Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги бозорини тўла таҳлил қилиш ва истиқболини белгилаш - Iqtisodiyot - Referatlar

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги бозорини тўла таҳлил қилиш ва истиқболини белгилаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

367 KB

Ko'chirib olish

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги бозорини тўла таҳлил қилиш ва истиқболини белгилаш Режа : 1. Меҳмонхоналарни туркумлаш тизими. 2. Меҳмонхона корхоналарини баҳолаш мезонлари. 3. Бозор ва товарларнинг кўринишлари 4. Рақобат кўринишлари ва стратегиялари

1. Меҳмонхоналарни туркумлаш тизими. Сайёхлар фаолиятининг асосий йўналишларидан бири сайёхларни жой билан таъминлаш масаласини хал қилишдир. Хозирги пайтда дунёдаги меҳмонхоналар тармоғи ҳар қандай талабга жавоб бера олади. Нидерландия пойтахтида дунёдаги энг баланд сўзувчи меҳмонхона жойлашган. Бу беш қаватли қулай «кема» Амстердам қирғоқлари бўйлаб сўз иб, сайёҳлар ўзларини худди денгиз сайёҳатида юргандек хис қиладилар. Бахрейн давлатида Форс курфази тубида сув ости меҳмонхонаси мавжуд. Меҳмонхонага бир-бири билан оригинал боғланиб турувчи олтита корпусдан иборат. Меҳмонхонанинг ичига маҳсус шаффоф лифт орқали тушулади. Бунда сайёхлар денгиз остида ажойиботларнинг шохиди бўладилар. Шунга ухшаш меҳмонхона Флоридада ҳам бор, лекин у фақат олти кишига мўлжалланган бўлиб. Дунёдаги энг кичик меҳмонхона ҳисобланади. Унинг умумий майдони 135 кв. метрга тенг. Россиядаги «Измайлово» меҳмонхонаси Москвада 1880 йилдаги олимпиада учун маҳсус қурилган бўлиб, у бир вақтнинг ўзида 9.5 минг мехмонларни қабул қилиши мумкин. Сингапурда дунёдаги энг баланд 73 этажли меҳмонхона жойлашаган. Тринадад Республикаси пойтахтида ва Табаго Порт-оф Спейнеда жарлик тепасидаги қояга осилиб тўрган меҳмонхона бор, унга фақат том орқали кириш мумкин. Токиодаги 1300 номерли меҳмонхона дунёдаги энг тез хзизмат кўрсатувчи меҳмонхонадир. 4 ерда хужжатларни расмийлаштириш, тўлаш, калит олиш бошқа ишлар учун мехмон 45 секунд сарфлайди. Ҳамма ишлар автоматлаштирилган, маҳсус видеоназорат ускуналар томонидан бажарилади. Дунёдаги энг киммат номер «Люкс» Сан Франциско «Фэрмонт » меҳмонхонасининг бош биносида жойлашган. Меҳмонхона 1927 йилда қурилган бўлиб, «Люкс» номерининг нархи солиқларни ҳисобга олмаганда суткасига 6 минг доллар туради. Мижоз кеча-кундўз оқсоч, дворецкий (ошхона), хайдовчи хизматлари билан таъминланади. Меҳмонхоналарни туркумлашда ҳар хил мамлакатлар ҳар хил тизим қўлланади, хозирги кунга келиб 30 дан ошиқ тизим мавжуд. Дунёдаги меҳмонхоналарни ягона туркумга ажратиш учун бир қатор омиллар халақит беради. Бу омиллар сайёҳлик фаолияти кўрсатувчи давлатларнинг маданий-тарихий ривожланиши, уларнинг миллий хусусиятлари, хизмат кўрсатиш сифатини баҳолаш ўлчовларидан фарқлар ва бошқалар билан боғлиқ. Энг кўп тарқалган туркумларга қуйидагилар киради:  Юлдўз лар ёрдамида туркумлаш тизими. Бу тизим Францияда, Австралияда, Венгрия, Миср, Россия, Хитой ва бошқа халқаро сайёҳлик оммалашувида катнашувчи қатор мамлакатларда қўлланмилади;  Ҳарфлар ёрдамида туркумлаш, Грецияда қўлланилади;  Буюк Британия учун ҳарактерли «Тож»лар ёрдамида туркумлаш;  Даражалар ёрдамида туркумлаш ва бошқалар.

Энди бу туркумларнинг хусусиятларини кўриб чиқамиз. Энг кўп учрайдиган туркумлашдан бири францўз миллий туркумлашидир. Бунга кўра меҳмонхоналар қулайлигига қараб шартли юлдўз лар билан белгиланадиган туркумларга бўлинади. Австрия сайёҳликни қабул қилиш бўйича дунёда тан олинган моделлардан бири ҳисобланади. Шунинг учун мамлакатнинг тоғли қисмларининг ўзида 20 мингдан ортиқ меҳмонхоналар мавжуд. Энг арзон жойлашиш воситаларига Австрияда 100 тадан кам б ў лмаган « youth hotells » киради (солиштириш учун: Россияда 10 тадан кам). Бу киммат бўлмаган ёшларга мос ётоқхоналарда хохловчилар тунаб колишлари мумкин, лекин бу ерда алоҳида қулайликлар мавжуд эмас. Австрия меҳмонхоналари 5 юлдўз ли тизим бўйича баҳоланади, лекин қишлоқ жойларида «туркумдан ташқари меҳмонхоналар» ҳам мавжуд. Улар бир, икки, уч қаватли уйлардан иборат бўлиб, кўпинча фермер оилалари томонидан очилган бўлади. Австриядаги 3 ва 5 юлдўз ли меҳмонхоналар бир биридан унча фарқ қилмайди. Бу кла с сдаги кўп меҳмонхоналарда бассейн, сауна, ресторан, буфет ва солярий мавжуд. Ў хшашлик Австрияда тарқалган меҳмонхона интерьерини «романтик услуб»да безатиш билан чукурланади. Бу услубда замонавий техника кадимий туркуми анжомлари билан уй ғ унлашиб кетади. Баъзан, уч юлдўз ли меҳмонхонадаги ускуналар тўрт юлдўз ли меҳмонхонадан яхширок бўлиши мумкин (масалан, бассейн мавжудлиги учун). Умуман, икки олий туркумдаги меҳмонхоналар ўзларининг юлдўз лилигини кенг номерлари ва к ў рсатиладиган хизматлар тўпламининг кўплиги ёрдамида оклайдилар. Беш юлдўз ли меҳмонхоналар тўрт юлдўз лидан қўшимча «икир чикирлар» ва юқори даражада хизмат кўрсатиши билан ажралиб туради. Мисрда меҳмонхоналарни туркумлашда ҳам юлдўз лар ишлатилади, лекин Европа туркумидан фарқли уларок юлдўз лар тахминан 1/2 юлдўз га оширилган. Хитойда 1996 йилнинг бошига келиб 4000 га яқин жойлашиш воситалари мавжуд эди. Уларни баҳолашда кўп тарқалган 5 юлдўз ли тизим қўлланилади. Бундан ташқари мамлакатда ўзига хос шкала ҳам мавжуд бўлиб, унга кўра энг оддий қабул қилиш жойларига «мехмон уйлари» киради. Бу карвонсарой ёки хотелларни студент ётоқхоналари билан тенглаштириш мумкин. «Мехмон учун уйлар» қулайро қ ҳисобланиб, булар 2 юлдўз ли меҳмонхоналар қаторига киради. Янада нуфўзли уч ва тўрт юлдўз ли даражадаги талабларга жавоб берувчи меҳмонхоналарга – сайёхлар меҳмонхоналарни, беш юлдўз ли даражага – «вино уйлари»ни киритиш мумкин. Бунда Хитой стандартлариЕвропа стандартларидан колишмайди. «Ҳарф» ёрдамида туркумлаш. Грецяда, гарчи меҳмонхона олд томонларида одатий юлдўз лар қўйилган бўлсада, ҳарфлар ёрдамида туркумлаш оммалашган. Ҳамма грек меҳмонхоналари 4 гурухга бўлинади: А,В,С,Д. А гурухдаги мехмоналар – 4 юлдўз ли, В гурухдаги – 3 юлдўз ли, С 2 юлдўз ли даражага киради.

Олий классдаги меҳмонхоналарга кўпинча « delu х e » туркумига киради. Лекин, келтирилган туркумларга қ арамай, Грецияда бир хил гурухдаги меҳмонхоналар бир биридан маълум даражада фарқ қилади. «С» гурухдаги (2 юлдўз ли) меҳмонхоналарда энг кўп хизматлар тўплами таклиф этилади ва улар денгиз қирғоқларида жойлашган. «В» гурухдаги (3 юлдўз ли) меҳмонхоналар деярли ҳар доим курорт зонада, денгиз бўйида жойлашган бўлади. «А» гурухдаги (4 юлдўз ли) меҳмонхоналар юқори даражада хизмат кўрсатиш билан ажралиб туради. Олий даражага даъво қилувчи меҳмонхоналар одатда дунё талабларига жавоб берувчи меҳмонхоналардир. Англия меҳмонхоналарнинг туркумланиши бир мунча мураккаб. Баъзи каталогларда н о ан ъ а на вий юлдўз ли туркумлаш қў лланса-да, меҳмонхоналарнинг олд томонида юлдўз лар эмас тожлар тасвирланган. Меҳмонхона даражасини «тожлар тилида» юлдўз ли туркумлашга ў тказиш учун тожлар умумий сонида биттасини олиб ташлаш керак. Мисол учун, Лондондаги « Royal Norfolk Hotel » меҳмонхонаси 3 юлдўз ли ёки 4 тожли деб кўрсатилиши мумкин. Энг туғри туркумлаш деб Британия сайёҳлик агентл и клари ассоциацияси таклиф килган туркумлаш ҳисобланади: Бюджет меҳмонхоналари (*). Шаҳар марказида жойлашган бўлиб, энг кам қулайликларга эга. Сайёхлар даражасидаги меҳмонхоналар (**). Меҳмонхоналарда ресторан ва бир мавжуд. Ўрта даражадаги меҳмонхоналар (***). Хизмат кўрсатиш савияси етарли даражада юқори. Биринчи даражадаги меҳмонхоналар (****). Яшаш учун жуда яхши шароит ва аъло даражада хизмат кўрсатиш. Олий даражадаги меҳмонхоналар (*****). Яшаш ва хизмат кўрсатиш олий (экстра класс) даражада. Бошқа мамлакатлар билан та ққ ослаганда Англя меҳмонхоналари қатор ў зига хос хусусиятларга эга. Лондон меҳмонхоналарининг баъзилари тулиқ хусусийлаштирилган, баъзилари акционер жамиятларга, компанияларга тегишли эканлигини назарда тўтиш керак. Инглиз меҳмонхоналарнинг асосий қисми махаллий менежерлар томонидан бошқарилишига қарамай, уларнинг кўпчилиги йирик халқаро тизимларга киради. Италияда 40 мингта меҳмонхоналар бўлиб, улар бутун мамлакат бўйича тарқалган. Сайёхлар Италия меҳмонхона эшикларида таниш юлдўз ларни курсаларда уларни туркумланиш жуда чигаллашган. Мамлакатдарасман «юлдўз ли» шкала йўқ. Италияда қабул қилинган меъёрларга кўра меҳмонхоналар 3 даражага бўлинади. 1 даража - **** юлдўз ли, 2 даража - *** юлдўз ли, 3 даража - ** юлдўз ли меҳмонхонага мос келади. Бундан ташқари ҳар бир даражада у ёки бу бу томонга эркин ўтиши мумкин.

