Korxonaning o’z oborot mablag’lari bilan ta’minlanganlik tahlil - Iqtisodiyot - Referatlar

Korxonaning o’z oborot mablag’lari bilan ta’minlanganlik tahlil

Yuklangan vaqt:

24.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.669921875 KB

Ko'chirib olish

Korxonaning o’z oborot mablag’lari bilan ta’minlanganlik tahlil Reja: Kirish 1.Korxonaning o’z oborot mablag’lari bilan ta’minlanganligi tahlili. 2. Korxonaning iqtisodiy resurslari, uning moliyaviy tuzilmasi, likvidligi, to’lovga qobiliyatini moliyaviy ahvol va barqarorlikka ta’siri. 3. Korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o’tkazish mezonlarini aniqlash tartibi to’g’risida Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. Korxonaning o’z oborot mablag’lari bilan ta’minlanganligi tahlili . Moliyaviy barqarorlik koeffitsiyentlari qatoriga moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti, o’z va qarz mablag’lari nisbati koeffitsiyenti, moliyaviy qaramlik koeffitsiyenti, o’z sarmoyasining harakatchanlik koeffitsiyenti, qarz mablag’larining jamlanganlik koeffitsiyenti, hamda qarz va o’z mablag’lari nisbati koeffitsiyentlari kiradi. Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilish maqsadi korxonaning o’z majburiyatlarini qoplay olish va uni uzoq muddatga saqlab qolish darajasini baholashga qaratilgan. Moliyaviy barqarorlik tahlilining vazifalari: Korxona moliyaviy barqarorligini mutlaq va nisbiy ifodalarining o’zgarishlarini baholash; Moliyaviy barqarorlikka ta’sir etuvchi omillarni o’rganish; Moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda aktivlar va passivlarni joylashtirish va ulardan samarali foydalanishni yo’lga qo’yish; Moliyaviy barqarorlikni o’stirish choralarini ko’rish; Turli holatlarda resurslardan samarali foydalanishning istiqboldagi o’zgarishlarga ta’sirini baholash, moliyaviy barqarorlikni prognozlash. Moliyaviy barqarorlikka ta’sir etuvchi omillarga quyidagilar kiradi: Ichki omillar: aktivlarning optimal tarkibini shakllantirish va ularni to’g’ri boshqarish; moliyaviy resurslar va ularning tarkibini optimallashtirishni to’g’ri boshqarish; jalb qilingan kapitalni optimal nisbatlash va boshqarish. Tashqi omillarga: mamlakatdagi iqtisodiy muhit (holat); bozordagi raqobat va kurash; makroiqtisodiy ko’rsatkichlar (valyuta kurslari o’zgarishi, soliq va kredit qiymatidagi o’zgarishlar, tashqi iqtisodiy faoliyat rivoji); siyosiy holat (iqtisodning tartiblanishi, rag’batlantirilishi, huquqlarning himoyalanishi); inflyatsiya holati.

Moliyaviy barqarorlikni tahlil etishning axborot ta’minotiga asosiy va qo’shimcha manbalarni kiritish mumkin. Asosiy manbalariga: buxgalteriya balansi, moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot, xususiy kapital to’g’risidagi hisobot shakllari kiradi. Qo’shimcha manbalarga: ta’sis hujjatlari, auditorlik nazorati natijalari, statistik manbalar va boshqa manbalar kiradi. 1. Korxonaning iqtisodiy resurslari, uning moliyaviy tuzilmasi, likvidligi, to’lovga qobiliyatini moliyaviy ahvol va barqarorlikka ta’siri. Korxonaning erkin tasarrufida qoluvchi sof foydaning yillar bo’yicha jamlangan qismi balansning taqsimlanmagan foyda qatorida aks etadi. Ushbu qatorning realligini ta’minlash yuzasidan ko’pincha debitorlik majburiyatlarining qisqa muddatlikda oqlanishiga ahamiyat qaratish lozim bo’ladi. Bu jarayon faqat ularning pullik ko’rinishda aktivda to’planishini emas‚ balki aktivlarning barcha turlari bo’yicha to’planishi mumkinligini ham xarakterlaydi. Shu sababli‚ ko’pincha passiv tomonda aks etuvchi foyda summasining sifatliligi ta’minlanmaydi. Majburiyatlar tarkibida kreditorlik majburiyatlarining ko’payib ketishi ham firma, kompaniya faoliyat natijaviyligiga sezilarli ta’sir etadi. Negaki, uning holati ishlab chiqarish jarayoniga va uning boshqa tashkilotlar bilan bo’ladigan oldi-sotdi munosabatlariga ta’sir etadi. Natijada korxonalarga ishonchsizlik tug’iladi. Ishonchsizlik yuz bergan joyda albatta ishning unumi va natijaviyligiga ham putur yetadi. Aktivlarni joylashtirish nafaqat korxona faoliyat natijaviyligiga balki uning moliyaviy holatiga ham bog’liq ravishda o’zgaradi. Passivlarni joylashtirishdagi eng birinchi talablar bu xususiy sarmoyani jami sarmoya tarkibidagi ulushining yuqoriligi bilan xususiy sarmoyaning qarz sarmoyasiga qaram bo’lmasligi shartlari bilan

