Корхонанинг маркетинг режаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

204.5 KB

Ko'chirib olish

Корхонанинг маркетинг режаси Режа 1. Маркетинг моҳияти ва функциялари 2. Бозорни баҳолаш ва истеъмолчилик талабини ўрганиш 3. Маҳсулотни бозорга чиқариш стратегияси 4. Маркетинг режаси ва дастури

1. Маркетинг моҳияти ва функциялари Замонавий маркетинг бу корхонанинг юқори фойда олиш мақсадида харидорларнинг реал сўровлари ва бозорни комплекс ўрганиш асосида хизмат кўрсатиш, товар ишлаб чиқариш ва сотиш фаолиятини ташкил этиш тизимидир. Айтиш мумкинки, бизнес-режанинг барча юўлимларини шакллантириш маркетингнинг улкан салоҳиятидан тўлиқ ва кенг миқёсда фойдаланган ҳолда маркетинг тадқиқотларини амалга оширишга асосланади. Маркетингда асосийси икки ёқлама ва бир-бирини тўлдирувчи ёндашувдир. Бир томондан корхонанинг бутун фаолияти, айниқса, унинг маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш дастурини яратиш, фан-техника тадқиқотлари, капитал қайилмалар ва бошқалар бозор ва ундаги ўзгаришларни чуқур билишга асосланса, иккинчи томондан бозорга ва мавжуд талабга фаол таъсир кўрсатиш, яъни эхтиёжлар ва истеъмолчлик афзалликларини шакллантириш туради. Бундан маркетингнинг асосий тамойили ишлаб чиқаришнинг якуний натижалари истеъмолчилар талаб ва таклифларига йўналтирилиши келиб чиқади. Ушбу комплекс вазифани бажариш учун маркетинг таҳлилий, ишлаб чиқариш ва сотув функцияларини бажариши лозим. Таҳлилий функция асосан истеъмолчилар ва рақобатдошларни, шунингдек, товар харкатланиши ва сотув характери, нарх ҳосил бўлиш тизими ва рекламани ўрганишга бориб тақалади. Шу билан бирга корхонанинг чики муҳити, унинг ишлаб чиқариш имкониятлари, рақобатбардошлиги ва ҳоказолар ҳам таҳлил қилинади. Ишлаб чиқариш функцияси доирасида қуйидаги функциялар бажарилади:  янги товарлар ишлаб чиқаришни ташкил этиш;  янада мукаммал технологияларни ишлаб чиқиш ва жорий қилиш;  ишлаб чиқаришни моддий-техника ресурслари билан таъминлаш;  маҳсулот сифати ва унинг рақобатбардошлигини баҳолаш.

Сотув функциясига қуйидагилар киради:  товарни харакатлантириш тизимини ташкил этиш;  сервисни ташкил қилиш;  талабни шакллантириш ва сотувни рағбатлантириш тизимин ташкил этиш;  мақсадли йўналтирилган товар сиёсатини амалга ошириш;  нарх сиёсатини юргазиш. Маркетингда бошқарув ва назорат функцияси ҳам катта аҳамиятга эга бўлиб, у қуйидагиларни назарда тутади:  корхонада стратегик ва оператив режалаштиришни амалга ошириш;  жамоани бошқаришнинг ахборот таъминоти;  корхонада коммуникация тизимини ташкил қилиш;  маркетинг назоратини ташкил қилиш (тескари алоқа, вазият таҳлили). Маркетингнинг бу ва бошқа функциялари унинг асосий вазифаси – тадбиркорлик муҳити динамикасини кузатиш, яъни атроф-муҳитнинг режалаштириш характери ва тенденциялари бизнесни юритишга ижобий таъсир кўрсатиши ёки унинг олдига тўсиқлар қўйишини кузатишни таъминлаши лозим. Тадбиркорлик муҳитини таҳлил қилиш ва баҳолашда аввало қуйидаги омиллар хисобга олиниши лозим: 1) иқтисодий реаллик – ички миллий маҳсулот, дисперсион ёндашув, яъни айни пайтда эришилган турмуш даражаси; 2) ижтимоий омиллар – аҳоли таркиби, қадриятлар, рақобат, тенденциялар; 3) техник ривожланиш даражаси – техник тараққиёт, бозорнинг техник тараққиётни сезувчанлиги; 4) ҳуқуқий-норматив муҳит – қонунчилик, норматив хужжатлар. Агар тадбиркорлик муҳити корхонага танланган бизнес соҳасида муваффақиятли фаолият кўрсатишга имкон берса, маркетинг хизматининг фаолияти у ишлаши лозим бўлган товар бозорига қаратилиши лозим. Бунда корхонанинг бозорга чиқишида уч вариант мавжуд: қўшилиш, илгари

