Меҳмонхона индустриясининг ривожланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

161 KB

Ko'chirib olish

Меҳмонхона индустриясининг ривожланиши Режа: 1. Халқаро туризмнинг ривожланишида меҳмонхона индустриясининг тарихий аҳамиятк. 2. Меҳмонхона индустриясинингзамонавий ривожланиши. 3. Мсҳмонхона хизматларининг тавсифи ва ўзига хос хусусиятлари. 4. Халқаро меҳмонхоналарнинг ривожланиши. 5. Меҳмонхона соҳасида халқаро сармоялар. 6. Меҳмонхона индустриясининг асосчилари.

1. Халқаро туризмиинг ривожланишида мехмонхона индустриясининг тарихий ахамиятп Меҳмондўстлик саноати корхоналарининг эволюцияси тўғрисида сўз юритгапда, тарихий жиҳатдан кишилик жамиятининг ривожланиш босқичларига мос келувчи даврларни ажратиш мумкин: • Қадимги давр; • Урта асрлар; • Янгидавр; • Ҳозирги давр. Қадимги давр (милоддан аввалги IV минг йиллик - милодин 476 йил) Аксарият тарихчилар жамият тараққиётининг бу даврига ҳозирги меҳмонхоналар ва ресторанларнинг «аждоди» - дастлабки меҳмонхона корхоналари пайдо бўлган даврни киритадилар. Бундай корхоналар - таверналар қадимги манускриптларда тилга олинади. Тахминан милоддан аввалги 1700 йилда ёзилган Бобил подшоси Хаммурапи кодекси мана шундай манускриптлардан биридир. Қадимги Юнонистонда милоддан аввалги I минг йилликда таверналар ижтимоий ва диний ҳаётнинг муҳим унсури ҳисобланган. Таверналарда еаёҳатчиларни жойлаштириш учун хоналар мавжудлигига қарамай, улар асосан овқатланиш хизматлари кўрсатишга мўлжалланган. Ваҳоланки, савдо- сотиқнинг ривожланиши ва шу билан боглиқ узоқ муддатли сафарлар нафақат овқатланиш, балки тунаш жойларини ташкил қилишни -ҳам тақозо этар эди. Шу ҳолат меҳмонхона корхонапарининг бошқа тури - карвонсаройлар пайдо бўлишини белгилаб берди. Карвонсаройларнинг энг ривожланган тармоги Рйм империяси ҳудудида ташкил этилган эди. Қадимги Рим карвонсаройлари асосий йўллар ёқасидаги шаҳарлар ва қишлоқларда, бир-биридан тахминан 25 миль (40,225 км.) оралиқда жойлашган эди.

Рим давлати замирида ётувчи қатъий синфий табақаланиш ўша даврдаги меҳмондўстлик корхоналарининг фаолиятига кучли таъсир кўрсатди. Чунончи, саёҳатчилар бу ерда синфий белг исига кўра жойлаштирилар эди. Савдогарлар, тожирлар ҳамда оддий халкдан чиққан бошқа саёҳатчилар давлат хизматчилари ва ҳукумат чопарлари билан ёнма-ён жойлаштирилиши мумкин эмас эди. Бу карвонсаройларнинг сифат ҳолатига жиддий таъсир кўрсатди. Зодагонлар ва давлат амалдорлари тўхтайдиган карвонсаройлар меъморчилик санъатининг барча қоидаларига мувофиқ қурилар, ўша давр мезонларига кўра анча кенг хизматлар кўрсатар эди. Марко Поло бундай карвонсаройлар тўғрисида сўз юритар экан, уларда ҳатто «қирол тўхташга ҳам уялмас эди» деб қайд этади . Қуйи табақа вакилларига хизмат кўрсатиш учун мўлжалланган таверналар ва карвонсаройлар тунаш ва дам олиш учун минимал шарт- шароитлар таклиф қилар эди. Масалан, саёхатчилар кўпинча похол устида, йилнинг совуқ мавсумида эса музлаб қолмаслик учун отларининг иссиқ биқинига тиқилиб ухлардилар. Бирон-бир қўшимча қулайлик ҳақида гап бўлиши ҳам мумкин эмас эди. Яқин Шарқ, Осиё ва Кавказортида савдо алоқаларининг ривожланиши меҳмондўстлик корхоналарининг пайдо бўлишида катта роль ўйнади. Ушбу минтақалар ҳудудидан йирик савдо йўллари ўтар, улар бўйлаб юк ортилган узун карвонлар ҳаракатланар эди. Карвонлардаги йўловчилар тунаши учун савдо йўллари ёқасида карвонсаройлар ташкил этиларди. Бундай карвонсаройлар, қоида тариқасида, одамлар дам олиши учун ҳужралар ҳамда туя ва отлар учун мўлжалланган қўтонлардан ташкил топар эди. Буларнинг барчаси табиий офат (шамол, ёмғир, бўрон)лардан, шунингдек талончилар ва қароқчилардан сақловчи қалъа девори билан ўралган эди. Милодий 476 йилда Рим империяси қулаганидан кейин меҳмондўстлик корхоналарининг ривожланишида янги босқчч бошланди. Ўрта асрлар (милодий V - XV асрлар)

Ўрта асрларда диний анъаналар меҳмондўстлик корхоналарининг ривожланишига катта таъсир кўрсатди. Бу даврда муқаддас жойларга зиёрат қилувчи одамлар сони кескин кўпайди. Черков монастирларга зиёратчиларни қабул қилиш, улар учун тунаш жойлари ташкил этиш ва уларни овқатлантириш мажбуриятини юклади. Бу даврда мазкур вазифани бажарувчи бошқа муассасалар ҳам пайдо бўлди. Масалан, франклар қироли, кейинчалик эса император Карл Буюк (742-814) черковларга ҳомийлик қилиб, VIII асрда зиёратчилар дам олиши учун махсус уйлар ташкил этди. Шундай уйлардан бири, Ронсельваль дарасидаги аббатлик, зиёратчиларни дарвоза олдида кутиб олар, уларга бепул нон берар, сартарош, этикдўз хизматлари кўрсатар, уларни аббатлик боғларида ўсадиган мевалар ва ёнғоқ билан таъминлар эди. Қараип Уокер Дж. Введсиие в гостсприимство. - М : 10НИ I И, 1999. С. 12. Моиастирлар саёҳатчиларга шундай кенг бепул хизматлар кўрсатиши хусусий жойлаштириш корхоналарининг ривожланишига монелик қилар эди. Англияда фақат ўрта асрлар охирида, айниқса, Реформация даврида, Англия қироли Генрих VIII монастирларни секуляризация' қилганидан кейии хусусий карвонсаройлар ва таверналарнинг ривожланишига катта туртки бўлдн. Саёҳатчилар энди монастирларда бепул тўхташга умид қила олмасдилар ва шахспй карвонсаройларда тўхташга мажбур эдилар. ХII -ХIII асрларда илк меҳмонхоналарнинг аждоди - карвонсаройлар русларда ҳам пайдо бўлди. Ўша даврда улар «яма» - ўра деб аталар, бир- биридан от чарчамасдан босиб ўта оладиган масофада жойлашган эди. XV асрда карвонсаройлар Ямской приказ ихтиёридаги почта бекатлари қошида ташкил этила бошланди. Катта рус шаҳарларида меҳмон кутиладиган ҳовли (гостиний двор)лар қурилди. Уларнинг карвонсаройлардан фарқи шунда эдики, бу ерда тунаш ва овқатланишдан ташқари, савдо-сотиқ қилиш имконияти ҳам мавжуд эди. Бошқача қилиб айтганда, меҳмон кутиладиган ҳовлилар жиҳозланган хоналар, савдо расталари, дўконлар ва омборларни ўзида бирлаштирган эди. Қоида тариқасида, ҳовли баланд деворлар ва

