Корхона персоналидан фойдаланиш даражасини таҳлил этиш - Iqtisodiyot - Referatlar

Корхона персоналидан фойдаланиш даражасини таҳлил этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

137 KB

Ko'chirib olish

Корхона персонал идан фойдаланиш даражасини таҳлил этиш Режа: 1. Таҳлилнинг аҳамияти, вазифалари ва асосий йўналишлари. 2. Ишловчиларнинг касби бўйича сифат таркибини таҳлил қилиш 3. Бошқарув аппаратида банд бўлганларнинг меъёрий кўрсаткичларини аниқлаш ва таҳлил этиш 4. Ходимлардан фойдаланиш интенсивлигининг таҳлили 5. Ишловчилар меҳнатини жамоа шаклида ташкил қилиш ва меҳнат жамоалари самарадорлиги.

1. Таҳлилнинг аҳамияти, вазифалари ва асосий йўналишлари. Корхонанинг асосий салоҳияти кадрлардан иборат. Ғоялар қанчалик яхши бўлмасин, энг янги технологиялар бор бўлмасин, яхши тайёрланмаган кадрларсиз юқори натижаларга эришиш мумкин эмас. Ходимлардан фойдаланишнинг юқори самарадорлигини таъминлаш учун у билан ишлашда мунтазам таҳлил олиб бориш зарур. Амалий жиҳатдан олганда персонал корхонанинг энг зарур ресурси ҳисобланиб, унинг салоҳиятидан самарали фойдаланиш ҳар бир ишловчи бажарадиган конкрет ишлаб чиқариш жабҳаларининг хусусиятларидан келиб чиқадиган махсус таҳлил ўтказишни талаб қилади. Ушбу таҳлилнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: иш вақтидан фойдаланиш ҳақидаги маълумотларни текшириш; ходим ҳаракатининг шакли, динамикаси ва сабабларини, меҳнат интизомининг аҳволини ўрганиш; қўл меҳнатида, малакасиз ва оғир жисмоний меҳнатда банд бўлганлар сони ва динамикасини аниқлаш; меҳнат фаолиятининг ижтимоий ҳаракатларини тадқиқ қилиш; меҳнат мотивацияси, касб-малака жиҳатидан ўсиш; меҳнатдан қониқиш ва ҳоказо. Мавжуд ишчи кучидан янада тўлароқ фойдаланиш, меҳнат унумдорлигини ошириш, ишлаб чиқаришни жадаллаштириш, ишлаб чиқариш жараёнларини комплекс механизациялаш ва автоматлаштириш, анча умумийроқ ишлаб чиқариш техникасини жорий этиш, технологияни ва ишлаб чиқаришни ташкил этишни такомиллаштириш ҳисобига корхонани меҳнат ресурслари билан таъминлашдаги кескинликни бирмунча бартараф этиш мумкин. Юқорида санаб ўтилган тадбирларни ўтказиш натижасида персоналга бўлган эҳтиёжни қисқартириш заҳиралари аниқланиши лозим. Бозор иқтисодиёти томон танланган йўл, ижтимоий ишлаб чиқаришни жадаллаштириш ва модернизация қилиш, унинг иқтисодий самарадорлигини

