Меҳмонхона бизнесида маркетинг ва сотувлар - Iqtisodiyot - Referatlar

Меҳмонхона бизнесида маркетинг ва сотувлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

154 KB

Ko'chirib olish

Меҳмонхона бизнесида маркетинг ва сотувлар Режа: 1. Меҳмонхоналарда маркетинг ва сотувлар роли 2. Маркетинг ва сотувлар бўлими 3. Меҳмонхона корхонасида режалаштириш жараёни 4. Маркетинг бўлими ишини ташкил этиш

1. Меҳмонхоналарда маркетинг ва сотувлар роли Меҳмонхона бизнесида туристик маҳсулотлар ёки хизматларни сотишни ифодаловчи икки атама-таъриф мавжуд: персонал (шахсий) ва корпоратив сотув. Персонал сотувлар дейилганда, меҳмонхона козонасининг битта ёки бир гуруҳ потенциал харидорлар билан уларга таклиф этилаётган хизматларни сотиш мақсадидаги бевосита контакти (алоқа ва мулоқоти) тушунилади. Шахсий сотувлар сотувнинг қиммат, аммо баҚоят самрали усули саналади ва потенциал харидорлар ёки буюртмачиларни ахтариб топишни, уларга хизматлар тақдимотини ташкил этиш, музокалар ва сотувлар якунланиши — хизматларни ҳавола этишга оид контракт тузилишини ўз ичига олади. Корпоратив сотувлар хизматлар билан воситачилар орқали савдо қилишни англатади. Масалан, бир қанча меҳмонхоналар улар томонидан тавсия этилаётган хизматларни потенциал харидорлар эътиборига етказувчи ягона савдо вакили хизматларидан истифода этадилар. Бундай сотувда мужассамлашган Қоя шундаки, алоҳида бир меҳмонхона ўзи учун муҳим бўлган бозорни тадқиқ этиш имкониятига эга бўлмайди, бутун бошли тармоқни ифода этувчи савдо персонал воситачилик фирмалари эса конкрет туристик бозорда ана шу тармоқнинг барча отелларини тавсия этиши ва сотиши мумкин (меҳмонхоналар занжирси мавжуд бўлиши мажбурий эмас). Гарчанд сотувлар ва маркетинг бир-бири билан чамбарчас боҚланган бўлса-да, улар ишчанлик фаоллигининг иккита ҳар хил функциясини ўзида ифода этади. Улар ўртасидаги тафовут ва ўзаро алоқадорликни тушуниб олиш жуда муҳим. Маркетинг қуйидагилар мавжудлигини англатади: • тўғри маҳсулот; • тўғри жой; • тўғри вақт;

• тўғри нарх бўйича ва ана шу маҳсулот мавжуд эканлиги ҳақида харидор билишига ишонч бўлганда. Сотувлар эса истеъмолчи томонидан унинг эҳтиёжларига ёки ташкилотнинг ишбилармонлик мақсадларига мос келувчи товар ёки хизматни сотиб олиш тўғрисида харидорнинг қарорини шахсий контакт орқали олишни англатади. Меҳмонхона хизматлари маҳсулоти бетакрор ва ранг-барангдир. У моддий бўлиши мумкин (ресторанда тушлик), бинобарин, хизмат ҳам ҳам (номерда йиғиштириш тозалиги), шунингдек, ҳар иккаласининг комбинацияси ҳам бўлиши мумкин. Унга муайян характеристикалар хосдир. Меҳмонхона маҳсулоти — сотиб олиш, фойдаланиш ёки истеъмол қилиш учун бозорда харидор эътиборига ҳавола этиш мумкин бўлган нарсалар йиҚиндисидир. У жисмоний объектлар, хизматлар (сервис), жой, ташкилот ва Қояларни ўз ичига олади. Масалан, турист ёки бизнесмен учун меҳмонхона бўлиб туриш тўғрисида умумий таассуротни шакллантириш сафар бошланишидан анча олдин бошланади ва визалар, саёҳат усуллари, миллий маданият хусусиятлари, ошхона ўзига хосликлари, кўнгилочар эрмаклар ва ҳоказолар тўғрисидаги тасаввурни ўзида ифода этади. Меҳмонхона маҳсулотлари, бинобарин, туристик маҳсулотлар комбинациялари ранг-баранглиги фақат ижодий идрок ва илҳом имкониятлари билан чекланган бўлади, холос. Башарти, меҳмонхона корхонаси ўз шахсий хизматлари комбинациялари вариантлари адоҚига етган деб ҳисоблагудек бўлса, унда рақобатчилик қилмайдиган фирмалар билан биргаликда янги хизматлар ишламини амалга ошириши, мисол учун, номер билан бирга пакетга ресторан хизматларини, автомашина ижарасини, театрга паттани, экскурсиялар ва ҳоказоларни ҳам қўшиб қўйиши мумкин. Маҳсулотнинг специфик характеристикаси маркетинг ва сотувлар маҳалида бозорда маҳсулотнинг нархи ва илгари ҳаракатланишига нисбатан юриш-туришга ҳам таъсир ўтказади.

Бундан ташқари, туристик маҳсулот учун кўплаб бошқа маҳсулотларга тааллуқли бўлган жиҳатлар ҳам хосдир. Мавжуд бўлиш ҳаётий цикли концепцияси маҳсулотни режалаштириш ва ривожлантириш учун ҳам худди унинг сотуви ва маркетинги сингари муҳимдир. Маҳсулотнинг мавжуд бўлиш ҳаётий цикли маҳсулотнинг бозорда сотуви ва жойлашуви сингари характеристикалари доимий эмаслигини намойиш этади. Бу нарса ҳар қандай савдо маркалари, иётисодиётнинг барча тармоқлари ва кичик тармоқлари учун, шунингдек, конкрет маҳсулотлар ва хизматлар, маҳсулотнинг янги турлари учун характерлидир. Маҳсулот умрининг конкрет давомийлиги мажуд эмас. Бир хиллари шиддатли ўсиш ва тубанлашиш асносида қисқа умр кўрса, бошқалари узоқ йиллар ва ўн йиллар давомида ҳамиша талабгир бўлади. Маҳсулотнинг ҳаёт цикли тўрт фазадан иборат бўлади: 1. Жорий этиш — бу, маҳсулот бозорга киритиладиган, сотувлар секин ўсадиган бир давр бўлиб, бу босқичда фойда бўлмайди; 2. Ўсиш — бу, ўсиб бораётган фойда бозорларига маҳсулотнинг тез кириб бориши давридир. 3. Етуклик — сотувлар ўсиши тормозланиши давридир, чугки бу пайтга келиб маҳсулот потенциал харидорларнинг кўпчилиги томонидан қабул қилинган бўлади. Фойда эса, рақобчилардан маҳсулотни ҳимоя қилиш учун маркетинг харажатлари ўсиши туфайли бараварлашади ёки пасаяди. 4. Чўкиш — сотувлар ва фойда кескин тушиб кетадиган бир давр. Меҳмондўстлик индустрияси маҳсулотлари ҳаммаси ҳам барча учун ўхшаш ва ягона намуна бўйича ривожланмайди. Айрим хизматлар жуда тез татбиқ этилиши ва худди шундай тез йўқ бўлиб кетиши ҳам мумкин. Масалан, тунги клублар, қоида тариқасида, одатда кескин ўзгарувчи эгри чизиқни юзага келтирган ҳолда қисқа ҳаётий циклга эга бўлади. Меҳмонхона бизнесида кўпинча айрим отеллар чўкишга мубтало бўлиши ҳам мумкин. Капитал таъмирлаш ёки тўлик реконструкция ишонарли