мавжуд бўлганни сақлаб қолиш ва камайиш. У ёки бу йўналишни танлаш кўплаб масалаларни бажаришга, биринчи навбатда корхонанинг юқори сифатли рақобатбардош маҳсулот чиқариш имкониятларига боғлиқ бўлади. Бироқ бунгача бошқа масалани ҳал қилиб олиш керак: корхона у чиқараётган ёки мўлжаллаётган маҳсулотга талаб қандай вужудга келиши, унинг нарх ўзгариши қанчалик мослашуви ва бу мослашувчанликнинг якуний натижа фойда(даромад)га қанчалик таъсир кўрсатишини билиши лозим. Умуман олганда бизнес стратегиясида маркетингнинг моҳияти тўртта « P » – маҳсулот ( product ), харакатлантириш ( promotion ), жой ( place ) ва нархни ( price ) бажаришга бориб тақалади ва ҳозирги кунда иқтисодий назарияда «маркетинг формуласи» деб номланади. Ушбу формуланинг моҳияти шундаки, маҳсулот (товар) таклифи, нарх белгиланиши, жой танланиши ва сотувни рағбатлантириш маркетингнинг моҳиятини акс эттирувчи ягона жараён сифтаида кўриб чиқилади. 8.2. Бозорни баҳолаш ва истеъмолчилик талабини ўрганиш Маркетинг тадқиқотлари маркетинг фаолиятининг барча жабҳалари бўйича қарор қабл қилиш билан боғлиқ. Бозорни баҳолаш ва истеъмолчилик талабини ўрганиш бўйича маркетинг тадқиқотларининг асосий йўналишларини тавсифлаймиз. Бозорни ва сотувни тадқиқ қилиш. У корхонанинг келгуси фаолиятини белгилаш учун бозор шароитлари тўғрисида маълумотлар олиш мақсадида амалга оширилади. Бозорни ва сотувни тадқиқ қилишнинг асосий йўналишлариқуйидагиларни қамоаб олади:  бозор сиғимини баҳолаш;  бозорни сегментлаш;  бозор ўзгаришлари ва ривожланиш тенденциялари таҳлили, хусусан, иқтисодий, фан-техника, демографик, экологик, қонунчилик ва