ва сифатини ошириш барча мавжуд имкониятларни мобиллаштиришни талаб қилади. Мазкур талаб эса корхоналар меҳнат жамоаларининг хўжалик ташаббускорлигини максимал ривожлантиришни олдинга суради. Иқтисодий ривожланишининг замонавий босқичида жуда камчилик меҳнат жамоаси ўз бизнес режасининг қай йўсинда бажарилганлигига тўлиқ жавоб беради. Аввало топшириқларни бажарилишида, меҳнатдан фойдаланишда рўй берган ўзгаришларни аниқлаб олиш зарур. Жамоа меҳнатидан фойдаланишнинг ўзгариши икки таснифда бўлиши мумкин: ижобий ёки салбий. Корхона персоналидан фойдаланиш даражасини таҳлил этишда энг аввало барча ўзгаришлар аниқланади, улар таснифи ва келиб чиқиш сабаблари ўрганилади, оқибатларини тугатиш бўйича чора тадбирларни ишлаб чиқиш имконияти бўлади. Корхона миқёсида ишчи кучига тўғри бахо бериш сарфланган меҳнатга таалуқли рағбатни амалга ошириш, мавжуд бўлган имкониятларни аниқлаш имконини яратади. Бу ҳолат бизнес режада керакли ўзгаришлар киритиш ва янги режаларни белгилашга олиб келади. Ушбу кўрсаткичларнинг ахборот манбаи бўлиб кадрлар бўлими маълумотлари, статистик ҳисоботлар, цех, бўлим ва шахобчалардаги кадрлар харакати бўйича, меҳнат ресурсларига таалуқли бошқа маълумотлар хизмат қилади. Маълумки, корхона миқёсида персонал ига таалуқли, уни таснифловчи кўрсаткичларга, ишчи кучидан фойдаланиш, иш вақти ва меҳнат унумдорлиги каби кўрсаткичлар билан биргаликда таҳлилнинг асосий мақсади :  корхона ишчи кучи ва меҳнат ресурсларига объектив баҳо бериш;  меҳнат ресурсларининг меҳнат кўрсаткичларига таъсир этувчи омилларини, сон кўрсаткичларининг ўзгаришларини ва ўзаро таъсирини аниқлаш;

 аниқланган омилларни бартараф этиш, салбий омилларни йўқотиш, ижобий омилларни мустаҳкамлаш чора-тадбирларини излаб топишдан иборат. Демак корхона миқёсида фойдаланмаётган имкониятларни, резервларни аниқлаш уларни йўқотиш ёки харакатга келтириш таҳлил этишни асосланганлигини билдиради. Ишловчиларнинг касби бўйича сифат таркибини таҳлил қилиш Юқори техник доирадаги рақобатбардош маҳсулот ишлаб чиқариш учун ишловчилар сони уларнинг малакаси бўйича ишлаб чиқариш талабларига мос келиши зарур. Ишловчиларнинг касби бўйича сифат таркибини таҳлил қилишда ишлаб чиқариш опера ц иялари рўйхати ва уларнинг мураккаблигини ц ехлардаги, уча ст калар ва иш жойларидаги ишчиларнинг мутахассислиги ва разрядлари бўйича таркиби билан таққосланади. Ишлар ва ишчиларнинг ўртача разрядлари ҳисобланади. Агар ишчиларнинг ўртача разряди ишларнинг ўртача разрядидан кўп бўлса, корхонадаги ишчилардан уларнинг малакаси бўйича тўлиқ фойдаланмаётган ва иш ҳақига разрядлараро фарқ учун кўп харажат сарфланаётган бўлади. Ишларнинг ўртача разряди ишчиларнинг ўртача разрядидан ошиб кетиши бажарилган ишларнинг ва маҳсулот сифатининг пасайиб кетишига олиб келади. Бунинг олдини олиш учун ишчилар малакасини ошириш керак бўлади. Ишларнинг ўртача разряди бир оз ошишига йўл қўйиш мумкин, чунки бу ҳолда ишчилар малакаси ошишига шароит туғилади. Таҳлил услубияти – ишчилар разрядини ва ишлар разрядини солиштиришдир. Малакасини ошириш керак бўлган ишчилар сони эса қуйидаги формула орқали аниқланади:

Си = (Риш - Ришчилар) ∙ Си(жами) Бу таҳлил малакани ҳажм билан, бажарилаётган ишлар мураккаблиги билан мослашуви ва керак бўлганда малакавий ўсишни асослаш учун ҳар бир разряд бўйича олиб борилади. Корхона бўйича ўртача кўрсаткич бу мосликни тўлиқ тавсифлаб бермайди. Бунинг учун қайси касблар ва разрядлар бўйича ишчилар малакасининг орқада қолаётганлигини аниқлаш ва ҳақиқатда малакасини ошириши керак бўлган ишчилар гуруҳларини малака ошириш режаларига киритиш лозим. Ишчилар таркибини мутахассислиги бўйича таҳлил қилиш ишлар ва ишчилар малакаси идеал равишда мос келишини ўз олдига мақсад қилиб қўймайди, чунки иш характери ва ишчилар таркибининг доимий ўзгариб туриши бунга имкон бермайди. Бироқ, ишлар ва ишчилар малака даражалари ўртасидаги фарқ катталашиб кетмаслигининг олдини олиш учун бундай таҳлилни доимий равишда олиб бориш зарур. Тажрибада кўпинча ишчилар малакаси бажарилаётган ишларнинг малакавий даражасига мос келмаслиги тез-тез учраб туради. Шунинг учун бундай вазиятларни таҳлил қилишда тегишли малакадаги ишларнинг бажарилаётган ишлар умумий ҳажмига нисбатан салмоғи аниқланади. Агар 80% ва ундан кўп ишлар ўз малакаси бўйича бўлса, бу ҳолда ишчилар ўз малака даражаси бўйича мос равишда иш билан банд қилинган бўлади. Масалан, ишчи В разрядли малакага эга ва қуйидаги иш ҳажмини бажаради: жадвал Ишлар разряди IV V VI Ишлар ҳажми (н 450 500 650

соат) Умумий ишлар ҳажмидаги В разядли малакавий ишлар салмоғи қуйидагича ҳисобланади: У=500 / (450+500+650) х 100 = 31,3% Энг кўп ишлар ҳажми VI разряд бўйича (650 н-соат) бажарилаётганлиги учун, малакани VI разрядгача ошириш талаб қилинади. Кейинги мисолни кўриб чиқамиз: ишларнинг ўртача разрядини, ишчиларнинг ўртача разрядини, малакасини ошириш керак бўлган ишчилар сонини аниқлаш керак. Участкада 141 та токар ишламоқда. жадвал Иқтисодий кўрсаткичлар Разрядлар Жами III IV V VI Иш ҳажми (минг н-соат) 40 60 80 100 280 Ишчилар сони (нафар) 20 31 40 50 141 Тариф коэффициент и 1,27 1,44 1,62 1,83 Ечими: 1)Ишчиларнинг ўртача тариф коэффициентини аниқлаймиз: Кишчилар = Ктариф ∙ Сишчилар : Сишчилар (8.)

Кишчилар=1,27 ∙ 20+1,44 ∙ 31+1,62 ∙ 40 +1,83 ∙ 50 : 141+1,605 2)Ишчиларнинг ўртача разрядини аниқлаймиз: (9.) Ришчилар(4(1,605-1,44(1,62-1,44(4,917 3)Ишларнниг ўртача тариф коэффициентини аниқлаймиз: Киш((Ктариф х Виш(Виш (10.) Киш(1,27*40(1,44 х 60(1,62 х 80(1,83 х 100(280(1,606 4)Ишларнинг ўртача разрядини аниқлаймиз: Риш(Рмин(Киш-Кмин ( Кмах - Кмин (11.) Риш(4(1,606-1,44(1,62-1,44(4,922 Ҳисоблардан кўринадики, ишларнинг ўртача разряди ишчиларнинг ўртача разрядидан унчалик фарқ қилмайди (4,922-4,917(0,005). Формуладан фойдаланамиз: ишчилар қ0,005*141қ1 нафар. Ҳисоб-китоблар натижаси ишчилар малакаси бажараётган ишларига тўлиқ мос келаётганлигини тасдиқлади. 3. Бошқарув аппаратида банд бўлганларнинг меъёрий кўрсаткичларини аниқлаш ва таҳлил этиш Раҳбарлар ва мутахассислар меҳнатидан фойдаланиш ва сифат таркибини таҳлил қилиш уларнинг ҳақиқатдаги сони ҳисоб-китобдагидан фарқ қилиши, умумий сондаги олий ва ўрта махсус маълумотли мутахассислар салмоғининг, категория ёки ЯТС разрядлари бўйича