миноралар билан ўралган, унга катта дарвозадан кириларди. Меҳмон кутиладиган ҳовлиларда чет элликлар миллатига қараб жойлаштириларди. ХУ-ХУП асрларда Новгородда «немислар» ва «голландлар» кутиладиган ҳовлилар, Москвада - «инглизлар», «юноилар», «арманлар» ва бошқа меҳмонлар кутиладнган ҳовлилар мавжудэди. XIII асрда бундай ҳовлилар Витебск, Гродно, Брест, Слоним ҳамда бошқа белорус шаҳарларида пайдо бўлди. Белорус савдогарлари учун махсус ҳовлилар ХУ-ХУ1 асрларда Брянск, Вязьма ва Москвада қурилди. Ўрта асрларда илк касаба уюшмаларининг ташкил топиши меҳмондўстлик корхоналари фаолиятининг илғор йўналишини ташкил этди. 1282 йилда Италиянинг Флоренция шаҳри трактирчилари ўз гильдиясини гашкил этди. Янги давр (ХУ1аср-ХХасрбоши) XVI асрда дастлабки қаҳвахоналар очилди. Улар ўша давр маданий ва адабий ҳаётининг марказларига айланди. Ғарбий Европада қаҳва ва чой каби экзотик ичимликларнинг тарқалиши қаҳвахоналарнинг пайдо бўлишига имконият яратди. Европада дастлабки қаҳвахоналар 1652 йили Лондонда ва 1683 йили Венада очилди. Хусусан, Венада биринчи марта асал ва сут қўшилган қаҳва таклиф қилинди. XVII аср охирига келиб Европа қитьасида қаҳвахоналар анча кенг тарқалган ҳодисага айланди. Йирик шаҳарларда уларнинг сони бир неча ўнтага етар эди. одамларни жойлаштиришда синфий белгига қараб камситиш мавжуд эмас эди. Кўп жиҳатдан ижтимоий функцияни бажарган Европа корхоналаридан фаркди ўлароқ, АҚШ таверналари ўз мавжудлигининг дастлабки давридан асосан тижорат йўналишига эга эди, яъни даромад олиш мақсадида ташкил этиларди. Нью-Йоркнинг Бродвей кўчасидаги 70 хонали «Сити-отель» Қўшма Штатларда очилган биринчи меҳмонхона бўлди. Бу муҳим ҳодиса 1794 йилда содир бўлди. 1829 йилда Бостонда «Тремонт» меҳмонхонаси - АҚШдаги биринчи классли, коридор хизматчилари, регистратура (рецепция)га эга, номерларнинг эшиклари қулфланадиган ва ҳатто

меҳмонларга бепул совун бериладиган илк меҳмонхона очилди. Бу АҚШда меҳмонхона буми бошланишига туртки берди. Шарқий қирғоқ шаҳарларида, сўнгра Гарб ва Жанубда кўплаб меҳмонхоналар очилди. XIX аср охирига келиб бу ерда меҳмонхоналарнинг икки тури - катта, ҳашаматли, шинам меҳмопхоналар ҳамда кичкина, эскирган, арзон нархда хизматлар таклиф қилувчи меҳмонхоналар тарқалган эди. 1831 йилда Нью-Йоркда очилган машҳур «Дельмонико» ресторани АҚШдаги биринчи ресторан ҳисобланади. Уша даврда АҚШда ресторан ишининг ривожланишига француз анъаналари катта таъсир кўрсатди. 1852 йилга келиб АҚШнинг биринчи классли ҳар бир меҳмонхонаси ўз француз бош ошпазига эга эди. Меню ҳам анъанага кўра француз тилида ёзилардики, бу инглиззабон мижозлар учун муайян қийинчиликлар туғдирарди. «Дельмонико» ресторанининг соҳибларидан бири Жон Дельмониконинг саъй- ҳаракати билан биринчи марта икки тилли меню жорий этилди. Унда гаомларнинг француз ва инглиз тилидаги номлари қарама-қарши жойлаштирилган эди. Бу анъана сақланиб қолди ва йиллар ўтиб бутун жаҳонда кенгтарқалди. ХIХ-ХХ асрлар чегарасида меҳмондўстлик саноати муҳим тармоққа айланди. Меҳмонхона бирлашмалари, синдикатлар, акциядорлик жамиятлари, корпорациялар меҳмонхоналар куриш, кадрлар тайёрлаш, нархларни белгилаш масалалари билан шуғуллана бошлади. XX аср бошида фаолият кўрсатган бундай уюшмалар орасида Лондон меҳмонхоналар соҳиблари синдикати, Франция «Меҳмонхона соҳиблари уюшмаси»ни қайд этиш мумкин. 1906 йилда жаҳоннинг турли мамлакатларида жойлашган 1700 меҳмонхопапи бирлаштирган Меҳмонхоналар соҳиблари халқаро уюшмаси ташкил тоиди.

$2. Меҳмонхона индустриясининг замонавий ривожланиши Сўнгги йилларда меҳмондўстлик саноати корхоналарининг ривожланишида кўзга ташланган тенденциялар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1. Меҳмонхона ва ресторан хизматлари ихтисослашувининг чуқурлашиши. 2. Халқаро меҳмонхона ва ресторан тармоқларининг ташкил топиши. 3. Кичик корхоналар тармоғининг ривожланиши. 4. Меҳмондўстлик саноатига янги компьютер технологияларининг жорий этилиши. Сўнгги йилларда тўла сервисли анъанавий меҳмонхоналар билан бир қаторда, таклиф қилинувчи хизматлар тўплами қисқартирилган ихтисослашган корхоналар пайдо бўла бошлади. Корхоналарнинг ихтисослиги ҳар хил бўлиши мумкин. Меҳмонхоналар туристик бозорнинг муайян сегменти вакилларига, масалан, ўз меҳнат таътилини гольф ўйинига, чанғи спортига, отда сайр қилишга ва ҳ.к.га бағишлаган мижозларга, конгресслар, кўргазмалар, ярмаркалар ва ҳ.к.да қатнашиш учун келган туристларга хизмат кўрсатишга ихтисослашиши мумкин. Ресторанлар, қоида тариқасида, миллий таомлар, нонушталар, кечки овқатлар тайёрлашга ихтисослашади. Сўнгги йилларда гамбургерлар ва қовурилган картошкага (МсОопа1с1'5), пиццага (Р^гга Нис, Оогшпо, ЬМе Сеазаг), бифштексларга (812г1ег), денгиз маҳсулотларига (Кео! ЬоЬзгег), сэндвичларга (5иЬ\уау) ихтисослашган тез хизмат кўрсатиш ресторанлари бутун жаҳонда оммавийлашди. Бу нуқтаи назардан муайян мавзуга, чунончи: Ёввойи Ғарб, рок-н-ролл, футбол, самолётлар, темир йўл ва ҳ.к.га йўналтирилган ресторанлар ҳам алоҳида диққатга сазовордир. Одатда улар таклиф қилувчи таомлар сони чекланган бўлади. Бундай ресторанларнинг вазифаси муайян кайфият ва муҳитни ташкил этишдан иборат.$