жозибадорликни тна қўлга киритишга имкон беради, ўсишнинг янги стадияси бошланади. Меҳмондўстлик индустриясининг бошқа маҳсулотлари эса, масалан, казино узоқ вақт мобайнида етуклик стадиясида қолиши ҳам мумкин. 6-таблицада маҳсулот ҳаёт цикли ҳар бир фазаси кенгайтирилган характеристикаси келтирилган ( Doyle P. The realities of product life circle, 1976). Кўпчилик компаниялар зарур вақтда бозорга кириб бориш учун фойдаланилиши мумкин бўлган бир қанча маҳсулотлар ва хизматларга эгадирлар. Бу усул кўпинча маҳсулот етуклик фазасини сақлаб таъминлаб туриш учун қўлланади. Маҳсулот ҳаёт цикли концепцияси бозорда маҳсулотнинг ишлашини тавсифлаб бериш учун зарур. У маҳсулотдан фойдаланиш муддатини белгилаш учун бир дастак эмас, балки бозор иши, унинг муҳити ва рақобтни инкишоф этиш, шунингдек, бозор кучлари таъсирига маҳсулотнинг жавоб раекциясини олдиндан кўра билиш усули санади. таблица Маҳсулот ҳаёт цикли фазалари характерикаси Характеристи ка Хаётий цикл фазалари Жорий этиш Ўсиш Етуклик Чўкиш Сотув Паст Тез ўсиш Секин ўсиш Пасайиш Фойда Салмоқлимас Юқори даражалар Пасайтирилган Паст ёки нолинчи Нақд пул оқими Салбий Мўътадил Юқори Паст Мижозлар Новаторлар Оммавий Оммавий бозор Орқада

бозор қолаётган Маркетинг стратегияси маркази Кенгайган бозор Бозорга кириб бориш Бозорда улуш ҳимояси Маҳсулдорлик Маркетинг харажатлари Юқори Кескин пасайтирилг ан Қисқариб бораётган Паст Маркетинг акценти Маҳсулот тўғрисида хабардорлик Маркани афзал билиш Товарлар муайян хилма- хиллигига садоқат Танланма Дистрибуция Марказлашма Интенсив Кескин Танланма Нарх Юқори Паст Энг паст Оқилона Маҳсулот Асосий Яхшиланган Дифференциац ияланган Рационаллашти рилган 2. Маркетинг ва сотувлар бўлими Маркетинг ва сотувлар бўлими меҳмонхона тузилмасида нисбатан яқинда пайдо бўлди, аммо унинг роли шиддат билан ортиб бормоқда. АҚШда ҳозирнинг ўзидаёқ истиҚболда меҳмонхона бош директори лавозимини эгаллашнинг энг қисқа йўли маркетинг ва сотувлар бўлими бошлиҚи лавозимида ишлаш ҳисобланади (Буюк Британияда — молия департаментидаги фаолият, Германияда эса хаускапингда). Айтиб ўтилган бўлимнинг асосий вазифаси — меҳмонхона иш юкланмасини оширишдир. Ходимлар сони, қоида тариқасида, одатда 10 кишигача бўлади, ана шулардан 1—2 ходим маркетинг тадқиқотлари билан

шуғулланади, қолганлари эса сотувлар бўйича менежерлар бўлиб, улар иш вақтининг қарийб 90%ини отелдан ташқарида меҳмонхона хизматлари улгуржи харидорларини ахтариб топишга сарфлайдилар (туристик фирмалар, кўплаб мижозлар келувчи йирик компаниялар, конгресслар ташкилотчилари ва ҳоказо). Маркетинг хизмати вазифалари сирасига меҳмонхона энг кўп муваффақиятларга эришиши мумкин бўлган сегментларни белгилаш, мижоз профилини тузиш ва мижозни жалб этиш методларини белгилаш киради. Мижоз профили (портрети) маълум маънода «ўртачалаштирилган» одатдаги мижозни тавсифловчи аломатлар рўйхатидир (ёши, даромади, миллати, машҚулотлар тури, келиш сабаби, қачон етиб келади ва жўнаб кетади, меҳмонхона сервисида нималарни қадрлайди, одатлари ва ҳоказо). Анкеталарни қайта ишлаш натижаларига қараб хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш бўйича меҳмонхона раҳбариятига таклифлар ишлаб чиқиладики, бу нарса иш юкланмасини, демак, отел даромадларини оширишга шарт-шароит яратиб бериши керак. Тўғри, таъкидлаш жоизки, анкеталар қайтарилиши фоиз жуда ҳам паст бўлади — тахминан 5%и меҳмонхона нарх сиёсатини белгилаш саналади (мижозларни жалб этиш учун асосий тарих ва турли сийловларни белгилаш). Меҳмонхона бизнесида сийлов маркетинг стратегиясининг энг асосий қуролларидан бири саналади. Отел ўз проспектларида эълон қиладиган нарх (Rack rate деб аталади), амалиётда мижозларнинг атиги жуда ҳам кам сонига, яъни «кўчадан» келганларга ҳавола этилади, холос. Қолган барча мижозлар эса сийловлардан истифода этадилар. Масалан, номерни олдиндан бронлаштириш учун (агар номерга туристик фирма буюртма берса — 40% гача), мавсуммас кезлар учун, пенсионерлар, болалар, талабаларга — 20% гача, ҳамкасбларга, доимий мижозларга — 40%гача ва ҳоказо тарзида ҳавола этилади. Меҳмонхоналар хизматлари бозорида отел мавқеининг ҳар қандай кўнгилсиз ўзгаришларида (масалан, режалаштирилган кўрсаткичлар