бошқа омилларни таҳлил қилиш;  бозорнинг фирма структурасини ўрганиш;  сотув хажмини башоарт қилиш. Бозор сиғимини аниқлаш бозор тадқиқотларининг асосий вазифаси хисобланади. товар бозори сиғим деганда товарни сотиш даражаси ва нарх нисбатлари тушунилади. У аҳли талаби хажми ва товар таклифи миқдори билан тавсифланади. Бозор сиғими тадқиқотлари кутилаётган сотув хажмини башорат қилишга имкон беради. Бозор сиғимининг икки хил даражаси мавжуд: потенциал ва реал (ҳақиқий). Бозорнинг ҳақиқий сиғими биринчи босқич саналади. Потенциал даража шахсий ва жамият эхтиёжлари билан белгиланади ҳамда уларга мос келувчи товар сотувини акс эттиради. Реал бозор сиғими потенциал бозор сиғимига мос келмаслиги ҳам мумкин. Бозор сиғимини баҳолаш натурал ва қиймат ўлчамида ўлчаниб, қуйидаги формулага асосан топилади: БС қ ММ Қ ИХ -ЭХ, бу реда БС – бозор сиғими; ММ – миллий маҳсулот ишлаб чиқариш; ИХ – импорт хажми; ЭХ - экспорта хажми. Бозорнинг импорт сиғими қуйидагича аниқланади БИС қ БС - ММ Қ НЭ, бу ерда БИС - бозорнинг импорт сиғими; МЭ - миллий экспорт, аниқланиши МЭ қ ЭХ – РЭ ; РЭ – реэкспорт хажми. Нисбий бозор улуши корхонанинг бозордаги улуши ва рақобатчилар

улушининг нисбати сифатида аниқланади: НБУ қ ЎБУ / РБУ бу ерда ЎБУ – ўз бозор улуши; РБУ – рақобатчилар бозор улуши. Бозорни сегментлаш бир томондан корхонанинг маркетинг фаолияти йўналтирилган бозор қисми ва объектларини аниқлаш, маркетинг элементларининг тўғри йиғиндисини ифодалайди. Бошқача қилиб айтганда бозорни сегментлаш бу кўрсаткичлари ва у ки бу фаолият турига реакцияси бўйича бир-биридан фарқ қилувчи сегментларга ажратишдир. Сегментлаш объекти биринчи навбатда истеъмолчилардир. Алоҳида ажратиб кўрсатилар экан, умумий хислатларга эга бўлган ҳолда улар бозор сегментини ташкил этади. сегментлар сони кўп бўлганда луарнинг хар бири талабларига мослашиш жуда қимматга тушиши мумкин. Шу сабабли шахсий фойдаланиш товарларига нисбатан йирик сегментларни белгилаш лозим. Сегментлашда товар ўз харидорини топиши лозим. бозорнинг фирма структурасини тадқиқ этиш бунга энг кам харажатлар билан эриши имкониятини беради. Бунда бозор конъюнктурасини билиш ҳам мухим бўлиб, у мазкур товар турига талаб ва таклиф нисбати ҳамда нарх даражаси ва нисбати билан тавсифланади. Бозор конъюнктурасини ўрганишдан асосий мақсад саноат ва савдо фаолияти бозор ҳолатига қанчалик таъсир кўрсатиши, унинг келажакдаги ривожланиши ҳамда аҳолининг товарларга бўлган талабларини тўлароқ қондириш учун нималар қилиш кераклигини аниқлаш хисобланади. Истеъмолчиларни тадқиқ қилиш истеъмолчиларни товарни танлашга ундовчи омиллар мажмуини (даромад, ижтимоий ҳолат, ёш структураси, маълумоти ва ҳоказо) аниқлаш ва ўрганишга имкон беради. Якка тартибда истеъмолчилар, оилалар, уй хўжаликлари ҳамда истеъмолчи ташкилолтлар бу ерда объект вазифасини бажаради. Тадқиқот предмети