Италия меҳмонхоналарнингн ажралиб турадиганхусусияти бу унинг кичик бўлишидир (50-80 номерли меҳмонхоналар). Одатда, кичик меҳмонхоналар юқори даражага киритилмайдилар ва улар 2 юлдўз ли даражага мос келади. Лекин алъпдаги курортларда таминланиши ва хизмат кўрсатиш, савияси энг юқори талабларга жавоб берувчи кичик меҳмонхоналар ҳам учраб туради. Италия меҳмонхоналарнинг баъзи камчиликлари бошқа афзалликлар масалан яхши жихозланган конференц – залнинг мавжудлиги эвазига килинади. Исроил Ўрта Ер ва Кизил Денгиз қирғоқларида жойлашган юқори даражадаги курорт меҳмонхоналарга эга. Юлдўз лар ёрдамида турукмлаш. Меҳмонхоналар миқдори ошмокда, аммо 7-8 йил олдин мавжуд бўлган юлдўз лар ёрдамида туркумлаш йўқ олган. Унинг ўрнига меҳмонхоналарни 3 та даражага ажратиш усули пайдо бўлди. Лекин бунга қарамай сайёҳлик ташкилоти ходимлари мижозларга қулай бўлиши учун Исроил меҳмонхоналарини юлдўз ли шкала бўйича баҳолайди. Исроилнинг 3 юлдўз ли меҳмонхоналарида мижозлар тулиқ хордик чиқариш учун энг кам хизматлар тўпламини олишлари мумкин. 4 юлдўз ли меҳмонхоналарда нафақат катта қулайлик, балки урнашган жойининг яхшилиги ва юқори даражадаги хизмат кўрсатиш мавжуд. Олий даражадаги меҳмонхоналар алоҳида файзи ва юқори табака (аристократ)га хос хашамати билан ажралиб туради. Испанияда сайёҳлик жойлаштириш воситалари қуйидаги даражаларга бўлинади. 5 даражадаги меҳмонхоналар (1 дан 5 юлдўз гача); меҳмонхона шкаладаги уйлар, бунгало в бошклар (1 дан 4 юлдўз гача) пансионлар 3 даражада. Бундан ташқари Давлат Сайёҳлик Вазирлигига карашли сайёхларни қабул килиувчи давлат корхоналари ҳам мавжуд. Улар асосан шаҳарнинг гўзал районларида жойлашган кадимий каъалар, касрлар, саройлар бўлиб «Люкс» меҳмонхона сифатида жихозланган бўлади. Шундай қилиб, ҳар бир мамлакат учун ўзига хос меҳмонхоналарни туркумлаш усули бўлиб, ҳар хил мамлакатда жойлашган бир даражадаги меҳмонхоналарни бир-биридан фарқи катта бўлади. Россия Федерациясида мавжуд сайёҳлик ва меҳмондўстлик бўйича меъёрий хужжатларга кўра 10 номерлардан кам бўлмаган меҳмонхоналар (мотеллар) даражалар бўйича туркумланади. Даражалар юлдўз лар мос келади ва уларнинг кўпайиши билан хизмат кўрсатиш савияси ҳам олиб боради. Меҳмонхоналар 5 даражага, мотеллар эса 4 даражага бўлинади. Бундай меҳмонхоналар учун - ***** - олий даража, * - паст даражадир. Меҳмонхоналарни маълум бир даража бериш учун аттестациядан ўтказилганда қуйидаги талаблар эътиборга олинади: бино ва унга туташган жойга бўлган талаб; номерлар захирасига; техник асбоб – ускуналарга; мебеллар билан таъминланганлигига;

номерларни санитар – гигиеник таъминлашга; ижтимоий хоналарга, овқатланиш хоналарига, жойлаштириш корхоналари такдим этадиган хизматларга; ходимлар ва уларнинг тайёргарлигига ва бошқаларга. Компаниялар учун стратегик режалаштириш муаммоларини ўрганиб чиқкан ҳолда, энди алоҳида корхоналарнинг худди шундай муаммоларини ўрганиб чиқамиз. Компаниянинг ҳар бир бўлинмаси компаниянинг умумий вазифаларидан келиб чиқувчи ўз вазифаларини белгилаб олишлари зарур. Унда улар товарлар, улардан фойдаланиш, рақобатчилик ҳолатлари, бозор сегментлари ва географик жойлашишларидан келиб чиқишлари лозим. Улар ўз вазифалари ва сиёсатларини бизнеснинг муста қ ил со ҳ аси сифатида белгилашлари лозим. Таш қ и му ҳ итнинг та ҳ лили: унинг имконлари ва хавфлари Замонавий бошқарувчи корхона ўз мақсадларига эришиши учун қандай ташқи омилларни назоратда ушлаб туриши лозимлигини билиши керак. Агарда буни умумлаштирган ҳ олда айтадиган бўлсак: корхона ташқи му ҳ итнинг му ҳ им макроомилларини (демографик, иқтисодий, технологик, сиёсий- ҳу қ у қий ва ижтимоий-маданий), шунингдек микроомиллари (истеъмолчилар, ра қ об а тчилар, тақсимлаш каналлари, етказиб берувчилар)ни назорат қилиб бориши лозим. Ушбу омилларнинг барчаси корхонанинг ўз бозорида даромад олишига таъсир кўрсатиши мумкин, шунинг учун ҳ ам корхона мазкур омилларнинг ўзгаришини кўзатиб борувчи хизматига эга бўлиши лозим. Корхона ра ҳ бари мазкур ўзгаришлардаги қулай имкониятлар ва хавф-хатарларни кўра олиши керак. Стратегик режалаштиришдаги маркетингнинг а ҳ амияти Жонатан Тиш йирик ме ҳ монхоналар компаниясининг ижрочи директори, йирик дам олиш зоналарида жойлашган йирик корхоналар қ аттик ра қ обат эвазига иқтисодий қ ийинчиликларни бошдан кечира бошлайдилар деб башорат қ илди. У 250 тагача кишини қабул қила олиш имконига эга бўлган ўрта ҳ ажмдаги дам олиш масканлари бозорнинг ҳ озирги кундаги ва келгусидаги талабларига кўпро қ жавоб берадилар деб таъкидлайди. Таш қ и му ҳ итни ўрганишнинг асосий вазифаси-янги имконларни излаб топишдир. Қулай маркетинг имконларини-компания ўзи учун фойда олган ҳ олда фаолият кўрсатиши мумкин бўлган бозор э ҳ тиёжлари сифатида белгилаш мумкин. Қ улай шароитларни уларнинг ўзига жалб қ илувчанлиги ва улар олиб келиши мумкин бўлган муваффақият даражасига кўра турли тоифаларга бўлиш мумкин. Фойда олиш учун компания имкониятлари нафақат мақсадли бозор талабларига жавоб бериши балки, ўз рақобатчиларининг имконларидан ошиқ бўлиши лозим. Компания истеъмолчиларга вақтлар давомида синовдан ўтган улар учун севимли товарларни таклиф қ илса даромад олиш учун қулай имконларга эга бўлади. Баъзи бир курортлар битта корхонада ҳ ам курорт ҳ ам клубни бирлаштириш ажойиб имконлар беради деб ҳ исоблайдилар. Бундай дастурлар ма ҳ аллий бозорга мўлжалланган бўлиб, клуб аъзоларига курорт шароитларидан ҳ ам фойдалана олиш, ҳ атто номерларда тўхташ имконларини беради. Клубнинг доимий аъзоларидан

келиб тушган бадаллар қўшимча мабла ғ лар олиб келган, аммо клуб фаолиятини нотўғри ташкил қилиш натижасида бир қатор салбий ҳолатлар вужудга келиши мумкин: дам олиш учун келганларга махаллии аҳолидан ташкил топган клуб аъзолари гольф ва теннис майдончаларини мунтазам равишда банд қилишлари ёқмаслиги мумкин. 2. Меҳмонхона корхоналарини баҳолаш мезонлари. Жаҳон туризм ташкилоти маълумотларига биноан, 2000 йилдан сўнг дунё бўйича халқаро саёҳатга чиқувчи туристларнинг аксарияти асосан автомобил йўлларидан (50 фоиз) ва ҳаво транспортидан (40 фоиз) фойдаланар эканлар. Сув орқали саёҳатга чиқувчилар 7 фоизни, темир йўл орқали саёҳатга чиқувчилар 3 фоизни ташкил этишаяпти. Минтақалар бўйича келтирилган маълумотларга эътибор бериладиган бўлса, ҳаво транспорти ва автомобил транспортидан фойдаланиш дунёнинг барча минтақаларида машҳур бўлса, темир йўлнинг машҳурлиги ҳалигача Европада сақланиб қолган (Европа бўйича амалга оширилган саёҳатларнинг 5 фоизи темир йўл транспортига тўғри келса, Ўрта Шарқ мамлакатларида 0 фоизни ташкил этади). Осиё ва Океания минтақасидаги халқаро саёҳатларнинг 10 фоизи сув транспортига тўғри келса, Ўрта Шарқ мамлакатлари ва Америка минтақасида 5 фоизни ташкил этади. 2 - жадвал 5 - чизма

100 йил олдин жойлаштириш корхоналарининг атиги икки тури – бой– бадавлатлар учун дабдабали отеллар ва қолганлар учун ховли-жойлар мавжуд бўлган бўлса, эндиликда хохишига ва чўнтакка тўғри келадиган исталган турдаги жойлашув пунктларини топса бўлади. Умуман, жахон меҳмонхона фондида 2 асосий гурухни ажратиш мумкин:  доимий истикомат қилинадиган меҳмонхоналар (амалда хали унча кўп тарқалмаган);  вақтинча истиқомат қилинадиган меҳмонхоналар. Улар қуйидагича тақсимланади. 1) транзит меҳмонхоналар; қисқа вақтда исталган мижозга хизмат кўрсата олади; 2) расмий меҳмонхоналар; расмий ташриф ва хизмат сафарларига келганларга хизмат кўрсатади; 3) дам олиш учун мўлжалланган меҳмонхоналар (туристик, курорт ) Ушбу меҳмонхоналарда ҳамма мижозларга хизмат қилиш учун бир хилда мажбурий бўлган талаблар мавжуд бўлиб, уларга жойлашиш учун шароит яратиш, озиқ-овқат ва маиший хизмат кўрсатиш киради. Расмий ва хордиқ чиқаришга мўлжалланган меҳмонхоналар мижозларга хизмат кўрсатишда бутунлай аниқ ва ўзига хос ҳарактерли талаблари борлиги, шунингдек, маълум хусусиятлари ва тузилиши билан фарқланади. (чизмага қаранг). Расмий меҳмонхоналарга одатда қуйидаги талаблар қўйилади:  маъмурий бинолар ва шаҳар марказига яқин бўлган жойда, лекин дам олиш учун кўкаламзорлаштирилган ва спорт майдонлари бўлиши шарт эмаслиги;  номер фондида бир кишилик хоналарнинг мавжудлиги, хонанинг кундўз и ишлашига қулайлиги ва кичик йиғилишлар ўтказишга имконияти борлиги;  номерда "иш зона" сининг ташкил этилганлиги, уни ташқи мухитдан ажратиш;

