Marketing nuqtai-nazaridan bozorni o’ziga xos xususiyatini o’rganish - Iqtisodiyot - Referatlar

Marketing nuqtai-nazaridan bozorni o’ziga xos xususiyatini o’rganish

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.9140625 KB

Ko'chirib olish

Marketing nuqtai-nazaridan bozorni o’ziga xos xususiyatini o’rganish Reja: 1. Marketing haqida tushuncha. 2. Marketing tadqiqot usullari. 3. Marketingda reklamani o’rni.

Hozirgi davrdagi jahon adabiyotida marketingga berilgan yuzlab ta’riflar mavjud. Shulardan, Marketing («marketing»-ingliz tilida marketing-bozor va qo’shimchasi harakat, faoliyat ma’nosini anglatadi) bozor harakati bilan bog’liq faoliyat ma’nosida tarjima qilinadi. Lekin bu tushunchaning ma’nosi juda kengdir. Jumladan, marketing-bu tovar va xizmatlar bozorini asosli o’rganish va oldindan baholash orqali ishlab chiqarishni tashkil qilish, sotishni uyushtirish va shu orqali foyda olish bilan bog’liq bo’lgan faoliyatdir. Marketing (marketing) tushunchasi o’zagini tashkil etadigan «bozor» (market) atamasining o’zini har xil izohlash marketing predmetini tushunishda turlicha yondashuvlarni, tartib-qoida, faoliyat, taqsimot bilan bog’liq qarashlarni yuzaga keltirdi. Shunga muvofiq marketingni taqsimot tizimi, savdo-sotiq usullari va tovarni sotish bo’yicha faoliyat majmui tarzidagi talqinlar olg’a surildi. Kezi kelganda shuni aytish lozimki, ingliz tilidan boshqa tillarda «marketing» atamasiga aniq mos keladigan atamaning o’zi yo’q. Bu balki ushbu atamaning AQShda paydo bo’lgani va keng tarqalganligi bilan bog’liq. Ingliz atamashunosligida marketing tushunchasi muayyan mazmun doirasini ifoda etadiki, bu boshqa mamlakatlardagi iqtisodiy faoliyatning xuddi shunga o’xshash sohada qabul qilingan va qo’llaniladigan atamalar mazmunidan farq qiladi. Shu sababli ko’pgina tillarda «marketing» atamasi tarjimasiz qabul qilingan. Shulardan kelib chiqqan holda, marketing-ayriboshlash yo’li bilan ehtiyoj va talablarni qondirishga yo’naltirilgan inson faoliyatining turi, bozordagi barcha qatnashchilarning o’zaro manfaatlariga asoslangan harakatlarini, talabni shakllantirish va qondirish uchun birlashishdir. Marketing taraqqiyot evolyutsiyasi, mazmunining doimo boyib borishi kontseptsiyaning bir qancha ta’riflarini vujudga keltiradi. Marketingning dastlabki tadqiqotchilaridan biri R. Batler uni boshqaruvchining savdo-sotiq operatsiyalarini amalga oshirishi va uni qo’llab-quvvatlash bilan bog’liq bo’lgan faoliyati deb baholaydi. Yana bir Amerika iqtisodchisi A. Shou marketingni bir muncha kengroq tushuntirib, ishlab chiqarishni boshqarish masalalarini, mahsulotni sotish vazifalari bilan bir qatorda uni xalqqa taqsimlash muammolarini ham marketing