мутахассислар сони салмоғининг ўзгариши сабабларини топиш раҳбар ва мутахассислар малакасини ошириш режаси бажарилишини баҳолаш имконини беради. Таҳлилнинг мақсади – мутахассислар меҳнатидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, уларнинг касб-малака тузилмасини такомиллаштириш бўйича тадбирлар ишлаб чиқишдир. Жаҳон тажрибаларида раҳбар ва мутахассислар сифат таркибини баҳолашнинг турли хил усуллари мавжуд: йиллик атте ст а ц ия, иш натижалари, қўйилган мақсадларга эришиши бўйича баҳолаш. Мутахассисларнинг сифат таркибини аналитик баҳолашни маълум давр учун олдиндан улар олдиларига қўйилган мақсадларга таянган ҳолда олиб бориш мумкин. Бундай баҳолаш бир неча босқични ўз ичига олади: ходимнинг бир неча мажбуриятларини аниқлаш; ҳар бир мажбуриятни аниқ иқтисодий кўрсаткичларда аниқлаштириш (фойда, ишлаб чиқариш харажатлари, ҳажм, вақт, сифат, меҳнат унумдорлиги ва ҳ.к.); ўлчов бирликларини (фоиз, кун, сўм.) ва фаолият натижаларини акс эттирувчи (вақтни қисқартириш, бракни камайтириш, ўтган даврга нисбатан фоизларда фойдани ошириш ва ҳ.к.) кўрсаткичлар тизимини белгилаш; ҳар бир кўрсаткич бўйича минимал ва максимал «бажариш ст андартларини» ўрнатиш; қабул қилинган ст андартлар бўйича максимал ва минимал бажариш натижаларининг ўзаро нисбатини (максималдан юқори, унинг даражасида, минимум даражасида ва минимумдан кам) ва баҳоловчи балларни чиқариш; барча кўрсаткичлар бўйича ўртача баҳони ҳисоблаш. Раҳбар ва мутахассислар меҳнатини таҳлил қилиш учун кўрсаткичларни танлашда қуйидаги меҳнат натижалари: корхонанинг бутун фаолияти натижаларига тўғридан-тўғри ва ҳал қилувчи таъсир қилиши;

ходим иш вақтининг сезиларли қисмини эгаллаши; улар нисбатан кам ишлаб чиқариш мақсадларига эришишга олиб келишини ҳисобга олиш керак. 8.5-жадвалда тахминий миқдорий кўрсаткичлар рўйхати – раҳбар ва мутахассисларнинг баъзи лавозимлари бўйича меҳнат натижаларини баҳолаш мезонлари келтирилган. жадвал Раҳбар ва мутахасисларнинг баъзи лавозимлари бўйича меҳнат натижаларини баҳолаш мезони Лавозимлар Кўрсаткичлар - меҳнат сифатини баҳолаш мезонлари рўйхати Саноат корхонаси ра ҳ бари Фойда Фойданинг ўсиши Капитал айланиши Бозордаги маҳсулот улуши Банк бошқарувчиси Кредитлар ҳажми Кредитлар динамикаси Рентабеллик Янги мижозлар сони Кредит опера ц иялари сифати Мунтазам раҳбарлар (ишлаб чиқариш, ц ех, уча ст ка бошлиқлари) Режа топшириқларининг ҳажми ва номенклатура бўйича бажарилиши Ишлаб чиқариш ҳажми динамикаси Ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш Брак маҳсулотлар салмоғи ва уларнинг динамикаси Туриб қолишлардан йўқотишлар Кадрлар қўнимсизлиги коэффициенти