ифодасига нисбатан реал иш юкланмаси камайиши) маркетинг бўлими бозорни таҳлил қилади, сабабларни аниқлаштиради ва меҳмонхона мавқеини яхшилаш юзасидан раҳбариятга чора-тадбирлар таклиф этади. Реклама кампаниясини кучайтириш, таснифотни ўзгартириш (ҳар иккала томонга), хизматлар рўйхатини ўзгартириш ва ҳоказолар чора-тадбир сифатида қўлланиши мумкин. Бироқ, одатда маркетологлар миясига биринчи бўлиб келадиган нарса, яшаб туришга оид тарифни пасайтириш ҳисобланади. Табиийки, нархларни пасайтириш отел хизматларига талабни оширишнинг ниҳоятда самарали методидир, аммо тариф пасайтирилиши «пасайтириб юборувчи спиралсимон» ҳодисани ҳам келтириб чиқариши мумкин. Тариф пасайтирилиши меҳмонхона даромади камайишини келтириб чиқаради. Оқибатда эса, отел раҳбарияти сарф-харажатларни камайтиришга мажбур бўлади. Сарф-харажатларни камайтиришнинг энг оддий усули эса штатларни қисқартиришдир. Аммо хизматлар сонини камайтириш одатда хизмат кўрсатиш сифати ёмонлашувига олиб келади. Башарти, отел хизмат кўрсатиш сифатини пасайтирса, у тарифларни таҚин пасайтиришга мажбур бўлади ва ҳоказо. Нархлардан сийловлардан ташқари отеллар маркетинг стратегиялари доимий мижозларни тақдирлашга оид турли-туман дастурлардан фойдаланадики, улар мижоз танлаб олишига қараб галдаги текин хизматлардан баллар жамҚаришга асосланган бўлади, чунончи: мижоз отелда чиқим қилинган ҳар бир сумма учун маълум миқдорда очколар олади (номер учун, ресторандаги тушлик, машинани ижарага олгани учун ва ҳоказо). Меҳмонга олган баллар миқдорига сертификат ёзиб берилади. Маълум миқдорда баллар тўплаган меҳмон у ёки бу хизматдан бепул фойдаланиши мумкин (бепул десерт ёки ҳатто ресторанда кечки овқат, аэропортга бепул трансфер ёки хизматлар нархларидан сийловлар ва ҳоказо). Отел мижозларини тақдирлашга оид бундай дастурлар баъзида авиакомпанияларнинг тегишли дастурлари билан бирлаштирилади.

Сотувлар бўйича менежерлар янги мижозларни ахтаришни амалга оширадилар, мавжуд мижозлар билан шартномалар тузадилар ва муносабатларни сақлаб турадилар. Улар ўртасида мажбуриятлар тақсимоти одатда функционал аломатлар (туристик фирмалар бўйича менежер, компаниялар бўйича менежер, конгресслар бўйича менежер) бўйича амалга оширилади. Бинобарин, масалан, муомала ва мулоқот тиллари бўйича тақсимот бўлиши ҳам мумкин. Ўали айтиб ўтилганидек, маркетинг хизмати таркибига бронлаштириш гуруҳи ҳам кириши мумкин ва ҳар ҳолда унда гуруҳли бронлаштириш бўйича менежер бўлади, ана шу менежер делегациялар, туристлар гуруҳлари, конференциялар ва ҳоказоларга хизмат кўрсатилиши бўйича меҳмонхона бўлинмалари ишини мувофиқлаштириб туради. Потенциал мижоз билан шартнома тузаётганда сотувлар бўйича менежернинг асосий қуроли эса корпоратив тарифдир. Бошқача айтганда, башарти, мижоз йил давомида меҳмонхонага мусофирларнинг маълум нафарини етказиб бериш мажбуриятини зиммасига олса, отел тарифдан сийловлар беришни ваъда қилади. Йил ўтиб бориши билан менежер у ёки бу фирма қанча мижоз «етказиб берган»ни кўздан кечиради ва кейинги шартномага тегишли ўзгартишлар киритади (меҳмонлар қанча кўп етказиб берилган бўлса, сийловлар ҳам шунча кўпроқ ҳавола этилади). Менежерлар ҳар ҳафта меҳмонхона дирекорига ҳисобот берадилар. Меҳмонхонада шунингдек такрорий ташрифларни таъминлаш мақсадида отел меҳмонларининг компьютер ҳисоби ҳам юритилади, мижозларнинг туҚилган куни аниқлаштирилади (маъмуриятдан совҚа-салом), доимий мижозларнинг одатларига эътибор қаратилади. Мабодо мижоз меҳмонхонага, масалан, 50 марта қўнган бўлса, ана шу юбилей ташрифида унга бепул номер-люкс унга табрикномалар ва сувенирлар билан бирга тақдим этилади. Персонал бўлими билан биргаликда маркетинг бўлими у ёки бу даражада мижозлар билан мулоқотда бўладиган отелнинг барча ходимлари

ўқитилишини амалга оширади. Бундай ўқитиш мақсадини қуйидагича таърифлаб бериш мумкин: «Ўар битта хизматчи отел хизматлари «сотувчи»си бўлиши лозим, яъни, агар мижоз исталган савол билан ҳар қандай хизматчига мурожаат қилгудек бўлса, хизматчи жавоб бераётганда ҳамиша мижозга отелнинг у ёки бу хизматини тиқиштириб қолишга ҳаракат қилиши керак. Масалан, мижоз меҳмонхонадан чиқади ва такси кута туриб швейцар — эшикоҚадан шаҳарда тушлик қилса бўладиган энг яхши жой ҳақида сўрайди. Бунга швейцар, албатта, энг яхши ресторан меҳмонхонамизда, ҳеч бўлмаганда эса аллақайдадир деб жавоб бергани маъқул.ю Меҳмонхона рекламаси ҳам маркетинг бўлими вазифалари сирасига киради. Отел рекламаси оммавий ахборот воситаларида амалга оширилади, уларни танлаб олиш эса меҳмонхона хизматлари бозорининг меҳмонхона ишлаётган сегментига мувофиқ равишда амалга оширилади (агар беш юлдузли меҳмонхона бўлса, қиммат нашрларда, башарти, икки-уч юлдузли бўлса, арзон оммавий нашрларда ва ҳоказо). Меҳмонхона бизнеси специфик реклама тадбирларини ҳам тақозо этади. Масалан, аэропортда ёки аэропортдан шаҳарга қараб йўл бўйлаб отел ташқи рекламаси Қоятда самаралидир. «Энг катта тухум қовурдоқ», «энг узун сосика»ни пишириш ва ҳоказолар сингари кенг ёритиладиган тадбирлар ресторанлар ва отелларнинг реклама акциялари саналади. Бундан ташқари, меҳмонхонада тўхтаб ўтадиган отел меҳмонларидан реклама учун максимал даражада фойдаланиш керак. Ана шундай бир отелда машҳур ва таниқли киши (фаолиятнинг ҳар қандай соҳасида) меҳмон бўлиб тургани ҳақида хабарни матбуотда эълон қилиш мақсадга мувофиқдир. Ўатто агар меҳмонхона олдидла репортёрлар эътиборини тортадиган нимадир рўй берган бўлса ҳам, мухбирни ҳодиса жойини отел осма ёзувлари кадрга тушиб қоладиган бир тарзда сувратга олишга ишонтириш лозим.