tizimiga kiritdi. So’nggi yillarda ham marketing bo’yicha yagona tizim yaratilmadi. Marketing - bu tovar harakatining barcha bosqichlarini o’z ichiga oluvchi, talab va taklifni o’rganish, mahsulot ishlab chiqarish dasturini yaratish, sotish va iste’mol qilish bilan bog’liq bo’lgan turli xildagi xizmatlar ko’rsatish va iste’moldan chiqqandan keyin utilizatsiyalashni tashkil qilish kabi bozor muammolarini echishda yaxlit-tizimli yondashishdir. Marketing XIX asr oxiri XX asr boshlarida xaridor talabini qondirishga mo’ljallangan, korxonalarning ishlab chiqarish, sotish, savdo faoliyatini tashkil qilish va boshqarish tizimi sifatida paydo bo’lgan. Ishlab chiqarish tizimi va umuman xo’jalik yuritishga marketing nuqtai nazaridan yondashish xaridorga ta’sir qilishning keng jabhalarni o’z ichiga oladi. Bu bozor uchun bo’lgan raqobat kurashining o’ziga xos xususiyatlarni aniqlashga olib keladi va bozor doirasida sabab-natija aloqalarini tahlil qilishning maxsus usullarini qo’llab, xaridorlar talabi, ehtiyoji, didi va ta’bi to’g’risida axborotlar to’plab, korxona va tashkilotlar, marketing kontseptsiyasi, u yoki bu tovarga va xizmatga xaridor qiziqishini shakllantirish uchun iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy yo’nalishlarni tashkil qiladi. Shunday qilib, marketing usullaridan foydalanish korxona manfaatlarini va maqsadlarini jamiyat maqsadlari va manfaatlari bilan birlashtiradi, iqtisodiyot taraqqiyotiga mikro va makroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi. Respublikamiz o’zining ijtimoiy maqsadlari va iqtisodiy dasturlarini faqat bozor mexanizmi orqaligina amalga oshirish mumkin. Buni bizga keyingi vaqtdagi tovar-pul munosabatlari va bozor iqtisodiyotining rivoji ham ko’rsatmoqda. Tashkiliy tarkib boshqaruvni engillashtiradigan, yuqori natijalarga etkazadigan qonun qoidalar mavjud. Ular qo’yidagilardan iborat: 1. Boshqaruvning tashkiliy shakli oxirigacha oddiy bo’lishi kerak. 2. Har bir ishchiga yozma ish instruktsiyasi berilgan bo’lishi kerak. Instruktsiyalar yangilanib turish maqsadida bir yilda ikki martadan tekshirib turilishi zarur. 3. Aloqalar tizimi samarali va aniq axborotlarga ega bo’lishi kerak.

4. Ijrochilik va ma’sullik chegarasi aniq, ko’zga tashlanib turadigan bo’lsin. Asosiy mas’uliyat doimo firmaning bosh rahbarida turadi. Boshqa har bir ijrochi o’z boshlig’i oldida javob beradi. Marketing direktori o’z apparati bilan: - korxonaning eksport (mahsulot chiqarish) imkoniyatlariga mos bozorga yo’llanma bilan ta’minlaydi; - bozor sharoitlarini doimo kuzatib tahlil qilib boradiki, korxona va uning ma’muriyati sodir bo’layotgan o’zgarishlariga shay turish kerak; - korxona mahsulotlarini xaridorlarga taqdim qilayotgan bozorlarda doimiy harakatdagi sotuvchilardan zarur axborotlar olish faoliyatini rejalashtiradi; - ishlab chiqariladigan, doim nazoratda bo’ladigan mahsulotlarning turlarini tavsiya qiladi; - bozor yo’nalishini o’rganadi va korxona mahsulotlarining tashqi bozor bilan munosabatini oldindan belgilaydi; - bozor strategiyasi bilan tanishtiradi, tovar olib o’tish yo’llarini, savdo- sotiq usullarini tanlaydi, qabul qilingan qarorlar to’g’riligini tahlil qiladi; - dizaynli tovarlarni ishlab chiqarish, sotish va baholash borasida boshqa rahbarlarning qarorlaridan kelib chiqadigan marketing harakatlarini muvofiqlashtiradi va o’tkazadi. Bu harakatlar ushbu uch savolning javoblari bilan bog’liq: Tashqi bozorga qaysi mahsulotlar chiqarilishi kerak? Ularning bahosi qanday bo’lishi kerak? Qaysi mahsulotlarni qancha miqdorda ishlab chiqarish kerak? Yuqorida ko’rsatilgan barcha marketing harakatlariga binoan korxonaning ichki texnologik jarayonlarini xaridorlar ommasini oqilona topqirlik, maqbul narx-navo va yuqori sifatli mahsulotlar bilan jalb etishga moslashtiradi. Ishlab chiqarish texnologiyasi va tartibi, qabul qilingan qarorlar to’g’riligini doimo tahlil qilib boradi;