Бундай меҳмонхоналарда яшайдиганлар жамоат хоналари ташкил қилишни ҳам талаб қилишлари мумкин. Биринчидан, йиғилиш, кўргазма ва шунга ўхшаш тадбирларни ўтказишга жой бўлиши керак. Иккинчидан, мажлислар зали ёки кўча томондан қўшимча кириш жойи бўлган кўп мақсадли хоналар бўлиши (йиғилиш, банкет ва б. ўтказиш учун) лозим. 6 -чизма. Меҳмонхоналарнинг функционал белгисига кўра тақсимоти . Учинчидан, меҳмонхонада телеграф, телефакс, нусха кўчириш ва кўпайтириш аппаратлари, шунингдек, молиявий таъминот хизматлари ишлаши керак. Туристик – экскурсион мехмонхоналар Туристик спорт мехмонхоналар Махсуслаштирилган мехмонхоналар Мотеллар Ботеллар ва бошкалар Санато- рийлар, хусусий уйлар ва бошкалар Авиатрас - саларда Автотрас - саларда Курорт мехмонхона лар Пансион-ларда дам олиш уйлари Туристик мехмон-хоналарМещмонхоналар Санато-рийлар, хусусий уйлар ва бошкалар Темир йул трассаларид а Сув трасса - ларида Расмий мехмонхоналар Дам олиш учун мех- монхоналарТранзитли Максадли (саёхат килиш максадида)

Хордиқ чиқаришга мўлжалланган меҳмонхоналарга қўйиладиган талаблар расмий меҳмонхона тизимидан қуйидаги томонлари билан фарқланади: - Шовқинли шаҳар марказларидан ўз оқдаги кўкаламзорлаштирилган худудларда жойлашганлиги; - Хордиқ чиқариш ва спорт билан шуғулланиш жойларининг мавжудлиги. Жахон амалиётида бир ухлаш жойининг ўлчами 150-250 м кв. ни ташкил этади. - Туристик меҳмонхоналарнинг номер фондида 2 кишилик хоналарга бўлган талаб ўсиб бормоқда – унинг умумий номерлари номерлар сонининг 80- 90% ини ташкил қилади. - Номернинг ички ташкил этилиши хордиқнинг аниқ шаклига кўра аниқланади. Масалан, курорт меҳмонхоналарида ухлаш жойи ёки дам олиш зонасининг нафақат номерда, балки балкон, лоджия ва айвонда ҳам ташкил қилиниши ҳарактерлидир. Оилавий хордиқ меҳмонхоналарида эса номерда дазмоллаш, қуритиш мосламалари ва кичик ошхона ҳам бўлиши талаб қилинади. Туристик меҳмонхоналардаги номерлар мехмон кўтиш ва кундўз ги мулоқат жойи шаклида ҳам бўлади. Номер кичкина бўлса, мебел ва ухлаш ўрнини кичрайтириш мумкин бўлган жихозлар эгаллайди. Курорт меҳмонхоналари таркибида профилактик даволаниш ва чўмилиш учун бассейн барпо қилинади. Оилавий хордиқ меҳмонхоналарида эса болалар чўмилиш бассейнлари ва болалар жихозларининг бўлиши талаб этилади. Халқаро туризмни ташкил этишда туристик меҳмонхоналар ёки тур меъёрли меҳмонхоналар алохида аҳамиятга эга. Ҳар бир мамлакатда уларнинг номланиши турлича бўлиши мумкин, лекин мақсад бир. Туристик меҳмонхона–жихозланган уй (ёки бошқа хона) бўлиб, туристларга маршрут дастурига мувофиқ комплекс хизмат кўрсатишга мўлжалланган (жойлаштириш, яшаш, маълумот ва маиший хизмат, кўнгилли хордиқ ва б.). У туристик мажмуа таркибига кириши ёки алохида корхона сифатида ишлаши мумкин. Туристик меҳмонхоналар, қоидага кўра, турли маршрутдаги ва барча ижтимоий гурухларни қабул қилишга мўлжалланган. Меҳмонхонадан фойдаланишга, туристларга хизмат кўрсатишга ва бошқа баъзи бир омилларга қараб, бу турдаги меҳмонхоналар мотель, ротель, флотель, ботель, туристик база ва уйларга ажратилади. Мотель – автотуристлар учун меҳмонхона, йўл бўйидаги отель бўлиб, унда қулай ва шинам номерлардан ташқари автомашина учун мувофиқ хизмат ва тўхташ жойи ҳам бўлади. Кемпинг – автотурист, мототурист ва велотуристлар учун шаҳар ташқарисида жойлашган меҳмонхона бўлиб баъзан мотеллардан у қадар ўз оқда бўлмайди. Кемпингда туристлар палатка ёхуд ўзи овқат тайёрлаши мумкин бўлган ошхонали ёзги уйлар ва баъзи элементар қулайликлар билан таъминланади. Ротель – кўчиб юрадиган меҳмонхона. Унда бир ёки икки ўринли номер – ухлаш ва кийим алмаштириш жойи, ошхона ва умумий туалет бўлади. Флотель – сўз иб юрувчи меҳмонхона, сувдаги катта отель, махсус жихозланган кема. қулай номерлардан ташқари бунда туристларнинг кўнгилли хордиқ чиқаришшлари учун турли хизматлар кўрсатилади: бассейнлар, сув чангилари, балиқ ови, сувостида чўмилиш мосламалари ва х. Уларда шунингдек,

конгресс ва концерт заллари, кутубхона, вақтинчалик офис ва оператив алоқа воситалари бўлади. Сувдаги меҳмонхоналар бу қулай кемалардир. Кейинги пайтларда улар махсус саёхатлар, круизлар, бизнестур, конгресс, ўкув саёхати кабиларни ташкил этишда тез-тез қўлланиляпти. Ботель - Жихозланган кема ўрнида фойдаланса бўладиган сувдаги кичик меҳмонхона. Туристик база – туристларни қабул қилиш ва жойлаштириш хоналарига эга бўлган туристик мажмуа бўлиб, унда ресторан ёки ошхона, кўнгилли хордиқ учун хоналар ва хизматлар таклиф этилади. Одатда, турбазалар фаол ҳаракатдаги кўчиб юрувчи туристларни қабул қилади: тоғ, сув, чанги, пиёда воситалари. Кўпинча турбазалар кўркам табиатли ерларда, ўрмонларда, тоғ ёнбағирларида жойлаштирилади. Шубхасиз, бунда кўрсатиладиган хизмат турлари шаҳардагидай бўлмаса-да, сўнгги пайтларда қулайлик ва хизмат кўрсатиш даражаси сезиларли даражада оширилмоқда. Туристик уй – фаол ҳаракатдаги кўчиб юриш учун ёки қисқа фурсатли келиб кетиш учун мўлжалланган жой. Кўпинча туристик уйлар тоғли районларда – давон олдида, тайгада, балиқ овлаш ва қўзиқорин териш жойларида барпо этилади. Ундаги қулайлик у қадар яхши эмас, асосан, саёхатчилар ўз-ўзига хизмат қилишига асосланган. Бу меҳмонхона хўжалигидаги ягона тасниф эмас, албатта. Европа ва АҚШ да учрайдиган жойлаштириш корхоналарининг 9 асосий тўрини кўрсатиш мумкин. 2-жадвалда уларнинг 7 мезон бўйича қиесий тавсифи берилган. Жахон амалиётида яна шундай жойлаштириш корхоналари мавжудки, уларни пансион деб юритилади. Уларда истиқомат қилиш одатдаги меҳмонхоналардан анча арзон. Пансионнинг меҳмонхонадан фарқланувчи асосий томони шуки, у юлдўз лилик категориясига мувофиқ келмайди, аслида у 2 юлдўз ли отеллардан фарқ қилмайди. Шунчаки, пансион андозага мувофиқ келиши шарт қилиб қўйилмайди. Пансион – бу эркин шаклда, қурилиш пайтида меҳмонхона сифатида барпо этилмаган уйлардир. Анъанавий пансион оз сонли хоналари билан фарқланиб, улар 10-20 кишига мўлжалланади (энг ками 50 кишига мўлжалланади). Кўпинча пансионлар битта оилага мўлжалланади. Уларда яшаш баҳосига уй шароитида тайёрланган нонушта баҳоси ҳам қўшилади. Атмосфера отелларга қараганда кўнгилга яқин ва илиқ, бу мижозларни қувонтиради. Лекин пансионнинг ўзига яраша камчиликлари ҳам мавжуд. Пансионлардаги номерлар катта эмас. Баъзан номерда ҳамма қулайликлар бўлади. Орландо (АҚШ) штатидаги “Уолт Дисней дунёси” парки ёнидаги отелда шинам, ухлаш ўрни ва ошхонали, стол, 2 та телевизор, ваннахона ва диванли номерни суткасига 70 долларга ижарага олса бўлади. Фақат баъзи отелларда “квартира” сўзини ўзгача талқин қилинади. Сиз баъзан ноқулай номерларга тушиб қолишингиз мумкин. Шунинг учун доимо апартаментнинг тасвирини сқрашни унутманг.