Меҳмондўстлик корхоналари ихтисослашувининг чуқурлашиши халқаро тармоқларнинг гашкил топиши билан ҳам боғлиқ. Бундай тармоқлар хизмат кўрсатишнинг юксак андозаларини ишлаб чиқиш ва амалга жорий этишда катта роль ўйнайди. Тармоқ деганда одатда жамоавий бпзнес билан шугулланадиган ва тармоқ раҳбариятининг бевосита назорат остида фаолият кўрсатадиган корхоналар гуруҳи тушунилади. Тармоқ ўз биноларига эга бўлиши ёки уларни ижарага олиши мумкин. Тармоқ раҳбарияти олинган даромадни тақсимлашда муайян имтиёзларга эга бўладп, бироқ, айни вақтда, ҳар кандай (шу жумладан, молиявий) операцияларни амалга ошириш чогида кўрилиши мумкин бўлган барча зарарлар учун жавоб беради. 90-йилларнинг ўрталарига келиб бутун жаҳон меҳмонхона фондининг 30% дан кўпроғини йирик меҳмонхона бирлашмалари ва тармокдари ўз назорати остига олди. Бошқа аксарият тепденциялар сипгари, меҳмонхона тармоқларининг ташкил топишига ҳам АҚШда асос солинди. 90-йилларнинг бошига келиб, АҚШ меҳмонхона тармоқлари жаҳонда етакчи мавқени қўлга киритди. Улар жаҳоннинг ўнта етакчи мечмонхона тармоклари қаторидан Европанинг Тгауе1ос1§е 1п(егпа1юпа1 ва Маз1ег Нозсз 1п1егпа(юпа1 тармоқларини сиқиб чиқардм. Ҳозирда бу ўиликда Европанинг атиги иккита меҳмонхоналар тармоғи - Ассог (Франция) ва Ғогсе РЬС (Буюк Британия) қолган. Меҳмомхоналар халқаро уюшмаси меҳмонхоналар тармоқларини уч тоифага ажратади: • корпоратив меҳмонхоналар - кўп сонли корхоналарга эга меҳмонхома корпорациялари; • 'броплаш умумий тизимидан, маркегинг, реклама концепциясидан ва алоҳида корхонага кимматлик қилувчи бошка хизматлардан фойдаланиш учун бирлаштирилган мустақил корхоналар тармоқлари; • бошқарув хизматлари кўрсатувчи тармоқлар.

Мехмонхоналар тармоғига кирувчи ҳар бир меҳмонхона тури ўз тамгасига эга. Уз фирма номини қатьий саклайдиган компанияларнинг устунлиги шумдаки, бир меҳмонхоналар тармоғи хизматидан фойдаланувчи истеъмолчилар мазкур тармокка кирувчи корхона қаерда жойлашганидан қатьи пазар, унда кўрсатиладиган хизматларнинг сифати ҳақида аниқ тасаввурга эга бўладм. Бу меҳмонхоналар тармокларига янги меҳмонхона очшшшидан ;шча олднн умм реклама қилмш ва бромлаштмрмшпи амалга ошириш ммконини беради. Амалиёт меҳмонхоналар тармоги меҳмонхона очмлмшмдан анча олдии жойларни бронлаштира бошлашини кўрсатади. Шу пайтдан эътиборан меҳмонхона номи ва унинг барча реквизитлари меҳмонхоналар миллий рўйхатига ҳамда турли махсус маълумотномаларга киритилади. Меҳмонхоналар тармоқларидан ташқари, жаҳон туристик бозорида асосий мақсади меҳмонхона бизнесининг энг яхши вакилларини бирлаштиришдан иборат бўлган уюшмалар ҳам фаолият кўрсатади. Масалан, 1928 йилдан бери «Жаҳоннинг етакчи меҳмонхоналари» халқаро корпорацияси дунёнинг энг яхши меҳмонхоналарини аниқлаш билан шуғулланиб келади. У ҳар йили ўзининг махсус каталогига энг яхши корхоналар тўғрисидаги маълумотларни жойлаштиради. «Жаҳоннинг энг яхши меҳмонхоналари ва курортлари» халқаро ташкилоти ҳам 30 йилдан бери шунга ўхшаш фаолиятни амалга ошириб келади. 1968 йилдан «Жаҳоннинг энг осойишта меҳмонхоналари» халқаро уюшмаси фаолият кўрсатади. Бу уюшманинг штаб-квартираси Парижда жойлашган. Мазкур уюшмага аъзо бўлишда қуйидаги уч мезонга баҳо берилади: табиий ва хушманзара атроф-муҳит; меҳмонхонанинг ўзига хос қиёфага эга бўлган шинам биноси ва интерьери; барча замонавий талабларга жавоб берувчи меҳмондўстлик, шу жумладан овқатланиш. Европа иқтисодий ҳамжамияти меҳмонхоналар ва ресторан миллий уюшмалари конфедерацияси (ХОРТЕК) Европадаги меҳмонхона тармоқлари

ҳамда мустақил меҳмонхоналар ва ресторанлар уюшмалари фаолиятини мувофиқлаштириш масалалари билан шуғулланади. Меҳмонхоналар тармоқларининг микдорий ўсиши, уларнинг қўшилиши ва бирлашиши (хизмат кўрсатиш муайян даражада стандартлаштирилганлиги туфайли) туристларнинг барча ранг-баранг талабларини қаноатлантира олмайди. Бу, ўз навбатида, ўзига хосликка ва ҳеч кимга ўхшамасликка ҳаракат қилувчи кичик мустакил меҳмонхоналарнинг ривожланишига замин яратади. Мутахассисларнинг фикрича, XXI асрда айнан мана шундай, яъни шинам, қулай, мўътадил нархларда хизматлар кўрсатадиган, ишлаш ва дам олиш учун барча шарт-шароитларга эга бўлган, ресторансиз (ресторан меҳмонхона ёнида жойлашган) меҳмонхоналар меҳмондўстлик саноатида етакчи ўрин эгаллайди. Амалиёт кичик меҳмонхоналарнинг аксарияти мустақил меҳмонхоналар, яъни бундай мулкдан даромад олувчи эгасининг эркин тасарруфида эканлигини кўрсатади. Бошқариш ёки бировнинг хизмат кўрсатиш белгисидан фойдаланиш масалаларида бошқа компаниялар билан шартнома мажбуриятларининг мавжудлиги корхонанинг бозор муносабатларининг бошқа субъектларига нисбатан мустақил корхона сифатидаги мақоми ўзгаришига сабаб бўлмайди. Сўнгги йилларда янги компьютер технологияларининг амалга жорий этилиши меҳмондўстлик саноати корхоналари ва ташкилотларининг профессионализми ва иш унумдорлигини оширди, меҳмонхона бизнесини юритиш усулини тубдан ўзгартирди, корхоналарнинг эгаларига бир қанча муаммоларни ҳал қилиш имконини берди ва мижозларга жуда кўп қулайликлар яратди. Истеъмолчиларнинг талабларини қондиришга интилиш турли фойдаланувчиларнинг эҳтиёжларига мослашишга қодир бўлган амалий дастурларни ишлаб чиқишга туртки берди. «Меҳмонхона» («Отель») дастури мана шундай дастурлардан биридир. У туристларни қабул қилиш,

жойлаштириш, овқатлантириш ва уларга қўшимча хизматлар кўрсатиш техпологик жараёпларини автоматлаштиришга мўлжалланган. Ушбу дастур қуйидаги блоклардан ташкил топган: • «Портье» автоматлаштирилган иш жойи; • «Ресторан» кичик тизими; • «Омбор» кичик тизими; • «Техник хизматлар кўрсатиш» кичик тизими; • «Бухгалтерия ҳисоби» кичик тизими. «Портье» иш жойида қуйидаги функциялар автоматлаштирилган: - номерлар фондининг юкланишини прогноз қилиш; - резервлашга оид маълумотларни киритиш; - туристлар ва дам олувчиларнинг режалаштирилган ташрифлари учун жойларни бронлаш; - мсҳмонлар ташрифини расмийлаштириш; - туристлар ва дам олувчиларни рўйхатга олиш; - бошқа жойга кўчириш; - алоҳида гуруҳлар ва алоҳида дам олувчиларнинг маълумотларини ўзгартириш; - мижозлар билан ҳисоб-китоб қилиш; - мижозларнинг ҳақтўлаши ва жўнаб кетишини назорат қилиш; дам олувчилар ва туристлар гуруҳларининг жўнашини расмийлаштириш; - меҳмонхонада яшовчиларни ҳисобга олиш ва улар ҳақида маълумотлар бериш; - меҳмонхона ва унинг асосий бўлимлари фаолияти^ақидаги ҳисобот қужжатларини тузнш; - сменалар бўйича ходимлар ишининг назорат журналларини юритиш. «Ресторан» кичик тизими қуйидаги функцияларни автоматлаштириш учун мўлжалланган: - туристлар гуруҳлари ва дам олувчиларнинг овқатланиш графикларини

