия директори ( Controller) Бош мущанди с Харидлар былими директори Ходимлар быйича менежер Рыйхатг а олиш хизмати Бронлаш - тириш хизмати Ходималар, фаррошлар Бош ошпаз Ресторан директори Хавфсизлик хизмати Кадрлар былими Таълим былими Консьерж хизмати Сотувла р быйича менежер лар ошпаз Официан тлар Бош бармен Банкет хизмати Бармен Меҳмонхона тоифасига қараб, унинг бошқарув тузилмасида тегишли бўлимлар, масалан, бизнес маркази, фитнесс маркази, врач (баъзан ҳатто кичик поликлиника) мавжуд бўлади. Курорт меҳмонхонасида «дам олиш бўйича директор» лавозими ҳам бўлади. Англия меҳмонхоналарида қабул қилинган бошқариш схемасининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, қабул қилиш хизмати ( Front office ) хўжалик хизматининг директорига бўйсунади, қабул қилиш хизматида эса айрим бўлимларни катта ходимлар, масалан, катта телефонист, катта ҳаммол, катта кассир, ахборот хизмати сардори, бронлаштириш хизмати сардори ва ш.к. бошқаради. Кичик меҳмонхоналар, табиийки, анча содда бошқарув тузилмасига эга бўлади. Аммо асосий бўлимлар ўзига хос функциялари билан сақланиб қолади. расмда машҳур Holliday Inn меҳмонхоналар тармоғига кирувчи кичик (130 номерли) меҳмонхонани бошқариш тузилмаси ифодаланган. расм. Кичик меҳмонхонани бошқариш тузилмаси Стандарт мотелларда бошқаришнинг энг оддий схемаси тахминан қуйидаги кўринишга эга бўлади: 100 номерли мотелда директорга қабул қилиш ва молия хизматининг тўрт клерки, хўжалик хизматининг бошлиғи Бош директор Ов=атла ниш хизмати директо ри ( F & B ) «Мещмон хизмати» директори (Guest service mng) Хыжалик хизматининг директори (Executive Hous-keeper) Бош мущандис Конт - роллер Ходимлар хизмати директор и Ресто - ран дирек - тори Бан - кет мене жер и Дам оли ш быйи ча мене жер +абул =илиш хизмати клерклар иХодималар Таъмирловчил ар Бухгалтерия бевосита бўйсунади, хўжалик хизмати бошлиғининг қўл остида саккиз ходима, тўққиз паж ( bellman ) (улар мижозларнинг автомобилларини парковка қилиш билан ҳам шуғулланади) ва бир таъмирловчи (электр ва сантехника ишларини бажарувчи) ишлайди. Юқори даражали йирик меҳмонхоналарда эса, аксинча, бошқарув поғоналари сони кўпаяди: масалан, бош директор уч ўринбосарга (номер фонди, овқатланиш ва маъмурий хизматлар бўйича) эга бўлади. Номер фонди директорига қабул қилиш хизмати, хўжалик хизмати (ходималар ва фаррошлар, кирхона, кимёвий тозалаш шохобчаси ва ш.к.) бўйсунади. Умумий овқатланиш директорига ошхона, ресторанлар, барлар, банкет хизмати, номерларда хизмат кўрсатиш бўлими бўйсунади. Маъмурий ишлар бўйича директорга контроллер, маркетинг ва сотувлар бўлими менежери, бош муҳандис, хавфсизлик хизмати ва ходимлар бўлими бўйсунади. Меҳмонхона мулкдори давлат, муниципалитет, жисмоний шахс, акциядорлик жамияти бўлиши мумкин. Акциядорлар директорлар кенгашини сайлайди (акциядор сайлайдиган кенгаш аъзолари сони унга тегишли акциялар миқдорига мутаносиб бўлади). Директорлар кенгаши бош директорнинг ишини назорат қилади, молиявий режа ( budget )ни тасдиқлайди, бош директорнинг режа ижроси тўғрисидаги ҳисоботини тинглайди. Директорлар кенгаши мажлиси одатда йилнинг ҳар чорагида бир марта чақирилади. Махсус адабиётларда меҳмонхона бўлимлари танланган мезонга кўра муайян гуруҳларга бирлаштирилади. Масалан, меҳмонхонанинг асосий (даромадни шакллантирувчи) бўлимлари ( Revenue centers ) ва ёрдамчи бўлимлари ( Support centers ) фарқланади. Асосий бўлимларга номер фонди, ресторанлар, барлар, ёрдамчи бўлимларга эса – техник бўлим, кадрлар бўлими, бухгалтерия киради. Меҳмонхона хизматларини front of the house ва back of the house га таснифлаш услуби кенг тарқалган бўлиб, мазкур услуб замирида меҳмонхона муайян бўлими ходимларининг мижозлар билан алоқа қилиш даражаси ётади. Қабул қилиш хизмати, ресторан front of the house ãà, ошхона ва бухгалтерия ýñà - back of the house га киради. Сўнгги зикр этилган гуруҳ хизматчилари мижозлар билан бевосита алоқа қилмайди. Мазкур гуруҳларнинг ходимлари ҳар хил дастурлар бўйича ўқитилади, улар хизмат кўрсатадиган хоналар аниқ ажратилади. Ҳатто уларнинг форма кийими ҳам фарқ қилади. 3. Бошқарув олий бўғини раҳбарларининг функциялари Бош директор меҳмонхонадаги биринчи шахс ҳисобланади ва мумкин бўлган барча ваколатларга эга бўлади. Меҳмонхонада у кема капитани вазифасини бажаради. Бош директор меҳмонхонанинг иш услубини белгилайди. Бош директор иккита асосий вазифани бажаради: биринчидан, у меҳмонхонани шундай бошқариши керакки, меҳмоннинг барча эҳтиёжлари қондирилсин ва унда меҳмонхонага яна ташриф буюриш истаги уйғонсин; иккинчидан, у ўзининг меҳмонхона эгаси олдидаги мажбуриятларини бажариши, меҳмонхонанинг даромаддорлигини таъминлаши лозим. Йирик меҳмонхоналарда бош директор ўз фаолиятида бошқарувга таянади. Бошқарувга одатда меҳмонхона барча йирик бўлимларининг раҳбарлари киради. Турли директорлар ҳар хил иш услубидан фойдаланади. Авторитар ва демократик иш услублари фарқланади. Бунда у ёки бу услубнинг афзаллиги аниқланмаган. Кичик меҳмонхоналарда кўпроқ авторитар иш услуби қўлланади. Юқорида қайд этиб ўтганимиздек, бу меҳмонхона бизнеси азалдан оилавий бизнес тарзида, оила бошлиғининг раҳбарлиги остида ривожланганлиги билан изоҳланади. Бош директор меҳмонхона ходимлари ишига кундалик раҳбарликни амалга оширади, қўл остидаги ходимларнинг ишини назорат қилади ва юзага келган барча муаммоларни ҳал қилади. Шу билан бирга, у бошқарувнинг стратегик вазифалари бажарилишини ҳам таъминлаши лозим. Бош директор меҳмонхонанинг молиявий режасини директорлар кенгаши эътиборига ҳавола этади ва унинг бажарилиши учун жавоб беради. Йиллик режалардан ташқари, бош директор узоқ муддатли (одатда, беш йиллик) режа ишлаб чиқилиши учун жавобгар бўлади. Мазкур режада корхонанинг узоқ муддатли мақсадлари белгилаб қўйилиши ва мазкур мақсадларга эришиш стратегиялари ишлаб чиқилиши лозим. Ушбу стратегиялар тегишли молиявий, ташкилий ва моддий ресурслар билан таъминланиши керак. Беш йиллик режалардан ташқари, кўпинча икки йиллик режалар ҳам ишлаб чиқилади. Режа учун икки йиллик оралиқнинг танланиши шу билан изоҳланадики, замонавий меҳмонхона қурилишининг ўртача муддати 18-24 ойни ташкил қилади. Ҳар бир режа одатда қуйидаги бўлимлардан ташкил топади. Кириш қисмида корхонанинг асосий вазифаси, мижозларга кўрсатиладиган хизматлар тўплами таърифланади, мазкур меҳмонхона ишлайдиган бозор сегменти аниқ белгилаб қўйилади. Биринчи бўлимда корхона мазкур режа ёрдамида эришишни мўлжаллаган корхонанинг узоқ муддатли мақсадлари белгиланади. Иккинчи бўлимда таърифланган мақсадларга эришишнинг муайян стратегияси тавсифланади. Учинчи бўлимда стратегияни амалга ошириш учун нима (молиявий ресурслар, ташкилий тузилмани ўзгартириш, моддий ресурслар, меҳнат ресурслари ва ш.