Апартаментлар АҚШ да мустақил бошқарув корхоналари турида бозорларда ҳам, таниқли мехонхона тизимида ҳам таклиф қилинади. Европада апарт-отелларнинг “аноним пансион” деган тури ҳам мавжуд. Бу шуни англатадики, хусусий квартираларнинг эгалари агентлик билан ўз жойларини ижарага бериш хақида шартнома тўз адилар. Агар апарт-отель бутун бошли кўўп квартирали уй бўлса, у холда сиз квартираларнинг бирида хотиржам яшайверасиз. “Аноним пансион” сифатида кичик хусусий уй ёки хужайиннинг ўз и ва оиласи яшаётган уйнинг бир неча хонаси ҳам таклиф қилиниши мумкин. А) меҳмонхоналарни баҳолаш мезонлари Турар жой ва махсус хоналарнинг ўлчами ва тури, номерларнинг ва жамоат жойларининг қулайлиги даражаси, кўрсатиладиган хизмат ва бошқа омилларга кўра, меҳмонхоналарни разряд ва категория бўйича туркумланади. Таснифдан мақсад меҳмонхонанинг нимага мувофиқлигини, амалдаги хизмат кўрсатиш мезонларига мослигини аниқлашдан иборат. Гарчи бир неча бор ўрганилган бўлса-да, лекин меҳмонхоналарнинг қулайлиги бўйича ягона туркум хали тузилган эмас. Масалан, турли давлатлардаги меҳмонхоналарни танлаб баҳоланган " International Hotel Association " деган мезон мавжуд. Лекин исталган мамлакатда меҳмонхона туркумининг махаллий тури мавжуд бўлиб, мисол учун АҚШ да улар штатлар бўйича фарқланади. Умуман, туркум тизимини 2 асосий гурухга бўлиш мумкин: - кўплаб мамлакатларда тарқалган францўз миллий туркуми сифатидаги “юлдўз ли” тизим. Разряд аниқ бир юлдўз сонини бериш билан ўрнатилади (1 дан 5 гача); - экспорт комиссияси томонидан баҳоланадиган балл ёки хинд тизими; Францўз “юлдўз ли” тизимига мувофиқ меҳмонхоналарнинг қуйидаги асосий параметрлари аниқланади: - номер фондининг таснифи: номер майдони, бир ўринли, икки ўринли ва кўп ўринли номерларнинг улуши, каватлардаги коммунал хизматларнинг даражаси, номерларнинг шинамлиги. меҳмонхона барча турлари учун энг кам 7-10 номер белгиланади; - ички томоннинг жихозланиши ва безалиши; - ахборот таъминоти; - телефон, телефакс ва телетайп алоқаларининг мавжудлиги; - лифтнинг мавжудлиги; - жамоат хоналари, киноконцерт ва конференц-заллар (олий даражадаги), амалий учрашувлар, хордиқ ва спорт холларининг таснифи; - овқатланиш марказларининг мавжудлиги: ресторан, ошхона, гриль бар, кафе, буфет ва шу кабилар. - савдо-сотиқ, маиший ва қўшимча хизматлар билан таъминлаш имконияти; - бино, подъезд йўлларининг таснифи, инфратузилма ривожланиши; - меҳмонхона худудининг холати. Кўрсатилган талаблар меҳмонхона ходимларига тааллуқлидир. Мулоқатга киришадиган ходимлар (менеджер, портье ва бошқалар) хорижий тилда сўзлай олиши шарт: 1-2 юлдўз ли меҳмонхоналарда 1 та хорижий тил, 3-5 юлдўз ли меҳмонхоналарда 4 та тилгача. Б) Халқаро меҳмонхона тизимлари

Дунёдаги кўплаб меҳмонхоналар у ёки бу турдаги меҳмонхона тизимига қарашлидир. Тизим ортида жамоа бизнес қилувчи ва бевосита бошқарув тизими орқали назорат қилинадиган меҳмонхона гурухлари (2 ва ундан ортиқ) туради. Тизим раҳбарияти барча тушумдан фойда олади, шунингдек, йўқотишларни ҳам бирга кечиради. меҳмонхона тизимини ташкил этиш маълум бир аҳамиятга эга. У жахон бозорига хизмат кўрсатишнинг юқори поғонага олиб чиқади, туристларнинг меҳмонхонадаги хизматларини қўллаб-қувватлайди. Ўзга мамлакатдаги ўзига таниш корпорациянинг отелини учратган саёхатчи унда ўзини одатдаги қулайликда ва худди уйдаги каби сезади. Халқаро меҳмонхона тизимининг кўпгинаси АҚШ га тегишлидир. Бу "Нуа tt ", "Н ilton ", " West Inn " тизимлари каби меъёрли ва "Но lid ау Inn ", “М arriott ”, " Sheraton ", " Rтada " сингари ўрта меъёрли меҳмонхоналардир. Америка меҳмонхона тизимларидан ташқари дунёда 80 минг номерли 700 меҳмонхонани бирлаштирувчи "Ассог" (Франция) тизими, 75 минг номерли 800 меҳмонхонаси бор "Тг ansthouse Fort " (Буюк Британия) тизими ва 61 минг номер ва 243 меҳмонхонали "С lub Meditrans " (Франция) тизими, 34 минг номер ва 133 меҳмонхонага эга "Групп Соль" (Испания) тизими бор. Ташкилотлар меҳмонхона тизимига шартнома асосида тўла хуқукқли бўлиб ёки бирор корпорацияни бошқариш хуқуқи билан киришлари мумкин. 3. Бозор ва товарларнинг кўринишлари. Кўпгина давлатларда сайёҳлик ҳатто даромад олиш ва аҳолини иш билан таъминлашнинг асосий манбаи ҳисобланади. Чет эл сайёҳлигидан келган тушумлар улуши мамлакат ЯИМнинг тутдан бир қисмини (хусусан, Австрияда 90 - йиллар бошида у 26 % етган эди), товарлар ва хизматларнинг экспорт қилишнинг эса бешдан бир қисмини (Испанияда 25 %)ташкил этган ҳоллар ҳам маълум. Шу сабабли давлат муассасалари зарур сайёҳлик инфратузилмасини шакллантиришга ҳамда сайёхлар, бизнесменлар ва сармоя қилишни рағбатлантирувчи тегишли ҳужжатларни қабул қилишга ҳаракат қилишади. Экспертларнинг фикрича, сайёҳлик очиқ иқтисодий минтақаларнинг (СОИМ) экспорт имкониятларини рағбатлантирадиган, чет эл инвестицияларини, илғор сайёҳлик технологияларини ва уни бошқариш соҳасидаги тажрибани жалб этадиган алоҳида ҳудудларни барпо этишнинг энг мақбул ечими бўлади. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда сайёҳликнинг миллий моделини шакллантириш жараёни бормоқда. Бу модел келгусида халқ хўжалигининг истиқболли ва мустақил тармоғига айланиши мумкин. Ҳар қандай бошқа бозор сингари сайёҳлик бозори ҳам мамлакатдаги ижтимоий сиёсий ва иқтисодий ўзгаришларга нисбатан жуда сезгидир. Экспертларнинг фикрига қараганда, сайёҳлик аслида индиқатор бўлиб, кўпгина ривожланган давлатлар ана шу индиқаторга қараб иккиёқлама ҳамкорлик қилиш ва инвестициялар ҳамда сармояларни жойлаштиришни белгилайдилар. Ўзбекистонда ҳозир сайёҳлик миллий даромадни қайта тақсимлаш туфайли иқтисодиётни барқарорлаштиришнинг муҳим омилига айланиб бормоқда. Республикамизда

сўнгги йилларда сайёҳлик иши билан давлат ва ҳуқуматгина эмас, балки иқтисодиётнинг нодавлат сектори ҳам шуғулланмокда. Ўзбекистон сайёҳликнинг миллий ва иқтисодий жаҳон бозорига кириб бормоқда. Ўзбекистон сайёҳлик лойиҳасини халқаро кўламда етказиш учун жиддий иш олиб бораётганлигини, шунингдек, йирик халқаро Лондон, Берлин, Милан ва Москвадаги биржа ва ярмаркаларда иштирок этганлиги уларни минтақа ва дунё бозорларига киришга интилаётганлигидан дарак беради. ЖСТ нинг “Ипак йўли” га бағишлаб Япония ва Теҳронда ўтказган семинарларида Ўзбекистон халқаро лойиҳанинг географик ва мувофиқлаштирувчи марказ деб белгиланади. 1994 йилда “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси тажрибали сайёҳлик агентлари ва сайёҳлик операторлари билан алоқа ўрнатиш, Ўзбекистоннинг сайёҳлик агентлари ва сайёҳлик операторлари билан алоқа ўрнатиш, Ўзбекистоннинг сайёҳлик маҳсулотини реклама қилиш мақсадида 27 мамлакат 99 кишини юборди. Шуларнинг 54 нафари аппарат ходимларидир. 2000 йилда 28 мамлакатга 74 киши бориб келган бўлса, шуларнинг 46 нафари Миллий Бутун дунёда иқтисодий ва саргўз ашт сайёҳларнинг машҳур бўлиб бораётганлиги сайёҳат индустриясининг ривожлантиришга ундамоқда. Тарихий – меъморчилик, илмий-амалий, этник-маданий сайёҳат турларини ривожлантириш ҳам муҳим масала бўлиб қолмокда. Ўзбекистон сайё ҳ лиги экспорт имкониятларини оширмокда. Ўзбекистонда сайё ҳ ликни экспорт имкониятларини кўпайтириш ва унинг тегишли инфратузилмасини таъминлаш мақсадида халқаро ва миллий экспертлар гуру ҳ и 1998 йилда сайё ҳ ликни ривожлантиришга қаратилган ҳ аракатлар режасини ишлаб чиқди. Бу режа турли лойи ҳ аларни, шу жумладан, сайё ҳ ликнинг моддий техникавий баъзасини ҳ амда рекреацион ресурсларини яхшилашни, сервис хизмати кўрсатиш сифатини ошириш, рекламани ривожлантириш, янги сайё ҳ лик йўналишларини ва чартер рейсларини ишлаб чиқишни ўз ичига олади. Шуни қ айд қилиш керакки, Ўзбекистоннинг қулай географик тарихий шароитлари, Ўзбекистон х ал қ ларининг маданий-маънавий ютуқлар и бу со ҳ ани ривожлантиришга жуда қулай имконият яратди. Барқарор ижтимоий-сиёсий вазият, аниқ иқтисодий механизм чет эллик шерикларни жалб этиш учун қулай му ҳ ит бўлади. Натижада, 2000 йилда сайё ҳ лар алмашиш, ме ҳ монхоналар ва бошқа сайё ҳ лик объектлари ни кўриш ва улардан фойдаланиш, республиканинг акциядорлик сайё ҳ лик жамиятлари билан чет мамлакатларнинг шундай компаниялари ўртасида менежмент б ў йича, Буюк Британия, Миср, Хиндистон, Исроил ва бошқа мамлакатларда Ўзбекистондан борган ходим ларни тайёрлаш ва малакасини ошириш ҳ ақида бир қатор битимлар т ўз илди. Ўзбекистонда чет эл инвестициялари иштирокидаги компанияларни ташкил этиш давом этмоқда. Чунончи, “Чорсу” сайё ҳ лик комплекси негизида Малайзиянинг “ Supetior Comications ” фирмаси иштирокида қў шма корхона тўзилди. Инвестиция лойи ҳ аларини чет эл сармоялари ҳ исобидан молиялаш 2000 йилда қ арийиб 9 млн. А Қ Ш долларини ташкил этди. Чет эллик шериклар иштирокида “Шодлик” АЖ ме ҳ монхона мажмуи қайта ташкил этиш тугалланиб, менежмент “Фон Кюртен Хотела энд Консальтинг” немис фирмасига топширилди; Хива ша ҳ ридаги “Хоразм” ме ҳ монхонасини қайта кўриш тугалланди. Бухоро ша ҳ рида “Бухоро”