belgilanadi. Ya’ni, korxona avvalo moliyaviy jihatdan mustaqillikka ega bo’lmog’i, uning to’g’ri nisbatini saqlashi lozim. Moliyaviy barqarorlikning muhim sharti zaxira va xarajatlarni moliyalashtirish yuzasidan o’z va qarz mablag’lari yetarliligi yoki yetishmasligi ko’rsatkichlarini hisob-kitob qilishda ham xuddi shu bog’liqlikni ko’rish mumkin. Xususiy sarmoya yetarli bo’lmagan hollarda uzoq va qisqa muddatli majburiyatlarni jalb etish biznesning, tadbirkorlik faoliyatining doimiy sharti hisoblanadi. Shu sababli‚ aktivlarni moliyalashtirish yuzasidan majburiyatlardan foydalanishda albatta foyda omiliga va uning doimiy davomligini ta’minlashga muhim ahamiyat qaratish lozim. 3. Korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o’tkazish mezonlarini aniqlash tartibi to’g’risida I. Mezonlar tizimi 1. Korxonalar iqtisodiy ahvoliga ko’ra quyidagi guruhlarga ajratiladi: a) iqtisodiy qodir; b) iqtisodiy tavakkalchilik; v) iqtisodiy nochor: to’lov qobiliyatini tiklash imkoniyatiga ega; to’lov qobiliyatini tiklash imkoniyatiga ega emas. 2. O’zbekiston Respublikasi xususiylashtirilgan korxonalarga ko’maklashish va raqobatni rivojlantirish qo’mitasi (bundan keyin — Qo’mita) yoki uning hududiy organlari ustav fondida davlat ulushi bo’lgan, iqtisodiy tavakkalchilik guruhida turgan korxonalarning moliyaviy-xo’jalik faoliyatini normallashtirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish yuzasidan ko’rsatmalar beradi. Qo’mita yoki uning hududiy organlari ustav fondida davlat ulushi bo’lgan, iqtisodiy nochor korxonalarning moliyaviy ahvoliga ko’ra sudgacha sanatsiya yoki