к.) зарурлиги муфассал тавсифлаб ўтилади. Ходимларни рағбатлантириш ва жазолаш тизимини ишлаб чиқиш ва унга риоя этилиши устидан назорат олиб бориш ҳам бош директорнинг муҳим вазифалари ҳисобланади. Бош директор ходимлар нормал ишлаши ва дам олиши учун зарур шарт- шароит яратиб бериши (униформа билан ўз вақтида таъминлаши, ходимлар овқатланишини ташкил этиши, ечиниш, дам олиш хоналарини жиҳозлаши) лозим. Европа ва АҚШ меҳмонхоналарида қабул қилинган қоидага кўра, бош директор лавозимини эгаллашдан олдин ходим меҳмонхонанинг деярли барча асосий бўлимларида ишлаши лозим. Меҳмонхона бошқаруви иерархиясидаги иккинчи шахс контроллер ( controller ) ҳисобланади. Мазкур лавозим бир шахсда бош бухгалтер ва молиявий директор функцияларини бирлаштиради. Йирик меҳмонхоналарда контроллер функциялари кундалик бошқаришдан ажратилади. Агар меҳмонхона обрўли меҳмонхоналар тармоғига кирса, меҳмонхона контроллери мазкур меҳмонхонанинг бош директорига эмас, балки бевосита тармоқ штаб-квартирасига бўйсунади. Контроллер функцияларига молиявий режа ишлаб чиқиш, бухгалтерия ҳисоби, аудит, меҳмонхонанинг барча молиявий ҳисоб-китоблари ва ш.к. киради. Контр о ллер бухгалтерия ҳисоби ихтисослиги ёки турдош ихтисослик бўйича олий маълумотга эга бўлиши керак. 4. Меҳмонхона бошқарувчиси қошидаги ижрочи директорлар гуруҳи Бошқарувчи ижрочи директорлар гуруҳи билан бирга (5.7-расм) меҳмонхона ҳаётига таъсир этувчи барча муҳим қарорлар учун жавобгар бўлади. Бу директорларнинг ҳар бири ўзига топширилган хизмат учун жавоб беради, меҳмонхона тўлишининг прогнозларини тузади, даромадлар ва харажатларни чамалаб, унинг бюджетини ҳисоб-китоб қилади. Улар ҳар ҳафта бир марта қуйидаги муҳим масалалардан бирини муҳокама қилиш учун бир-икки соатга йиғилади: Бош=арувчи Кадрлар былими директори Ов=атланиш комплекси директори Хизмат кырсатиш былими директори Маркетинг ва сотувлар былими директори Бош мущандис Бош бухгалтер расм. Ташкилий схема. Меҳмонхона бошқарувчиси қошидаги ижрочи директорлар гуруҳи  меҳмонларни;  хизматчиларни;  бошқарувнинг умумий сифатини;  меҳмонхона тўлишининг прогнозларини;  маркетинг ва сотув режаларини;  ходимларни ўқитиб-ўргатишни;  харажатларнинг асосий моддаларини;  ишни такомиллаштириш масалаларини;  меҳмонхона эгалари билан муносабатларни;  энергияни тежаш масалаларини;  чиқиндиларни қайта ишлаш муаммосини;  қонунчиликдаги янгиликларни;  корхонанинг даромаддорлигини. Бошқарувчилар қайси лидер типига мансублигига қараб директорлар гуруҳининг қарорларига кўпроқ ёки камроқ таянади. Нима бўлганда ҳам, аксарияти корхона миссияси, мақсадлари ва вазифалари билан боғлиқ бўлган қарорлар учун бошқарувчи жавоб беради. Директорлар гуруҳининг асосий функцияларидан бири – иерархия поғонаси бўйича юқорида ҳам, пастда ҳам музокаралар олиб бориш. Бу бўлимлар ўртасида алоқалар ўрнатиш ва уларни қўллаб-қувватлаш имконини беради. 5. Қабул қилиш ва жойлаштириш хизмати Front office хизмати ўзбек тилига одатда қабул қилиш ва жойлаштириш хизмати деб таржима қилинадики, бу, бизнинг назаримизда, унча аниқ эмас, чунки қабул қилиш ва жойлаштириш хизмати инглизчада «Reception» деб аталади ва Front office таркибига бўлим тарзида киради. Мазкур хизмат таркибига шунингдек, консьерж хизмати, швейцарлар, багажни ташиб берувчилар, пажлар (uniformed servise), телефон операторлари, меҳмонлар билан ишлаш бўйича менежер (guest relations manager) ва кўпинча бронлаштириш хизмати киради. Меҳмонхонанинг мазкур хизматига жойлаштириш бўйича директор (Front office manager) раҳбарлик қилади. Ушбу мансабдор шахсга юқорида зикр этилган хизматларнинг барчаси бўйсунади. Front office – меҳмонхонанинг команда пункти, унинг нерв маркази, меҳмон меҳмонхона билан учрашадиган ва у билан хайрлашадиган жой. Меҳмон учун front office – меҳмонхонанинг юзи. Шу сабабли ҳар хил одамлар ўзаро тил топа олиш – мазкур хизмат ходимларининг энг муҳим фазилати. Front office ходимлари товар – меҳмонхонани сота олишлари, меҳмонхонанинг ижобий имижини яратишлари, меҳмонхона менежментининг вакили бўлишлари, меҳмоннинг ҳар қандай муаммосини ҳал қила олишлари, унинг хавфсизлигини таъминлашлари ва, умуман, саёҳатчининг энг яхши дўстлари бўлишлари керак. Қабул қилиш хизматининг клерки яхши психолог бўлиши ва ҳар қандай мижоз билан тил топа олиши, меҳмонхона мижози нимани (масалан, тинчликни¸ кўнгилочар жойларга яқинликни) қадрлашини бир зумда баҳолай олиши лозим. Қабул қилиш хизматининг ходимлари меҳмонхона ҳақидаги барча маълумотларни (ҳар бир номернинг ижобий томонлари ва камчиликларини, нархларни, меҳмонхона хизматлари қаерда жойлашганлиги ва уларнинг иш соатларини), шаҳарнинг диққатга сазовор жойларини ва шаҳар бўйлаб ҳаракатланиш усулларини, транспорт, театрлар, музейлар ва ш.к.