ме ҳ монхона мажмуи бутунлай қайта дан жи ҳ озланди. Бундан таш қ ари Сирдарё со ҳ илида дам олиш минта қ асини қайта кўриш ишлари олиб борилмоқда. Бухоро, Навоий, Самарқанд шаҳарлари автосервис мажмуалари қ урилишига 80 млн. доллар миқдорида кредит олинди. 1997 йил кўзига келиб , Бухоро ва Хиванинг 2500 йиллигига ба ғ ишланган тантаналарни ўтказиш даврида сайё ҳ ларга хизмат кўрсати ш ни яхшилаш мақсадида ме ҳ монхоналардаги жойларнинг моддий техника базаси муста ҳ камланди, савдо нуқталари ва дўқончалар қ урилди, реклама буклетлари ва сов ғ алар чиқарилди. Айни вақтда, миллий компания ҳ ам, шунингдек мулкчиликнинг ҳ амма шаклларига мансуб сайё ҳ лик йўналишлари очилди. Амалга оширилаётган бир қатор тадбирлар натижасида Ўзбекистонда йилдан - йилга кириб келаётган сайё ҳ лар сони ошиб бормоқда . Ташқи муҳитнинг баъзи бир омиллари хавфли бўлиши мумкин. Хавф солувчи омилларни ноқулай шароитлар ва ҳимояловчи маркетинг ҳаракатлари бўлмаган ҳолларда сотув ҳажмини ёки даромадни камайтиришга олиб келувчи ҳолатлар сифатида белгилаш мумкин. Бундай омилларни уларнинг жиддийлиги ва пайдо бўла олиш имконларига қараб турли тоифаларга бўлиш мумкин. Ташқи муҳитнинг қулай ва хавфли омилларини кўз олдига келтирган ҳолда, бизнеснинг маълум бир соҳасининг қулай ёки ноқулай эканлигини белгилаш мумкин. Энг қулай бизнес- бу кўпроқ қулай омилларга ва жуда кам хавфли омилларга эга бўлган бизнесдир. Ўрта бизнес кўп қулай ва хавфли омилларга эга бўлган бизнес ҳисобланади . О ғ ир бизнес кам қулай ва хавфли омилларга эга бўлган бизнесдир. Ва ни ҳ оят ноқулай бизнес камро қ қулай ва жуда кўп хавфли омилларга эга бўлган бизнес. Ме ҳ монхона индустриясининг ўзига хос имкониятлари Стратегик режалаштиришда ме ҳ монхона ва дам олиш индустрияси ўзига хос имконларга эга. Ме ҳ монд ў стлик индустриясининг ҳ аво йўллари, круизлар, рестораннинг йирик тизимлари каби бошқа со ҳ алар и қ тисодиётнинг ишлаб чиқариш тизимидан фарқ қ илмайдилар. Ме ҳ монхона ва дам олиш индустрияси корхоналарининг бошқаруви ва тизими стратегик режалаштириш жараёнини мураккаблаштирадилар. Бу кўринишдаги корхоналарнинг йирик тизими мулк эгалари одатда ўзлар и нинг мавжуд мулкларига тўлиқ эгалик қ илмайдилар. Ме ҳ монхоналарнинг баъзи бир тизимлари бошқарувдан таш қ ари ҳ еч нима учун жавоб бермайдилар. Ме ҳ монхона ва дам олиш масканларининг эгалари хайрон коларлик даражада ўз мулклари билан кам қ изи қ адилар ва кам биладилар. Бутун жа ҳ онда ме ҳ монхоналар одатда шундай кўринишдаги мулк эгалари учун бериладиган имтиёзларга қ изи қ иб ёки фақат обрў учун сотиб олинади. Хорижий туристларга қилинадиган хизматлардан бири уларни ов қ атлантиришдир. Хорижий туристлар учун ов қ атлантиришни ташкил этиш ресторан ва кафеларда амалга оширилади. Хорижий туристлар келишидан 5 кун олдин умумий ов қ атланиш ташкилотига “Ўзбектуризм” ходимлари томонидан график берилади. Унда хорижий туристлар қ айси мамлакатдан келаётгани, сони,

овқатланишга качон келиши, неча кун бу ерда бўлиши ёзилади. Бир сутка олдин ҳар бир гуру ҳ хақида буюртма берилади. Бериладиган буюртмада хорижий туристлар учун масъул кишининг фамилияси, гуру ҳ индекси, хабарнома ра қ ами, туристлар қ айси мамлакатдан келаётгани, гуру ҳ даги турист лар сони, жумладан болалар ва пар ҳ ез таомга му ҳ тожлар, туристларни кўзатувчилар, хизмат қилиш класи, ов қ атланиш соатлари (нонушта, тушлик, кечки ов қ ат), таом турлари, ресторанда қанча вақт бўлиши, биринчи ва охирги кун санаси, хизмат қилиш соатлари ёзилади. Хорижий ту ристлар учун ало ҳ ида зал ёки умумий залнинг бир қ исми ажратилади. Агар хорижий туристларга бир неча кун хизмат қилиш керак бўлган такдирда ресторанда ало ҳ ида маҳсус жой ажратилади. Бир неча мамлакатлардан келган хорижий туристлар рестораннинг битта залида ўтирадиган бўлса, ўша мамлакатнинг байро қ часи столга қў йилади. Ов қ атланиш вақти учун қуйидаги тахминий оралиқ тавсия қилинади: нонушта - 8 дан 10 гача, тушлик - 12 дан 15 гача, кечки овқат - 16 дан 20 гача. Ов қ атланиш икки сменага тў ғ ри келадиган бўлса, соатларни ўзайтириш мумкин. Агар туристлар дастурида тунги тадбирлар назарда тўтилган бўлса, масалан, театрга бориш, овқатланиш соатлари ўзгартирилади. 4. Рақобат кўринишлари ва стратегиялари. Кўпинча мулк эгалари бошқарувчилар билан етарли даражада мулоқот ўрнатилмаганлигидан, уларнинг иқтисоди масалаларни яхши тушунмасликларидан ва уларнинг фикрларига қулоқ солмаслигидан шиқоят қиладилар. Айтишларига қараганда, Осиёда меҳмонхонлар эгаларининг уюшмаси ташкил этилиб, улар уюшган ҳолда ўз мулкларини бошқарувчи фирмаларга таъсир кўрсатишга ҳаракат қилаётган эканлар. Меҳмонхоналарни бошқариш билан шуғулланувчи фирмалар кенг оммага таниқли бўлмаган ҳолда турли мулк кўринишларни бошқаришлари мумкин. Бундай мулк кўринишларини бошқарувчилар одатда коллежларда таълим оладилар. Коллежларда уларга бинони қандай сақлаш, ташриф буюрувчиларни рўйхатдан ўтказиш кабиларни ўргатадилар, лекин стратегик режалаштириш бўйича жуда кам таълим берадилар. Кўпинча бошқарувчилар стратегик режалаштириш билан мулк эгалари шуғулланишлари лозим деб ҳисоблайдилар. Меҳмонхоналарни бошқарувчи фирмалар мулк эгаларини сармоялар киритишга, стратегик нуқтаи назардан муҳим янгиликларни киритишга мажбур қила олмайдилар. Бундай ҳол кўпинча корхонани бошқаришдан бош тортишга олиб келади. Меҳмонхоналар ўз ҳудудларида жойлашган "иккинчи даражали мулк"лар (ресторанлар, дўконлар, медпунктлар, соғломлаштириш марказлари, тунги клублар)ни бошқаришлари ёки уларга умуман эга бўла олмасликлари мумкин. Бу стратегик режалаштиришда қўшимча қийинчиликларни туғдириши мумкин. Меҳмонхоналар ўртасида тўзилувчи йирик стратегик битимлар истиқболларни режалаштириш жараёнини янада мураккаблаштиради. Стратегик режалаштиришда маркетинг бўлимининг аҳамияти жуда катта. У мижозлар билан доимий равишда алоқани ушлаб туради, шунинг учун ҳам уларни талабларини

ўрганиш ва аниқлаш учун маъсулдир, шундай экан унда стратегик режалаштириш учун муҳим аҳамиятга эга бўлган маълумотлар мавжуд бўлади. 5. Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги истеъмолчилари бўйича маркетинг тадқиқотлари. Меҳмонхона ва ресторан хизматлари истеъмолчилари хулқларини асослари асосан унинг хукукини тушуниш билан боғлиқ. Истеъмолчи хукукини тушуниш кийин, унинг асл сабабини билиш учун, ундан таъсир этувчи кучларни билиш керак. Фаоллик энг баланд чуққига етади қачонки ундан бир натижа чиқса, бирор бир мақсадга йўналтириб ташкил этилса даминанга иерархия ташкиллаштирса. Келажакда сифатни ташкил қилиш системаси, одам психикасига жамлаб ташкил қилувчи, ташкиллаштирилган йўналишни шу тури, ҳарактери ягоналигини ўз тузилишда кўрсатади. Сабаб яъни Матив (францўз ча matit) таъсир қилиш, орзулар, хавас ёки фикирлашни таъсвирлаб бериш, шундай хулосага олиб келадики унинг ҳаракатини таъсвирлайди. Сабабни белгисини ажратилиши йўналтирилишини билдиради Бу ҳаракат бирор бир мақсад йўналтирилган бўлиши учун, одам ўз ининг нимага мухтожлигини ва унга нима етишмаётгалигини билиш учун у ўз и шуни тан олиш керак. Кўпгина сабаблар билан бирга одамни хулқи билинади. Хозирги вактда ёшларнинг кизикиши ўрганилган, шу сабабда унинг хулқи билинади. Хозирги вактда вактда ёшларнинг кизикиши ўрганилган, шу сабабда унинг хулқи бошқаларнинг таъсирига боғлиқ. Эхтиёж –бу одамни ҳаёти давомида усиши ва ривожланиши шахсни ижтимоий гуруҳини, жамиятдаги мақсадини ўстириш учун мустақил керакли омиллар талабини таъминлайди(мадад беради). Бозорда истеъмолчининг тўлов қобилиятини талабда кўрсатади. Пулни тақсимлашни зарурияти туғилиши билан ёки имконият туғилиши билан ҳозирги ва кейинги хулқини афзалликларини билишни тушуниш мумкин. Масалан, туризм хизмат кўрсатиш нуқтаи-назаридан маркетинг бўлими ўзини олдига қўйидагиларни каби муҳим керакли саволларни қуяди: - қандай хизмат кўрсатиш турлари ўзгариши мумкин; - қандай қилиб янги реклама ва савдо-сотиқ ишларини ташкиллаштириш мумкин; - реклама шу товарни қандай афзалликларини кўрсатади ва қандай натижага эришади; - одам ўзининг эҳтиёжини қондириш учун ҳаракат қилади. Баъзилари шундай серҳаракатчанки, улар ўз хохишларини ҳар кандай йўл билан қондиради. Бундан келиб чиқадики - сабаб талаб даражаси босимини кучлилигидан келиб чиқади. Шахснинг истеъмолини қондириш, зуриқишни йўқотади. Лекин кейинчалик янги хохиш пайдо бўлади. Шундай қилиб давом этаверади. Мана шу ишнинг бажарилиши 5 хил амалда бўлади. Хақиқатдан ҳам бу кўрсаткичлар ўзининг етарли самарасини беради. Хақиқий ҳаётда аниқ жавоб топиш қийин ва асослаб берувчи сабаб йўқ. Лекин шу ишга ойдинлик киритиш учун яқинлаштириш сабаби маъқул ва фойдали бўлиши керак.

