Kredit va banklar faoliyati - Iqtisodiyot - Referatlar

Kredit va banklar faoliyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Kredit tushunchasi 2. Banklar 3. Banklar turi

www.arxiv.uz Kredit tushunchasi Pul harakati va pul mablag`lari bilan bog`liq bo`lgan bozor iqtisodiyotidagi muhim voqelik lardan yana biri kreditdir. Moliya va kreditning umum iyligi shundaki, ikkovi ham pul mablag`lari bilan bog`liq iqtisodiy munosabatlardan iborat. Lekin ular o`rtasida muhim farq ham mavjud. YA`ni moliya xo`jalik egala rining pullari bilan bo`lgan munosabatlarni o`z ichiga olsa, kredit qarz pullar harakati va ularga bog`liq munosabat larni bildiradi. Moliyada pulni ishlatish erkin va xara jatsiz amalga oshsa, kreditda bu xaq to`lash tufayli va muhlati kelganda qaytarib berish sharti bilan ishlatish huquqiga ega bo`linadi. Kredit pullarning harakati, aylanishda bo`lishi bo`sh, vaqtincha ishlatilmay erkin holdagi pullar mavjudligidan kelib chiqadi. Pul egalari ixtiyorida vaqtincha bo`sh turgan pullarni foiz bilan qaytarish sharti asosida ma`lum vaqt ichida ishlatish uchun olinadi. Ko`rinib turibdiki, kredit qarz beruvchi pul egasi bilan qarz oluvchi tadbirkor yoki iste`molchi o`rtasida bo`ladigan aloqadan kelib chiqadi. Kreditning umumiy sub`ektlari qarz beruvchi puldor va qarzdor tadbirkordir. Bu erda shuni ilova qilish o`rin liki, kredit shaxsiy iste`mol yoki kapital sifatida foy dalanilishi mumkin. Biz asosan ikkinchisi, ya`ni kapital ustida so`z yuritamiz. Shunday qilib, har qanday pul kredit ob`ekti bo`lavermaydi, faqat hozircha ishlatilmayotgan va vaqtincha egasi qo`lida bo`sh turgan pul, qarzga berilishi mumkin bo`lgan pul kredit ob`ekti bo`lib hisoblanadi. Bunday pul egalari aholi, korxona va firmalar, shuningdek, davlat bo`lishi mumkin, ayni vaqtda qarz oluvchilar ham ayni shular dir. Kreditning o`zi takror ishlab chiqarish jarayonidan kelib chiqadiki, ayni vaqtda pulga muhtojlar ham ko`p bo`ladi va shuningdek, puli vaqtincha bo`sh bo`lgan pul egalari ham ko`p bo`ladi. Masalan, ishlab chiqarish, tovarlar sotilishi vaqtida pullar bo`sh bo`lsa, tovarlar sotib olish, ya`ni xomashyo, materiallar, energiya sotib olishda, ish xaqi to`lash vaqtida pullar ko`p kerak bo`ladi. Iqtisodiy aylanma jarayonida bir vaqtda bo`sh pulni ishlatishni istovchi va pulga muhtoj va uni axtaruvchilar mavjuddir. Bunday muammolar kredit orqali hal qilinadi. Aytay lik, amortizatsiya ajratmalari, investitsiyaga atalgan pul larning xomashyo va