Yangi mahsulotlarning texnik (xaridorlik) tavsifi, parametri, qatorlar tarkibi va buning butun mahsulot turini xaridorlar qarori va korxona tovarlarini sotish holatlariga ta’siri nuqtai nazardan ko’rib chiqadi; - Mahsulot bozorining inqirozi (tushkunligi) bosqichi kelganligi va uni ishlab chiqarishdan va bozorga chiqarishidan to’xtatish haqida o’z vaqtida ko’rsatma beradi; - Talabni shakllantirish va sotishni rag’batlantirish xizmati faoliyati dasturini belgilaydi; - Sotish bo’limi rahbarlari bilan birgalikda bozorlarda tadqiqot o’tkazadi, nazorat qiladi, buning uchun zarur chora- tadbirlar ko’rishni rejalashtiradi. Marketing byudjeti - bu bozorlarni (konyukturaviy, o’rta va uzoq muddatli) tadqiq etishga, tovarlarning raqobat qobiliyatini ta’minlashga, xaridorlar bilan axborotli aloqa (reklama, sotishni rag’batlantirish, ko’rgazma va yarmarkalarda ishtirok etish va shu kabilar)ga, tovar harakatlanishi va sotish tarmoqlari tashkil etishga ketidigan xarajatlardir. Bularning barchasiga moliyaviy mablag’larni kelayotgan foydadan sarflashga to’g’ri keladi. To’g’ri, bu sarflarsiz foyda o’z miqdori bo’yicha ancha kattaroq bo’lgan bo’lar edi, biroq marketingga sarf qilinmasdan zamonaviy sharoitlarda tadqiqot ishlariga sarflangan va tovar ishlab chiqarish bilan bog’liq qolgan barcha xarajatlarning o’rnini qoplash, zarur foydani olish uchun etarli miqdorda tovar sotishga erishish qiyin. Shuning uchun marketingga mablag’ ajratish - bu katta miqdorda o’zgaruvchan foyda olishga qaratilgan eng maqbul vazifa taqozosidir, uning ta’sirini odatda aniq hisob-kitob qilib bo’lmaydi, ya’ni vazifa taxminiydir. O’zgaruvchanlik ta’siri, buning ustiga odatdagidek, muntazam bir xil bo’lmaydi va uning o’zi faqat tajribaga asoslangan yo’l bilan aniqlanishi lozim. Mana shuning uchun ham marketing byudjetini belgilashda an’anaviy yo’llar, firma yuqori rahbarlarining tajribasi va raqobatchi firmalar marketing xarajatlarining tahlili juda katta ahamiyatlidir. Marketing tadqiqotlari turli yo’nalishlarda turlicha bo’lib, ular quyidagi tartibda tasnif etiladi: 1. Bozor tadqiqotlari tarkibi:

• bozor hajmini aniqlash, uning rivoji yo’nalishlari va mavsumiy omillarni tahlil etish; bozorni tasnif etish; • bozor sub’ektlarini, bozordagi savdo shakli va usullarini o’rganish; • istemolchilar tarkibining yoshi, mintaqalar bo’yicha joylashuvi, ijtimoiy holati, jinsi, oilaviy tarkibi, xaridorlik hulqi va boshqa muhim mezonlar bo’yicha bozor strukturasida yuz berayotgan yoki kutilayotgan siljishlar to’g’risidagi masalaga e’tiborni kuchaytirgan holda aniqlash; • bozor strukturasiga ta’sir ko’rsatadigan umumiqtisodiy va boshqa tashqi omillarni tahlil qilish; • mahsulot sotishni va bozordagi umumiy savdo summasida uning geografik va demografik kesimda solishtirma hissasini, taqsimot kanallari turlari, iste’molchi korxonalarning tarmoqqa mansubligi, tovar oboroti hajmi va narxlar strukturasi nuqtai nazaridan tahlil etish; bu bilan firmaning bozordagi mavqei, kuchli va zaif tomonlari aniqlanadi. 2. Tovarni tadqiq etish: • mo’ljalga olingan yangi tovarlarni tahlil etish, sinov uchun tanlash, iste’molchilarga muvofiq kelishini, iste’mol jarayonida tovarlarga xos bo’lgan fizik xususiyatlari va tafsilotlotlari, o’rab-joylash xossalarini tekshirish; • raqobatchi tovarlarning, ya’ni faqat o’z firmasi tovarlarinigina emas, balki shu bilan birga raqiblari tovarlarining ham yutuq va kamchiliklarini tahlil qilish; • assortiment strukturasini soddalashtirish imkoniyatlarini o’rganish; • mahsulot (buyum)lar assortimentini bozorning jami asosiy tovar yoki iste’mol sektorlaridagi raqobatchi mahsulotlarga nisbatan to’liqligi nuqtai nazaridan tahlil qilish; • ishlab chiqariladigan mahsulotlarni qo’llash-ishlatishning yangi usullarini izlash; • texnikaviy uskunalash, sotuvdan keyin xizmat ko’rsatish, qo’shimcha xizmat ko’rsatish masalalarini o’rganish. 3. Savdoni tadqiq etish: • ayrim tumanlar bo’yicha sotilgan mahsulot hajmidagi farqlarni aniqlash.

Savdo tumanlari chegaralarini belgilash va uni qayta ko’rib chiqish, yangi hududlardagi yashirin imkoniyatlarni tahlil qilish; • savdo xodimlari ishi samradorligini tahlil etish, tayyor savdo vakilining mijozlar huzuriga qatnashini rejalashtirish, savdo xodimlarining firma obro’yi va uning raqiblari to’g’risidagi fikrlarini o’rganish; • savdo va ko’rgazma o’tkazish usullarini tahlil etish va baholash; • taqsimot tarmog’i yo’llari, tovarlar harakati usullarini tadqiq etish; • chakana savdo tarmoqlaridagi tovarlar zaxiralarini ro’yxatdan o’tkazish. 4. O’z firmasining yashirin imkoniyatlarini tadqiq etish: • firmaning xo’jalik faoliyati yakunlarini tahlil qilish; moliyaviy ahvolni baholash, firmaning infrastrukturasi, bevosita kapital qo’yilmalar hajmi va joylari to’g’risida ma’lumotlar, iqtisodiy va ilmiy tadqiqot quvvatini baholash; • firma mahsulotlarining raqobatbardoshligini tahlil etish; • firmaning raqobatbardoshligini tahlil qilish, firmaning raqobat imkoniyatlarini baholash. 5. Reklamani tadqiq etish tartibi: • reklama tarqatish vositalarining samaradorligi va qiyosiy qiymatini tahlil etish; • iste’molchining javob harakatlariga ta’sir ko’rsatadigan omillarni tahlil etish; • reklama murojaati, reklama dizayni, tasviri va uni tayyorlash ishlarini o’rganish; • reklama ishini tashkil etishni o’rganish; 6. Mo’ljallarni tahlil etish. 7. Tashqi marketingni tadqiq etish. Yuqorida keltirilgan ro’yxat to’liqlikka aslo da’vo qilmaydi, faqat umumiy ma’noda tadqiqot faoliyati uchun chegaralarni bir qadar oydinlashtiradi, xolos. Yuqorida sanab o’tilgan har bir guruh doirasida aniq tadqiqot tadbirlari bajariladi, ularning soni va ko’lami esa qo’yilgan muammoning muhimligi bilan belgilanadi. Marketing amaliyotida eng ko’p tarqalgan ayrim tadqiqot turlarini ko’rib o’tamiz.