bankrotlik taomilini qo’llash takliflarini ishlab chiqish bo’yicha ko’rsatmalar beradi. II. Asosiy ko’rsatkichlar (mezonlar) 3. Iqtisodiy ahvolni baholash uchun asosiy ko’rsatkichlar (mezonlar) quyidagilardir: a) to’lov qobiliyati yoki qoplash koeffitsiyenti — Tqk; b) o’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti — O’ak; v) aktivlarning va xarajatlarning rentabellilik koeffitsiyenti — Ark, Xrk; Yakuniy qarorga kelish uchun quyidagi qo’shimcha ko’rsatkichlardan ham foydalanish mumkin: o’z va qisqa muddatli qarz mablag’larning nisbat koeffitsiyenti — O’qk; ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti — Qfk; asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti — Avek. Bunda iqtisodiy tahlil etilishi lozim bo’lgan korxonalar quyidagi ko’rsatkichlar orqali tanlab olinadi: pullik majburiyatlar va majburiy to’lovlar bo’yicha ularni to’lash kunidan uch oydan ortiq muddati o’tgan kreditorlik qarzlarining mavjudligi; korxonaning to’lovga qobiliyatsizligi, ya’ni qisqa muddatli qarzlarini joriy aktivlari bilan qoplay olmasligi; past rentabelilik yoki zararlilik. III. Korxonalarning iqtisodiy ahvolini baholovchi ko’rsatkichlarning tavsifnomasi 4. Pullik majburiyatlar va majburiy to’lovlar bo’yicha ularni to’lash muddati kelgan kundan boshlab uch oydan ortiq muddati o’tgan qarz qonun hujjatlari yoki shartnomalarga muvofiq majburiy to’lovlarni to’lash bo’yicha majburiyatlar va kreditorlarning pullik majburiyatlar bo’yicha talablarini amalga oshirish vaqtidan boshlab belgilanadi (masalan, budjetga soliqlarni hisobot davridan keyingi ma’lum sanaga har oy yoki har chorakda to’lash muddatlari). Muddati uch oydan ortiq o’tgan qarz haqidagi ma’lumotlar Moliya vazirligining 2002-yil 27-dekabrda 140-son buyrug’i bilan tasdiqlangan (AV,

2003-yil 24-yanvarda 1209-son bilan ro’yxatga olingan) Buxgalteriya balansi 1- sonli shaklining 602-satr 4-ustunidan yoki Buxgalteriya balansiga ilova “ Muddati o’tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari rasshifrovkasi ”ning 4-satr 3-ustunidan olinadi (O’zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo’mitalari va idoralarining me’yoriy hujjatlari axborotnomasi, 2003-y., 1-2-son). 5. To’lov qobiliyati (qoplash) koeffitsiyenti nafaqat debitorlar bilan o’z vaqtida hisob-kitob qilish va tayyor mahsulotni qulay sharoitda sotish sharti bilan, balki boshqa moddiy joriy (aylanma) mablag’lar elementlari sharoitida baholanuvchi korxonaning to’lovga qobilligini ko’rsatadi. Koeffitsiyentning kamayishi korxona to’lov imkoniyatlarining pasayishi haqida xabar beradi. Koeffitsiyent quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: Tqq = joriy (aylanma) aktivlar ______________________ _ = A2 _________ _ bunda : joriy majburiyatlar P2 — Umm A 2 — joriy ( aylanma ) aktivlar ( ishlab chiqarish zaxiralari , tayyor mahsulot , pul mablag ’ lari , debitorlik qarzlari va b .), balans aktivining II bo ’ limi , 390- satr ; P2 — majburiyatlar, balans passivining II bo’limi, 770-satr; Umm — uzoq muddatli majburiyatlar (buxgalteriya balansi 490-satr). Agar to’lovga qobillik koeffitsiyenti hisobot davri so’ngida 1,25 dan past qiymatga ega bo’lsa, korxona to’lov qobiliyatiga ega emas deb hisoblanadi. 6. O’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti moliyaviy mustahkamlik, korxona egalari va kreditorlar manfaatlarining nisbati uchun zarur bo’lgan korxonaning o’z aylanma mablag’larining mavjudligidan dalolat beradi Koeffitsiyent quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: O’ak = (P1 + Uqk) — A1 _______________________ bunda: A2