www.arxiv.uz materiallar pulining yig`ilib bori shi, ish xaqining ma`lum vaqtdagina to`lanishi tufayli yig`ilib borishi kabilar bevosita ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog`liqdir. Bulardan tashqari aholini ijtimoiy himoyalashga ajratiladigan pullar ham ma`lum vaqt ichida jamg`arilib, so`ngra ishlatiladi. Aholi iste`molida ham shunday holatlar bo`ladi va ma`lum qism daromad jamg`arilib boriladi. Davlat moliyasida ham pul yig`ilishi va vaqti-soati kelganda sarf etilishi tabiiydir. Bular qarz berish uchun, ya`ni kredit uchun manbalar bo`lib xisob-lanadiki, ular ayni vaqtda qarz fondlarini shakllan tirib boradi. Demak, iqtisodiy hayotning o`zi, pul resurslarining harakati, pullarning ishlatilishidagi davriylik kabilar kreditga asos solib, uni bo`sh pullar bilan ta`minlab tu radi. Albatta bu kreditning bir tomoni, ya`ni kredit bozo ridagi taklifning shakllanish jarayonidir. Ma`lumki, shu bilan birga talab zarur. Pul mavjud ekan, u doimo ayla nib, harakatda bo`lar ekan, demak, unga doimo muhtojlik mavjud bo`ladi. U pulga bo`lgan talabni yuzaga keltiradi. Kredit vazifalari. Kredit xilma-xil vazifalarni turli shakllarda bajaradi. Ular quyi dagilardan iborat. 1) qimmatbaho qog`ozlar chiqarish; 2) bo`sh pullarni kapitalga aylantirish; 3) qarz usuli bilan pul mablag`larini tarmoqlararo taqsimlash; 4) pul qarzi usuli bilan iqtisodiy o`sishni rag`batlantirish. Qimmatbaho qog`ozlar kredit orqali muomalaga, xo`jalik harakatiga kiritiladi. Veksel, chek, sertifikat shular jumlasidandir. Tadbirkorlarni qo`llab, ularning pulga bo`lgan ehtiyojlarini qondirilishi tufayli harakatdagi kapital miqdori ko`paytiriladi, iqtisodiy taraqqiyot ta`minlanadi va tezlashtiriladi. Kredit orqali tarmoqlar o`rtasida ishlab chiqarish resurslarining ko`chishi yuz berib, zaruriy taraqqiyot muvozanatining ta`minlanishi uchun vositachilik qilinadi. Umuman, kre dit bo`sh pullarni kerakli joylarda ishlatish imkonini tug`dirib, umumiy iqtisodiy o`sishni tezlashtirishga yordam qiladi. Ko`rinib turibdiki, kredit o`z vazifalarining amalga oshuvi tufayli iqtisodiy harakat va taraqqiyotdagi ahamiyatini oshiradi. Qarz xuddi, yuzaki qaraganda,

www.arxiv.uz ikkinchi da rajali narsaga o`xshab ko`rinadi. Lekin bajaradigan vazi- falari, bozor iqtisodiyotida uning o`rni juda katta ekanligini va usiz bozor iqtisodiyotini tasavvur etib bo`lmasligini ko`ramiz. Demak, bozor iqtisodiyoti rivoji uchun kredit tizimini avj oldirish har bir mamlakat uchun o`ta zarur vazifalardandir. Kredit bozori mavjud ekan, demak, unda baho bor va shu orqali qarz jarayoni yuzaga kelishi mumkin. Baho qarz xaqidan iborat bo`lib, kreditda qarz foizi deyiladi. Chunki, u qarz miqdoriga nisbatan foiz hisobi bilan belgilanadi. Amalda foiz kreditning bahosidir. Agar qarzga talab ortsa, foiz ko`tariladi, kamaysa — pasayadi. Bundagi tak- lif harakati ham shunday xususiyatga ega, lekin harakat yo`nalishi aksincha bo`ladi. Foiz darajasi talab va taklif muvozanati bilan bir ga yana bir qancha omillarga bog`liqdir. Bularning ichida qarz muhlati, qarz berish shartlari, inflyatsiya darajasi, qarzning qanday pul bilan berilishi, pulni qarz berishdan boshqa yo`lda ishlatishdan keladigan foyda darajasi, qarz berish xatarliligi kabilarni qayd qilish m u m k i n . Banklar Kredit, pul qarz berish ikki usulda yuz be-rishi mumkin: birinchisi, bevosita bo`lib, bu qarz beruvchi va qarz oluvchi, o`zaro aloqada bo`lishi va bevosita pul qarz olish yo`li yoki nasyaga mol sotish yo`li bilan amalga oshadi. Chunki, nasyaga sotish mazmunan qarzga berishning o`zi. Nasyaga sotish ham ma`lum muhlat va xaq to`lash asosida yuz beradi, ya`ni tovar bahosiga ustama qo`yilib, tovar nasyaga sotiladi. Rivojlangan mamlakatlarda tovar va to-varlashgan xizmatlarga to`yingan bozor sharoitida avtomo bil, turar joy, yaxta, video va boshqa apparaturalar kabilar keng miqyosda kreditga sotiladi, ya`ni bo`lajak daromad hisobiga sotilib, tovar xaqi bo`lib-bo`lib foiz bilan to`lanadi. O`tmishdagi sudxo`rlik, hozirgi davrdagi innovatsiyada moliyadagi venchur kapitalining ayrim qismlari ham bevo sita kreditning ko`rinishlaridir. Ikkinchi usul bilvosita bo`lib, qarz berish vosita chilik yo`li bilan, ya`ni