Talabni o’rganish yoki marketologlar atamasi bilan aytganda «iste’molchini tahlil etish»-bozorlar holatini tadqiq etishdagi birinchi bosqich hisoblanadi. U uch tarkibiy qismga bo’linadi: 1. Bozor segmentatsiyasi; 2. Iste’molchi talabi sabablarini o’rganish; 3. Qondirilmagan ehtiyojlarni aniqlash. Kompaniyalar, firmalar, korxonalar tovarlarini samarali sotish imkonini, uning kengayish uchun yangi segmentlar, sifatini yaxshilash, zaxiralar va yangi tovarlar yaratishni, iste’molchilar talabini qondirish va yuqori foyda olishni ko’zlab, bozorni marketing nuqtai nazaridan o’rganish o’z oldiga maqsad qilib qo’yadilar. Bu maqsadni amalga oshirish uchun chuqur marketing tadqiqotlari amalga oshiriladi. Bozorni marketing nuqtai nazaridan tadqiq qilishning vazifasi ishlab chiqarish va undan chiqadigan tovarlarning bozor va iste’molchining yuqori talablariga moslashtirishdan iborat. Bu narsa firmaning yuqori rentabelli, raqobatga bardoshli faoliyati asosida amalga oshishi kerak. Boshqarishning ma’muriy- buyruqbozlik va tovarlarning markaziy ta’minoti sharoitida bozorni o’rganish mohiyati o’z ma’nosini yo’qotadi. Erkin bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan ishlab chiqaruvchilar keng bozor izlanishlari orqali o’z mahsulotlarini sotishni ta’minlaydi, uning natijalaridan ishlab chiqarish va sotish dasturi tuzishda asosiy manba sifatida foydalaniladi. Bozorni o’rganish potentsial iste’molchilar ehtiyojlarini, ularning tovarlarga bo’lgan talablarini, talab motivini aniqlashga imkoniyat beradi, bu narsalar esa korxonalar ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishda katta rol o’ynaydi. Xaridorlarning iste’mol qilish texnologiyasini, ishlab chiqaruvchi tarmoqlarining rivojlanish tendentsiyalarini tahlil qilish, kelajakdagi ehtiyojni prognozlash va bozorga yangi turdagi mahsulot taklif qilish imkoniyatii beradi. Bu tadbirlar sotish hajmini ortishiga va bozorning katta ulushiga egalik qilishiga yordam beradi. Bozor tadqiqotining asosiy usuli - bozorni segmentlash asosida tizimli tahlil qilishdir. Marketing qarorlarini qabul qilishda kerakli samara va istalgan natijaga erishishda ahamiyatlidir. Bozorni o’rganish natijasida ikki xil axborot olinadi:

miqdoriy - bozor sig’imi, bozorda firmaning ishi va uning raqobatchilari haqida va sifat xarakteridagi axborot - bozor strukturasi; sotilayotgan mahsulotning ehtiyojlarga, alohida iste’molchilar o’lchamlariga mos kelish darajasi; ularning sifat, turlariga qo’yiladigan talablari; iste’molchilar foydalanadigan moddiy resurslar haqida. Tadqiqot o’rganish samaradorligini ta’minlash bir qator tadbirlarni amalga oshirish: talab qilinadigan axborotlarni aniqlashda muhimligini baholash; axborot yig’ish manbalarini va tahlil usullarini tanlash; axborotni yig’ish va tahlil qilish, takomillashtirish yo’llarini izlash; izlanish va uning natijalarining samaradorligini nazorat qilishdan iborat bo’ladi. Axborotlarning ob’ektivligi va aniqligi marketing samaradorligini aniqlaydi. Shuning uchun ham mashhur firmalar barcha mamlakat va bozorlarda axborot tizimlari tashkil qilishadi. Bu o’rinda Yaponiya firmasi «Mitsubisi»ning axborotlar tarmog’ini misol qilsak, u 14 ming mutaxassisga ega bo’lgan 120 dan ortiq chet el va 60 yapon idoralaridan iboratdir. Marketing tamoyili asosida ishlovchi etakchi firmalarning (kompaniyalarning) tajribasi shuni ko’rsatadi-ki, tadqiqot - ishlarining samaradorligi quyidagi yo’nalishlar bo’yicha olib borilganda oshadi: • bozor sig’imini aniqlash, bozor «ovqat» (ozig’i) ini topish; • xaridorlar amaliyotini, motivlarini, ularning hulq-atvorlarini tahlil qilish; • sotishning umumiy holatlarini tahlil qilish va uni prognozlash; • raqobatchilar strategiyasi va taktikasini o’rganish; • bozordagi raqobatning o’zini tahlil qilish. Bozor o’lchamlapini aniqlash, firma o’zining har bir tovari uchun bozorning aynan qaysi qismini egallaganligini aniqlashga yordam beradi. Bu tovar assortimenti va sotish dasturini rejalashtirishda qo’l keladi. Amalga oshirilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, alohida tovarlar bozori kuchsiz raqobatning mavjudligi bilan farqlanishi mumkin. Lekin bu narsa firma raqobatchilari faoliyatini o’rganishni keragi yo’q degani emasdir. Tadqiqotlar quyidagi hollarda zarurdir:

• mamlakat bozorida tovarlarni sotuvchi kompaniyalarni faoliyatini o’rganish uchun; • ishlab chiqarishni talabga ega bo’lgan mahsulotni ishlab chiqarishga o’zgartirish; • yangi mahsulot, boshqarishning yangi metodlariga o’tish bilan raqobatchilar kurashining kuchayish ehtimoli uchun; • tashqi bozordagi raqobatchilar faoliyatini tahlil qilish maqsadida. Marketing faoliyatining muhim ob’ekti - firma uchun yangi bozorlarni aniqlashdir. Alohida tovarlar va tovar guruhlari, alohida regionlar va mamlakatlar, ichki va tashqi bozorlar, kapital, ish kuchi, kimmatbaho qog’ozlar, xaridorlar va sotuvchilar bozorlari mavjud. Ular ichidan eng muhimi tashqi va ichki bozorlardir. Ichki bozor-bir mamlakat chegarasidagi tovar muomalasini o’z ichiga olsa, tashqi bozor-milliy davlat chegaralari ortidagi tovar muomalasi yig’indisidir. Ichki bozor ishtirokchilari mahalliy va chet el firmalari, korxona va tashkilotlari bo’lsa, tashqi bozor ishtirokchilari alohida mamlakatlar milliy chegarasidan tashqariga qiladigan tovar muomalasida ishtirok etadigan korxona, firmalardir, ya’ni bu bozor ma’lum bir mamlakatga nisbatangina tashqi hisoblanadi. Ichki va tashqi bozorlarning rivojlanish darajasi ular kon’yukturasi va sig’imiga bog’liq bo’ladi. Ma’lumki, kon’yuktura bu - ma’lum davrdagi vaqt darajasi sharoitidagi talab va taklif nisbatidir. Bozor kon’yukturasini va uning istiqbollarini etarlicha hisobga olmaslik, korxonalar uchun inqiroz, zarar, sinishga olib kelishi mymkin. Etarlicha miqdordagi buyurtmaning yo’qligi sababli «Konkord» dasturi bo’yicha samolyot ishlab chiqarish to’xtab qoldi, bundagi ilmiy-izlanish, tajriba-konstruktorlik ishlari uchun 2,5 mlrd. dollardan ko’p mablag’ sarflangan. Bozor kon’yukturasi bir-biri bilan uzviy o’zaro aloqadorlikda bo’lgan va unga bir vaqtda ta’sir qiluvchi iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, ilmiy-texnik omillarga bog’liq bo’ladi, bu omillar kon’yunkturani to’ldirishi, kuchaytirishi yoki aksincha, susaytirishi mumkin. Bozor kon’yunkturasiga iqtisodiyotni davlat tomonidan boshqarish, ilmiy- texnika taraqqiyoti, kapital va ishlab chiqarishning markazlashuvi, inflyatsiya, iqtisodning harbiylashuvi orqali ta’sir o’tkazish mumkin.