тузиш; - буюртмалардан келиб чиққан ҳолда меню тузиш, бунда ун-инг вакти- вақти билан ўзгариб туришини ҳисобга олиш; - ишлаб чиқаришни бошқариш; - хизматлар кўрсатишни бошқариш; - индивидуал буюртмаларни ҳисобга олиш; - ҳисоб-китоб операцияларини амалга ошириш ва бошқалар. «Техник хизматлар кўрсатиш» кичик тизимидан: - номерлар фондининг жорий ҳолатини таҳлил қилиш; - муҳандислик системалари ва коммуникациялар (энергия, сув, газ, иссиқлик таъминоти, лифт хўжалиги, теле, радио, видеокоммуникациялар ва системалар ва б.)нинг жорий ҳолатини таҳлил қилиш; - муҳандислик системалари ва коммуникацияларга техник хизмат кўрсатиш ва уларни таъмирлаш графикларини тузиш; - меҳмонхонада санитария-гигиена (температура, намлик, шовкин, ёритиш даражаси ва ҳ.к.) нормаларини таъминлаш ва улар устидан назорат қилиш учун фойдаланилади. Меҳмонхона ва ресторан узлуксиз ишлаши учун саноат ва озиқ-овқат маҳсулотларининг барча турлари бўйича талабни аниқ аниклаш зарур. Бунинг учун омборда ҳар хил маҳсулотлар мавжудлиги ҳақидаги ахборот тизими пухта ва аниқ ишлаши лозим. «Омбор» дастури мана шундай ахборот билан таъминлаш имконини беради. «Бухгалтерия ҳисоби» дастури бухгалтериянинг барча бўлимлари функцияларини, чунончи: асосий воситалар (фондлар), товарлар, пул маблағлари ва молия ҳисоб-китоб операцияларини ҳисобга олиш, меҳнат ҳақини ҳисоб-китоб қилиш, йиғма бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботни амалга оширувчи дастурий воситалар мажмуидир.

$Меҳмонхона корхоналарида бошқа бир қанча амалий дастурлар («Раҳбар», «Телефон маълумотномаси», «Иш юритиш», «Кадрлар», «Маркетинг» ва ҳ.к.) ҳам қўлланилиши мумкин. Интернет тармоғига уланган бронлаш ва резервлаштириш халқаро тизимларининг имкониятларидан фойдаланиш меҳмонхона корхоналари фаолиятида катта аҳамиятга эга. Бундай тизимларга қуйидагилар киради: «АМАЭЕУЗ», «^огШзрап», «ОаШео», «8аЬге», «ҒИеНо Носе! Вапк». «АМАЭЕи8» бронлаш билан шуғулланадиган энг машҳур компьютер тизимидир. У бошқа тизимларга қараганда кўпроқ микдорда халқаро хизматлар кўрсатишга қодир. «АМАОЕШ» Но1е1з гизими ер юзидаги 35 000 меҳмонхона ва бошқа жойлаштириш воситалари ҳақида аниқ маълумотларни таклиф қилади. У меҳмонхонанинг жойлашган манзили, бўш ўринларнинг мавжудлиги, кўрсатиладиган хизматлар тўплами ва нархлар ҳақида маълумотлар беради. Меҳмонхона хизматларини бронлаш бўлимлари Интернет тармоғида ҳам мавжуд. Уларнинг энг машҳури Тгауе! \УеЬ дир. У 1996 йилда АҚШнинг «Рес^азиз Зуз^етз» компьютер компанияси томонидан очилган. Тгауе1 \УеЬ жаҳоннинг 94 мамлакати, барча етакчи меҳмонхона тармоқлари ва 200 дан ортиқ авиакомпания ҳақида ахборот беради. Бронлашдан ташқари, у маъқул меҳмонхоналар ва авиарейсларни қидириш тизимига ҳам эга. 3. Меҳмонхона хизматларининг тавсифи ва ўзига хос хусусиятлари Аксарият муаллифлар «меҳмонхона» тушунчасига бошқа жойдан меҳмои бўлиб келган кишилар учун вақтинча яшаб туришга мўлжаллаб қурилган махсус бино деб таъриф берадилар. Дастлабки меҳмонхона кўринишидаги бинолар Оссурияда (милоддан аввалги X аср) бўлган. Бу турдаги бинолар турли халқларнинг яшаш шароитлари билан боглиқ равишда турлича аталган. Масалан, Урта Осиёда карвонсарой, работ, зовия, арабларда «хон», Россияда «гостиний двор», «корчма», Франция ва Испанияда «таверна», инглизларда «инна», японларда «рёкан» каби. XVIII асрдан бошлаб$

Фраицияда «отель» номи билан юритила бошлади. Кейинчалик бу ном бошқа мамлакатларга ҳам тарқалди. Меҳмонхона ўз номи билан меҳмон кутишни, яъни унинг эҳтиёжларини қондиришни назарда тутади. Соғлом фикр нуқтаи назаридан, инсоннинг одатдаги эҳтиёжлари - овқатланиш, дам олиш ва ухлашга бўлгаи эҳтиёжларини қаноатлантирмасдан, меҳмондўстлик ҳақида сўз юритиш мумкин эмас. Бу маънода меҳмонхонанинг қуйидаги таърифи асосли ва мантикмй бўлпб кўринади. Мехмопхоиа - уйидан ташқаридаги одамларга комплекс хизматлар кўрсатувчи корхона бўлиб, улар орасида жойлаштириш ва овқатлантириш хизматлари генг даражада муҳим (комплекс ҳосил қилувчи) хизматлардир. Ушбу таърифда меҳмонхонада икки асосий хизмат - жойлаштириш ва овқатлантиришнинг бўлиши шартлиги кўрсатилади. Бунда уларнинг ўзаро нисбати жиддий фарқ қилиши мумкин. Жойлаштирши хизматишшг мазмуни шундан иборатки, биринчидан, мижозларга махсус хоналар (меҳмонхона номерлари) фойдаланишга берилади, иккинчидан, уларга муайян хизматлар кўрсатилади, бу вазифа меҳмонхона ходимлари томонидан бевосита амалга оширилади. Мсҳмонхона номерлари жойлаштириш хизматининг муҳим таркибий қисмидир. Меҳмонхона номери деганда унда яшайдиган меҳмоннинг дам олиши, ухлаши ва ишлаши учун мўлжалланган кўп функцияли хоналар тушуниладд, Меҳмонхоналарда ҳар хил тоифали номерлар мавжуд бўлиб, улар майдони, жиҳозланиши, шинамлиги ва ҳ.к.га кўра фарқ қилади. Бироқ, қайси тоифага мансублигидан қатъи назар, ҳар бир меҳмонхона номерида қуйидаги мебель ва жиҳозлар бўлиши шарт: • каравот; • ҳар бир ўрин ҳисобидан биттадан стул ёки кресло; • ҳар бир каравот ҳисобидан биттадан тумбочка ёки тунги стол; • кийим-кечак учун шкаф;