A1 — uzoq muddatli aktivlar (asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, kapital qo’yilmalar va b.), balans aktivining I bo’limi, 130-satr; P1 — o’z mablag’lari manbalari (ustav kapitali, rezerv kapitali, qo’shimcha kapital, taqsimlanmagan foyda va b.), balans passivi I bo’limining natijasi 480-satr. Uqk — uzoq muddatli aktivlarni olish uchun yo’naltirilgan uzoq muddatli qarzlar va kreditlar (buxgalteriya balansi 570 va 580-satrlardan hisoblash orqali); Ushbu kasr surati korxona o’z mablag’lari summasining qancha qismi aylanma mablag’larga yo’naltirilgani, maxraji — barcha aylanma mablag’lar summasini ko’rsatadi. Ushbu koeffitsiyentning eng kam qiymati — 0,2. Agar o’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti hisobot davri oxirida 0,2 dan kam qiymatga ega bo’lsa, u holda korxona o’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlanmagan hisoblanadi. 7. Rentabellik koeffitsiyenti korxonaning moliyaviy-xo’jalik faoliyatining foydalilik (zararlilik) darajasini ko’rsatadi. Xarajatlar rentabelligi koeffitsiyenti quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: Xrk = Stf __________ bunda: X Stf — Foyda solig’ini to’lagunga qadar foyda “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot” 2-sonli shaklning 240-satr 5-ustuni, yoki Foyda solig’ini to’lagunga qadar zarar “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot” 2-sonli shaklning 240-satr 6-ustuni “–” belgisi bilan; X — jami xarajatlar , “ Moliyaviy natijalar to ’ g ’ risidagi hisobot ” 2- sonli shakldan satrlar (020 “6- ustun ” + 040 “6- ustun ” + 170 “6- ustun ” + 230 “6- ustun ”) yig ’ indisi . Aktivlar rentabelligi koeffitsiyenti faqatgina yil yakunlariga ko ’ ra quyidagi formula bo ’ yicha hisoblanadi : Ark = Stf __________ bunda: O’b

O’b — balansning jami aktivi yoki passivining o’rtacha qiymati bo’lib, o’rtacha arifmetik yoki o’rtacha xronologik formula bo’yicha hisoblangan. Agar hisobot davri uchun rentabellik koeffitsiyenti: noldan past (manfiy ko’rsatkich) chiqsa, korxona zarar ko’rib ishlayotgan; 0,05 dan past chiqsa, korxona past rentabellik (monopol korxonalardan tashqari) hisoblanadi. 8. O’z va qisqa muddatli qarz mablag’larining nisbat koeffitsiyenti qarz mablag’larini o’z manbalari orqali qaytarish bilan ta’minlanganlik darajasini belgilaydi. Koeffitsiyent quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: O’qk = P1 _______________________ P2 — Umm Agar o’z va qisqa muddatli qarz mablag’larining nisbat koeffitsiyenti hisobot davri so’ngida 1 dan past qiymatga ega bo’lsa, bu hol korxonada moliyaviy tavakkalchilik mavjudligidan guvohlik beradi. Koeffitsiyentning tushib borishi korxona moliyaviy tavakkalchilikning oshib borishini anglatadi. 9. Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti ishlab chiqarish quvvatlarining yuklanish darajasini bildiruvchi ko’rsatkichdir: Qfk = Qhak. _____________________________ bunda: Qloyiha — (Qijara + Qkonserv.) Qhaq. — taqqoslanadigan qiymat ko’rinishidagi hisobot davrida chiqarilgan mahsulot (ko’rsatilgan xizmatlar)ning haqiqiy hajmi; Qloyiha — taqqoslanadigan qiymat ko’rinishidagi belgilangan vaqt davomida mahsulot chiqarish (xizmatlar ko’rsatish)ning eng ko’p hajmi, unga asosiy texnologik uskunalardan to’liq foydalanish va belgilangan ish rejimiga rioya qilish orqali erishish mumkin; Qijara — ijaraga berilgan (taqqoslanadigan) quvvatlardagi mahsulot hajmlari;