Omillarning bir qismi doimiy emas, shuning uchun kon’yukturaga epizodik ta’sir o’tkazadi. Bunday omillarga quyidagilar kiradi: ijtimoiy omillar, jumladan, ish tashlash, baykotlar, tabiiy ofatlar, beqaror siyosiy holatlar va boshqalar. Ma’lum bozorlar shartlari va hususiyatlariga bog’liq ravishda kon’yuktura hosil qiluvchi omillar soni o’zgaradi. Ularning kon’yukturaga o’tkazadigan ta’sir kuchi ham o’zgaruvchandir. Birgina omil turli xil sharoitlar va vaqt oralig’ida ma’lum bozorga va uning alohida sektorlariga turlicha ta’sir qiladi. Mana shu sababdan kon’yukturani o’rganish faqatgina muhim va kerakli bo’lmay, balki murakkab hamdir. Bu ish turli usullarda o’z kuchlari bilan vositasi ixtisoslashgan firma va tashkilotlar orqali amalga oshiriladi. Bu faoliyat natijalari mos keluvchi davrdagi kon’yunktura holati sifatida rasmiylashtiriladi. Kon’yuktura holatining kompleks tavsifnomasi unda o’z aksini topadi, asosiy yo’nalishlar, prognoz va uning rivojlanishi ta’kidlanadi. Kon’yukturani tadqiq qilish bozorning tovar bilan to’yinishi iqtisodiy samaradorligini hisoblash bilan yakunlanishi kerak. Bozorning turidan qat’iy nazar, iqtisodiy samaradorlik natijalar va xarajatlar nisbati bilan aniqlanadi. Ichki bozor sig’imini hisoblashda boshqa omillar ham hisobga olinadi: to’lov qobiliyatiga ega talab, yil boshidagi tovar zaxiralari qoldig’i, tovarlar bozorining umuman (raqobatchilar tovarlari bilan ham) to’yinganligi, kishi boshiga o’rtacha iste’mol, korxonalar, tashkilotlar ehtiyojlari. Milliy iqtisodiyot ayrim tarmoqlarining rivojlanish tendentsiyalarini, ularning texnik va texnologik rivojlanish darajasi tashqi firma davlat va tadbirkorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalarini ham, shuningdek e’tiborga olish kerak. Muammoni nisbatan keng, har tomonlama va kompleks o’rganish kerak. Firma o’z manfaatlaridan kelib chiqqan holda, o’z tovarlarining bozordagi ulushini ortishiga harakat qilishi kerak, bu narsa shu bozordagi etakchilikka erishishning asosiy omilidir. Lekin bunda bozordagi ulushning ortishi bilan korxonalar ola- digan foyda o’rtasida uzviy aloqadorlik qonuniyati mavjud. Bu masalani amalga oshirish uchun bahoning pasayishi, tovar sifati-ning ortishi, yangi tovarlarni ishlab

chiqish va joriy qilish, rek-lamani kengaytirish va umuman firma «imidji»ni oshirishga yo’naltirilgan marketing faoliyatini kuchaytirish kerak. Reklama (lotincha - qichqirmoq) bu bir korxona, mahsulot, xizmat turi, ijtimoiy faoliyatning biror turini ommalashtirish maqsadida qilingan harakatdir. Shu maqsadda reklama o’sha korxona yoki ijtimoiy faoliyatning biror - bir mahsulotiga yoki xizmat turiga keng jamoatchilikning e’tiborini jalb etadi. Yaxshi tashkil etilgan reklama bozor talabini oldindan ko’ra bilish va bozor sharoitidan xaridorlar oqimini boshqara olish imkonini beradi. Reklamaning tarixi uzun. U uzoq yillar davomida vujudga kelgan mahsulotning xaridorga etib borishining sinovdan o’tkazilgan usullarini qo’llaydi. «Reklama - savdoni harakatga keltiruvchi kuchdir» - degan iboraning qo’llanishi tasodif emas. Mahsulotning xaridorga etib borishi har gal ham avtomatik ravishda amalga oshmaydi. Faqat mahsulot taqchilligi sharoitidagina bozor to’g’ri kelgan maxsulotni «yutib» yuborishi mumkin. Bunday holda bozor talabni vujudga keltiruvchi sifat, baho, mavsumiylik kabi mahsulotning muhim omillarini hisobga olmaydi. Shuni ta’kidlash zarurki, mahsulot taqchilligi paytida ularga va xizmat turlariga bo’lgan talab qondirilmay qolaveradi. Normal rivojlanayotgan bozor sharoitida esa ko’pgina mahsulotlar, ularni xaridorlar sotib olishi uchun ma’lum faol tijorat targ’iboti tayyorgarligidan o’tish kerak bo’ladi. U o’ziga ajratilgan muhim rolni o’ynaydi, ya’ni reklama eski talablarni sindirib, xaridorlarning qiziqishlari va manfaatlariga ta’sir etish orqali yangi talablarni vujudga keltiradi. Mana shu tariqa reklama talabni paydo qiladi. Reklamaning asosiy vazifasi - maxsus axborotlardan foydalanib mahsulot, xizmat turlari va ularning xarid qilish joyi haqida axborot berishdir. Lekin reklamaning vazifasi faqat bu bilan chegaralanib qolmaydi. Uning o’ziga xosligi shundaki, reklama axborotni targ’ibot va tashviqot bilan birga olib boradi. Shunday qilib, faol reklama axborot beruvchi va ayni paytda ishontiruvchi, ma’lum maqsadga yo’naltiruvchi bo’lishi lozim. Shu turdagi reklama talabni ma’lum yo’nalishga soladi, uni bir turdagi xizmat va mahsulotdan boshqasiga ko’chiradi, talablarni ochadi va xaridorning niyatlariga ta’sir qiladi. Reklama ishlab