Отелларда ҳар хил турдаги оммавий тадбирлар (конференциялар, тантаналар) ўтказилиши ҳам меҳмонхоналар учун дурустгина реклама саналади. «Тўғридан-тўғри маркетинг» ёки почта рекламаси — меҳмонхонада тўхтаб ўтган мижозларга отелда режалаштирилаётган тадбирлар, янги хизматлар ва ҳоказолар ҳақида ахборот бериш мақсадида почта орқали хатлар жўнатишдан ҳам кенг фойдаланилади. Йирик отеллар халқаро туристик ярмаркаларда ўз стендларини ташкил этган ҳолда иштирок этадилар. Маркетинг бўлимида, табиийки, отел жойлашган минтақа меҳмонхона хизматлари бозорини ўрганиш, рақобатчиларни тадқиқ этиш (молиявий аҳволи, бозордаги улуши, нарх сиёсати, иш юкланмаси, реклама стратегияси ва ҳокаозо) сингари «мумтоз» маркетинг ишлари ҳам амалга оширилади. Ана шу ишларни амалга ошириш учун бўлим турли-туман манбалардан ахборотлар тўплайди (босма нашрлар, Интернет, сўровномалар ўтказиш, рақобатчилар отелларига ташриф буюриш ва ҳоказо). Маркетинг бўлимига шунингдек меҳмонхонанинг тегишли хизматларидан барча статистика ва бухгалтерия ахборотлари ҳам келиб тушади. Бунда маркетинг бўлимида ана шу маълумотларни ўрганиш мақсади отел аҳволини таҳлил қилиш, иш юкланмасини ошириш ва барча манбалардан даромадларни ошириш мақсадида ишга солиб фойдаланилмаган имкониятларни аниқлаш саналади. Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, маркетинг бўлими, ҳарҳолда, меҳмонхонанинг энг «махфийлаштирилган» бўлимидир: бўлимда мавжуд бўлган деярли барча ахборотлар конфедициал )сир тутиладиган) саналади.

Маркетингни режалаштириш Кўпгина меҳмонхона корхоналарида режалаштириш тизими мавжуд бўлиб, бу изимда маркетинг режалаштириши ўзига муносиб ўрин эгаллайди ва меҳмонхона муваффақиятли фаолиятини таъминловчи зарур жараён тариқасида баҳоланади. Бу нарса корхонанинг умумий маданиятини, раҳбарият томонидан маркетинг тушунилиши ва қўллаб-қувватланишини ак эттиради. Бизнес юритишнинг кучли умумий маданияти меҳмонхона корхонасини бошқаришнинг барча даражаларида режалаштиришга урҚу беради ва уни раҚбатлантиради, бу эса пировардида ўз наижаларини келтиради. Бозор вазияти ёмонлашган ҳолларда, номерлар иш юкланмаси камайган ва янги рақобатчи бозордаги улушни камайтириш билан таҳдид солган тақдирда режалаштириш мақсадлар ва йўналишларда барқарорлик ва ўзига ишончни таъминлайди. Меҳмонхоналар учун маркетинг режасини ишлаб чиқишни ўрганиш маркетинг режасини ишлаб чиқишда энг муҳим жиҳатлар бу ишда меҳмонхона раҳбарияти иштирок этиши, барча даражаларда ишга фидойилик, ишлаб чиқиш учун етарлича вақт, маркетинг режасини ишлаб чиқиш учун ходимлар махсус тренинги ва мақсадлар ва вазифаларга эришиш учун раҚбатлнтиришлар эканлигини кўрсатади. Яхши ва ёмон кезлар бўлади — маркетинг режалаштирилишидла изчиллик исталган меҳмондўстлик корхонаси ва унинг ходимлари учун дурустгина самара келтиради, барча харажатларни қоплайди. 3. Меҳмонхона корхонасида режалаштириш жараёни Айрим кишилар режа асосидаги фаолият тадбиркорликни тизгинлаб туради деб тахмин қилади. Унча катта бўлмаган ва иш бошлаётган фирмаларда раҳбарлар шунчалик банд бўлишадики, уларда шунчаки расмий режаларни тайёрлашга шунчаки вақт ҳам қолмайди. Улар эса фақат йирик

корпорациялар режалаштиришга эҳтиёж сезади деб ҳисоблашга мойил бўлишади. Ўатто баобрў ташкилотларда ҳам раҳбарлар расмий режаларсиз ҳам бинойидек иш кўҳрадилар ва уларга катта эътибор беришга ҳам арзимайди деган фикр мавжуд бўлади. Одатда меҳмонхоналар хизматлари бошлиқлари ёзма режа тузилишига қаршилик кўрсатадилар, негаки бу нарса ўзини ўзи таҳлил қилиш саъй-ҳаракатлари ва вақт талаб қилади. Бундан ташқари, улар таҚин бир баҳонани илгари сурадилар — бозор ниҳоятда тез ўзгаради, шунинг учун ҳам режалардан ҳеч қанақанги фойда йўқ. Реал воқеликда режалашириш ҳар қандай корхонанинг исталган фаолиятини бошқариш учун зарурдир. Маркетинг режаси — фирма ёки ташкилот умумий стратегик режалаштиришининг бир қисми саналган бир неча иш режаларидан биридир. Одатда ташкилотлар ва корхоналар стратегик, узоқ муддатли ва йиллик режа тузадилар. Стратегик режа корхона ишбилармонлик фаоллиги ва замоннинг айнан мазкур даврида ва яқин истиқболда унинг сиёсати йўналишларини белгилаб беради. У ҳозир ва келажакни қандай кўришни ҳавола этади ва доимий ўзгарувчи муҳитда корхона манфаатлари йўлида имкониятлардан фойдаланишга шароити яратиб беради. Бу, бир томондан, корхона мақсадлари ва имкониятлари ўртасида, бошқа бир томондан эса, бозорнинг ўзгараётган имкониятлари ўртасидаги стратегик мувофиқликни ўқарор топтириш ва сақлаб туриш жараёнидир. Узоқ муддатли режа кейинги йиллар мобайнида корхонага таъсир ўтказувчи асосий омиллар ва кучларни тавсифлаб тасвирлайди. Унинг мундарижасида узоқ муддатли мақсадлар, уларга эришиш учун фойдаланиладиган асосий маркетинг стратегиялари мавжуд бўлади ва бунинг учун зарур ресурсларни белгилаб беради. Бундай узоқ муддатли режа унга тузатишлар киритиш мақсадида ва рўй берган ўзгаришларга мувофиқ тарзда ҳар йили янгиланади.