нинг иш тартибини муфассал билиши керак. Қабул қилиш ва жойлаштириш хизматининг асосий функциялари келган меҳмонларни рўйхатга олиш, номерларни тақсимлаш, мижозларни жойлаштириш ва ҳисобдан чиқариш, уларга кўп сонли қўшимча хизматлар кўрсатишдан иборат. Қабул қилиш хизмати меҳмонхона холлида жойлашиши лозим. Бунда қабул қилиш хизматининг клерклари ўз иш жойидан лифтларни кўриб туришлари муҳимдир. Бу уларга ташриф буюрувчилар ва багажни қўшимча назорат қилиш имконини беради. Front office уззукун, одатда уч сменада: соат 7 дан 15 гача, 15 дан 23 гача ва 23 дан 7 гача фаолият олиб боради. Табиийки, тунги смена қисқартирилган таркибда ишлайди. Юқорида зикр этилган бўлимлардан ташқари, front office га меҳмонхона кассаси ҳам киради. У икки бўлимга - қабул қилиш хизматига ва бухгалтерияга бўйсунади. Бронлаштириш хизматининг ишини ҳам front office manager билан бирга маркетинг бўлими (тижорат бўлими)нинг директори назорат қилади. Front office мижозлар, уларнинг диди, қизиқишлари, туғилган куни ҳақидаги маълумотларни тўплайди ва сақлайди. Меҳмонлар ҳақидаги ахборот ва VIP-мижозлар билан меҳмонлар билан ишлаш бўйича менежер бевосита шуғулланади. Ўта муҳим меҳмонларни бош директорнинг ўзи кутиб олиши мумкин. Театрлар ва музейларга чипталарни бронлаштириш, трансфер ташкил этиш (меҳмонларни аэропортдан меҳмонхонага ва меҳмонхонадан аэропортга элтиб қўйиш), автомобиллар буюртма қилиш ва бошқа шунга ўхшаш ишлар билан консьерж шуғулланади. Малакали консьерж Римда мижозга Папа учрашишни уюштириши, Парижда – мижозни дунё бўйлаб саёҳатга жўнатиши, Нью-Йоркда – энг машҳур мюзиклга чипталар топиб бериши мумкин. Консьерж шунингдек, бутун меҳмонхона лоббиси ходимларини мувофиқлаштиради. Бу лоббига швейцарлар (doorman), багаж ташувчилар (porter), пажлар (bellman) ва лифтёрлар киради. Ушбу хизматнинг иши оғир эмас, лекин жуда муҳим. Швейцар меҳмонни кутиб олади, эшикни очади, такси чақиради, меҳмон юкини туширишига ёрдам беради, багажни қўриқлайди ва юк ташувчиларга топширади. Юк ташувчилар багажни меҳмонхона ичига олиб киради ва номерлар бўйлаб тарқатади. Швейцар ҳам меҳмонга шаҳарда мўлжал олишга ёрдам бериши, шаҳарнинг диққатга сазовор жойларини билиши лозим. Паж (bellman) меҳмонни номерга кузатиб боради, унинг қўл багажини ташийди, номерни очади, унинг тайёрлигини текширади, меҳмонга номер жиҳозларидан фойдаланиш қоидаларини тушунтиради, шунингдек, номерларга хат-хабарларни тарқатади ва чопарнинг бошқа вазифаларини бажаради. Бундан ташқари, паж – директорнинг кўз-қулоғи: у ўзи сезган барча шубҳали ҳолатлар ҳақида «юқори»га хабар бериши лозим. Телефон алоқасини таъминлаш – телефон операторларининг вазифаси. Бунда улар сўзлашувларга ўз вақтида ҳақ тўланишини назорат қилишлари лозим. Телефон хизматининг функцияларига меҳмонларни уйғотиш, шунингдек, мижозларнинг саволларига жавоб бериш (ёки уларга ахборот хизматини улаб бериш) киради. Телефон хизмати операторлари ёқимли овозга эга бўлишлари керак. Front office меҳмонга кўрсатадиган бошқа хизматлардан молия хизматлари (валюта айирбошлаш ва ш.к.), почта хизматлари, шаҳар ҳақида ахборот бериш ва б.ни қайд этиш мумкин. Аммо ушбу бўлимдаги энг муҳим операциялар номерни бронлаштириш, меҳмонни рўйхатга олиш ва жойлаштириш ҳамда уни ҳисобдан чиқариш ҳисобланади. Front office меҳмонларга хизмат кўрсатиш бўйича ўз ҳамкорлари – экскурсия бюроси, автомобилларни ижарага бериш фирмаси, туристик агентликлар ва ш.к. билан баҳамжиҳат ишлаши лозим. 6. Бош маъмур офиси Хизмат кўрсатиш бўлими директори хизмат кўрсатиш бўлимига самарали раҳбарлик қилиш ва унинг иши учун бошқарувчи олдида жавоб беради. Директорнинг ваколатларига қуйидагилар киради:  бўлимнинг молиявий операциялари учун жавобгарлик;  қўл остидаги ходимларни таъминлаш;  меҳмонхона мижозларининг эҳтиёжларини қондириш;  хизматчилар ва меҳмонлар ўртасидаги муносабатлар;  хавфсизлик;  совғалар дўкони. Хизмат кўрсатиш бўлими таркибига қуйидаги бўлинмалар киради: 1) бош маъмур офиси; 2) бош маъмур столи; 3) резервлаштириш столи; 4) маъмурий-хўжалик бўлинмаси; 5) консьержлар; 6) хизмат кўрсатувчи ходимлар; 7) алоқа. 5.8-расмда меҳмон кутиш цикли – дастлабки буюртмадан меҳмон ҳисобдан чиқарилгунга қадар ифодаланган. расм. Меҳмон кутиш цикли Бош маъмурнинг вазифаси меҳмонларнинг эҳтиёжларини яхшироқ қондириш мақсадида хизматни муттасил такомиллаштириш йўли билан меҳмонларга хизмат кўрсатиш сифатини яхшилашдан иборат. Масалан, айрим бош маъмурлар ўзларининг хизмат кўрсатиш бўйича ёрдамчилари зиммасига меҳмонларни меҳмонхона эшиги олдида кутиб олиш, уларни регистратурага кузатиб қўйиш, сўнгра уларга ажратилган номергача шахсан кузатиб қўйиш, бундан олдин у ерга багаж етказилишини таъминлаш вазифаларини юклайди. Резервлаштириш Щисобдан чи=аришда =ышимча харажатлар Барча тыловларни текшириш Тунги аудит Мещмон келганида рыйхатга олиш Олдиндан ща= тылаш Номерга жойлашиш Меҳмонхонада иш куни мобайнида бош маъмур қуйидаги ишларни амалга оширишига тўғри келади:  навбатчи маъмурнинг маълумотини текшириш;  ўтган тунда номерларнинг тўлишига баҳо бериш;  ўтган тунда ҳар бир номердан келган ўртача тушумни ҳисоблаш;  бепул хоналарнинг мавжудлигини текшириш;  алоҳида ҳолатларга аниқлик киритиш;  яқин ойга келган жамоавий буюртмаларга аниқлик киритиш;  шу куни келган ва кетаётган меҳмонларнинг рўйхатини кўздан кечириш;  муҳим меҳмонлар рўйхатини кўздан кечириш ва рўйхатга олиш учун керакли иш қоғозларини тайёрлаш;  барча келувчиларни рўйхатга олиш учун иш қоғозларини тайёрлаш;  хизмат кўрсатиш бўлими бошлиғининг мажлисларида ва барча тезкор мажлисларда иштирок этиш;  келаси куни келувчилар ва кетувчиларнинг рўйхатларини кўздан кечириш;  келувчилар ва кетувчилар юзасидан зарур кўрсатмалар бериш;  иш графигини текшириш (ҳар ҳафта);  меҳмонларга хизмат кўрсатиш бўйича ёрдамчиларга йўл-йўриқлар бериш (ҳар куни). Айрим меҳмонхоналарда қабул қилинган қоидага кўра, жойларни резервлаштириш бўйича менежер ва унинг ёрдамчилари сотувлар бўйича директор олдида ҳисобдордир. Бош бухгалтерга эса тунги аудитор ва унинг ёрдамчилари, шунингдек, кассирлар ҳисобот беради. Бош маъмурнинг мансаб мажбуриятлари орасида қуйидаги уч вазифа айниқса муҳим аҳамиятга эга. 1. Номерларни сотишга раҳбарлик қилиш . Меҳмонхонанинг барча бўлимлари баҳамжиҳат ва уюшқоқлик билан ишлаши керак. Резервлаштириш столи номерлар сотилиши фоизини оширади. Олдиндан буюртма бериш мумкин бўлган энг яқин муддат – мўлжалланган ташриф арафасидаги оқшом. Кечқурун соат 6 да резервлаштириш столи ўз ишини тўхтатади ва бундан кейин келган барча меҳмонлар, шунингдек, бўш номерлар навбатчи маъмур ихтиёрига топширилади. Кечқурун соат 6 дан кейин шахсан ёки телефон орқали қилинган буюртмаларни навбатчи маъмур қабул қилади. У, табиийки, номерлар юз фоиз тўлишидан манфаатдор бўлади. Аммо у кечаси ё кундузи исталган пайтда доимий мижозлар қўнғироқ қилиб қолиши мумкинлигини ҳам унутмаслиги керак. Бош маъмур офиси нафақат барча бўш номерларни сотиш, балки номер ўртача кунлик қийматининг оқилона даражасига эришиш ҳақида ҳам ўйлаши лозим. Бу рақам кун давомида топширилган барча номерларда бир кунлик яшаш ҳақини қўшиш ва ҳосил бўлган миқдорни топширилган номерлар сонига бўлиш йўли билан ҳисобланади. Мана, оддий бир мисол: Жамоавий бронлаштириш 100 номер 140 $ дан 10 апартамент 250 $ дан  14000 $  2500 Якка бронлаштириш 250 номер 160$ дан  40000 Махсус скидкали бронлаштириш 50 номер 125$ дан  6250 Жами 410 номер 62750 $ Номернинг ўртача кунлик қиймати (НЎКҚ)  62750$  410  153$ Номернинг ўртача кунлик қийматини оқилоналаштиришнинг энг кўп тарқалган усуллари тақчилликни сотиш ва фоиз тарзидаги фойдани бошқариш ҳисобланади. Биринчи усул нима учундир ҳанузгача банд қилинмаган номернинг афзал жиҳатларини, чунончи: кенглиги, баландроқ қаватда жойлашгани, деразасидан чиройли манзара кўриниши ва ҳ.