истеъмолчиларнинг бозордаги хулқ-атвори ва уни белгилаб берувчи омиллар хисобланади. Истеъмол структураси, товарлар билан таъминланганлик, истеъмол талаби тенденциялари ўрганилади. Маркетинг учун товарни харид қилиш психологияси ва эхтиёжларни ушбу товар билан қондириш механизмини аниқлаш катта аҳамиятга эга. Фақат шундагина маҳсулот кўп сотилишига умид қилиш мумкин. таклиф этилувчи маҳсулот аввало, истеъмолчи учун фойдали бўлиши, ундан кейингина ишлаб чиқарувчининг ўзига ёқиши лозим. Рақобатчиларни ўрганишдан асосий мақсад бозорда рақобатли афзалликка эга бўлиш, кутилажак рақиблар билан ҳамкорлик қилиш учун зарур маълумотларни олишдан иборат. Шу мақсадда рақобатчиларнинг кучли ва заиф томонлари таҳлил қилиниб, уларнинг бозордаги улуши, истеъмолчиларнинг рақобатчилар маркетинг воситаларига (товарни такомиллаштириш, товар маркалари, реклама компаниялари, сервисни ривожлантириш) реакцияси ўрганилади. Рақобатчиларнинг моддий, молиявий ва меҳнат салоҳияти, меҳнат фаолиятини бошқаришни ташкил қилиши ўрганилади. Бундай тадқиқотлар натижасида бозорда рақобатчиларга нисбатан қулай ҳолатга эришиш учун имконият ва йўл танлаш, таклиф этилаётган товарларнинг нарх ва сифат бўйича устунлигини таъминлаш стратегиясини аниқлаш мумкин бўлади. Нарх тадқиқотлари нархнинг энг кам харажатлар билан энг кўп фойда олиш имкониятини берувчи даражаси ва унга мослигини аниқлашга қаратилади. Нарх сиёсатининг моҳияти фирма товарларига шундай нарх ўрнатиш ва бозордаги ҳолатдан келиб чиққан ҳолда алмаштиришдан иборатки, бунда белгиланган бозор улушига эга бўлиш, белгиланган фойда хажмини таъминлаш ҳамда бошқа стратегик ва оператив вазифаларни бажариш таъминланиши лозим. Айниқса ташқи бозор учун нарх белгилашда эҳтиёт бўлиш керак. Нарх сиёсатини ишлаб чиқишда қуйидагиларни белгилашга таяниш лозим:

 фирма фаолият кўрсатувчи хар бир бозорда рақобат кураши воситалари ичида нарх қандай ўринга эга;  фирма нарх бўйича етакчиликни ўз қўлида сақлаб қола оладими ёки бошқа етакчи ортидан борадими, «нарх уруши»га дош бера оладими;  янги товарларга нисбатан нарх сиёсати қандай бўлиши лозим. Корхонанинг нарх сиёсати товарлар нархини бозорлар ва уларнинг товар ҳаётийлик даврига мос равишда ўзгариши, рақобатчиларнинг ҳатти- харакатларидан келиб чиққан ҳолда белгилайди. Маркетинг амалиётида одатда нарх сиёсатининг беш тури қўлланади:  «нарх бўйича етакчи» — бозорда катта улушга эга ва йирик монополист фирмалар учун характерли.  «етакчи ортидан бориш» — йирик фирмалар сиёсатини қабул қилувчи кичик фирмалар учун сиёсати.  «ҳужум қилиш» —маҳсулот таннархини кескин камайтириш ёки янги технологияларни жорий қилиш хисобигабозорда етакчи ўринларни эгаллаш мақсадида амалга оширилувчи сиёсат.  «қаймоғини олиш» — бозорга янги товар киритишда фойдаланилувчи сиёсат.  «жорий қилиш» — техник жиҳатдан ҳеч қандай янгиликка эга бўлмаган товарни киритиш сиёсати, товарни дастлаб жуда паст нархда сотиш ва аста-секинлик билан нархни кўтариб бориш йўли билан амалга оширилади. Нарх сиёсатида чегирмалар мухим роль ўйнайди. 8.3. Маҳсулотни бозорга чиқариш стратегияси Товар харакатланиши ва сотувни тадқиқ қилиш товарни истеъмолчига тез етказиб бериш ва сотишнинг энг самарали ва оқилона йўллари, усуллари ва воситаларини аниқлашга имкон беради. Савдо