Йиллик режа эса жорий вазиятни, меҳмонхона корхона мақсадларини, навбатдаги йилдаги стратегияни, ҳаракатлар дастурини, бюджет ва назорат шаклини тавсифлаб тасвирловчи қисқа муддатли режани ўзида ифода этади. Бундан буёҚига энди меҳмонхона корхонасида йиллик режаларни тайёрлаш жараёнини кўриб чиқамиз. Бошқарув даражасининг ишчанлик режалари меҳмонхона стратегиясини ишчанлик амалиётига айлантиради. Меҳмонхона корхонаси раҳбарияти стратегик режадан олинган билимлар билан фақатгина янада бойийди ва компанияни мақбул йўналишда ривожлантириш учун асос тариқасида ундан фойдаланади. Ўар қайси иш режаси гарчанд мустақил бўлса-да, шу билан бирга корхонанинг бошқа иш режалари билан қўшилиб кетади. Маркетинг режаси, гарчи у хизматларнинг маълум турларига нисбатан ёрдамчи режалардан ташкил топган бўлса ҳамки, бутун меҳмонхона фаолиятидаги маркетинг стратегиясини акс эттиради. Маркетинг асосий ёки ёрдамчи режалари бўлса-да, ишларнинг ишлами ва тузилмаси ягона методология ва моделга мос келадими? Одатдаги шароитда маркетинг режаси маркетинг ресурсларини унинг мақсадларига эришиш учун кенг кўламда ишга солиш методларини тавсифлайди. Шундай экан, босқичма- босқич тайёрлаш жараёни режалар самарали ишлаб чиқилишини, тузилмаларга ажратилишини ва ижро этувчиларга қадар етказилишини кафолатлайди. Режалаштириш жараёни корхона мақсадларини, тадқиқот предмети ва усулларини белгилашдан бошланади. Бунинг учун эса маркетинг тадқиқотлари ўтказилади ва меҳмонхона корхонасининг ички ва ташқи маркетинг муҳити, унинг рақобатчилари, бозордаги вазият ва ҳоказолар тўғрисида тўлиқ ахборот йиҚилади. Қўлга киритилган тадқиқот маълумотлари асосида SWOT-анализ ўтказилади, меҳмонхона раҳбарияти эътиборига етказиладиган таклифлар чиқарилади. Ана шу таклифлар асосида раҳбария корхона маркетинги учун мақсадлар ва вазифаларни

шакллантиради, тегишли маркетинг стратегияларини ва уларни амалга ошириш бўйича тадбирларни ишлаб чиқади. Конкрет ҳаракатлар дастурига айлантирилган маркетинг стратегиялари қуйидаги масалаларга жавоб бериши лозим, бинобарин: • Нима қилинади? • Қачон қилинади? • Ана шу иш учун ким жавоб беради? • Бу нарса қанча туради? Масалан, меҳмонхонага тегишли бўлган бозор улуши ўсиши асосий стратегияси сифатида бўлинма раҳбари маркетинг бўйича режада маҳсулот ўтказиш ва сотишни раҚбатлантириш бўйича тадбирлар миқдорини оширишни таклиф қилади. Унинг режасида туристик агентлар учун, меҳмонхона тўғрисидаги реклама материалларини уларга йўналтириш, матбуотдаги реклама, кўргазмалардаги реклама ва ҳоказоларга мукофотловчи комиссиялар (пул мукофотлари) сингари конкрет ҳаракатлар тақдим этилган бўлади. Ўз навбатида, меҳмонхонанинг муайян иш фаолияти учун жавоб берадиган ҳар бир бўлинмаси ўзининг шунга ўхшаш маркетинг ва бошқа режаларини умумий режага мувофиқ тарзда ишлаб чиқади. Шу тахлит, маркетинг режалаширилиши меҳмонхона корхонасидаги бошқарувнинг барча даражаларида амалга оширилади. Тадбирлар режаси режалаштирилаётган даромадлар ва буромадлар асосида ҳисоб-китоб қилинган ана шу ҳаракатларни таъминловчи корхона бюджетини шакллантиришга имкон беради. Тасдиқланганидан кейин бюджет корхона фаолияти учун, жумладан, маркетинг бўйича тадбирлар ўтказишга харажатлар учун асосга айланади. Директор ва меҳмонхона бўлинмаси бошқарувчи ана шу режа мазмун- мундарижавсини ўз персоналигига етказиши ва ҳар қайси ходим ана шу режани бажариш юзасидан ўз роли ва вазифаларини билиши лозим ва мажбурийдир.

Режалаштиришга ижро этишни текшириш йўлдошлик қилиши мажбурийдир. Маркетинг режаси ишлами — башарти, агар у бажарилмаса ва назорат қилинмаса, — бўм-бўш ниятдир, холос. Эскирган режа ёки белгиланган бюджетдан ортиқча бўлган режа ишламайди, фойдадан кўра кўпроқ хато ва зарарларни вужудга келтиради. Шунинг учун ҳам режанинг охирги бобида режа бадарилишини кузатиб бориш учун фойдаланиладиган назорат чора-тадбирлари белгилаб қўйилади. Назоратнинг энг кенг тарқалган методи ҳисобот тайёрлашдир. Режа бажарилиши тўғрисидаги ҳисоботлар, қоида тариқасида, ҳар ой ёки ҳар чоракда тақдим этилади. Бу каби амалиёт меҳмонхона раҳбариятига ҳар бир давр натижаларини баҳолашга ва қўйилган вазифалар бажарилмаётган фаолият йўналишларини аниқлашга имкон беради. Маркетинг бўйича режа ва уни тайёрлашга оид талаблар Маркетинг бўйича режа қуйидаги бўлимлардан иборат бўлади: 1. Мундарижа — режа бўлимлари санаб ўтилсин. 2. Кириш — меҳмонхона корхонаси миссияси қисқача тавсифлансин, у режада акс эттирилган. 3. Резюмедан раҳбариятга ахборот бериш учун фойдаланилади. • Бетлар миқдори икки-тўртта билан чеклансин. • Қисқа жумлалар ва қисқа хатбошилардан фойдаланилсин. • Бўлим қуйидагича тайёрлансин: — келгуси йилга мақсадлар ва вазифалар қисқа жумлалар билан тавсифлансин; — ана шу мақсадлар ва вазифаларни рўёбга чиқариши лозим бўлган танлаб олинган стратегияларга қисқача характеристика берилсин; — режани рўёбга чиқариш учун талаб этиладиган ресурслар, жумладан, молиявий ресурслар кўрсатилсин.

• Раҳбариятга узил-кесил тақдим этишдан олдин резюме таҚин бир марта таҳлил қилиб чиқилсин. 4. Тадқиқот: • Тадқиқот натижасида олинган фактлар ва тўхтамлар санаб ўтилсин. Иложи борича бир қатор йиллардаги реклама бюджети ёки маркетингга бюджет билан ва меҳмонхонага ишга ёлланган персонал миқдори билан таққослаган ҳолда сотувлар динамикаси билан улар иловалаштирилсин. • Меҳмонхона корхонаси асосий хизматларини сотишнинг стратегик ва минтақавий бозорларининг қисқача таҳлили берилсин. • Асосий ва янги рақобатчилар санаб ўтилсин, уларнинег кучли ва заиф томонлари тавсифлансин. 5. Маркетинг режаси мақсадлари: • Келгуси даврда меҳмонхона корхонаси маркетинг мақсад ва вазифаларини вазият SWOT-анализи натижасида олинган тўхтамлар асосида шакллантириш. 6. Мақсадлар ва вазифаларни рўёбга чиқариш учун таклиф этиладиган маркетинг стратегиялари: А. Меҳмонхона маҳсулотлари стратегиялари: • Меҳмонхона маҳсулотини ривожлантириш стратегияси (мавжудини янада язшилаш ёки янгисини яратиш, ёхуд биринчи ва иккинчиси ҳам биргаликда). • Бозорга чуқур кириб бориш стратегияси (мавжуд бозода мавжуд маҳсулотлар билан ишлаш). • Бозорнинг янги сегментларини ривожлантириш стратегияси (корхонада янги хизматлар ишлаб чиқариш имкониятлари йўқ). • Диверсификация стратегияси (янги бозорга янги маҳсулот билан чиқиш). Б. Бозорни қамраб олиш стратегиялари: • Ўужумкор стратегия ёки фронтал ҳужум стратегияси (бозор улушини эгаллаб олиш ва кенгайтириш тажовузкор позицияси).