к.ни намойишкорона уқтиришдан иборат. Фоиз тарзидаги фойдани бошқариш деб номланган иккинчи усул ҳаво йўллари агентликларида ўйлаб топилган. Унинг моҳияти шундан иборатки, номерни резервлаштирадиган ва унинг учун олдиндан ҳақ тўлайдиган мижозлар номерни икки-уч кун олдин буюртма қиладиган мижозларга қараганда имтиёзлироқ тарифлар бўйича ҳақ тўлашлари лозим. Меҳмонхоналарнинг тўлишига таъсир кўрсатадиган омиллар жуда ҳам кўп. Уларнинг асосийлари талаб (хона олишни хоҳловчилар сони) ва таклиф (мавжуд хоналар сони)дир. Масалан, Нью-Йорк меҳмонхоналарининг йиллик конференцияси ва савдо ярмаркасини олайлик. Ушбу анжуман меҳмонхона номерларига талаб анча катта бўлган шаҳарда ўтказилади. Савдо ярмаркасига ўхшаш анжуманлар бу талабни шу даражада ошириб юборадики, бу номер нархига таъсир кўрсатади. Фоиз тарзидаги фойдани бошқаришни биз қуйида муфассалроқ кўриб чиқамиз. 2. Меҳмонларнинг баланс счётларини юритиш . Ушбу вазифа аванс депозитларини олиш, меҳмон счётларини очиш ва турли бўлимлардан келган барча харажатларни рўйхатлашдан бошланади. Кўпгина меҳмонхоналар автоматлаштирилган бошқарув тизимларига ва сотув шохобчалари терминалларига эга бўлиб, улардан маълумотлар бош маъмур офисига узатилади. Бу меҳмонхонанинг турли савдо шохобчаларида қайд этилган меҳмонларнинг харажатлари меҳмон счётларига тўғридан-тўғри киритилиши ва меҳмон кетаётганида ҳақ тўланишини ёки «шаҳар гроссбухи»га киритилишини (компания кредит очган фирмалардан келган меҳмонлар учун) англатади. Бу ҳолда счётлар бўйича кўрсатилган муддатларда ҳақ тўланади. Бир пайтлар жорий ой охиридан кечиктирмасдан ҳақ тўлаш белгиланган эди, кейинчалик бу муддат ўттиз кун қилиб, имтиёзли муддат эса – 60 кун қилиб белгиланди. Шунга қарамай, аксарият компаниялар 15-20 кундан кечиктирмасдан счётларни тўловга тақдим этишга ҳаракат қилади. Бу меҳмонхонага ипотека кредитлари бўйича ўз мажбуриятларини бажариш ва хизматчилари меҳнатига ҳақ тўлаш учун етарли нақд пуллар киримига эга бўлиш имконини беради. Автоматлаштирилган бошқарув тизимидаги энг сўнгги янгилик – счётни масофадан туриб назорат қилиш . Ушбу тизим меҳмонга ўз счётини номерда ўрнатилган телеэкран орқали назорат қилиш имконини беради. Меҳмон мазкур тизимни улайди, барча харажатларини текшириб кўради ва тўловга рухсат беради. Сумма кредит карточкасига ўтказилиши, счёт нусхаси эса меҳмонга ёки меҳмоннинг фирмасига (агар бу фирма счёти бўлса) юборилиши мумкин. Ҳали бундай тизимга эга бўлмаган меҳмонхоналар баъзан мижоз меҳмонхонани тарк этишидан бир кун олдин у барча харажатларини текшириб кўриши учун унинг шахсий счётидан кўчирма нусхасини эшиги остига суқиб қўяди. Меҳмон бош маъмур офисига қўнғироқ қилиб, кассирдан счётни юборишини илтимос қилиши ҳам мумкин. Нақд пул кирими муҳим аҳамиятга эга бўлган бугунги кунда ҳақ тўлаш счёт-фактура олинганидан кейин ёки бундан бир неча кун ўтгач талаб қилиниши мумкин. Кредит карточкалари ҳам меҳмонхоналар ўз хизматлари учун ҳақ олишини тезлаштириб, мазкур жараёнга имконият яратади. 3. Почта, факслар, хатларни етказиб бериш, шунингдек, маҳаллий янгиликлар ва меҳмонхона янгиликлари билан таъминлаш тарзидаги хизматларни таклиф қилиш . Маъмур столини кўплаб одамлар қуршаб, унга минглаб саволлар билан мурожаат этади. Мазкур секция ходимлари меҳмонхонанинг турли-туман хизматлари ишидан бохабар бўлишлари керак. Столнинг катта-кичиклиги, шунингдек, ходимлари сони меҳмонхонанинг катта-кичиклигига боғлиқ бўлади. Марказдаги 800 номерли гавжум меҳмонхона, табиийки, қишлоқ меҳмонхонасига ўхшамайди. Бош маъмур столи уч сменада уззукун ишлайди. Муайян смена ишга тушадиган вақт турли меҳмонхоналарда ҳар хил бўлиши мумкин. Бироқ, кўпинча кундузги смена соат эрталаб 7.00 дан 15.00 гача, кечки смена – 15.00 дан 23.00 гача, тунги смена эса – 23.00 дан 7.00 гача ишлайди. Кундузги сменанинг асосий мажбуриятлари: 1) Журнални ва номерларнинг тўлганлигини, чунончи: олдиндан буюртма қилган меҳмонлар келган-келмаганини текшириб кўриш ва тегишли ахборотни юбориш. 2) Мавжуд бўш номерларни ҳисоблаб чиқиш ва энг сўнгги прогнозни бериш (айрим меҳмонхоналарда бу вазифани резервлаштириш столи бажаради). 3) Имконият туғилгани заҳоти нечта ва қайси турдаги номерлар топширилиши лозимлигини ҳал қилиш (айрим меҳмонхоналарда бу вазифани резервлаштириш столи бажаради). 4) Муҳим меҳмонлар учун апартаментлар ажратиш, мажлислар учун хонани тайёрлаб қўйиш. 5) Меҳмонхонани тарк этаётган меҳмонлар ҳақидаги маълумотларни текшириб кўриш: а) барча харажатлар, айниқса, охирги телефон қўнғироқлари ва нонушта счётга киритилганми. (Ўрта ва катта меҳмонхоналарнинг аксарияти автоматик бошқарув тизимига эга бўлиб, у меҳмоннинг барча харажатларини автоматик тарзда рўйхатга олади ва унинг счётига киритади. Илгари айрим меҳмонлар бевосита кетишдан олдин фойдаланган хизматларига ҳақ тўламай, кетиб қолар эди); б) счётнинг аниқлигини текшириш, мижоз меҳмонхонада яшаши даврида қилган барча харажатларини у билан бирга кўриб чиқиш; в) тўланган ҳақни нақд пулда ёки кредит карточкасида қабул қилиш; г) фавқулодда ҳолларда (масалан, меҳмон унинг яшаши учун фирма ҳақ тўлашини айтган, маъмурият эса бу ҳақда ҳеч қандай маълумот олмаган ҳолда) ўзини вазмин тутиш; д) агар меҳмон учун меҳмонхонада кредит очилган фирма ҳақ тўлайдиган бўлса, бу ҳақда бухгалтерияга хабар бериш. 6) Меҳмонларнинг барча саволларини диққат билан эшитиш ва уларга хушмуомалалик билан жавоб қайтариш. 7) Барча диққатга сазовор воқеаларни дафтарда қайд этиб бориш. 