Ходимларни бошқариш хизмати раҳбари Меҳнат унумдорлиги динамикаси Ишлаб чиқарилаётган маҳсулотнинг норматив меҳнат сарфини камайтириш Техник асосланган нормалар салмоғи Маҳсулот бирлигига тўғри келадиган иш ҳақи даражаси ва унинг динамикаси Кадрлар қўнимсизлиги коэффициенти ва динамикаси Вакант жойлар сони Ишловчиларнинг малакасини ошириш ва ўқитишга оид кўрсаткичлар Ишлаб чиқариш харажатларининг ходимга кетган қисми (салмоғи ва динамикаси) Раҳбар ва мутахассислар меҳнатидан фойдаланиш ва уларнинг сифатий таркибини таҳлил қилишдан асосий мақсад – улар меҳнатидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, олий ва ўрта махсус маълумотли мутахассислар салмоғини ўзгартириш, раҳбар ва мутахассислар малакасини ошириш режаларини бажариш бўйича тадбирлар ишлаб чиқишдир. 4. Ходимлардан фойдаланиш интенсивлигининг таҳлили Ходимлардан фойдаланиш интенсивлиги даражасини қуйидаги кўрсаткичлар ёрдамида таҳлил қилиш мумкин: сменалик коэффициенти – Ксм, сменалик режимидан фойдаланиш коэффициенти – К фой. с м; оғир жисмоний меҳнатда банд бўлиш коэффициенти – Коғ; нуфузли бўлмаган ишларда банд бўлиш коэффициенти – Кнуф; ишловчилар диққатини асосий ишдан бўлиш (чалғитиш) коэффициенти – Кчал. Ишчиларнинг сменалик коэффициенти ва сменалик режимдан фойдаланиш коэффициенти ҳамма ишчилар томонидан ишланган умумий

нафар-кунларни уларнинг энг катта сменадаги сонига нисбати билан топилади. С иш (ум) К см = ------------------- С энг катта см. иш Иш вақти жамғармаси (умумий) К алмашувчанлик = ------------------------------------------ Энг кам сменадаги ИВЖ Ксм К сменали режим = ----------------- Сменалар сони Сиш жойи К тўхтовсизлик = ------------------------------- С энг катта сменадаги ишчилар С нуф.бўлмаган ишдаги ишловчилар К нуфузли бўлмаган = --------------------------------------------- С ўр.рўйхат. С чалғитилган ишчилар К чалғитиш = ----------------------------- С ўр.рўйхат. Мисол, сменаларда ишланган иш вақтлари қуйидаги маълумотларда тавсифланади: 1-сменада 22.000 нафар - кун, 2-сменада - 18.000, 3-сменада- 10.000 нафар - кун ишланган.

Ксм = (22000 + 18000 + 10000) : 22000 = 2,27, К см.реж. = 2,27:3 = 0,76 Маълум давр учун бу коэффициентларнинг ўзгариши сменалар бўйича ишчилардан ва ускуналардан фойдаланилаётганлигидан далолат беради. Ишлаб чиқариш омилларини ривожлантириш баланси ва ходимга бўлган эҳтиёжни аниқлаш учун иш жойидан режа-ҳисоб бирлиги сифатида кенг фойдаланилаётган шароитда, ходим билан комплектлаштирилганлик даражаси қуйидаги формула билан ҳисобланиши мумкин: Дн = С ҳ : Ж ҳ Бу ерда: Дн - ходимнинг комплектлаштирилганлик даражаси; Ш - ҳақиқатдаги ходим сони; Жҳ -корхонадаги иш жойларининг ҳақиқатдаги сони. Битта иш жойида кетма-кет ёки параллел ҳолда бир нечта ишчилар ишлашлари мумкин. Шу боис иш жойларини комплектлаш учун кўп ишчилар талаб қилинади. Иш жойларини тўлиқ комплектлаштириш учун зарур ишчилар сони (Среж) қуйидаги формула билан аниқланади: Среж =Жреж х Ксм х Ктўл Бу ерда: Ж реж - режа давридаги иш жойлар сони; Ксм - режалик сменалик коэффициенти; Ктўл - иш жойларининг тўлатилиш коэффициенти. Агар бир иш жойида битта ишчи банд бўлса, унда Ктўл Қолган коэффициентлар ушбу иш билан банд бўлган вақтнинг иш вақти фотографияси ва бошқа ишланган вақтни ҳисобга олиш маълумотларидан фойдаланишга асосланган ҳолда умумий иш вақти жамғармасига нисбати билан топилади.