• Қуршовга олиш стратегияси (барча йўналишларда бир вақтнинг ўзида рақобатчиларнинг хизматлар кенг ассортименти ва юқори сифати билан ҳужум қилиши). • Чекланган фронтал ҳужум (маўсадли бозорнинг алоҳида сегменти учун кураш). • Қанотдан қамраб олиш (рақобатчиларникига ўхшаш хизматларни улар ҳали намоён бўлмаган жойларда соиш). • Мудофааланувчи ёки сақлаб қолувчи стратегия (бозор улушини сақлаб қолиш). • Кооперацион стратегия (рақобатчилар билан стратегик шерикчилик). В. Нарх тайинлаш стратегиялари: • Харажат плюс фойда (нархларни харажатлардан келиб чиқиб тайинлаш). • Талабни мўлжжаллаш (мақсади бозор мижози тўлашга тайёр бўлган нархлар чегарасини тайинлаш). • Обрўдор нархлар стратегияси (нархга қараганда, меҳмонхона нуфузи ва хизматлар сифатидан кўпроқ ташвишланаётган мақсадли бозор мижозлари учун нарх тайинлаш). • Лидер ортидан қувиш (Меҳмонхона бозорида ги лидер даражасида нарх тайинлаш). Г. Маҳсулот ўтказишни раҚбатлантириш стратегиялари: • Тўғридан-тўғри сотув. • Агентлик сотуви. • Корпоратив сотув. • Марказий дистрибьюторлик тизимлари. • Меҳмонхона провайдерлари тизимлари. • Интернет. Д. Реклама стратегиялари: • Босма, видео ва электрон реклама ишлаб чиқариш. • ОАВда тижорат рекламаси. • Пабликрилайшнз.

• Кўргазмалар, ярмаркалар ва халқаро тадбирларда иштирок этиш. Е. Персонал билан ишлаш стратегиялари: • Персонални танлаб олиш ва жой-жойига қўйиш. • Ёллаш шартлари. • Профессионал тайёргарлик. • Мотивация ва қўллаб-қувватлаш. • Хизмат пиллапояларида илгарилаш. 7. Маркетинг бўйича режа тадбирлари рўйхати: • Маркетинг бўйича режанинг ана шу бўлимида мақсадлар ва вазифаларга эришиш бўйича таклифларни уларни ижро этиш вақти ва масъулларни кўрсатган ҳолда санаб қтиш. 8. Бюджет. 9. Даромадлар, фойда/зарар ҳисоб-китоби. 10. Режани ижро этувчиларгача етказиш ва ижрони назорат қилиш механизмлари. 11. Режани қайта кўриб чиқиш ва янгилаш тартиби: • Асосий режа 8 ва 9-дан ташқари барча бандларни ўз ичига олади. • Тарихий режа 1—4-бандларни ўз ичига олади. • Янги маҳсулот/хизмат режаси барча 11 бандни ўз ичига олади. Маркетинг бўйича режани рўёбга чиқариш Маркетинг режалари ва стратегияларини рўёбга чиқариш учун раҳбариятнинг барча даражалари уюшқоқ ишлаш талаб этилади. Маркетингни рўёбга чиқариш ҳар куни ўнлаб ва юзлаб одамларнинг меҳмонхона ичида ва ундан ташқарида қарорлар қабул қилишини ва ҳаракатини талаб этади. Маркетинг бўйича бошқарувчи туристик бозор мақсадли сегментлари хусусида, хизматларга савдо маркаларидан фойдаланиш тўғрисида, таклиф этилаётган хизматларга нарх тайинлаш, илгари ҳаракатлантириш ва ўтказиш методлари ҳақида қарорлар қабул

қилади. У амалга оширилаётган дастурлар учун бўлинмаларнинг бошқа раҳбарлари қўллаб-қувватлашишига эришиш учун улар билан ҳамкорликда меҳнат қилади. Сифат бўйича бошқарувчи хизмати билан у хизматларни ҳавола этиш стандартлари ва технологияларини, кадрлар билан ходимларнинг профессионал тайёргарлиги масалаларини, молиявий бўлинма ва бухгалтерия билан молиялаштириш ва нақд пуллар ҳаракатланиши масалаларини муҳокама қилади. У, шуцнингдек, компаниядан ташқаридаги одамлар, жумладан, реклама кампанияни режалашириш бўйича реклама агентликлари билан ва жамоатчилик қўллаб-қуувалашига таяниб иш кўриш учун оммавий ахборот воситалари билан ишлайди. Айрим меҳмонхоналарнинг сотувлар бўйича бошқарувчилари туристик агентликларга расталарда ўх реклама проспектлари варақалари учун кўпроқ жой берган ҳолда ана шу меҳмонхоналарнинг хизматларини реклама қилишга ундайдилар. Муваффақиятли рўёбга чиқариш бир қанча ҳал қилувчи моментларга боғлиқ бўлади. Биринчидан, у барча ижро этувчилар ва умумийлигича бутун фаолиятни мувофиқлаштирувчи ҳаракатлар дастурини талаб қилади. Ўаракатлар дастури корхона маркетинг мақсадларига эришиш учун нима қилиниши кераклигини, кимни буни қилиши лозимлигини, қарорлар ва ҳаракатларни қандай келишиб олиш зарурлигини кўрсатиб беради. Иккинчидан, маркетинг бўйича режани амалга оширишда меҳмонхонани бошқаришнинг ташкилий тузилмаси муҳим роль ўйнайди. Меҳмонхона корхонаси ичидаги қарорлар қабул қилиш ва мукофотлаш тизими ёрдамида режалаштириш амалга ошириладиган таъсирчан ричаглар — дастаклардир. Бюлжет тузиш, меҳнатга ҳақ тўлаш ва фаолият бошқа турлари ҳам маркетинг режалари рўёбга чиқарилишига таъсир ўтказади. Масалан, агар меҳмонхона оралиқ натижалар учун ходимларни мукофотласа, уларда узоқ муддатли вазифалар устида ишлаш учун стимул (раҚбатлантирувчи омил) бўлмайди. Буни англаб етган корхона раҳбарияти эса, ўз ходимларини нафақат номерлар иш юкланмаси даражаси учун,