8) Меҳмоннинг талабига биноан унинг хонасида ҳар қандай тозалаш ишларини ташкил этиш. 9) Маъмурий-хўжалик бўлими ходимларига муҳим меҳмонларнинг хоналарига гуллар қўйиш ва унга бошқача тарзда ҳурмат-эътибор кўрсатиш ҳақида кўрсатма бериш. 10) Калитлар тўғри берилиши ва қайтарилишини текшириш. Маъмур столининг навбатчиси оғир шароитларда ишлай олиши лозим. У доим ҳамманинг кўз ўнгида ишлайди ва доим кимдир унга ўз вазифасини бажаришига халақит беради. Шу боис у ҳатто стрессли вазиятда ҳам ўзини қўлга ола билиши лозим. Кечки сменанинг асосий вазифалари: 1) Журналда ўзига хос маълумотлар қайд этилган-этилмаганини текшириб кўриш (ушбу журналда меҳмонлар билан алоқалар рўйхатга олинади, маъмур ёрдамчилари меҳмонлар ўзларига мурожаат этган муҳим ва ўзига хос масалаларни, шунингдек, уларнинг илтимосларини, масалан, улаб- узгични тузатиш ёки номерга болалар каравотини қўйиш ҳақидаги илтимосларини қайд этиб борадилар). 2) Номерлар билан боғлиқ вазиятни текшириб кўриш (қанча номер бўш, қанчаси бўшаш арафасида, резервлаштирилган номерларнинг нечтасига тасдиқнома олинганини) ва номерлар тўлишини прогноз қилиш картасига тегишли тузатишлар киритиш. Ушбу маълумотларга асосан топшириш мумкин бўлган номерлар сони аниқланади. Ҳозирги вақтда бу ҳисоб- китобларнинг барчаси автоматлаштирилган бошқарув тизими ёрдамида амалга оширилади. 3) Меҳмонларни қабул қилиш билан шуғулланиш, яъни меҳмонларнинг барча ўзига хос талаблари (масалан, жуда новча меҳмон учун жуда у з ун каравот керак, меҳмон сигарет тутунини кўтара олмайди ва ҳ.к.) ҳақида тегишли хизматларга хабар бериш. 4) Ўз сменаси даврида, шунингдек, узоқроқ муддатларга (соат 6 дан кейин, резервлаштириш хизмати ўз ишини якунлагач) олдиндан буюртмалар қабул қилиш. 7. Тунги аудитор Меҳмонхона ҳар иш кунининг охирида ўз операциялари бўйича баланс тузадиган оз сонли корхоналардан бири. Меҳмонхона уззукун ишлагани учун кундузи битимлар тузиш жараёнини тўхтатиб бўлмайди. Шу боис тунги аудитор меҳмонхонада ҳаракат тўхташини кутади ва (кечаси соат бир атрофида) меҳмонларнинг кредиторлик қарзларини текшириб, ҳисоб-китоб қила бошлайди. Унинг бошқа мажбуриятларидан қуйидагиларни қайд этиш мумкин: 1. Кечки смена юборишга улгурмаган харажатлар бўйича маълумотларни юбориш. 2. Аниқланган барча тафовутлар ҳақидаги маълумотларни эрталаб смена менежерига тақдим этиш. Ҳар бир номер бўйича киримни ва солиқлар бўйича чиқимни тегишли счётга киритиш ва янги балансни чиқариш. 3. Компьютер тизими ишдан чиққан ва меҳмонхонага энг сўнгги маълумотлар талаб этилган ҳолда фойдаланиш учун параллель ҳисобни юритиш. 4. Автоматлаштирилган бошқарув тизимидан ва савдо шохобчаларидан тушган меҳмонларнинг счётларини солиштириш. Агар улар мос келмаса, аудитор хатони топиши ва тузатиши лозим. Бунинг учун ҳар бир бўлим бўйича харажатлар меҳмон счётида қайд этилганига ишонч ҳосил қилиш лозим. 5. Бир кунлик ҳисоботни якунлаш ва ундан нусха кўпайтириш. Мазкур ҳисоботда ўтган кундаги фаолият муфассаллаштирилади ва меҳмонхона иши ҳақидаги барча муҳим маълумотлар акс эттирилади. 6. Меҳмонхонанинг ўғирликлар содир этилиши мумкин бўлган жамҳаларини текшириб кўриш. Бир кунлик ҳисоботда айрим муҳим оператив маълумотлар ўз аксини топади: банд қилинган номерларни мавжуд номерларга бўлиш йўли билан аниқланадиган меҳмонхонанинг тўлиш фоизи . Агар меҳмонхонада мавжуд 850 номердан 622 таси банд этилган бўлса, мазкур меҳмонхонанинг тўлиш фоизи: 622  850  73,17%. Агар ана шу 622 номернинг 375 тасини икки ва ундан ортиқ меҳмон эгаллаган бўлса, меҳмонларнинг мавжуд миқдоридан улар эгаллаган номерлар сонини айириб ва ҳосил бўлган сонни икки ёки ундан ортиқ меҳмон яшайдиган номерлар миқдорига бўлиб , меҳмонхонанинг ҳақиқий тўлиш фоизини оламиз: 750 – 622  128  375  34,13%. Бу рақамлар, шунингдек, номернинг ўртача кунлик қиймати меҳмонхона ишининг асосий кўрсаткичлари ҳисобланади. Номернинг ўртача кунлик қиймати олинган фойдани топширилган номерлар миқдорига бўлиш йўли билан ҳисобланади. Агар кунлик фойда 75884$, òîï ш èðèëãàí íîìеðëàð ýñà 662 òà бўлса, номердан олинадиган ўртача кунлик фойда 122$ ни ташкил этади. Яқинда меҳмонхона ишининг яна бир кўрсаткичи ўйлаб топилди: меҳмонхона номерларидан олиниши мумкин бўлган фойда фоизи – бунда олиниши мумкин бўлган фойда ҳисобланади ва амалда олинган фойда олиниши мумкин бўлган фойдага бўлинади. Катта меҳмонхоналарда бир нечта тунги аудитор ишлайди. Аммо кичик меҳмонхоналарда бундай ҳисоб-китоблар учун битта аудитор кифоя қилади. У ҳисоб-китоблар қилиш билан бирга, ҳам навбатчи маъмур, ҳам тунги қоровул вазифаларини бажариши мумкин. 8. Тарифлар ва тариф сиёсати Нотўғри белгиланган тариф меҳмонхона банкрот бўлишига олиб келиши мумкин ва аксинча, тўғри танланган тариф ҳам нормал юкланиш, ҳам яхши даромад олиш имконини беради. Афсуски, тарифни аниқ ҳисоблаш усуллари мавжуд эмас. Одатда ҳар хил ёндашувлар ёрдамида бир нечта ҳисоб-китоб амалга оширилади. Энг содда ёндашув харажатларни қоплаш ва маъқул даромад олиш имконини берувчи тарифни ҳисоблаб чиқаришни назарда тутади. Бунда юкланиш коэффициенти ўхшаш корхоналарнинг маълумотларидан келиб чиқиб прогноз қилинади. Бундан ташқари, номавсум даврда даромадларнинг камайиши ҳисобга олинади, яъни мавсумда олинадиган даромад номавсум даврда даромадларнинг камайишини қоплайдиган даражада катта бўлиши лозим. Иккинчи ёндашув меҳмонхона қурилиши қийматидан келиб чиқади. Бошқача қилиб айтганда, тариф инвестициялар оқилона муддатларда қопланадиган тарзда ҳисобланади. Энг содда ҳисоблаш усулида тариф қурилиш қийматини мингга бўлиш йўли билан олинади. Мураккаброқ ҳисоблаш Хаббарт формуласи бўйича амалга оширилади: E  P RR   , n бу ерда RR – номер учун тариф; Е – харажатлар; Р – фойда; n – йил давомида сотиш мумкин бўлган номерлар сони. n коэффициенти қуйидаги формула бўйича ҳисобланади: n  N  365  k , бу ерда N – меҳмонхонадаги номерлар сони; k – юкланиш коэффициенти; 365 – йилдаги кунлар сони. Фойда Р қуйидагича ҳисобланади: P  C  i , бу ерда C – меҳмонхона қурилиши қиймати; i – жойлаштирилган капиталга нисбатан олиш мўлжалланган фойда (одатда 10-15% атрофида қабул қилинади). Нархни белгилашга нисбатан стандарт ёндашув ҳам мавжуд – харажатлар қўшув олиш мўлжалланган фойда. Бунда олиш мўлжалланган фойдани танлаш муайян қийинчилик туғдиради, айниқса, меҳмонхона маълум муддатда фоизлар билан қайтарилиши лозим бўлган банк кредитига қурилган бўлса. Меҳмонхона бизнесида унинг проспектларида расман эълон қилинган тарифдан ҳар хил скидкалар қилиш қабул қилинган. Скидкаларнинг қуйидаги турлари айниқса кўп тарқалган: номавсум даврда яшаш учун скидкалар (50% гача); компаниялар анча кўп миқдорда етказиб берадиган мижозларга скидкалар (корпоратив тариф), туристик фирмаларга скидкалар, гуруҳларга скидкалар, талабалар, пенсионерларга скидкалар ва ҳ.