Меҳнатни механизациялаш – корхоналар иқтисодиётини ривожлантиришнинг муҳим муаммоларидандир. Қўл меҳнатини камайтиришни таҳлил қилиш учун машина ва механизмлар ёрдамида ишловчи ишчилар салмоғи, машина ва механизмлар ёнида ёки фақат қўл меҳнати билан банд бўлганлар салмоғи ҳамда машина ва механизмларни созлаш ва таъмирлаш ишларини бажарувчилар салмоғи ҳақидаги маълумотлардан фойдаланилади. Меҳнатнинг механизациялашганлигига умумий баҳони меҳнатни механизациялашганлик коэффициенти беради (Км). Механизациялашган ишларда банд бўлганлар сонининг умумий ишловчилар сонига нисбати билан аниқланади: (20.) Бу ерда: См - механиза ц иялашган ишларда банд бўлган ишчилар сони; Ск - қўл меҳнатида банд бўлган ишчилар сони. Ходимдан фойдаланиш самарадорлиги муайян кўрсаткичлар ёрдамида таҳлил қилинади. Ходимдан фойдаланиш интенсивлиги корхона ишлаб чиқариш қувватларининг ўзгаришига қараб таҳлил қилинади. Бундай қувват ошган ёки унинг баъзи қисмлари реконцруктсия қилинган ҳолларда ёрдамчи ҳодимлар ҳам, маъмурий-хўжалик ходимлари ҳам кўпайиши аниқ. Шундай экан, бу категорияларнинг ошишини ишлаб чиқариш қувватлари билан боғлиқ ҳолда ўрганиш зарур. 8.4.-жадвалда ходимлардан фойдаланиш интенсивлигини таҳлил қилиш имконини берадиган кўрсаткичларнинг минимал йиғиндиси берилган.

жадвал Ходимлардан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қилиш кўрсаткичлари № Кўрсаткичлар номи Ўлчов бирлиги Кўрсаткич тавсифи 1 2 3 4 I . Умум иқтисодий кўрсаткичлар 1 Ишлаб чиқариш ҳажми минг сўм Ишлаб чиқариш миқёси 2 Ас. фондлар ўлчами млн. сўм _____//______ 3 Ноишлаб чиқаришга мўлжалланган асси ст ент фондлар салмоғи % Ижтимоий ривожланиш даражаси 4 Меҳнат унумдорлиги а) натурал ўлчов б) қиймат ифодаси бирлик минг сўм Ходимдан фойдаланиш самарадорлиги 5 Фойда минг сўм Корхонанинг молиявий аҳволи 6 Фойдадаги ицеъмол жамғармаси салмоғи % Ижтимоий ривожланиш даражаси II. Кадрларга оид кўрсаткичлар 7 Ходим сони нафар Корхона размери 8 Ишчилар салмоғи % Ходим тузилмаси 9 Раҳбарлар салмоғи % _____//______ Мутахассислар салмоғи % _____//______ 1 Хизматчилар салмоғи % _____//______ 1 Кадрлар қўнимсизлиги Нафар Меҳнат шароитларидан қониқмаслик 1 Аёллар салмоғи % Ходим тузилмаси 1 Ишловчиларнинг ўртача ёши йил Инсон омили салоҳияти III ..Меҳнат шароитлари 1 Ёмон меҳнат шароитларида ишловчилар салмоғи % Ишловчилар соғлиғига таъсир қилувчи ижтимоий омиллар 1 Оғир жисмоний меҳнатда банд бўлганлар салмоғи % _____//______

1 Нуфузли бўлмаган ишларда банд бўлганлар салмоғи % _____//______ 1 Т равматизм даражаси нафар /кун _____//______ 1 Касб касалликлари даражаси Нафар/кун _____//______ 2 Умумий касалланиш даражаси Нафар/ кун _____//______ 2 Ёмон меҳнат шароитлари учун имтиёзлар ва компенсациялар учун тўловлар минг.сўм _____//______ Бу категориядаги ходимлар меҳнати нисбатан тежалишининг умумий ўлчамини , аввало , икки гуруҳ омиллар қўшилиши натижалари сифатида таҳлил қилиш зарур : ишлаб чиқариш қувватининг ўзгаришига нисбатан ходим категорияларининг ўзгариши; ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланиш даражасининг ўзгариши. 5. Ишловчилар меҳнатини жамоа шаклида ташкил қилиш ва меҳнат жамоалари самарадорлиги. Меҳнатни жамоа (бригада) шаклида ташкил қилиш корхонада кадрлардан фойдаланиш ва жойлаштиришнинг тараққий қилган шаклидир. Фақат у замонавий ишлаб чиқариш шароитларига мос келади, ишловчиларнинг меҳнат ва ижтимоий фаоллигини оширишга чексиз имкониятлар очиб беради, меҳнат натижаларига жамоавий масъулият ва ўртоқлик ҳисларини уйғотади. Таҳлил жараёнида қуйидаги масалалар кўриб чиқилиши лозим: меҳнатни ташкил қилишнинг жамоа шакли билан қамраб олинганлиги; бригадалар тури ва уларнинг таркиби; бундай жамоалар аъзолари томонидан меҳнатнинг илғор усулларидан фойдаланиш; меҳнат интизомининг аҳволи, меҳнат нормаларининг бажарилганлик сабаблари, бригада аъзоларининг ўзаро муносабатлари. Олинган маълумотлардан корхонада меҳнатни ташкил