қолаверса балки ҳавола этилган хизмат кўрсатишдан мижозлар қаноатлангани учун ҳам тақдирлайди. Самарали реализация шунингдек инсон ресурсларини астойдил режалаштиришни ҳам талаб қилади. Барча даражаларда меҳмонхона ўз бошқарув тузилмаси ва технологик тизимларини зарур малака, манфаатдорлик ва шахсий фазилатларига эга бўлган кишилар билан тўлдириб бориши лозим. Кейинги пайтларда кўплаб меҳмонхоналар инсон ресурслари узоқ муддатга режалаштириш жиддий рақобатчилик устунликлари беришга қодир эканлигини амалда кўрдилар. Ниҳоят, муваффақиятли рўёбга чиқарилиши учун маркетинг режалаштириши меҳмонхона корхонасининг умумий маданиятига мос тушиши лозим. Корхона маданияти — ташкилот ходимлари томонидан баҳам кўриладиган қадриятлар ва эътиқодлар тизими, жамоавий онг ва менталитетдир. Корхона маданиятига мос тушмаган маркетинг режаларини рўёбга чиқариш мушкул. Меҳмонхоналар маданиятини ўзгартириш қийин бўлгани туфайли одатда режалар ишламига афзал берилади, бу ишламлар эса маркетинг режаларини мавжуд маданият даражасига мувофиқлаштиради, услуб ва маданиятни янги стратегияларга мослаштиришга уринишлар эса амалга оширилмайди. Умумийлигича маркетинг муваффақиятли амалга оширилиши беш элементнинг барчаси йиҚиндисидан — ҳаракатлар дастурлари, ташкилий тузилма, қарорлар қабул қилиш ва мукофотлаш тизими, инсон ресурслари ва корхона маданиятидан, унинг стратегиясини қўллаб-қувватловчи ягона дастур доирасида меҳмонхона қанчалик яхши фойдаланишига боғлиқ бўлади. 4. Маркетинг бўлими ишини ташкил этиш Меҳмонхона корхонасига бозор таҳлилини ўтказишга, маркетинг тадбирларини режалаштириш, уларни амалга ошириш ва назорат қилишга қодир бўлган кишиларга эга бўлиш зарур. Меҳмонхона унчалик йирик

бўлмаганда, маркетинг бўйича ҳамма ишларни бир киши бажариш ҳам мумкин. Йирик меҳмонхоналарда маркетинг бўлимида кўплаб мутахассислар, жумладан, хизматларни ўтказиш, бозорни тадқиқ этиш, реклама бўйича, пабликрилейшнз бўйича ва ҳоказо мутазассислар ишлайди. Ўозирги замон меҳмонхоналарида маркетинг фаолияти турлича ташкиллаштирилган. Энг кўп тарқалган шакл функционал ташкил этиш бўлиб, бунда маркетинг турли йўналишлари бошида фаолият конкрет турлари бўйича мутахассислар туради: сотувлар бўйича бошқарувчилар, реклама бўйича менежерлар, маркетинг тадқиқотлари бўйича экспертлар, сифат ва янги хизмат турлари бўйича бошқарувчилар фаолият кўрсатади. Ўз хизматларини бутун мамлакат бўйлаб ва хорижда сотаётган меҳмонхона мақсадларида кўпинча географик тамойил бўйича ташкил этишдан фойдаланиладики, бунда сотувлар ва маркетинг билан шуғулланувчи ходимларга муайян мамлакатлар, минтақалар ва вилоятлар бириктириб қўйилади. Географик тамойил бўйича такомиллашириш сотувлар бўйича мутахассисларга бевосита уларга бириктириб қўйилган ҳудудда ишлашга, ўз харидорларини яхшироқ билишга ва хизмат сафарлари билан боғлиқ бўлган харажатларни қисқартиришга имкон беради. Меҳмонхона корхонаси миқёси ва унинг олдида турган вазифаларга боғлиқ ҳолда маркетинг бўлими қуйидаги тарзда ташкил этилиши мумкин: • Оддий ўтказув бўлими. Унча катта бўлмаган меҳмонхона, қоида тариқасида, одатда вазифалари сирасига меҳмонхона иш юкланмасини ошириш кирувчи ўтказиш бўйича бошқарувчи ўринбосари лавозимини ташкил қилади. Бошқарувчи ўринбосари номерлар сотилишида бевосита иштирок этади. Маркетинг тадқиқотлари ёки реклама кампаниялари ўтказиш учун маслаҳатлашув фирмалари ва реклама агентликлари билан шартномалар тузилади. • Маркетинг функциясини бажарувчи ўтказув бўлими ўртача меҳмонхоналар иши учун характерлидир. Ўз фаолиятини кенгайтириб боргани сайин меҳмонхона туристик бозорнинг бошқа сегментлари билан

шуғулланишига ёки янги географик бозорларга чиқишига тўғри келади. Маҳаллий харидорлар эҳтиёжларини ва бозор потенциалини ўрганиш учун танлаб олинган туманда маркетинг тадқиқотлари ўтказиш ва реклама кампаниясини амалга ошириш, қисқаси, ўзини ва ўз маҳсулотларини таништириши зарур. Ана шу вазифаларни ҳал қилиш учун меҳмонхона маркетинг тадқиқотлари ва реклама бўйича мутахассисларни ишга ёллайди, штатлар рўйхатида эса маркетинг функцияларини бажаришга раҳбарлик қилишни амалга оширувчи маркетинг бўйича бошқарувчи деган янги лавозим ҳам пайдо бўлиб қолиши мумкин. • Мустақил маркетинг бўлими меҳмонхона раҳбарияти фойдани кўпайтириш нуқтаи назаридан маркетинг функцияларини мувофиқлаштиришни мустақил бўлинмага концентирлаш мақсадга мувофиқ эканлигини тушуниб етганидан кейин ташкил этилади. Катта Меҳмонхона корхонаси маркетинг тадиқиқотларига, янги хизматлар ишламига, реклама ва ўтказувни раҚбатлантиришга, сервисни яхшилашга қўшимча сармоя сарфлашга йўл қўявериши мумкин. Ана шундай меҳмонхоналарда ўтказув бўйича ишларга сотувлар бўйича персонал жалб этилади. Маркетинг бўйича бўлинма раҳбарига, одатда, зарур бўлган бюджет ажратилади. Мазкур босқичда ўтказув ва маркетинг — ўзаро чамбарчас боҚланиши лозим бўлган иккита ҳар хил функциядир. Кучларнинг шу зайлда тақсимланиши раҳбариятга ўз меҳмонхонаси имкониятлари ва муаммоларига нисбатан янада баланслаштирилган ёндошувни амалга оширишга имкон беради. Келинг, тахмин қилайлик: меҳмонхонада номерларни сотиш ҳажми пасайиб бормоқда ва раҳбарият муаммога ечим изламоқда. Номерларни ўтказиш ва сотиш хизмати раҳбари хизмат штатларини кўпайтиришни, уни ходимлари иш ҳақини оширишни, ”ким кўпроқ сотади» типидаги мусобақа ўтказишни, савдо вакилларини малака ошириш курсларига жўнатишни ёки ўтказиш ва сотишни раҚбатлантириш учун номер учун нархни пасайтиришни таклиф қилади. Меҳмонхона бошқарувчисининг маркетинг