к. Ҳозирги вақтда скидкаларни вазиятга қараб ўзгартириш, юкланиш катта бўлиши прогноз қилинган кунларда тарифларни ошириш, юкланиш катта бўлмаган кунларда эса – камайтириш имконини берувчи компьютер дастурлари мавжуд. Мазкур дастурларнинг камчилиги шундан иборатки, юкланиш коэффициентини прогноз қилиш олдинги маълумотларга асосланади. 9. Фоиз тарзидаги фойдани бошқариш Фоиз тарзидаги фойдани бошқариш меҳмонхона номерларидан олинадиган фойдани мумкин қадар ошириш мақсадида талабни прогноз қилиш услубикаси деб аталади. Ушбу услубикадан биринчи марта фуқаролар авиациясида фойдаланилган. Унинг замирида талаб ва таклиф ўртасидаги тафовутдан иқтисодий наф кўриш ётади: талаб ошган ҳолда нархлар ҳам ошади, талаб камайганида эса – пасаяди. Гарчи меҳмонхона учун ҳар бир номерни энг юқори эталон нарх бўйича сотиш фойдали бўлса-да, амалда бундай бўлмайди: кўпгина номерлар арзонлаштирилган нархда , масалан, корпоратив ёки жамоавий нархларда сотилади. Аксарият меҳмонхоналарда эталон нарх бўйича барча номерларнинг оз қисмигина сотилади. Бунинг сабаби шундаки, корпоратив, жамоавий ва бошқа имтиёзли нархлар талабни кучайтиради. Фоиз тарзидаги фойдани бошқаришдан мақсад мавжуд ҳар бир номернинг даромаддорлик даражасини ошириш ва маълум мижозларга муайян нархда муайян типдаги номерларни таклиф қилишдан иборат. Меҳмонхонада жойларни жамоавий резервлаштириш одатда меҳмонлар келиб жойлашишидан анча олдин, якка тартибда резервлаштириш эса – бир неча кун олдин амалга оширилади. Фоиз тарзидаги фойдани бошқариш резервлаштириш жараёнини назорат қилади ва, ўтган йилларда талабнинг ўзгариши ҳолатлари таҳлилига асосланган ҳолда, топширилиши лозим бўлган номерлар миқдори ва турини белгилайди. Номер учун нархларни мазкур усул бўйича ҳисоблашда нафақат резервлаштириш қанча муддатга амалга оширилишини, балки резервлаштирилаётган номерлар турини ҳам ҳисобга олиш керак. Масалан, икки кишилик номерни ёки қирол апартаментини эгаллаган бир киши уларга бир кишилик номер учун белгиланган эталон нархдан кўпроқ ҳақ тўлаши лозим. Худди шунингдек, номерни икки ёки ундан ортиқ киши банд қилган ҳолда, у меҳмонхонага уни бир киши банд қилган ҳолдагидан кўпроқ даромад келтириши керак. Фоиз тарзидаги фойда қуйидагича ҳисобланади. Меҳмонхонада 300 та номер бор деб фараз қилайлик. Бир номер учун эталон нарх – 150$. Ҳар куни ўрта ҳисобда 200 номер эгалланади. Бир номернинг ўртача нархи – 125$. Меҳмонхонанинг тўлиш фоизи 200  300  66,6% Номерларнинг даромаддорлик коэффициенти 125 $  200  62,5% Фоиз тарзидаги фойда 66,6  62,5  41% Мазкур услубика меҳмонхона бизнесида янада кенгроқ қўлланилиши учун резервлаштирилган амалга ошириладиган кунлар тенг қимматли эмаслиги омили ҳисобга олинади. Масалан, меҳмон номерларга талаб катта бўлган куни келиб жойлашган бўлса ва сўнгра бу ерда талаб пасайган бир неча кун мобайнида яшаса, ундан қайси тариф бўйича ҳақ олиш лозим? Бундан ташқари, озиқ-овқат маҳсулотларини сотишдан олинадиган даромаддаги ўзгаришларни ҳам ҳисобга олиш лозим. Услубика унга даромаддорликнинг сегментли таҳлилини қўшиш йўли билан ҳам такомиллаштирилади. Унда маркетинг ахбороти нарх-наво таҳлили билан уйғунлаштирилади: бозорнинг турли сегментларидаги ўртача даромад миқдори ҳисобланади ва сўнгра сотувлар қийматини ҳисоблаш йўли билан ҳар бир сегмент учун ялпи даромад миқдори аниқланади. Фоиз тарзидаги фойдани бошқариш услубикаси айрим камчиликлардан ҳам холи эмас. Масалан, бизнесмен меҳмонхонадаги номерни уч кунга резервлаштирмоқчи бўлса-ю, меҳмонхона даромадларини мумкин қадар ошириш мақсадида белгиланган номер нархи унга ҳаддан ташқари қиммат бўлиб туюлса, у бошқа меҳмонхонага жойлашишни маъқул кўриши ва бу шаҳарга яна ташриф буюрганида мазкур меҳмонхонани мутлақо эсламаслиги мумкин. 10. Маъмурий-хўжалик (кастелян) хизмати Маъмурий-хўжалик бўлими меҳмонхонанинг энг йирик (ходимлар сони жиҳатидан) бўлими ҳисобланади. Унда меҳмонхона жами хизматчиларининг 50% га яқини меҳнат қилади. Бўлимни маъмурий-хўжалик хизмати директори ёки ижрочи кастелян бошқаради. Бўлим бошлиғи хизмат вазифаларининг хусусияти ундан ташкилотчилик қобилияти ва талабчанликни талаб қилади. Кўп сонли номерларни ҳар куни лозим даражада батартиб сақлаш жуда катта масъулият, аниқлик ва пухталикни тақозо этади. Меҳмонлар ўртасида ўтказилган барча сўровлар маъмурий-хўжалик хизматининг муҳимлигини кўрсатади. Тозалик ва батартиблик меҳмонларнинг барча талаблари орасида биринчи ўринни эгаллайди. Тажрибали кастелян (хизмат директори) ўз ишида қуйидаги ўн қоидага амал қилади. 1. Меҳнат ресурсларидан самарали фойдалан. Иш ўз вақтида бажарилишига эришиш учун топшириқларни қўл остингдаги ходимлар ўртасида тақсимла ва уларнинг ҳар бирига муайян топшириқ бериб, зиммасига мажбурият юкла. 2. Бажарилган иш тўғрисида ҳисобот беришнинг оқилона усулларини ўйлаб топ. Қўл остингдаги ходимлар ишини муттасил назорат қил. 3. Оғир меҳнат талаб этадиган ишларни стандартлаштиришга ҳаракат қил. Қўл остингдаги ходимларга ўз ишини аниқ ва пухта бажаришига ёрдам бер. 4. Вақти-вақти билан инвентаризация ўтказиб тур. Асбоб-ускуналар ва мавжуд материалларнинг қийматини назорат қил. 5. Қўл остингдагиларга намуна бўл. 6. Меҳмонлар ва бошлиқлар хизматинг олдига қўядиган муаммолардан бўйин товлама. 7. Режалаштириш масалаларини ҳал қилишга ходимларни жалб эт. Уларнинг ишни тез ва сифатли бажариш имконини берувчи рационализаторлик таклифларини рағбатлантир. 8. Ходимларнинг билим ва кўникмаларини ошириб бор. Тегишли малака ошириш курслари ташкил этиш орқали уларнинг ўзи устида ишлашга интилишини қўллаб-қувватла. 