- 7-чизма Сабабнинг йўналишлари. Биринчи боскич-истеъмолни вужудга келиши. Истеъмол шу кўринишда пайдо бўладики, одамда нимадир маълум вақт давомида етишмаётганлигини истеъмолчи ўз “талабини” қондира олмаса, шу одамни ўзини талабини қондириш учун ҳаётида маълум бир ўзгаришлар киритишни талаб қилади. Агар одамнинг бошига эҳтиёжнинг етишмаслиги сабабли ташвиш тушса, шу эҳтиёжни қондириш учун ҳар хил йўллар киради. Эҳтиёж пайдо бўлди дегунча истеъмолчи унга чора кўриш учун шошилади. Учинчи босқичда аниқ йўналишга солинган таъсир ҳаракати ташкил топади. Шу ташкил топган ҳаракатни қондириш учун одам хаёлан қандай қилиб чора кўришни ва қанақа воситалар билан уни амалга оширишни қидиради. Тўртинчи босқич- амалга ошган фикр одам ҳаётда бажариш учун ва шу эҳтиёжни қондириш учун ҳаракат қилиш керак. Охирги босқичда қондирилган эҳтиёж. Эҳтиёж қондирилгандан сўнг уни стеъмол қилиш давомида камайишига сабаб бўлиши ёки унинг тугаши, бу янги эҳтиёжни туғилишидан далолат беради.Шу туғилган эҳтиёжни қондириш учун яна ўша одам чора тадбирларни қондиришга мажбур бўлади. Эҳтиёжни аниқ бир сабаблар билан бошқариш қийин, чунки одам бозорда ўзини тўтишга таварларга бўлган эҳтиёжи таъсир қилади,тавар камёб бўлганда ҳам бизлар шу таварга интилишга ҳаракат киламиз. Бизнинг истеъмолга бўлган эҳтиёжимиз баъзи бир сабабларни келтириб чиқаради, яна бир таварни олсак иккинчисиниям ҳоҳлаймиз ундан кейин, яна бошқа тавар олгимиз келади. Худди соатнинг ишлаш механизимига ўхшаб. Туризмда ҳам худди шундай муаммо юз беради. Мисол учун одамнинг истеъмол эҳтиёжини қондириш ўзига боғлиқ, яни дамолишга боришга ёки ишлашга боришга қаттий назар одам (турист)ўз онгига ишонган холда ҳар хил авфзалик белги аломатларни билиб туриб туристик хизматларни сотиб олишда онгли равишда йўналтиради. Туристик ташкилотларнинг қийинчилиги шундан келиб чиқадики истеъмолчининг бозордаги асосий эҳтиёж қўзғатувчи сабабини билиб олиш керак. Лекин эҳтиёжнинг қай даражада оғирлигини билиш керак. Бу шу даражада мухимки маркетинг ташкилотлари ёрдамида мижозларда шундай сотиб олиш ҳохишни ташкил қила олиш керак. Бунинг учун қуйдагиларни билиш шарт. Эхтиёжнинг вужудга келишши Эхтиёжнинг =ондириш йылларини =ондириш Аник йыналишга солинган таъсир харакати Амалга ошишнинг фикрий фаолияти Қ ондирилган эхтиёж

1) Туризм таклифлар қандай қабул қилинмоқда. 2) +анақа истеъмол эхтиёжлари уларни қондиради. 3) қандай қизиқтирувчи омиллар ёки унинг тескариси, ривожланишда халақит берувчи таклифларни билиш керак. 4) Мижознинг хулқига қараб унга қайси хизмат тури ёқишини билиб олиш керак. 5) Туризмни ривожланиши учун мижозларни талаб ва таклиф фикларини билиш. Бундан келиб чиқиб истеъмолчининг эхтиёж қийинчиликларини синчиковлик билан ўрганиш керак, бундай изланишлар туристик товарларни бозор талабига жавоб берадиган. Шуни ҳисобга олиш керакки бу сабаблар такрорланмаган ва жуда қийин сабаблар (мативация) қойдаси бор ва улар бир қанча. Фрейднинг сабаблар қоидаси – одам хулқи аниқ психологик куч тасирида, ўз хулқига ҳар доим ҳам, жавоб бера олмайди, бу та ъ сир сабаб қоидасига асос қилиб олинган. Буни шундай тасавур қилиш мумкин у ўзининг ички ва ташқи хулқини рағбатлантирганда унга жавоб берувчи реакциясидан билиш мумкин. Бу маркетинг учун истъемолчи одам ҳошига қарши айланма бориш, жамоа томонидан қараганда бу эхтиёж фойдали. А. Маслау сабаб қоидаси- одамнинг хохши ва эхтиёжлари ҳар хил тенгликларга асосланган. Истъемолчилар олий ва паст табақалардан келиб чиқан ҳолда ҳоҳши ва эхтиёжларини қондирадилар. Биринчи ўринда истъемолчи ўз эхтиёжини қондириши учун овқатланади. Эхтиёж қондирилгандан сўнг одам яна янги эхтиёжларини қондирш учун ўзида сабабларни қидиради. Бу қонунда маркетинг шундай хулоса чиқарадики истъемолчи қай даражада эхтиёжини қондиришучун қай даражада пул топиши мумкин. Лекин таътилда дам олиш учун (меҳмонхона, оромгоҳга бориш учун) қурби етмайди. Бундан келиб чиқадики энг юқори эҳтиёж ўшанда қониқтириладики качонки олдинги эҳтиёжлар қониқтирилган бўлса. Бу билдирадики,элементлар эҳтиёжлар қаратилган таварлар бўлган тақдирда ўз-ўзини ифода қиладиган таварлар бўлади.Лекин аниқравишдаги вазиятни ҳисобга олиш керак.Кўпинча шундай вазият бўладики, качонки, одамнинг эҳтиёжига мода тўғри келавермайди.Бу вазиятда одамнинг талабидан кўра мода юқори қилиши мумкин . Маслотнинг қоидасига кўра кўп туристик хизмат кўрсатиш турлари, одамга хурмат билан момула қилиш ва унинг этирофлаш- буларнинг ҳаммаси туристик хизматлпрни яхши кўрсатишга боғлиқ, яна туристларнинг талаби бўича уларнинг талабини қондиришга ҳаракат қилинади. Шундай қилиб туристлар ўз соғлиғини, ва ўз ҳавфсизлигини таъминланганлигини ўзлари хис қилишлари шарт (тероризм хавфи жинойи жавобгарлик соғлиқ).Шу сабабдан туристик, фирмалар шуни назарда тўтиши керакки туристларнинг шахсий хавфсизлигини сақлаш, суғурта қилиш ва тиббий ёрдам беришни,кафолатлаш керак. Туристнинг ижтимоий маблағига қараб иш бошлаши ёки дам олиши учунми ташкиллаштирилган сафарни қизиқишига қараб

боради ва у ерда у ўзи учун ҳар хил бирлашган ҳамкорлик кантрактларни тузиш мумкин. Меҳмонхона ишчилари ва маҳаллий аҳоли томонидан ва уларни хурмат қилиш кафолатини бериш шартлидир. Агарда турист ўзини қийин маршутларда (йўналиш) ўзини синамоқчи бўлса туристик фирмалар уларга шароит яратиб бериши керак. (Масалан – тоғ сувларидан қайиқда тушиш, қийин тоғ тизмаларида юриш). Д.Шварснинг сабаблар қоидаси рационал ва имотционал сабабларни кўриб чиқади. Шундай туркумлаш асосда, асосий ратцинал сабабларини туристларда уйғотиш. Фойда ёки иқтисод. Бу ва 2та тушунча пулни ва вақтни тежаш билан ўзига қулайлик яратиш. Хавф хатарни пасайтириш.Туристлар ўзи мустахкам ва кулай сўз иши учун шароит яратиш ва уларга шу тўғрисида кафолат бериш. +улайлик Туристлар ўзи қулайлигини енгиллаштириш керак ва туристик фирмаларни қулай жойлашганлигига қараб танлайди. (географик қулайлик) Сифати-туристик хизмат кўрсатишни танлаб бўлгандан сўнг кўпинчалик сифатли кутилган натижа чиқиши керак. Шунга қарамасдан туристик хизмат кўрсатиш нархи арзон бўлса, истеъмолчи хизматнинг сифатсиз деган фикргади. Сифатли хизмат кўрсатиш. Мижозларга хизмат кўрсатиш, Табига қараб улар олдиндан қандай хизмат кўрсатишни билиб боришади. Шундай вазиятнинг яратиб беришда катта мувофақиятнгни “Макдонольдс” компанияси қозонган сифатли хизмат кўрсатиш, тезлик, тозалик, ўзига хос фирма услуби ва овқатларнинг хушбўй тами-бунинг ҳаммаси мижозларни қизиқтиради ва уларга ишониб келганлигини билишади. Обрў туристик фирмада яхши хизмат кўрсатиш сабабидир. Ташкилотнинг обрўсига қараб кўпинча мижозлар уларни хизматини таминлайди ва уларга ишонади. Туристига хизмат крсатишни сотиб олиш учун нафақат рационал сабаб балки эмоционал сабаблар мухум ўрин тутади. Ўз-ўзиники. Ҳар бир шахс ўзини танитишни хохлайди. Одамлар ўзини хурмат қилишни қадирлашни билишлари керак. Нега энди? Туристик фирмалар шундай вазиятни яратиб бериша олмайди. Бу кўпгина ўзини оқлайди ва йирик фойда келтиради. Хурмат қозониш. Бир хил одамларга туристик фирмаларнинг хизмат кўрсатиш жараёни эмас, балки, обрўси қизиқтиради. Бир хил одамларни эса шу фирмаларниг фаолияти қизиқтиради. Шунинг учун турфирмалар мижозлар билан ишлаш даврида керак. Ортиқ реклама қилиш керак эмас балки мижозларга ўзи танлашга хуқуқ бериш керак. Фаҳимлаш. Ҳар доим янги очилишларга билимга, ҳаракатларга интилиш одамларни топиш бу ерда энг мухимидир. Шу одамларнинг мисолида бошқа мижозлар ҳам енгилоқ жалб қилинади. Мода кетидан: Ҳар бир потенциол истеъмолчилар гуруҳида шундай шахслар борки,уларнинг ҳулқи бозорда мода кетидан қувлаш сабабларини белгилаб беради. Туристик фирмаларнинг мажбуряти шундан иборатки, улар ўз вақтида керакли маслахатлар бериш ва уни белгилаш.