қилишнинг жамоа шаклини жорий қилишишларининг самарадорлигини баҳолашда ҳам фойдаланилади. Барча санаб ўтилган параметрларни яхшилаш ҳисобига меҳнат унумдорлигининг ўсиши умумий баҳоловчи кўрсаткич бўлиб ҳисобланади. Меҳнатни ташкил қилишнинг бригада усули билан қамраб олинганлиги коэффициенти К б.қ. қуйидаги формула орқали ҳисобланади. К б.қ. = С 1 : С ум С 1 – бригадаларга бирлаштирилган ишловчилар сони, киши; С ум – умумий ишловчилар сони, киши. Бироқ К б.қ бригада усулидаги меҳнатни ташкил қилишни жорий этишдаги ахвол қандайлиги тўғрисида фақатгина умумий тасаввур беради. Турли даврлар учун қамраб олиш коэффициентлари ни солиштириш ишловчиларни меҳнатни ташкил қилишнинг ушбу шакли билан қамраб олишдаги ўзгаришларни О кўрсатади. О = К б.қ. 1 : К б.қ. 2 бу ерда , К б.қ. 1 ва К б.қ. 2 – ҳисобот ва базис даврлари учун меҳнатни ташкил қилишнинг бригада усули билан қамраб олинганлик коэффициентлари. Агар О >1 бўлса, бу ушбу йўналишдаги ижобий ўзгаришларни билдиради. Бироқ, меҳнатни ташкил қилишнинг бригада усулидаги барча имкониятлардан фойдаланилдими, йўқми текшириб кўриш керак бўлади. О <1 бўлганда бригадада ишловчилар салмоғининг пасайиш сабабларини бирма-бир кўриб чиқиш лозим. 1 ва 2 формулалар бўйича ҳисоб-китобларни корхона, цех, ишлаб чиқариш участкаси бўйича олиб бориш керак. Бу меҳнатни жамоавий, комплекс таҳлил қилишнинг зарур шартидир.

Яна ихтисослашган ва комплекс бригадаларда ишловчилар сонининг ўзаро нисбатини ҳам аниқлаш зарур. Агар ишлаб чиқаришдаги ишлар комплекс ва ихтисослашган бригадалар тузиш имконини берса, комплекс бригадалар тузиш афзалроқдир. Чунки бундай бригадаларда ташкилий ва шахсий омилларни амалга ошириш имкониятлари кўпроқ, ишчиларнинг меҳнат унумдорлиги 10-15%, бригада аъзоларининг квалификациялари тезроқ ўсади ва ҳ.к. Комплекс бригадалар ишни ташкил этиш даражаси ва ишловчилар сони билан фарқ қилади. Бундай бригадалар салмоғини ошириш корхоналардаги меҳнатни ташкил қилишни такомиллаштириш ишларининг асосий сифат кўрсаткичларидан биридир. Таҳлил жараёнида бригадалардаги оптимал ишловчилар сони аниқланади. Агар ишловчилар сони жуда кам ёки кўп бўлса, бригада усулининг асосий афзалликлари йўқолади, жамоавий бошқариш қийинлашади. Иш ҳажмлариин кам сонли ишловчилар билан бажариш жамоа иш вақти жамғармасидан фойдаланишни яхшилаш ҳисобига бўлиши мумкин. Умуман, цех бўйича меҳнат унумдорлигини ошириш (МУ) қуйидаги формула орқали ҳисобланади: МУ = Э х 100 х d : (С – Э) Бу ерда, Э – бригадада ишловчилар сонининг қисқариши; С - қисқартириш бўйича тадбирларни амалга оширишдан аввал бригададаги ишловчилар сони; d – умумий цехда ишловчиларга нисбатан ушбу бригадада ишловчилар салмоғи.