9. Менежерлар тайёрлаш бўйича дастурлар ташкил қил. Ходимларинг хизмат пиллапоялари бўйлаб кўтарилишига имконият ярат. 10. Ўз бўлимингнинг ишини бошқа бўлимлар, айниқса, маъмурий, муҳандислик-фойдаланиш бўлимлари ва кирхона иши билан мувофиқлаштир. Хизмат директори мажбуриятлари орасида қуйидагилар муҳимлик жиҳатидан биринчи ўринда туради: 1. Одамларни бошқариш, асбоб-ускуналарнинг ишлашини ва керакли маҳсулотлар ўз вақтида етказиб берилишини кузатиб бориш. 2. Номерларда ва умумий фойдаланиладиган хоналарда тозалик ва тартибни сақлаш. 3. Бош бошқарувчининг молиявий сиёсатига мувофиқ хизматга раҳбарлик қилиш. 4. Ҳужжатларни юритиш. Мана, хизмат директорининг эрталаб 7.45 да бошланган ва 18.00 да тугаган одатдаги иш кунига мисол.  Тунги фаррошлар гуруҳининг сардори билан бирга коридорлар ва холларнинг тозалигини текшириш.  Маъмурий-хўжалик дафтаридаги қайдларни текшириб кўриш.  Меҳмонхона номерларининг тўлиш прогнозини текшириш ва меҳмонхонани тарк этаётганлар миқдорига аниқлик киритиш.  Ўтган кун учун ҳисоботларни текшириш, янги келган меҳмонлар сонига аниқлик киритиш, тегишли ҳозирлик кўриш учун «ўта муҳим меҳмонлар» ташрифи кутилаётган-кутилмаётганини аниқлаш.  Маъмурий-хўжалик хизматининг мажлисида иштирок этиш.  Жорий муаммоларни ҳал қилиш.  Янги ходимларни ўқитиб-ўргатишда иштирок этиш.  Менежерлар ва секторларнинг сардорлари билан мажлис ўтказиш.  Ҳар хил ишларни бажаришга нарядлар бериш.  Бюджетни текшириб кўриш.  Харидларга буюртмаларни маъқуллаш.  Асбоб-ускуналар ва жиҳозларни текшириб кўриш.  Меҳмонларнинг хоналаридаги тозаликни текшириб кўриш.  Эксплуатациячилардан келган нарядларни кўздан кечириш.  Хизматга қабул қилишга номзодлар билан суҳбатлашиш. Кадрлар масалаларини кўриб чиқиш, хизматни ривожлантириш ҳақида ўйлаш, маслаҳатлар бериш. Хизмат директорининг энг оғир вазифаси - қоида тариқасида, турли миллат вакиллари бўлган бўлим ходимларини бошқариш. Меҳмонхонанинг катта-кичиклигига қараб, хизмат директори бир ўринбосарга ва бир ёки бир нечта ёрдамчига эга бўлади, улар эса, ўз навбатида, меҳмонхонанинг турли секторлари (қаватлар, пролётлар ва ҳ.к.) учун масъул бўлган ходималар ишини йўлга солади (5.9-расм). Директор ўринбосари хизматга муайян тарзда раҳбарлик қилади, масалан, меҳмонхонани секторларга ажратади ва хоналарни тозалаш графигини тузади. Меҳмонхона номерлари қаватма-қават режаларда кўрсатилади. Агар номер бўш бўлса, унинг қаршисида ҳеч қандай белги бўлмайди, номер банд бўлган ҳолда ХБ (хона банд) деган белги қўйилади. Агар меҳмон номерни тез орада бўшатиш ниятида бўлса, ТБ (тезда бўшайди) деган белги, яшаш муддатини узайтириш ниятида бўлса – ЯМУ (яшаш муддати узайтирилади) деган белги қўйилади. Авария ҳолатидаги бўлгани учун меҳмонлар жойлаштирилиши мумкин бўлмаган хоналар АҲ (авария ҳолатида) деган белги билан, «ўта муҳим меҳмон» жойлашиши кутилаётган хоналар эса – VIP белгиси билан ажратилади ва айни ҳолда қандай ҳозирлик кўрилиши лозимлиги ҳақида аниқ кўрсатмалар қайд этилади. расм. Маъмурий-хўжалик хизмати (бош кастелян хизмати) Агар 258 номер банд ва уларнинг 10 таси – апартаментлар (бу ҳолда бир номер иккитага ўтади) бўлса, кастелян хизмати ихтиёридаги номерларнинг умумий миқдори 268 та бўлади. Резервлаштирган, лекин келмаган меҳмонларни айириб ташласак, амалда эгалланган номерлар сони ҳосил бўлади. Бу миқдорни 17 га ( бир ходимага тўғри келадиган нормага ) бўлиб, шу куни талаб этиладиган хизматчилар сонини оламиз. Барча эгалланган номерлар 258 Қўшув 10 (апартаментлар) 10 Жами банд қилинган номерлар 268 Айирув 3 (келмаган меҳмонлар) 3 Амалда эгалланган номерлар 265 265  17  16 ходима Меҳнат ҳақи фондини тежаш ва ишда ўрнак кўрсатган ходимларни рағбатлантириш мақсадида айрим корпорацияларда энг яхши ходималарга муайян номерларни доимий бириктириш рухсат этилган. Бу текширувчилар сонини камайтириш имконини беради. Тозалаш сифатининг мезонлари группавий интервью олиш усулида сўров ўтказиш йўли билан аниқланади. Бош кастелян Бош кастелян ыринбосари Катта ходималар Ходималар Фаррошлар Фаррошлик хизматининг штатсиз ходимлари (пудратчилар) Кирхона менежери Кирхона ходимлари Униформаларни ювиш секциясининг мудири Меҳмонлар ўзлари учун энг муҳим мезонларни кўрсатадилар ва энг юқори рейтинг олган мезонлар энг муҳим деб топилади. Хизмат директорининг ўринбосари директорга айрим вазифаларни бажаришга ёрдам беради ва офисга – маъмурий-хўжалик ишининг ўзига хос штаб-квартирасига раҳбарлик қилади. Масалан, Торрейс-Пайнс шаҳри (Калифорния штати, АҚШ)даги Sheraton Grand меҳмонхонаси офисининг энг муҳим функциялари қуйидагилардан иборат: 1. Бу ерда ходималар топшириқлар олади ва бажарилган иш ҳақида ҳисобот беради. 2. Бу ерда секторлар бўйича ишларни бажаришга топшириқлар берилади. 3. Хизмат фаолиятига доир телефон сўзлашувлари ҳам шу ердан олиб борилади. 4. Бўшаган ва янги меҳмонларни жойлаштиришга тайёрланган барча номерлар ҳақидаги маълумотларга шу ерда ишлов берилади. 5. Маълум вақтга қадар тозаланмаган номерлар юзасидан берилган тушунтириш хатлари ҳам шу ерга келади. 6. Хўжалик юритиш жиҳозларини бериш ҳақида кўрсатмалар шу ерда берилади. 7. Чойшаб ва ёстиқ жилдлари ҳам шу офис ходимлари томонидан текширилади. 8. Дастурхонлар ҳам. 9. Бу ерда униформа ва махсус кийим берилади. 10. Бу ерда хизмат ходимлари ҳақидаги маълумотлар сақланади. 