Жамиятда ёқимли бўлиш ҳоҳши. Одам жамиятда ўзини кўрсатиши ва танишиш ҳоҳшидан ташқари, яна шу жамиятга қабул қилишларига ҳаракат қилади. Одамлар атрофдагилар учун катта ёки кичик кўринишга ҳаракат қилади. Бу қаттиқ ҳаяжонли ҳаракат мижозни аниқ бир ҳаракатни бажаришга ундайди. Мижозлар учун бундай ҳаракатлар кучли таъсир қилади ва улар ўзлари қарор қабул қилади.Баъзилари эса бу ҳолда ўзларини тутиб турадилар. Хулоса қилиб айтганда ҳар бир истеъмолчи қалбида ҳар қандай йўллар билан жамиятга қабул қилинган ва яхши кўриниш хиссаси уйғотиш масаласини ўз олдига қўяди.Бунинг учун Д.Карнеги қоидасига амал қилиш керак- У одамлар психологияси алоқаси бўйича мутахассис “Кўпроқ олижаноблироқ бўлинглар” Бу сабабни икки тамонлама кўриш мумкин. Бир томондан у бир гурухга тегишли бўлиши хохши. Унда бу эхтиёж ҳар қандай гурухий сафарларга бориш, дўстона муносабат ўрнатишва хоказо. Иккинчи томондан юқори натижага эришиш Бу бутун мустақилликни билдиради. Бунда гап индивидуаллик, кўриниши эхтиёжи, умумий мижозлар,оммаси ичидан ажратилган холни билдиради. Кўп сонли ишлаб чиқарилган сабаб қонунларига қарамасдан қонунлар одамлар хатти ҳарактини ҳар қандай тарзда маълум қилинади. Бунга одамнинг психологиясини тўлиқ ўрганиб чиқилмаганлиги ва унинг 4хил дунёсининг қоронғулиги сабаб деймиз. Бирлашган сабаблар туристик хизмат кўрсатиш истъемолчиларда бир - бирига қарама- қарши эхтиёжларини уйғотади. Масалан: 1) Яккалик ва гурух билан бирга. 2) Ўртоқлик ва чақонлик. 3) Дам олиш ва фаолият. 4) Томир ёйиш ваунинг акси. 5) Пассив эхтиёж ва бўш вақтни керакли ўтказиш . 6) Тъатилни белгилаб бериш программа бўйича ва ўз хохши бўйча ўтказиш . Шунинг учун мана шундай қарама - қарши эхтиёжлар сабали туризмни маркетинг бўйча ўрганиш ва мижозларни хатти - ҳаракатини олдиндан қайд қилиниши зарур . Туристик фаолият специфакасияси айниқса хаяжонли сабабларга назар солишни талаб қилади ишни индалоси шундаки , одамнинг хаяжонли онлари кўпинча мақсадга мувофиқ ўз томонига о ғ диради одам компьютер эмас ундан мақсадга мувофиқ бўлишни кутиб бўлмайди . Шунинг учун туристик хизмат кўрсатиш фирмалари ва мижозлар ўртасида аввало мижозларнинг хаяжонли онларига ва шунингдек бошқа асосларга эътибор қилиш керак . Мижозларнинг хатти - ҳаракатини , уларни қайси туристик хизмат қондиришининг маркетинг изланишларида мухим омил деса бўлади . Маркетинг асосида ишни юритиши самарали бўлиши учун , истеъмолчилар ўз олдига қанақа сабабларни назарда тутибгина эмас , балки қандай сотиб олиш масаласини қўйишлари керак . Сотиб олиш ишлари - бу туристик маҳсулотни мизожларда сотиб олиш хиси уйғониб , то сотиб олгандан кейинги хулосагача босиб ўтилган масофа деб тушунса бўлади .

Чунончи , сотиб олиш ишлари мижознинг фирмаларга мурожат қилинишдан анча олдин бошланади , бу ишлар оқибати эса кейинчалик сезилади . Мижозлар туристик маҳсулотнинг нима учун сотиб олаётганини тушуниш учун уларнинг ҳатти - ҳаракатини билсак мақсадга мувофиқ бўлади . Бу албатта , қайсидир маънода чинакамидан фарқлироқ ва истеъмолчиларни ўзига хослиги ва ташқи муҳитига боғлиқдир . Лекин кўп истеъмолчилар бир йўлни танлашади . Истеъмолчиларни дилидагини тушуниб туристик фирмалар ҳар қанақанги йўллар билан ўз маҳсулотларини сотишлари мумкин . Маркетингда сотиб олиш ишлари хулоса чиқаришдек гап , чунки у бамисоли зинадек босқичма - босқич хулоса чиқарилади . 8-чизма. Сотиб олиш босқичлари . Сабаблар ҳаракатидан хулоса чиқарган холда биз биламизки бизнинг хати – ҳаракатимизни боҳқарувчилар бу безовдаланиш хисси ёки қониқмаслик нақ шу хислар у ёки бу фаолият шаклини ривожлантиради. +ониқиши хиссини етарли даражада етказиш бир неча боқичдан ташкил топган. 9- чизма. Қ они қ иш хилини Эхтиёжини қ ондириш учун ю қ ори по ғ онага к ў тарилиш Қ они қ иш ёки ажабланмо қ натижаси.Безов т аланиш хисси ёки қ они қ маслик Эхтиёждан аник эхтиёжга трансформация. Фирмаларни махсулоти хакида ахборот туплаш Ахборотни бахолаш Фирма махсулотларини мижозларга кул келишини бахолаш Туристик махсулотни сотиб олшдаги хулосани чикариш. Эхтиёжни англамок.

Туристик маҳсулотни сотиб олишда аниқ хулоса чиқариш ҳаракати. Эхтиёжни англамоқ ҳар қандай (шахсий) ва ташқи хақиқатларга боғлиқдир. Туристик маҳсулотни олишдан аввало мижозда шу маҳсулотга эхтиёж бўлиши зарур. Лекин эхтиёж-бу нимадир етиишмаслиги десак,туристик маҳсулотни сотиб олиш учун одамга аниқ эхтиёжни инденификацияси қилиб уни белгилашган эхтиёжга трансформация қилиш керак. (Транформация қилинган эхтиёжига ўз навбатида белгиланган маҳсулот тури тўғри келади.) Эхтиёжни англамоқ даврини ўрганиш бизга одамнинг ўз муомилаларини тушинишда туртки бўлган холлар деб англаса бўлади. Бу биздан кейинги саволларга жавоб олишга ундайди: 1. +андай эхтиёжлар пайдо бўлди? 2. Нима уларни содир булишга кўмакчи? 3. +андай килиб мижоз эхтиёж орқали муайян бир туристик хизматни танлайди? Шундай ахборатимиз бўлса янаям кучни қўзғатувчиларни (қизиқтирувчи) билсак бўладики,улар келажакда маркетинг фаолиятида фаол ишлатилади. Бу холда назарда тўтиш кераки туристик корхоналар этиёжини англашда маркетинг кизиктирувчилари орқали эришади. Мижозга ургатиш омиллари орқали тасир қилиш навбатма – навбат амалга оширилади. Ахборот излаш даврида мижоз ўзининг эхтиёжини қониқтириш учун тўлиқ маълумотлар тўплайди. Бу маълумотлар туристик фирмаларни хизматларига боғлиқдир. Маълумотларни йиғиш ҳар қандай йўллар билан амалга оширилади. Бу ишда мижоз ўз қобилятини ишга солиб ҳар қандай муаммоларни ечишга қодир эканлигини кўрсата билиш керак. Мижозда маълумот еғишда қўл келадиган энг фаол шакли бу турфирмаларга тўғридан -тўғри мурожаат қилишдир.Тўлиқ айтган мижоз туристик маҳсулотни сотиб олиш учун маслаҳат олмоқчи бўлса 4хил 1. Шахсий (оила, дўстлар, қўшнилар,таниш билишлар ва ҳокозо) 2. Комерция (реклама, фирма ишчилари ва хокозо). 3. Ошкора (оммавий маълумот воситалари, овозалар) 4. Эмпирик (истеъмолчининг тажрибаси) кенг диапазонда маълумот манбасидан фойдаланган холда мижозга ўзлари ва хизмати хақида тўлиқ ва онгли равишда берилган маълумот туристик корхоналарни масаласи деса муболаға бўлмайди. Шунинг учун қуйдагилар мақсадга мувофиқ: 5.Мижозлар маълумот оладиган асосий манбаларни белгиламоқ. 6.Туристик хизматларни сотиб олишда қабул қилинадиган қарорни муҳимлигини бахолаш. Истеъмолчи керакли маълумотларни еғиб олгандан сўнг ахборатни бахолашга ўтади. Бу даврда олинган хизматларни турхилини нисбатан Аник махсулотга ёндашишни шакллантириш. Сотиб олиш Сотиб олшда аник иш юритиш.