chiqaruvchi, savdo va xaridor o’rtasida tijorat axborot almashinishiga yordam beradi. Reklama - bu mahsulot va xizmat turining ishlab chiqarishdan to savdo va xaridorgacha bo’lgan yo’li haqidagi xilma-xil axborotlar oqimidir. Reklamaning oxirgi maqsadi-bozorda taklif qilingan mahsulotlarning xaridor tomonidan qabul qilinishi ehtimolini oshirishdir. Reklama odatda juda qimmat turadi. Shuning uchun ham firma uning asosiy vazifasi nimadan iborat ekanligini unutmagan holda qilinajak reklama haqidagi o’zining chuqur o’ylangan marketing echimini qabul qilishi kerak. Mablag’ haqida masala ravshanlashib borganda, reklama bo’yicha shug’ullanuvchilarga qanchalik katta mas’uliyat tushishini ko’ramiz, ya’ni reklama bo’yicha mutaxassis qobiliyatli bo’lmasa va mavjud imkoniyatlardan foydalanib ish yuritmasa, avvalo o’z ishi, muassasasining obro’sini ham tushirib qo’yishi mumkin. Shuning uchun reklama bo’yicha mutaxassis marketing muhitini va tashkilotdagi marketing strukturasiga tayangan holda quyidagi qoidalarga rioya qilishi lozim: • reklamadagi asosiy element-tovarlarni sifati va korxonaning bozordagi mavqei; • tovarlar reklamasida barchani jalb etadigan oddiy, gohida xaridorlarning tovarlarni ko’rish uchun safarbar qiladigan usullar bo’lishi; • tovar reklamasi qimmat bo’lganligi uchun shunday reklama tayyorlash kerakki, u arzon bo’lsin; • reklamada tovarni turli ranglarda ko’rsatish va bu ranglar xaridorlarni o’ziga jalb eta olishi zarur; • tovarni reklamasida mahalliy an’analarni hisobga olish va tovarni qaysi regionlarda va qaysi yoshdagi xaridorlarga mo’ljallangan bo’lishi juda muhimdir. Tayyorlanayotgan reklamaning samarali chiqishi pishiq, tuzilgan korxona tarkibida marketing bo’limining faoliyatiga va uni boshqaruvchi - menejerning qobiliyatiga ham bog’liq Asosan reklama beruvchi firma va tashkilotlar o’z strukturasini ichki imkoniyatlariga bog’liq holda tuzadilar.

O'xshashlar

Xitoy iqtisodiy rivojlanish modelining o’ziga xos xususyatlari

Aylanmadan olinadigan soliqni qo’llashning o’ziga xos xususiyatlari

Turistik bozorni segmentlash

Turistik bozorni rejalashtirish

Bozorni kompleks o‘rganish