• умумий ёритиш мосламалари; • ахлат учуп саватча. , Бундан ташқари, ҳар бир номерда меҳмонхона тўғрисида маълумот ва Овқатлантириш хизмати турли жараёнлар: ишлаб чиқариш (ошхонада овқат тайёрлаш), савдо (тайёр таомлар, спиртли ва спиртсиз ичимликларни сотиш), сервис (ресторан, бар, кафе, меҳмонхона номерларида официантлар томонидан меҳмонларга хизмат кўрсатиш) жараёнларидан таркиб топади. Қўшимча ёки бошқа хизматларга бассейн, спорт зали, конференцзал, музокаралар зали, автомобилларни ижарага бериш, кимёвий тозалаш, кир ювиш, сартарошхона, массаж кабинети хизматлари ва бошқа шунга ўхшаш хизматлар киради. Меҳмонхона корхонасида жойлаштириш, овқатлантириш хизматлари ва қўшимча хизматлар бир-бирини тўлдиради, аксарият ҳолларда бир-бирига боглиқ бўлади ва меҳмонлар томонидан яхлит деб қабул қилинади. Хизматлар қандай расмийлаштирилгани ва ягона комплексга бирлаштирилганига қараб, меҳмонхона корхонасининг муайян тури шаклланади. 2-жадвал Мехмонхоналар типологияси Меҳмонхона тури Тавсифи Отель-люкс Сиғимига кўра кичик ёки ўрта корхоналарга киради. Одатда шаҳар марказида жойлашади. Яхши ўргатилган ходимлар энг талабчан мижозлар, чунончи: конференциялар, ишга доир учрашувларнинг қатнашчилари, бизнесменлар ва ҳ.к.га юксак даражада сифатли хизматлар кўрсатади. Номер баҳоси анча қиммат бўлади ва Меҳмонхона (ўрта класс) Сиғимига кўра отель-люксдан катта (400-2000 ўрин). Шаҳар марказида ёки шаҳар доирасида жойлашади. Анча кенг хизматлар тўпламини таклиф қилади. Нархлар меҳмонхона жойлашган минтақа даражасида ёки бироз юқори бўлади. Бизнесменлар, якка туристлар, конгресслар, конференцияларнинг иштирокчилари ва

Меҳмонхона- апартамент (апарт-отель) Сиғимига кўра кичкина ёки ўртача меҳмонхоналар каторига киради (400 тагача ўрин). Аҳолиси нотурғун бўлган йирик шаҳарларга хос. Квартира типидаги номерларни таклиф килади. Улардан вақтинчалик яшаш жойи сифатида, кўпинча ўзига-ўзи хизмат кўрсатиш негизида фойдаланилади. Нархлар яшаш мудцатига қарабИқтисодий класс меҳмонхонас и Кичик ёки ўртача сиғимли корхона (150 тагача ва ундан кўпроқ ўрин). Магистрал йўллар яқинида жойлашади. Содца ва тез хизмат кўрсатиш хос. Кўрсатиладиган хизматлар тўплами чекланган. Фойдаланувчилар - тўлиқ пансионга муҳтож бўлмаган, фақат амалда Отель-курорт Сиғими ҳар хил бўлган, меҳмондўстлик хизматларининг тўлиқ мажмуини таклиф қилувчи корхона. Бундан ташқари, махсус тиббий хизмат кўрсатиш ва парҳез овқатлантириш мажмуини ҳам ўз ичига Мотель Шаҳар ташқарисида, автомобиль магистраллари ёқасида жойлашган оддий бир қаватли ёки икки қаватли қурилмалар. Кичик ёки ўрта корхоналар каторига киради (400 тагача ўрин). Ходимлари сони унча кўп бўлмайди. Хизмат кўрсатиш даражаси -ўртача. Асосан Тунаш учун жой ва нонушта билан таъминловчи Ушбу турдаги меҳмонхоналар АҚШда кенг тарқалган. Кичик, баъзан ўртача сигимли меҳмонхона. Шаҳар ташқарисида ёки қишлоқда жойлашади. Қоида тариқасида, мижозларга нонушта ва уй шароитида енгил кечки овқат таклиф қилинади. Меҳмонхона хизматидан одатда уйга хос бўлган шинамликка интилувчиОтель-гарни Мижозларга чекланган микдорда хизматлар: жойлаштириш ва континентал нонушта таклиф килувчи корхона Пансион Оддий стандарт бўйича ишлайдиган ва хизматлар доираси чекланган корхона. Отель-гарнидан фаркли ўлароқ, бу ерда нонушта, тушлик ва кечки овкат (тўлиқ пансион) таклиф қилинади. Аммо овқатланиш Ротель Бир-икки ўринли бўлимлардан иборат вагон кўринишидаги кўчма меҳмонхона. Бўлимларда ухлаш учун мўлжалланган креслолар ўрнатилган. Кийим алмаштириш учун бўлим, ҳожатхона, ошхона, Ботель Сув устидаги кичкина меҳмонхона. Тегишли тарзда жиҳозланган кемадан ботель сифатида фойдаланилади. Флотель Иирик меҳмонхона. Кўпинча «сув устидаги меҳмонхона» деб аталади. Туристларга шинам номерлар ва кенг хизматлар: бассейнлар, сув чангиси, балиқ овлаш анжомлари, сув остида сузиш, сув остида ов қилиш, тренажёр заллари, конгресслар ва конференциялар учун мўлжалланган заллар, кутубхоналар, ҳар хил ахборот таъминоти (телефон, телефакс, телетайп, телевизор ва ҳ.к.)

Флайтель Аэромеҳмонхона ёки «учувчи отель». Ута қиммат ва кам учрайдиган меҳмонхона тури. Қўниш майдончаси ҳамда об-ҳаво хизмати билан алоқа воситасига эга. Ҳар бир давлатда унинг жуғрофий ўрни, икдими, бошқа бир қанча омиллардан ва энг муҳими - талабдан келиб чиқиб, ўз корхона турлари шаклланади. Меҳмонхона таклифининг комплекс хусусиятини қайд этиш имконини берувчи «меҳмонхона маҳсули» атамаси бошқариш амалиётида кенг қўлланилади. Нафақат меҳмонхоналар, балки бошқа корхоналарнинг ҳам фаолияти кўп жиҳатдан уларнинг жойлашган ўрнига боғлиқ бўлади, чунки бу ернинг нархи ва қурилиш ишлари кийматига, мехнатга ҳақ тўлаш харажатларига, шунингдек, маҳсулотни сотиш имкониятига таъсир кўрсатади. Корхонани қаерда жойлаштириш масаласини ҳал қилишда биринчи навбатда мана шу омиллар эътиборга олинади. Хом ашё ресурслари, ишчи кучи, тегишли инфратузилманинг мавжудлйги ва ҳ.к. иккиламчи омилларга киради. Уларнинг аҳамияти барча корхоналар учун бир хил эмас. Кайси омиллар етакчилик қилишига қараб хом ашё ресурслари, меҳнат ресурслари, алоқа йўллари ёки маҳсулотни сотишга йўналтирилган корхоналар фарқланади. Мехмонхона корхоналари, биринчи навбатда, маҳсулотни сотишга йўналтирилади. Махсулот истеъмолчига етказиб бериладиган саноатдан фаркли ўларок, мехмонхоналар сохасида бунинг тескариси содир бўлади: мехмонхона хизматларидан фойдаланиш учун меҳмон бу ерга келиши талаб этилади. Шундан келиб чиқиб, меҳмонхона корхонасини жойлаштириш ўрнига якинлик ва кулайлик каби талаблар кўйилади. Масалан, ишбилармон туристлар муайян меҳмонхонани танлашда асосан унинг кулай ерда жойлашганлиги омилидан келиб чикадилар (меҳмонхона шаҳар марказида жойлашгани маъқул). Меҳмонхона хизматларига маҳсулот деб қаралганда, мижозларга кўрсатиладиган хизматларнинг уч даражаси фарқланади:

1) алохида хизматлар ва хизматларнинг гуруҳлари; 2) «меҳмонхона» маҳсули - хизматлар комплекси; 3) кенгайтирилган маҳсул. Меҳмонхона комплекс, ягона маҳсул сифатида иккинчи (ўрта) даражани ташкил этади. У биринчи (ички) даражани ташкил этадиган кўплаб алоҳида хизматлардан, чунончи: ходималар, ошхона, портьелар, метрдотеллар хизматидан ташкил топади. «Меҳмонхона» маҳсули меҳмонхонада кўрсатиладиган хизматларни тўлдирувчи меҳмонхона жойлашган ҳудуддаги таклифлар билан биргаликда учинчи (ташки) даража - кенгайтирилган «меҳмонхона» маҳсулини ташкил қилади. Меҳмонхона хизматлярининг ўзига хос хусусиятлари куйидагилардан иборат: 1. Ишлаб чикариш ва фойдаланиш жараёнлари бир вақтда содир бўлмайди. 2. Саклаш имкониятлари чекланган. 3. Мсхмонхона хизматлари муддатли хусусиятга эга. 4. Ишлаб чиқариш жараёнига меҳмонхона ходимлари кенг жалб қилинади. 5. Меҳмонхона хизматларига бўлган талаб мавсумий хусусиятга эга. 6. Меҳмонхона хизматлари ва саёҳат (сафар) мақсадлари ўзаро боғлиқ. Ишлаб чиқариш ва фойдаланиш жараёнларининг бир вақтда содир бўлмаслиги. Хизматларга хос бўлган умумий хусусият - ишлаб чиқариш ва фойдаланиш жараёнларининг бир вақтда содир бўлиши, узлуксизлиги меҳмонхонада кўрсатиладиган хизматлар комплексига нисбатан тўлиқ амал килмайди. Айрим меҳмонхона хизматлари бу ерда мижознинг мавжудлиги билан боглиқ эмас. Масалан, номерни тозалаш ва уни сотишга тайёрлаш жойи ва вақтига кўра рецепция хизматида номернинг сотилиши ва унга мижознинг бевосита жойлашиши вақти билан мос келмайди. Овқатлантириш хизматлари кўрсатиш жараёнлари ҳам бир вақтда содир бўлмаслиги билан тавсифланади: аксарият, ҳолларда овқатлар бошка жойда ва қисман мижоз

ҳозирлигида амалга оширилувчи дастурхонни тузаш ва таомни тортиш жараёнларидан фаркли бўлган бошқа вақтда тайёрланади. Меҳмонхона корхонаси тегишли жараёнларни шундай тарзда ажратишга мажбур. Бу ерда бевосита хизматлар кўрсатиш учун маълум вактда юзага келиши мумкин бўлган талабни қондиришга мўлжалланган тайёргарлик ишлари амалга оширилиши лозим. Саклаш имкониятларининг чеклчнганлиги . Умуман олганда, меҳмонхона хизматлари комплекси келгусида сотиш учун сақлаб қолиниши мумкин эмас. Агар жорий кун давомида меҳмонхона номери сотилган бўлмаса, уни шу кун учун қўшимча тарзда сотиш мумкин эмас. Бу овқатланиш хизматларига ҳам тегишли. «Таомлар ва ичимликлар» типидаги моддий хизматларни маълум даражада (йўл қўйилган реализация қилиш муддати давомида) сақлаш мумкин бўлса-да, уларни реализация қилиш билан боғлиқ хизматлар талаб қилинмай қолади ва уларга ҳак тўланмайди. Меҳмонхона хизматларининг муддатлилиги . Меҳмонхона корхонасининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, унда мижозларга хизмат кўрсатиш билан боглиқ муаммолар тез ҳал қилиниши лозим. Меҳмонхонани танлашда ушбу омил, унинг жойлашган ўрни билан бирга, муҳим аҳамиятга эга. Айрим меҳмонхона хизматларини кўрсатиш вақти ҳатто секундлар билан ўлчанади. Замонавий меҳмонхоналар орасида энг тез хизмат кўрсатишни Токио шаҳридаги меҳмонхона таклиф қилади. Бу ерда ташриф буюрган меҳмонни расмийлаштириш, ҳақ тўлаш, калитларни олиш ва бошқа шунга ўхшаш хизматлар учун сарфланадиган вактнинг юқори чегараси 45 секунд билан чекланган. Ваҳоланки, аксарият мехмонхоналарда юқорида зикр этилган операцияларни амалга оширишга 10-15 минут берилади. Ишлаб чиқариш жараёнига мехмонхона ходимларининг кенг жалб қилиниши. Ишлаб чиқариш жараёнида ходимларнинг кенг иштирок этиши меҳмонхона хизматларининг мухим хусусиятидир. Кўпроқ машина ва автоматлардан фойдаланиладиган саноат хизматларидан меҳмонхона хизматлари айнан шу жиҳати билан фарқ қилади. Инсон омилининг жалб

қилиниши сифатнинг ҳар хиллиги, ўзгарувчанлигига анча кучли таъсир кўрсатади. Бу меҳмонхона хизматларининг ривожланиши соҳасидаги муҳим муаммолардан бири бўлиб қолаётир. Мазкур муаммони ҳал қилиш учун аксарият меҳмонхона корхоналарида хизматлар кўрсатиш стандартлари - ижро этиш учун мажбурий бўлган мижозларга хизматлар кўрсатиш қоидалари мажмуи ишлаб чиқилади. Бундай стандартларни белгилашдан мақсад амалга ошириладиган барча операцияларнинг сифати белгиланган даражада бўлишини кафолатлашдан иборатдир. Меҳмонхона корхонасида мижозларга хизмат кўрсатиш даражасига ва ходимлар фаолиятига стандартда белгиланган мезонларга қараб баҳо берилади. Бундай мезонларга асосан қуйидагилар киради: • ахборот олиш ёки бронлаш ҳақидаги қўнғироққа жавоб бериш вақти (15,20, 30 секунд); • жойлаштириш хизматида ҳужжатларни расмийлаштириш вақти. Ташрифнинг оммавийлигидан қатъи назар, мижозлар муайян меҳмонхона корхонасида белгиланган вақт (5, 10, 15 минут)дан ортиқ навбатда туриб қолмаслиги керак; • муайян хизматни кўрсатишга сарфланадиган вақт. Масалан, багаж номерга мижоз жойлашганидан кейин 3 минутдан кечикмай етказилади; номерларда яшовчи мижозларнинг шахсий буюмларини ювиш ва тозалаш бир сутка ичида амалга оширилади ва ҳ.к.; • хизматлар кўрсатувчи ходимларнинг ташқи кўриниши ҳамда расмий кийим (униформа)нинг мавжудлиги; • ходимларнинг чет тилларни билиши ва ҳ.к. Меҳмонхона хизматпарига бўлган талабнинг мавсумийлиги . Йил мавсумига (аксарият туристлар ёз ойларида дам олади), шунингдек ҳафта кунларига (ишбилармон туристлар меҳмонхонага иш кунлари ташриф буюради) қараб талабнинг ўзгариб туриши меҳмонхона хизматлари бозорига хос хусусият бўлиб, у меҳмонхоналар номерларининг юкланишига анча жиддий таъсир кўрсатади.