бўйича ўринбосари бозорда юзага келган вазиятни таҳлил қилиб чиқиши лозим. Аниқлаши керак, меҳмонхона ростдан ҳам айнан керакли сегментларга хизмат кўрсатмоқдами? Меҳмонхона томонидан ҳавола этилаётган хизматлар ва унинг рақобатчиларини мақсадли истеъмолчилар томонидан баҳоланиши ўзгармадимикан? Хизмат кўрсатиш стандарларидаги, хизматларга йўлдошлик қилувчи унинг услубида, уларнинг тақсимланиши ва ҳаракатланишида рўй берган ўзгаришлар ўзини оқлаяптими? • Замонавий маркетинг бўлими. Сотув ва маркетинг бўйича бўлинма раҳбарлари биргаликда ишлашлари лозим, аммо улар ўртасида таранг муносабатлар, бир-бирига ишонмаслик тез-тез вужудга келиб туради. Ўтказув бўйича бошқарувчи маркетинг комплексида унинг бўлинмасига ажратилган ўриндан норози, маркетинг бўйича бошқарувчи эса номерларни сотиш билан тўғридан-тўғри боғлиқ бўлмаган тадбирларга тобора кўпроқ маблағ талаб қилади. Маркетинг бўйича раҳбарнинг вазифаси эса, ўсишнинг мақсадли имкониятларини белгилаш, бажарилиши учун ўтказув хизмати ходимлари жавоб берадиган маркетинг стратегиялари ва дастурларини ишлаб чиқишдан иборат бўлади. Маркетологлар, тадқиқотлар жараёнида олинган маълумотлардан келиб чиққан ҳолда бозор сегментларини аниқлаш ва тушунишга ҳаракат қиладилар, режалаштириш билан шуғулланадилар, узоқ муддатли истиқболни ҳар доим калланинг бир четида сақлаб турадилар. Уларнинг мақсади — меҳмонхона фойдасини оширишга эриши ва унга тегишли бўлган бозор улушини кенгайтиришдир. Сотувлар бўйича мутахассислар эса, аксинча, ўз иш тажрибасига суянади, ҳар битта конкрет харидоргача бориб етишга ҳаракат қилади. Ўтказув хизмати ходимлари иш вақтининг асосий массаси мижозлар ва буюртмачилар билан шахсан муомала ва мулоқот қилишга кетади. Улар бугунги кун билан яшайдилар ва ўтказиш бўйича ўз режасини бажаришга ҳаракат қиладилар. Башарти, агар ўтказув ва маркетинг ўртасида зиддиятлашув вужудга келгудек бўлса, унда меҳмонхона раҳбарияти можарони тушуниб олиши зарур: ёки маркетингни ўтказув бўйича бошқарувчи раҳбарлиги остига қайтариш керак, ёхуд бу хизматни

маркетинг бўлими раҳбари саркорлиги остида бирлаштириш, савдо персонали учун жавобгарликни ҳам унинг зиммасига юклаш керак бўлади. Охирда зикр этилган қарор айнан замонавий маркетинг бўлими асосида туради — бу бўлимга маркетинг ва ўтказув бўйича директор раҳбарлик қилади, у ёки бу маркетинг, жумладан, ўтказув фуекцияларини бажарувчиларнинг ҳаммаси унинг итоатида бўлади. Дарвоқе, ҳатто фаол ишлаётган маркетинг бўлими ҳам бозорда меҳмонхонани ҳар доим ҳам муваффақиятсизликлардан асраб қололмайди. Ўамма-ўаммаси корхонанинг қолган бўлинмалари мижозларнинг зарурат ва эҳтиёжларига қандай муносабатда бўлишига, улар ўзининг маркетинг масъулиятини қандай идрок этишига боғлиқ бўлади. Башарти, агар меҳмонхона аҳволи тўғрисидаги баҳс-мунозаралар вақтида функционал хизматларнинг раҳбарлари шунчаки маркетинг бўлимига бармоҚини бигиз қилиб кўрсатсалар, жумладан: «Бу уларнинг иши» деб туриб олсалар, маркетинг бўйича саъй-ҳаракатларни самарали деб аташ иложи бўлмайди. Барча ходимлар ўз иш ўрни учун энг аввало меҳмонхонанинг хизматларидан фойлаланишни хуш кўрадиган мижозларидан қарздор ва бурчли эканликларини англаб етсалар, корхонадаги самарали маркетинг сиёсати хусуси юритиш мумкин бўлади. Парадокс шундаки, Меҳмонхона корхонаси сарф-харажатларни қисқартириш ва ташкилий тузилмани ўзгартиришга киришган маҳалда асосий зарба маркетинг ва сотувлар бўлими чекига тўғри келади. Айни маҳалда ҳеч ким уларнинг олдида турган вазифани бекор қилмайди: максимал даражада имкони бўлган даромадни таъминлаш керак. Ўозирги кунда барча катта меҳмонхоналар ташкилий тузилмани ўзгартирмоқда, уни бўлимларда эмас, балки ҳал қилувчи жараёнларда қайд этмоқда. Бўлимлар бўйича ташкил этиш кўп жиҳатдан қўшимча хизматлар ҳавола этиш, мижозларни жалб этиш ва сақлаб қолиш, номерларни бронлаштиришга буюртмаларни қайта ишлаш, оммавий келганларга хизмат кўрсатилишини ташкил этиш, конференциялар ўтказиш каби асосий

вазифаларнинг ҳал этилишини тормозлаб қўяди. Ана шу мақсадларда меҳмонхонанинг бошқа бўлинмаларида доимий ишловчилар орасидан аралаш командалар ёки тезкор ҳаракат гуруҳлари ташкил этилмоқда. Маркетинг бўлими ана шу ходимларнинг ўқитилиши, уларнинг командаларга тайимнланиши ва уларнинг иши натижаларини баҳолаш билан шуғулланади.

Адабиётлар : 1. Уокер Д.Р. Введение в гостеприимство. Учебное пособие. -М., 2002 г. 2. Чудновский А.Д. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебник. -М., 2000. 3. Филлиповский Е.Е., Шмарова Л.В. Экономика и организация гостиничного хозяйства. - М.: ФиС, 2005 4. Сенин В.С., Денисенко А.В Гостиничнўй бизнес: классификация гостиниц и других средств размешения: Учебное пособие. - М.: ФиС, 2004. 5. Папирян Г.А., Менеджмент в индустрии гостеприимства. М.: 2000 7. Лесник А.Л., Мацицкий И.П., Чернмшев А.В. Организация и управление гостиничньш бизнесом. Учебник - М.: «Интер Универсап», 2000

O'xshashlar

Меҳмонхона бизнесида меҳнат муносабатлари

Меҳмонхона бизнесида сифатнинг мазмуни ва моҳияти

Меҳмонхона бизнесида сифат тушунчаси ва моҳияти

Меҳмонхона бизнесида сервис фаолиятининг моҳияти

Меҳмонхона бизнесида асосий бошқариш шакллари