www.arxiv.uz uchinchi sub`ekt yordamida amalga oshadi. Bunda alohida kredit tashkilot va korxonalari yuzaga kelib, banklar paydo bo`ladi. Banklar haqiqatdan ham kredit vazifalarini o`zida mujassamlashtirgan mu assasadir. Banklar kreditdagi ikki tomonni bir-biriga bog`laydi, ular o`rtasidagi zarur aloqalarni o`zi bajaradi. Bo`sh pul egalari va pulga muhtojlar bank orqali o`z muammolarini hal qiladilar. Amalda bank faoliyati tufayli bundagi sub`ektlar bankka pul qo`yuvchi va qarz oluvchilarga aylanadilar. Bank pul qo`yuvchilarga foiz to`lasa, pul oluvchilardan foiz oladi. Bu foizlar o`rtasidagi farq bank daromadini shakllantiradi. Bundan tashqari banklar xazina saqlovchi va qimmatbaho qog`ozlar chiqaruvchi bosh bo`g`indir. Davlat emissiyasi ham bank orqali amalga oshadi. Shu bilan birga banklar garovga boylik qo`yish vazifasi, kapital va iste`molchi kreditlari kabi vazifalarni ham bajaradi. Umuman ban-klarning kredit, moliyalashtirish sohasidagi faoliyati juda keng bo`lib, bozor iqtisodiyotining shakllanishi va rivojlanishi ko`p jihatdan banklar faoliyatining keng ko`lamligi hamda banklar tizimining rivojiga bog`liq dir. Banklar turi Davlat, xususiy va jamoa banklari mavjud. Buning asosida mulk shakllari, pul sarmoyalari manbalari yotadi. Davlat banklari xazina saqlash, pul chiqarish, pul muomalasini ta`minlash, moliyani tartibga solish kabi va zifalarni bajaradi. Davlat banklari markaziy deb ata lib, bir tizimni tashkil etadi. Masalan, AQShda davlat bank tizimi 13 ming banklarni o`z ichiga olib, shundan 1G`3 qismi milliy va qolgani shtatlar ixtiyoridadir. Bar cha milliy va shtatlardagi eng yirik banklar federal rezerv tizimini tashkil etadi. ?olgani bu tizimdan chetda bo`lib, faqat 15 foizi depozitga egadir. AQSh ning "markaziy banki" 12 okrut federal rezerv bankidan ibo- rat bo`lib, federal rezerv kengashiga birlashadi. Federal rezerv tizimi hukumatga emas, balki AQSh kongressiga itoat etadi. Banklar faoliyati hukumat e`tiborida bo`ladi, chunki ularning bozor