Qkonserv. — konservatsiyalangan (taqqoslanadigan) quvvatlardagi mahsulot hajmlari. Agar ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti hisobot davrida 0,5 dan yoki o’rtacha tarmoqnikidan past bo’lsa, u holda korxona ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasi past hisoblanadi. 10. Asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti asosiy fondning davr uchun eskirish ulushini bildiruvchi ko’rsatkich bo’lib, asosiy vositalarning boshlang’ich narxiga nisbatan eskirish qiymatini aniqlaydi. Avek = E ______________ bunda: A E — asosiy vositalarning eskirishi, “Buxgalteriya balansi” 1-son shakl, 011- satr; A — asosiy vositalarning birlamchi qiymati, “Buxgalteriya balansi” 1-son shakl, 010-satr. Agar asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti ko’rilayotgan davr oxirida 0,5 qiymatidan oshsa, korxonada asosiy vositalari sezilarli darajada eskirgan hisoblanadi. IV. Korxonalarni guruhlar bo’yicha ajratish 11. “Iqtisodiy qodir” guruhiga “iqtisodiy tavakkalchilik” va “iqtisodiy nochor” guruhlariga kirmaydigan korxonalar mansubdir. 12. “Iqtisodiy tavakkalchilik” guruhiga kiruvchi korxonalar III bo’limning 5- bandida ko’rsatilgan to’lov qobiliyatiga ega emaslik belgilari yoki III bo’limning 7-8-bandlarida ko’rsatilgan past rentabellik va moliyaviy tavakkalchilik belgilari mavjudligiga qarab aniqlanadi. 13. “Iqtisodiy nochor” guruhiga kiruvchi korxonalar pullik majburiyatlar va majburiy to’lovlar bo’yicha ularni to’lash kunidan uch oydan ortiq muddati o’tgan kreditorlik qarzlarining mavjudligiga qarab aniqlanadi. Bunda: “to’lov qobiliyatini tiklash imkoniyatiga ega” korxonalarga yuqoridagi shartga asosan, lekin ushbu qarzni to’lash imkoniyatiga ega korxonalar mansub

(pullik majburiyatlar va majburiy to’lovlar bo’yicha ularni to’lash kunidan uch oydan ortiq muddati o’tgan kreditorlik qarzlari mavjud hamda to’lov qobiliyatiga ega, rentabel yoki o’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlangan korxona). eng kam oylik ish haqining besh yuz borabaridan kam bo’lmagan muddati o’tgan kreditorlik qarzdorligi mavjud korxona — yuridik shaxs to’lov qobiliyatiga ega emaslik, past rentabellik (zarar) va III bo’limning 6-bandida ko’rsatilgan o’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlanmaganlik belgilari mavjud bo’lsa, u korxona “to’lov qobiliyatini tiklash imkoniyatiga ega emas” kichik guruhiga mansub bo’ladi. 14. Iqtisodiy nochor korxonalar ro’yxatiga yangi tashkil etilgan va (yoki) qayta ta’mirlanayotgan, jumladan, kredit hisobiga (boshlang’ich davrda quvvatlarni ishga tushirguncha xarajatlar foydadan ortiq bo’ladi) ta’mirlanayotgan korxonalar kirmaydi. 15. Ushbu hujjat bilan tasdiqlangan iqtisodiy nochorlikni belgilovchi koeffitsiyentlarning me’yoriy qiymatlari barcha tarmoqlar uchun yagona bo’lib, Qo’mita va O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda alohida tarmoqlarning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olib, ularni hisoblash usuli o’zgartirilishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Vaxobov A.V., Xojibakiev Sh.X., Mo’minov N.G. “Xorijiy investitsiyalar”. O’quv qo’llanma.- T.: Moliya, 2010.-328 b. 2. Вахабов А.В., Разыкова Г.Х., Хажибакиев Ш.Х. Иностранные инвестиции и модернизация национальной экономики. Монография. Т.: Молия, 2011.-300 с. 3.Bekmurodov A.Sh., Karrieva Ya.K., Ne’matov I.U., Nabiev D.H., Kattaev N.T. Xorijiy investitsiyalar. O’quv qo’llanma. –T.:Iqtisodiyot, 2010.-166 b. 4.Mamatov B., Xujamkulov D., Nurbekov O. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik. – T.: Iqtisod-Moliya, 2014. – 608 b. 5.Kayumov R.I., Xojimatov R.X. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish: Darslik. - T.: TDIU, 2010. - 496 b.

O'xshashlar

Korxonaning iqtisodiy resurslari, uning moliyaviy tuzilmasi, likvidligi, to’lovga qobiliyatini moliyaviy ahvol va barqarorlikka ta’siri

Aylanma mablag’lar va mijozlarning kreditga layoqatligini baholash usullari

Uzoq muddatli kreditlarning foydalanish bank nazorati

Investitsiya faoliyatini kreditlash

Tijorat banklarining kredit operatsiyalari va kredit portfeli tahlili