бахолашни амалга оширади.Бунда хизмат кўрсатган туристик фирмаларнинг хусусияти эътиборга олинади. Мижоз аниқ хизматни танлаганида қандай қилиб ахборатни бахолаш маркетинг мутахасисларга жудаям мухим. Истъмолчи қай бирини танлаганини олдиндан айтиб бериш муаммога айланади.Буни бажариш бир мунча қийин,чунки ахборатни бахолаб иш юритиш бирламчи тузилиши мавжуд эмас. Мижоз учун туристик хизматларини таомил қилиш мезони тамоман шахсийдир.Лекин мижозларнинг бу ишда қўланадиган асосий принципларини қайд қилиш зарур. Туристик хизматлардан оқилона фойдаланиш мижозларнинг энг аввалги иши деб тушунса бўлади. Бу ишни бахолашда мижознинг турхизматдан қониққани мухим омил деймиз. Чунончи,истеъмолчи ўзи қониққан туристик хизматлардан фойдаланиш унинг шу хизматга аъло бахо бериши десак мақсадга мувофиқ бўлади.Шунга қўшимча қилиб мижоз ўзига керакли туристик хизматлардан фойдаланади деса бўлади. Туристик корхоналар мижозларга хизмат кўрсатишда ўз хизматларини бахолаш, маркетинг ишларда ҳар қандай вариантлар қўллайди. Бир томондан таклиф қилинган туристик маҳсулотларни даражасига ошириб, иккинчи томондан шу маҳсулотга истеъмолчини фикрини ўзгартириб уни бошқа фирмалар маҳсулотни олдида даражаси юқорилигини тушунтириш зарур. Бу қийин иш, лекин ҳаракат қилиб ўз маҳсулотимизни ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Бошқа сўз билан айтганда, мижозда фирманинг маҳсулотига янгича қараш ва фикрлаш хиссини ўрнатиш керак. Фирма ўз маҳсулотига озгина ўзгартириш киритиб мижоз учун уни қизиқарли қилиш мумкин. Ахборатга баҳо бериб истеъмолчи туристик маҳсулотни сотиб олишга жизим қилади. Батамом мижознинг сотиб олиш тўғрисидаги қарор қабул қилишда ҳар қандай тасодифликлар мавжуд бўлиши мумкин. Масалан, дўстлар, ҳамкасабалар, таниш-билишларнинг фикри мижознинг сотиб олишга бўлган ўз фикрини тамоман ўзгартириб тўрган. Шуни қайд қилиш зарурки, ён атрофдагиларни фикри мижознинг таъсуротига маълум даражада таъсир ўтказади. Фирма маҳсулоти тўғрисида ёмон маълумот берганларнинг омма ичида обрулари юқори бўлса мижоз шуларнинг фикрига қўшилиб олмоқчи бўлган бўлган маҳсулотниям олмай қўйяди. Масалани иккинчи томони шундаки, мижоз ўз ҳамёнига қараб иш қилади (масалан мижозни топиш тўтиши ўзгариши мумкин). Мижознинг қарорига кутиладиган хатар ҳам ўз таъсифини ўтказиш мумкин. Унда бу хис сотиб олган маҳсулотдан тўла қониқишни таъминлайди. Шу сабабдан фирма ўз маҳсулоти тўғрисидаги маълумоти мижозга етказишда жонкуярлик қилиб тушуниши ишчиларни етарлик ҳам ортириш зарур. Истеъмолчи охири туристик маҳсулотни сотиб олишга жазим қилади. Бундан кейин тахмин қилишимиз бўйича туристик корхонами бо ш қа нарса қизиқтирмайди. Лекин бу хато.Туристик бизнесда ҳар бир фирманинг маҳсулотини қанча кўп мақтаса шунча фирманинг истеъмолчилари кўпайиб даромади ошади. Бу борада шуни билиб қўйиш шартки, маркетинг бўйича иш турист маҳсулотини сотиб бўлгандан сўнг тамом бўлмайди.

Бошқарувчи ҳар қадамда режани таҳлил қилиш жараёнида, маркетинг тадбирларининг самарасини, кучини текшириб кўришда истеъмолчилар-мижозлар, рақобатчиларга уларнинг товарлари, диллерлар, агентлар ва бошқа шунга ухшаш бозор б ила н боғлиқ бўлган кучлар ҳақидаги ахборотга мухтож булади. Ахборотлар олиниш манбаига кўра қуйидагича бўлади: 1) ташқи ҳисоботлар тизимидан олинади, улар қуйидагилар: а) маҳсулотлар сотилиш тўғрисидаги кўрсаткичлар б) ҳаражатлар йигиндиси в) модий запас-захиралар хажми г) нақд пул ҳаракати д) дебитор ва кредитор тўғрисидаги ахборотлар 2) Кундалик маркетинг ахбороти-тижоратга тегишли мунтазам келиб турувчи ахборотлар : а) агентлардан ; б) рақобатчилар ҳақидаги ахборот манбалари: ҳар ид қилинган товардан ; “очиқ эшиклар” ва махсус кўргазмалар ; ч оп қилинган ҳисоботлар ; а к ционерлар мажлисида иштирок этиш ; и шдан бўшаб кетган ва хозирда ишлаётган ходимлар б-н сухбат ; р еклама . Ахборотларни сотиб олиш мумкин ва махсус ахборот тўплайдиган бўлимлар ташкил қилиш натижасида йигиш мумкин. Катта фирмалар шундай тадқиқотларни заказ қиладилар. 1 - этап. Яхши аниқланган муаммо ва мақсад - бу муаммонинг ечилишининг 50%дир. 2- э тап. Қандай ахборот кераклигини аниқлаб олиш ва бу ахборотни қай тарзда йиғиш кераклигини ва уларни қандай манбалардан йиғиш кераклигини аниқлаш. Иккиламчи манбалардан олинадиган ахборотлар: А) Ички манбалар-фирма ҳисоботи: фойда ҳ акидаги ҳисобот ; зарар ҳакидаги ҳ и собот ; балансда қилинадиган ҳ и соб-китоб ; сотиш к ў рсаткичлари ; счет-фактуралар ; моддий товарларни ҳисобга оладиган ведомостлар ; олдинги сафар қилинган тадқиқотлар ҳисоботи . Б) Ҳукумат томонидан чоп этилган ҳисоботлар : қисқартирилган стастик тўплам (демография, экология, социология) ;  шаҳарлар, районлар тўғрисиддаги статисстик маълумотнома ;  саноат истиқболи тўғрисида стастик маълумотнома ;  маркетинг ахборотлари тўғрисида қўлланма . В) китоблар ва кундалик ахборотлар манбаи (газета, журналлар) Г) т и жорат ахборотлари:  реклама ва тарифлар тўғрисида ;

 оилалар ҳарид қиладиган ҳалқ истеъмол моллари ҳақида ;  улгуржи ва чакана нархлар ва сотиш хажмлари ҳ аҳ ида . Бирламчи ахбоорт манбаларидан олинадиган ахборотлар:  анкеталарга ва саволномаларга жавоб олиш ;  телефонларда интервью олиш ; Учинчи этап. Ахборотларни тўплаш - энг қимматга тушувчи ва хатоларга йўл қўювчи этап. Сўров орқали ахборот т ў планганда тўртта муаммо пайдо б ў лиши мумкин: 1.Анкетага, суровномага жавоб берувчи на уйда, на ишда бўлмаслиги ; 2.Саволларга жавоб беришдан бош тортиши ; 3.Хаққоний жавоб бермасдан, атайлабдан чалғитиш ; 4.Суроқ - жавоб олиб борувчининг нохаққонийлиги. Тўртинчи этап. Бунда йигилган ахборотларни таҳлил қилиш учун :  бутун жамланган ахборотдан кераклиларини танлаб олиш ;  таблицалар тўзиш ва унга ахборотларни жойлаш ;  частотасини, яъни шу ахборот неча марта учрашлигини аниқ лаш, ҳисоблаш ;  ўртача даражасини топиш ;  сочилиш даражасини аниқлаш . Бешинчи этап. Олинган натижаларни к ў рсатиш. Раҳбарларга масала ва муаммони ҳал қ илиш учун керак бўлган ахборотнинг асосийларини бериш (модель ёки методларни эмас). Маркетинг ахборотларини та ҳ лил қ илиш тизими асосан стастик банк ва моделлар банкини тузишдан иборат. Статистик банк қуйидаги саволларга жавоб бериш учун керак бўлади:  а сосий ўзгарувчан кўрсаткичлар нима ва уларни нг тижорат кўрсаткичларига таъсири қандай?  н арх 10% га ва реклама ҳаражатларини 20% га оширилса нималар ў згаради?  қ андай ў згарувчан кўрсаткичлар бўйича бозор сегментлаштирилади, қанча сегментлар мавжуд? регрессион анализ íима? кореляцион анализ íима? Моделлар банки - маркетинг қарорларини қабул қилишда оптимал-маҳбул вариантлар қабул қилиш учун керак б¢ладиган математик моделлар мажмуаси: нарх-наво қўйиш тизимининг модели; нархни ҳисоблаб топиш модели; жойлаштириш модели; рекламани техник жихатдан комплекс ҳал қилиш модели; реклама бюджетини ҳисоблаш модели. Хулоса Замонавий бошқарувчи корхона ўз мақсадларига эришиши учун қандай ташқи омилларни назоратда ушлаб туриши лозимлигини билиши керак. Агарда

буни умумлаштирган ҳолда айтадиган бўлсак: корхона ташқи муҳитнинг муҳим макроомилларини (демографик, иқтисодий, технологик, сиёсий-ҳуқуқий ва ижтимоий-маданий), шунингдек микроомиллари (истеъмолчилар, рақобатчилар, тақсимлаш каналлари, етказиб берувчилар)ни назорат қилиб бориши лозим. Мижознинг қарорига кутиладиган хатар ҳам ўз таъсифини ўтказиш мумкин. Унда бу хис сотиб олган маҳсулотдан тўла қониқишни таъминлайди. Шу сабабдан фирма ўз маҳсулоти тўғрисидаги маълумоти мижозга етказишда жонкуярлик қилиб тушуниши ишчиларни етарлик ҳам ортириш зарур. Истеъмолчи охири туристик маҳсулотни сотиб олишга жазим қилади. Бундан кейин тахмин қилишимиз бўйича туристик корхонами бо ш қа нарса қизиқтирмайди. Лекин бу хато.Туристик бизнесда ҳар бир фирманинг маҳсулотини қанча кўп мақтаса шунча фирманинг истеъмолчилари кўпайиб даромади ошади. Бу борада шуни билиб қўйиш шартки, маркетинг бўйича иш турист маҳсулотини сотиб бўлгандан сўнг тамом бўлмайди.

Фойдаланилган адабиётлар р ў йхати 1.Комилова Ф.К Хал қ аро туризм бозори - Т.: ТДИУ, 2006 й 2. Александрова А.Ю. Международный туризм. Учебник.-М.: Аспект Пресс – 2004, 470с. 3 .Биржаков М.Б. Введение в туризм. Учебник- изд.6-е перераб. И доп. – СПб.: Изд.дом Герда, 2004.-448с. 4 .Гвозденко А.А. Логистика в туризме: Учеб ное .пособ ие . – М.:ФиС, 2004,272 с. 5 .Гуляев В.Г. Туризм: экономика и социальное развитие. –М.:ФиС, 2003-304 с. 6 .Дехтярь Г.М. Лицензирование и сертификация в туризме: Уч ебное .пособ ие .-М. ФиС – 2004, 256с. 7 .Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Уч ное .пособ ие . 4-е изд.стереотип.-Мн.: Новое знание-2004, 496 с. 8 .Дурович А.П. Реклама в туризме. Уч ебное .пос обие . –М. Новое знание, 2003, 254стр. 9 .Запесоцкий А.С. Стратегический маркетинг в туризме: Теория и практика.- Спб.: СпбГУП – 2003, 252 с. 10. .Здоров А.Б. Экономика туризма. Учебник. –М.: ФиС, 2004 272 с.. 1 1 .Управление индустрией туризма. Уч ебное .пос обие . Чудновский А.Д., Сенин В.С., -М.: КНОРУС, 2004, 448 с. 1 2 . www . travel . ru 1 3 . www . palomnik . ru 1 4 . www . uzland . uz 1 5 . www . uzreports . uz 1 6 . www . uza . uz 1 7 . www . uzbektourism . uz 1 8 . www . world - tourizm . org

O'xshashlar

Мехмонхона ва ресторан хизматлари бозорини тўла тахлил қилиш ва истиқболини белгилаш

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингининг стратегияси ва тактикаси

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингининг илмий-назарий асослари

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингини бошқаришнинг иқтисодий механизми

Инвестиция фаолиятини режалаштириш ва истиқболини белгилаш