Меҳмонхона хизматлари ва саёҳат (сафар) мақсадларининг ўзаро боглиқлиги . Меҳмоннинг муайян жойга ташриф буюриш ҳақидаги қарори одатда бу ерда муайян меҳмонхонанинг мавжудлиги омилига асосланмайди. Бундай қарор бутунлай бошқа омилларга, чунончи: дам олиш, спорт билан шугулланиш. даволаниш имкониятининг мавжудлигига қараб қабул қилинади. Меҳнат таътили вақтида сафарга чиқишни режалаштирган одам аввал сафар учун муайян жойни ёки минтақани, балки бутун мамлакатни танлайди. Факат шундан кейингина у маъқул меҳмонхона корхонасини ёки бошқа жойлаштириш воситасини танлаш ҳақида бош қотиради. Аммо танлашда бундай кетма-кетлик доим ҳам амал қилавермайди. Агар шахс ўз тажрибасидан муайян меҳмонхона билан таниш бўлса, танлаш жараёни тескари кетма-кетликда содир бўлиши ҳам мумкин. 4. Халкаро меҳмонхоналарнинг ривожланиши. Европа Иттифоқи (ЕИ), АҚШ, Канада ва Мексика ўртасида тузилган эркин савдо тўғрисидаги шимолий америка шартномаси каби массив блокларга бўлинган глобал иқтисодий жараённинг қатнашчилари ҳисобланади. ЕИ нафақат савдога, балки меҳнат ва маблағнинг кўчиб юришига бўлган миллий чекланишларни ҳам йўқ қилган иқтисодий иттифоқ ҳисобланади. Ҳамма қатнашувчи мамлакатлар ўртасида пайдо бўладиган ўзаро келишув уларнинг ривожланишида ижобий таъсир этади. ЕИ ичида саноат, тижорат ва туристик алокаларни ривожланиш кўламига караб меҳмонхона хизматларига бўлган эҳтиёж ошиб боради. Эркин савдо тўғрисидаги шимолий америка шартномаси учта қизиқишга эга мамлакатлар ўртасидаги ўзаро туристларни алмашинуви ва савдони кўпайишига жавобан меҳмонхона бизнесини аниқ ўхшаш тезлатгичи бўлиши мумкин. Вундан ташқари, Аргентина, Бразилия, Чили ва Венесуэла ҳам кенгайтирилган. Икки Америка савдо блоки деб номланадиган иттифоққа қўшилиши мумкин.

$Халқаро савдо ва туризм ривожланишининг замонавий тенденцияларини ҳисобга олган холда, халқаро меҳмонхона корпорациялари қайси йўналиш бўйича ривожланишини онсонгина топиш мумкин. Тинч океани ҳудудидаги мамлакатларга туристлар окими охирги йиллардаги каби масштабларда ўсиб бориши кутилмокда. Шу сабабли Индонезия, Малайзия, Тайланд, Ветьнам ва Мексикадаги курорт отелларни ривожлантириш режалаштирилмоқда. Шунингдек, Шаркий Европа мамлакатларида меҳмонхона индустриясини кейинги ривожи учун ғоялар ҳам мавжуд, Россияда ва бошқа республикаларда, энг аввало собиқ Совет Иттифоқига кирувчиларда: бу ерда баъзи меҳмонхона компаниялари ўз стратегияларини янги бинолар қуришдан эскиларини сотиб олишга ўзгартиришди. Осиёда Гонконгнинг тез суъратларда ривожланиши қўшни мамлакатлардаги жадал иқтисодий ўсиш ва таминловчиларнинг тушига ҳам кирмаган солиққа тортиш тизими билан асосланди. Гонконгда 16,5%ли корпоратив солиги, 15%ли умумий солик ушланади ва маблағ ёки дивиденддан олинган фойдага хеч қандай солик солинмайди. Баъзи бир меҳмонхона корпорациялари Гонконгда кароргоҳларга эгадирлар, улар орасида Мапйапп Опеп1а1, Решп5и1а, 8па§п -Ьа - буларнинг ҳаммаси бутун дунёда машҳур беш юлдузли отеллардир. Улар корпоратив солиққа тортиш кичик бўлгани учун Гонконгда жойлашишган ва бошқарувчилар сифатида экспатриантлардан алоҳида бюрократик ҳаракатларсиз фойдаланиш мумкин. 1989 йил гонконглик №\у ^огИ Но1е1 (Но1сНп§5) Пс1. компанияси К.атас1а, 1пс, глобал даражада кўламлашган қўшилишни ривожлантириб, компаниясини сотиб олди. У ўзининг ҳамма мулкини, 108 та Катайа 1тетаиопа1 отелларидан ва АҚШ ҳудудида жойлашган 14 та Кепа15запсе отелларидан ташқарисини сотиб юборди. Ҳозирда Катас1а 1п1егпапопа1 асосан Европа, Шимолий Америка ва Осиёда фаолият юритмоқда. Европа бозорини у европа мамлакатларининг умумий бозорда ўзаро алоқаларини яхшиланганлиги туфайли кўпроқ истиқболли потенциал сифатида кўриб чиқади.$

Ривожланаётган мамлакатларда улар томонидан сиёсий барқарорликка эришиш даражаларига қараб меҳмонхона иши умумий иқтисодий ва ижтимоий ўсиш билан биргаликда бораверади. Охирги бир неча йилда меҳмонхона корпорацияларини ривожлантириш учун ажойиб имкониятлар яратган Собиқ Шарқий Европа мамлакатлари блоки, шунингдек, илгари Совет Иттифоқига кирган мамлакатлар бунга якқол мисол бўлиб хизмат қилади. 5. Меҳмонхона сохасида халкаро сармоялар. Чет эл инвесторлари американинг нафақат алоҳида отелларини, балки меҳмонхона тизимларини ҳам бир неча маротаба сотиб олишган ва сотиб юборишган. Вазз Р1с компанияси НоНйау Согрогапоп ни, Огапс! Ме1гороП1ап (Буюк Британия) - 1п1егСоп1теп1а1 Но1е15 ни, Огоир Ассог (Франция) - Мо1е1 6 ни сотиб олган. 80-йиллар охири 90-йиллар бошида бир нечта америка отеллари япон инвесторлари томонидан ҳам қўлга киритилган. Меао! Уеп1иге5 қўшма корхонаси директори Кристофер Мид сўзларига қараганда, ҳозирнинг ўзида 296та америка отеллари қисман ёки бутунлай японларга тегишлидир ва унинг башорат қилишича, шу ўн йиллик якунигача япон маблағлари кўшилган америка отеллар сони 400 тадан ошиб кетиши мумкин. Бир статистик маълумотни таъкидлаш жуда қизиқдир - бир меҳмонхона хонаси қурилишига ёки сотиб олинишига қўйилган ҳар бир 1000$, қўйилган маблағ оқланиши учун шу хона ижарасидан 1$ қайтариши лозим. Бу ҳисоб- китоблардан келиб чиққан ҳолда, Ве1 Ац отели хонасининг бир суткалик қиймати 1200$ бўлиши керак. Чунончи, отел нархи ошириб юборилган ва уни сотиб олинаётган пайтда фойда олишга мўлжал қилинган эмас. балки кўпроқ обрў эътибор қарашлари билан йўналтирилган. 80- Пиллар иккинчи ярмида япон инвесторларида накд пул кўп бўлган ва улар ўзлари учун Америкада кўчмас мулк сотиб олишга қодир эдилар. Бунга