Хулоса Жамоа меҳнатидан фойдаланишнинг ўзгариши икки таснифда бўлиши мумкин: ижобий ёки салбий. Корхона меҳнат ресурсларидан фойдаланиш даражасини таҳлил этишнинг вазифаси топшириқларни бажарилишида, меҳнатдан фойдаланишда рўй берган ўзгаришларни аниқлаб олиш, келиб чиқиш сабабларини ўрганиш, оқибатларини тугатиш бўйича чора тадбирларни ишлаб чиқишдан иборат. Корхона миқёсида ишчи кучига таалуқли кўрсаткичларни таҳлилининг асосий мақсади: корхона ишчи кучига объектив баҳо бериш; персоналнинг меҳнат кўрсаткичларига таъсир этувчи омилларини, сон кўрсаткичларининг ўзгаришларини ва ўзаро таъсирини аниқлаш; аниқланган омилларни бартараф этиш, салбий омилларни йўқотиш, ижобий омилларни мустаҳкамлаш чора-тадбирларини излаб топишдан иборат. Таҳлил босқичида корхона бўйича иш жойларида керакли мутахассислик ва квалификациялар бўйича жамланганликни аниқлаш зарур. Бундай ҳол ишлаб чиқариш жараёнининг узлуксизлигини таъминлаб беради. Таҳлил жараёнида асосий ишчилар ва ёрдамчи ишчиларнинг нисбий салмоғи ўрганиб чиқилади. Улар ўртасидаги боғликлик, аввало асосий ишчилар фойдасига бўлиши керак. Ишчи кучининг камайиши оқибатида персонал миқдорининг таркибий ўзгариши рўй берганлиги аниқланади. Меҳнат ресурсалари ҳолатини таҳлил этиш натижасида корхона миқёсида унинг ҳаракати, кадрлар қўнимсизлигининг сабабларини аниқлаш имконини беради.

Асосий адабиётлар 1. Абдураҳмонов Қ . Ҳ. ва бошқалар «Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси». Дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 2001. 2. Абдура х м а нов К.Х., Шарифулина Т.А. «Экономика и социология труда» Учебное пособие. М.: - 2002. 3. Абдураҳмонов Қ .Х. «Меҳнат иқтисодиёти (назария ва амалиёт)» Дарслик. – Т.: «Меҳнат» 2004. 4. Басовский Л.Е. Теория экономического анализа. Учебное пособие. – М.: «Инфра-М.» 2001 5. Зайцев Н.Л. Экономика организации. Учебник – М.: «Экзамен», 2004 6. Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс. 14-е издание – М.: «Инфра-М», 2002 7. Под общей ред. Волгина Н.А., Одегова Ю.Г. Экономика труда (социально- трудовые отношения) –М.: «Экзамен», 2002 8. Холмўминов Ш.Р. ва бошқалар «Меҳнат кўрсаткичлари таҳлили. Ўқув қўлланма. –Т.: Адабиёт жамғармаси нашриёти. 2004. 9. Ҳасанов Н.Х. ва бошқалар Корхоналарда иш ҳақи. «Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси» Тошкент 2003. 10. Ерохина Р.И. Самраилова Е.К. Анализ и моделирование трудовых показателей на предприятии М., «МИК» 2000.

O'xshashlar

Савдо корхоналари рентабеллик даражасини бошқариш ва таҳлил қилиш.

Меҳнат кўрсаткичларини таҳлил этиш методлари

Корхона молиявий ҳисоботининг мазмуни ва таҳлил қилиш методлари

Иш вақти жамғармасидан фойдаланишни таҳлил этиш

Меҳнатга ҳақ тўлаш жамғармасини таҳлил этиш