www.arxiv.uz iqtisodiyotida tutgan o`rni juda katta. Shuning uchun ham pulning vujudga kelish jarayoni, bank kreditlari, banklarning paydo bo`lishi va faoliyatlari bozor tizimi sharoitida hukumatning e`tiborida bo`lishi shart. Jamoa banklari birlashmalar, yirik tashkilotlar, ko operatav ittifoqlari tomonidan o`z faoliyatlarini moliya lashtirish uchun tashkil etiladi. Хususiy banklar miqdoriy jihatdan asosiy bo`lib, ular juda ko`pchilikni tashkil etadi va bozor iqtisodiyotida moliyaviy, kredit vazifalarini bajarib, tovar-pul muo malasi rivojiga katta ta`sir ko`rsatadi. Faoliyat xususiyatlariga ko`ra banklarning xili ko`p. Bularning asosiy qismi tijorat banklaridir. Bular bir necha tur banklardan iborat bo`ladi. Masalan, “Tashqi iqtisodiy faoliyat banki”, “ Milliy bank”, “Хalq banki”, “Paxta banki”, “Asaka bank” “G`alla banki”, “Sanoat-qurilish banki” kabilar bo`lib, ularning hududiy bo`limlari ham ko`p. Bularning ichida milliy bank tashqi iqtisodiy aloqalar uchun xizmat qilsa, qolganlari asosan ichki bozor, mamlakatning tovar-pul muomalasi uchun xiz mat qiladi. YAngi tashkil etilgan xalq banki fuqarolar bilan aloqada bo`lib, omonatchilar bilan ish olib boradi, aholiga pul qarz berish ishlarini bajaradi. Bu juda tarqoq holdagi pul massasini yig`ib, ishga soladi va bundan keng aholi- omonatchilarni manfaatdor qilib, bo`sh yotgan pulning ishlatilishidan kelgan daromadning bir qismini foiz hisobida to`laydi. Hozir respublikada faoliyat ko`rsatayotgan tijorat banklarining soni 38 ta bo`lib, ularning aktivlari 1518,4 mlrd. so`mga ko`paydi va 2002 yil 1 yanvar holatiga 3198,8 mlrd. so`mni tashkil etdi. Tijorat banklari tomonidan O`zbekistonnnig real sektorini kreditlash va investitsiya shaklida moliyalashtirish bo`yicha olib borilayotgan ishlar respublikamiz iqtisodiyotini yanada yuksalishga zamin yaratmoqda. Хususan, tijorat banklarning iqtisodiyot turi sohalarini rivojlantirishga yo`naltirilgan kredit qo`yilmalari 2001 yil mobaynida 928,8 mlrd. so`mga ko`payib, 2002 yil 1 yanvar holatiga 1920,1 mlrd. so`mni tashkil etdi. Banklar faoliyatidagi eng muhim tomonlardan biri shuki, ular o`z mijozlari

www.arxiv.uz o`rtasidagi pul muammolari, o`zaro to`lovlar va boshqa shunga o`xshash xizmatlarni ham bajaradi. Ma`lumki, iqtisodiy aloqalarni amalga oshirishda to`lovlar asosiy o`rin egallab, tovarlar harakati, ularning bir egalikdan ikkinchisiga o`tishida, ya`ni takror ishlab chiqarish jarayoni ishlab chiqarish va tovar-pul muomalasining to`xtovsiz harakatini ta`minlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Chunki, to`lovlardagi uzilish mahsulotlar siljishining to`xtab qolishiga, iqtisodiy aloqalarning buzilishiga olib keladi. Qulay to`lov usullarini qo`llash, mijozlar o`rtasidagi ishonchni ku-chaytirish ko`p jihatdan banklar ish faoliyatiga bog`liq dir.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Iqtisodni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish bosh yo`limiz. xalq so`zi 13 fevral, 2002 yil. 2. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред.О.И. Лаврушина.- 2-е изд., перераб. и доп.-М.:Финансы и статистика, 2004.-464 c. 1 экз. 3. Финансы, деньги, кредит: Учебное пособие /Под ред. Е.Г.Черновой.- М.: ТК Велби, 2004.- 208 c. 1 экз. 4. Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.-208 c. 1 ekz. 5. Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qo`llanma /A.E.Ishmuxamedov va boshk.-T.: TDIU, 2004.-160 c. 1 ekz. 6. Круглова Н.Ю. Основы бизнеса. учебник для вузов Издательство: РДЛ, 2005. 7. Кузнецов А. Основы рыночной экономики. Терминологический словарь. Издательство: Владос, 2004. 8. Куторжевский Г.А. Экономика. Основы теории. Учебное пособие, Издательство: Экономика, 2004.. 9. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Banklar va bank faoliyati

Banklar va ularning operatsiyalari. Kredit tizim

Kredit va kredit tizimi

Banklar va bank tizimi

Banklar va O‘zbekiston respublikasida bank tizimi