11. Хизмат доирасида фойдаланишга мўлжалланган барча калитлар шу ерда сақланади. Меҳмонларнинг хоналарига қўйилиши лозим бўлган барча нарсалар ҳар куни кечқурун алмаштирилади ва ходималар томонидан аравачаларда ташилади. Меҳмонларга беришга мўлжалланган нарсалар аравачанинг қуйи токчасига, хонада қолиши лозим бўлган нарсалар эса – юқори токчага қўйилади. Бу баъзи бир меҳмонларнинг меҳмонхонадан сувенирлар олиб кетиш одатига қарши курашишга маълум даражада ёрдам беради. Чақирув бўйича номерларга келиш ва раҳбариятга номерларнинг ҳолати ҳақида ахборот бериш офис ходимлари ишининг муҳим таркибий қисмидир. Бош кастелян (хизмат директори)нинг навбатчи ёрдамчиси кечки сменани қабул қилади ва секторлар бўйича ишларни тақсимлайди. Сектор сардорининг ихтиёрида 63 хона бўлиб, уларни тозалаш ва бу ҳақда ҳисобот бериш талаб этилади. У бош кастелян офисига барча носозликлар ҳақида ахборот беради. Мазкур ахборот ўз навбатида бош маъмур офисига узатилади. Меҳмонхона турига қараб ҳар бир ходима кунига 16-20 та номерни тартибга келтиради. Эски меҳмонхоналарда хонани тозалаш кўпроқ вақтни эгаллайди. Тозалашга сарфланадиган вақт эгалланган хоналарга нисбатан бўшаётган хоналарнинг пропорционал нисбатига ҳам боғлиқ бўлади, чунки бўшатилган хоналарни тозалаш кўпроқ вақтни эгаллайди. Ходималарнинг иш вақти эрталаб соат 8.00 да бошланади. Улар ишни бошлашдан олдин бош кастелян ёки унинг ўринбосари олдидан ўтишлари лозим. Уларга сектор ажратилади ва тегишли хоналарнинг калитлари берилади. Калитларни олганлик ҳақида ходималар журналга имзо чекадилар ва иш куни охирида уларни қайтарадилар. Корпоратив ва мустақил меҳмонхоналарда бош кастеляннинг вазифаси ҳар хил бўлиши мумкин, масалан, мебель ва жиҳозлар харид қилишда. Катта мустақил меҳмонхона бош кастеляннинг билими ва тажрибасига тўла таянади, меҳмонхоналар тармоғида эса бу иш билан харидлар бўйича корпоратив агент шуғулланади ва унга дизайнер ёрдам беради. Бош кастелян жуда кўп ҳужжатлар юритилиши учун жавоб беради. У нафақат бўлим ходимларининг иш графикларини тузади ва уларнинг меҳнатига баҳо беради, балки номерлар, холлар ва заллардаги мебелнинг бутлиги ва лозим кўринишга эга бўлиши учун ҳам жавобгар бўлади. Кўпгина меҳмонхоналарда маъмурий-хўжалик ва эксплуатация бўлимлари ўртасидаги алоқа компьютер тармоғи орқали амалга ошириладики, бу ҳужжатларнинг ўтиш жараёнини анча тезлаштиради. Меҳмонхонада яшаш учун белгиланган ҳозирги нархлар анча қиммат бўлгани учун меҳмонлар ўз номерларида ҳамма нарса нормал ишлашини хоҳлайди. Кастелян хизмати нафақат чойшаб ва ёстиқ жилдларини алмаштиради, балки номерлардаги тозалаш ва ювиш воситаларини вақти-вақти билан алмаштириб, ўрнини тўлдириб туради. Мазкур хизматнинг иш унумдорлиги хизмат кўрсатиладиган бир хонага сарфланадиган инсон соатлари миқдори билан ўлчанади. АҚШдаги барча хизматлар кўрсатиладиган меҳмонхонада меҳнат қиймати бир хона учун 1,1$ ёки 6,6 минутга баҳоланади. Ходимларнинг меҳнат ҳақи – таннархнинг муҳим кўрсаткичи. Маъмурий-хўжалик бўлимида у хоналардан фойдаланишдан келган тушумнинг 5,1% ни ташкил этади. Совун, шампунь, лосьонлар, игна ва ип, меҳмонлар учун қоғозларга харажатлар назорат қилинадиган харажатлар деб аталади ва ҳар бир хонага ажратилади. Бундай харажатлар меҳмонхона турига қараб одатда бир номерга 1,75$ ни, ювиш ва тозалаш воситаларига – 0,30$ ни, чойшаб ва ёстиқ жилдларига, кирхона харажатларини ҳам қўшганда – 0,75$ ни ташкил этади. Бош кастеляннинг яна бир муҳим вазифаси – бахтсиз ҳодисалар рўй беришининг олдини олиш. Сўнгги вақтда суғурта полисларининг нархлари жадал суръатларда ошиб бормоқда, тадбиркорлар ўз хизматчилари ва меҳмонларнинг хавфсизлигини таъминлаши эса қийинлашмоқда. Ҳар бир бахтсиз ҳодисани синчиклаб текширишга тўғри келади. Айрим ходимлар уйда қўлини кесиб олиб, ишга келишлари ва буни ишлаб чиқариш жароҳати деб кўрсатиб, ҳақ тўлашни талаб қилишлари мумкин. Баъзан меҳмонлар ҳам холлда сирпаниб кетиб ва йиқилиб, бунда меҳмонхонани айблайдилар. Бундай ҳолларда иш кўриш учун умумий фойдаланиладиган хоналарни тозалаш дафтарини юритиш фойдали бўлади. Мазкур дафтар маъмурият меҳмонлар хавфсизлигини таъминлаш учун қўлидан келган барча ишларни қилаётганидан далолат беради. Ўз вақтида АҚШ Сенати хизматчиларнинг ахборот олиш ҳуқуқи тўғрисидаги Қонун номи билан машҳур махсус қарор қабул қилган эди. Ушбу қарорда одамлар соғлиғи учун хавфли химикатларни сақлаш ва улардан фойдаланиш учун жавобгарлик ҳақидаги модда мавжуд. Меҳмонхонада бу борадаги ишларнинг ҳолати ҳақида ахборот олиш имкониятига ҳар бир хизматчи эга бўлиши лозим. Аммо бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш учун фақат эҳтиёт чора-тадбирларининг ўзи кифоя қилмайди. Фаолияти хавфли химикатлардан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган ходимларни мувофиқ тарзда ўқитиб-ўргатиш зарур. Бош кастелян меҳмонхонада ўғрилик ҳолатларига йўл қўймаслик учун қўлидан келган барча ишларни қилиши керак. Ўғриликларнинг олдини олиш учун қатъий сиёсат олиб бориш ва қаттиқ чоралар кўриш лозим. Айрим меҳмонхоналарда ходималар меҳмонлар ўзи яшайдиган номердан бошқа биронта ҳам хонага киришига йўл қўймаслик тўғрисида тилхат берадилар. Бу қоидани бузган ходима ўша заҳоти ишдан бўшатилади. Балки бу жуда оғир чорадир, аммо у меҳмонхоналарда ўғриликларнинг олдини олишга ёрдам беради. Хулоса Бошқаришнинг ташкилий тузилмаси ташкилот муайян кичик тизимларининг таркиби, ўзаро нисбати, жойлашиши ва ўзаро алоқаларидан таркиб топади. Бундай тузилмани ташкил этиш энг аввало ташкилотнинг муайян бўлимлари ўртасида ҳуқуқлар ва жавобгарликни тақсимлашни назарда тутади. Меҳмонхона корхонасининг ташкилий тузилмаси унинг вазифаси, нормер фондининг сиғими, меҳмонларнинг ўзига хос хусусиятлари ва бошқа бир қанча омиллар билан белгиланади. Бошқарув бўғинларига меҳмонхонанинг таркибий бўлимлари, шунингдек тегишли бошқарув функцияларини ёки уларнинг бир қисмини бажарувчи муайян мутахассислар киради. Адаби ё тлар: 1. Шматько Л.П. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебное пособие, (ГРИФ) 352стр. 2004г. 2. Зайцева Н.А Менеджмент в социально-культурном сервисе и туризме. Учебник., 224 стр, 2003 г. 3. Гулаяев В.Г Туризм экономика и сациальное развитие: - М ФиС 2003 4. Жукова М.А. Менеджмент в туристическом бизнесе: учеб. пособ. – М:2005 5. Запесоцкий А.С. Стратеческий маркетинг в туризме: Теория и практика. – Спб.: СПбГУП, 2003. -352с. 6. Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм: учебник. 2-е изд., перараб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002. 7. Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ФиС, 2004. 8. Управление индустрией туризма: Учебное пособ. / Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. –М.: КНОРУС, 2004. -448с.

O'xshashlar

Меҳмонхоналарнинг ташкилий-бошқарув тузилмаси 1
Меҳмонхонада бошқарув тузилмаси
Овқатланиш корхоналарининг ташкилий тузилмаси
Аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш тизимининг ташкилий тузилмаси
Меҳмонхоналарнинг ходимларини бошқариш