каналлари, воситачилар, сотувчилар, сотув шакл ва усуллари, муомала харажатлари (савдо харажатларини олинадиган фойда билан солиштириш) тадқиқот объектлари хисобланади. Шунингдек, чакана ва улгуржи савдода турли хил корхоналар фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари таҳлил қилиниб, уларнинг кучли ва заиф томонлари, товар ишлаб чиқарувчилар билан вужудга келган муносабатлар характери аниқланади. Бундай маълумотлар корхона товар айланмасини ошириш, товар заҳираларини оптималлаштириш, самарали товар харакатланиши каналларини танлаш мезонларини ишлаб чиқиш, товарни пировард харидорларга сотиш усулларини ишлаб чиқиш, муомала харажатларини камайтиришга имокн беради. Реклама ва сотувни рағбатлантиришни тадқиқ қилиш қачон, қаерда ва қандай воситалар ёрдамида товарлар сотувини рағбатлантириш, товар ишлаб чиқарувчининг бозордаги нуфузини ошириш, реклама тадбирларини муваффақиятли ўтказишни аниқлашга имкон беради. Объектлар: бозорда таъминотчилар, воситачилар ва харидорлар хулқ-атвори; реклама самарадорлиги; харидорлар билан мулоқотлар. Олинган натижалар «паблик рилейшнз» сиёсатини ишлаб чиқиш; корхона ва унинг товарларига илиқ муносабат уйғотиш; корхона имиджини яратиш; аҳоли талабларини шакллантириш ҳамда таъминотчи ва воситачиларга таъсир кўрсатиш усулларини аниқлаш; коммуникация алоқалари, жумладан, рекламанинг самарадорлигини оширишга имкон беради. Хар қандай товарга талаб иккита компонентнинг: кутилаётган харидорнинг тўлов лаёқатига эгалиги ва унинг ўз муаммоларини таклиф этилаётган товар билан ҳал қилиш, яъни ўз эхтиёжини қондириш истаги мавжудлиги натижасидир. Бозорда бир вақтда бир нечта рақобатдош товарлар мавжудлиги сабабли хар бир корхона ва фирма харидорнинг товар танлашда ўзига эътибор қаратишига таъсир кўрсатишга интилади. Бундай таъсир воситаси реклама, товарнинг истеъмол хусусиятларини тарғиб қилиш хисобланади. бундан ташқари, ҳозирги пайтда сотувни рабатлантириш ва рекламада маҳсулот тақсимоти ва уни истеъмолчиларга етказиб бериш

$каналларига катта роль ажратилмоқда. Чет элда амалиётда товарларни ишлаб чиқарувичдан истеъмолчи томон характлантиришнинг икки усули ишлаб чиқилган бўлиб, биринчи усул силжитиш стратегияси номи билан машҳур . Бу ҳолда корхона дилерларни харид қилинган хар ўнта товар учун битта товарни бепул бериш йўли билан рағбатлантиради. Иккинчи усул интенсив реклама кампаниясини ўтказиш йўли билан харидорларни жалб қилиш стратегиясидир . Унинг мақсади харидорларни таклиф этилаётган товар ёки хизмат тавсифномалари билан таништиришдан ташқари, уларда реклама қилинаётган товар ёки хизматни харид қилиш истагини уйғотиш хисобланади. Сотувни рағбатлантириш воситалари тўпламини юқоридаги расм ёрдамида акс эттириш мумкин. Товарни бозор томон харакатлантиришни рағбатлантириш сўнгги пайтда ФОССТИС тизими (талабни шакллантириш ва сотувни рағбатлантириш хизмати) ёрдамида амалга оширилиб, унда товарни ишлаб чиқариш, уни харакатлантииш ва реклама қилиш жамият эхтиёжлари билан боғланаши. бу тизим тахминан қуйидаги структурага эга бўлади (8.1-жадвал). 8.1-жадвалЖамоатчилик билан Реклама- ало=а тар\ибот аолияти Матбуотда реклама О\заки реклама Тижорат ходимлари Сотишни ра\батлантиришТовар щаракати$