$йенанинг курси долларга нисбатан ошиб бориши кўмаклашарди. АҚШда ер ва кўчмас мулк Японияга нисбатан анча арзон турган ва ғоя бўйича чегирмалар билан сотилиши керак бўлган. Амалда эса кўчмас мулкка, шу жумладан отелларга қўйилган нархлар ҳам оширилган бўлиб чиқди. Мисол учун, Калифорниядаги Ьа Со51а Ке50г1 апс! 8ра ш Ьа Со51а. Бу кўчмас мулк (470 номерли ва гольф майдонига эга) 1986 йили 8рогт.5 81ипко компаинияси томонидан 250 млн. $ га сотиб олинган, яъни ҳар бир хона 531914$га айланган. Шу келишув муносабати билан иккита қизиқ вазиятни эслашга арзийди. Биринчиси - бу ҳужжат имзоланган кундан то амалдаги тўловни ошириш кунигача ўтган бир неча ой ичида харидорлар йенанинг курси долларга нисбатан ошиши ҳисобига 26 млн. $ иктисод қилиб колганлар. Иккинчи вазият янада қизиқроқ: янги хўжайинлар қўл остида ишлашнинг биринчи йилида корхона 26 млн. $ зарар кўрди. Қисман бу йўкотиш "етарлича жон куйдирмаслик" туфайли содир бўлди. Лекин ишнинг чолатини чуқур ўрганилганда отелни муносиб ҳолда таъминлаш учун жуда катта пул харажатлари қилиниши кераклиги омили топилган бўларди. Чунончи, харидни расмийлаштириб, янги хўжайинлар, Жанубий Калифорниядаги ерларнинг нархи яқин йилларда, шубҳасиз, аҳамиятли равишда ўсишини кутиб жуда узоқ келажакка қарашган.. Бу пайтда эса, вақтинчалик йўқотишлар тўғрисида хавотир олмасдан, улар жойларни тўлиқ равишда ишлатиб, гольф учун майдончалар бўйлаб қиммат кондоминимумлар куришар ва сотишарди. Тахминан 1990 йилда японларнинг америка отелларига жойлаштирган инвестициялари ўзининг чўққисига эришди ва камая бошлади. Бошқалар, айниқса Гонконглик, Тайванлик ва Кореяликларники уларнинг ўрнини эгаллай бошлади. Гонконглик бой Ченглар оиласи Не511е (Швейцария) компаниясидан 81оигТег отеллар тизимини сотиб олди. Ченг Юдун шунингдек, Осиёда 11та отелга эгалик киладиган К.атас1а Иегпаиопа! апс! Ие\ у \¥ог1с! Но1е1з ни таъсисчи компанияси бўлган №\у \¥ог1с1 Оеуе1ортеп1 Со. Пс1. нинг назорат пакетига ҳам эгалик қилади. Ченгларга шунингдек,$

Гонконгдаги Ке§еп1 ва Огапс1 Нуаи ҳам тегишлидир. Ўзидан ўзи кўриниб турибдики, жаноб Ченг аллақачон миллиардер бўлган. 6. Мехмонхона индустриясининг асосчилари. Меҳмонхона индустриясида унинг ўсиши ва ривожланишига катта аҳамият касб этадиган қўйилмапар киритган кўп шахслар бўлган. Улар орасида энг кўп машҳурлардан XIX аср охирида ва XX аср бошларининг индустрия асосчилари бўлган Эллсуорт Сгетлер, Конрад Хилтон, Эрнест Хендерсон, Хоуард Джонсон ва Дж. Уиллард (Билл) Марриоттлар бордир. Шулар қаторидан Цезар Ритц исми ҳам ўрин эгаллаган. Цезар Ритц ўз замонасининг афсонавий шахсидир. Меҳмонхона индустриясининг бошқа асосчиларни кўпчилиги каби у ҳам энг пастки поғонадан бошлаган ва жонкуярлик билан меҳнат қилиши эвазига, меҳмонхона бизнесини сирларини жуда тез ўрганиб касбнинг энг юкори чўққиларига чиқди. Уз иш тажрибасини у 15 ёшидан меҳмонхона бошқарувчисининг шогирди сифатида бошлаган. 19 ёшидаёқ унинг ўзи Париж ресторанчаларидан бирини бошқарарди, лекин негадир бу ишни бирданига ташлаб кетди ва машҳур Уошп ресторанига официант ёрдамчиси бўлиб жойлашди. Бу ерда у бой ва машҳурларнинг дидларига маъқул бўлиш санъатини ўрганди. Жуда қисқа вақт ичида у доимий мижозлар тўгрисида ҳамма нарсани эслаб қолди (улар нимани яхши кўради ва нимани ёқтирмайди), ва улар ҳар доим уларга у хизмат қилишини талаб қилардилар. 22 ёшида Ритц Люренцдаги (Швейцария), ўзи туфайли шаҳарни энг орбўли меҳмонхонаси бўлган Огапс1 №иопа1 Носе1 нинг бошқарувчиси бўлади. Ритцнинг ўзига тортувчилиги ва кашфиётчилиги энг танланган мижозларни тез жалб қилишга унга имконият берди. 11 йиллик муваффақиятли иш фаолиятидан кейин у ўзига тортувчи таклифни - яқиндагина Лондонда очилган, лекин ишлари ҳали унча яхши кетмаётган 8ауоу Но1е1 томонидан тушган, қабул қилишга таваккал килди. Шундай

қилиб 38 ёшли Цезарь Ритц дунёдаги энг машҳур фешенебль отеллардан бирининг бошқарувчиси бўлди. Ва яна бир бор унинг ўзига тортувчанлиги ва қобилиятлари оммада муносиб таассурот қолдирди. Энг аввало, у ўз отелини юкори жамоанинг маданият маркази қилди. Унинг бош-ошпази - Агюст Эскофье билан бирга у энг ажойиб европа таомларини тайёрлай оладиган, шунингдек, ресторанда шу таомларга мос келувчи муҳит ярата оладиган жамоани тузди. У шундай бир аънана киритди, унга кўра мижозлар фақат кечки либосларда келишарди, ресторанга энг яхши чолғу асбобли оркестрларни таклиф киларди ва умуман ҳар хил махсус жиҳозлар учун маблағ аямасди. Бир куни у сузиб юрувчи ресторан атрофида хакикий Венецияни - неаполитанларнинг кўшикларини куйловчи гондоллари ва гондольерлари билан ташкил қилди. Ритц омма билан алока кила билиш бошқарувчининг энг керакли сифатларидан деб ҳисобларди. Унинг одамларга ва уларни хоҳишларига бўлган эътиборлилиги менежер саънатини янги погонага олиб чиқди. Ва шу пайтгача Ритц номи меҳмонхона бизнесида башанглик ва нозик дидлик синоними ҳисобланади. У ишга бутунлай, кучини аямасдан бериларди ва 52 ёшида кучли асаб таранглашувини бошидан кечирди, ундан кейин у ўзини тиклай олмади.

Хулоса Халкаро туризмнинг таркибий кисмларидан бири жаҳон меҳмонхона индустриясидир ва у жадал суръатларда ривожланиб бормоқда. Меҳмонхона индустрияси иқтисодий фаолиятнинг бир шакли сифатмда меҳмонхоналар, кемпинг, мотель ва дам олиш ўйларида меҳмонхона хизматларини такдим қилиш ва тўлов асосида қисқа муддатли яшашни ташкил этишни қамраб олади.

Адабиётлар : 1. Уокер Д.Р. Введение в гостеприимство. Учебное пособие. -М., 2002 г. 2. Чудновский А.Д. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебник. -М., 2000. 3. Филлиповский Е.Е., Шмарова Л.В. Экономика и организация гостиничного хозяйства. - М.: ФиС, 2005 4. Сенин В.С., Денисенко А.В Гостиничнўй бизнес: классификация гостиниц и других средств размешения: Учебное пособие. - М.: ФиС, 2004. 5. Папирян Г.А., Менеджмент в индустрии гостеприимства. М.: 2000 7. Лесник А.Л., Мацицкий И.П., Чернмшев А.В. Организация и управление гостиничньш бизнесом. Учебник - М.: «Интер Универсап», 2000

O'xshashlar

Меҳмонхона ёрдамчи хизматлари

Туризмда меҳмонхона хизматлари фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Меҳмонхона ва ресторанларни ташкилий-ҳуқуқий шакллантириш ва жойларни танлашнинг иқтисодий асослари

Меҳмонхона ва ресторан хўжаликлари фаолияти самарадорлигини иқтисодий баҳолаш

Туризм инфраструктураси ривожланишининг назарий асослари