Корхона молиявий ҳисоботининг мазмуни ва таҳлил қилиш методлари - Iqtisodiyot - Referatlar

Корхона молиявий ҳисоботининг мазмуни ва таҳлил қилиш методлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

101.5 KB

Ko'chirib olish

Корхона молиявий ҳисоботининг мазмуни ва таҳлил қилиш методлари Режа: 1. Молиявий таҳлилни муваффақиятли ўтказиш учун дастлабки шарт-шароитлар. 2. Молиявий ҳисоботнинг асосий кўрсаткичлари, унинг аналитик боғлиқлилиги ва моҳияти. 3. Молиявий ҳисоботни таҳлил қилиш усуллари.

1Молиявий таҳлилни муваффақиятли ўтказиш учун дастлабки шарт- шароитлар. Хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий хўжалик фаолият натижаларига турли хилдаги аналитиклар манфаатдорлар: бошқарув ходимлари, молиявий орган вакиллари, аудиторлар, солиқ органлари, банк ходимлари, кредиторлар ва бошқалар. Фаолият натижаларини баҳолаш асосан молиявий таҳлил доирасида олиб борилади. Бундай таҳлилнинг асосий ахборот м анбаи бўлиб бухгалтерия ҳисоботи ҳисобланади. Аналитик нуқтаи назаридан содир бўлган ўзгаришлар бирдай баҳоланмайди. Моддаларни миқдор бўйича қисқартириш доимий равишда айрим ахборотнинг йўқотилишга олиб келиши мумкинлиги бу бир томондан бўлса, икиинчи томондан ҳисоботни бир хиллаштириш, тармоқ хусусиятидан келиб чиққан ҳолда уни тартибга солиш хўжалик юритувчи субъект фаолиятини диверсификация (лот. diversus – турли Қ facere – бажариш) қилиш ғоясига тўғри келади. Ўз вақтида эса, мутахассис бўлмаган турли тармоқда фаолият олиб бораётган ходимларга молиявий ҳисоботни тушунишни осонлаштиради. Молиявий ҳисоботнинг асосий кўрсаткичлари, унинг аналитик боғлиқлилиги ва моҳияти. Ҳисобот бир бири билан боғлиқ бўлган кўрсаткичлар мажмуасини билдиради. Ҳисобот шаклларда мантиқий ва ахборотнинг боғлиқлиги мавжуддир. Мантиқий боғлиқликнинг маъноси, ҳисобот шакллари, уларнинг бўлим ва моддалари бир бирини тўлдириб туради. Бунда учта йўналишни ажратиш лозим. Биринчидан, ҳисоботнинг мантиқий тузилиши хўжалик юритувчи субъектнинг иқтисодий ва молиявий имкониятларига батафсил тавсиф бериш ва фойдаланишнинг самарадорлигини аниқлаш. Иккинчидан, баланснинг кўпгина моддалари йиғиндидир, шунинг учун баланснинг айрим кўрсаткичлари хўжалик юритувчи субъектнинг мулкий ва молиявий ҳолатини баҳолаш учун ҳисоботнинг бошқа шаклларида расшифровка қилинади. Учинчидан, муҳим кўрсаткичларнинг: даромад, фондлар, асосий воситалар, 2

тугалланмаган ишлаб чиқариш ва бошқаларнинг динамикаси ва ўзгариш омилларини аналитик нуқтаи назардан ўрганиш муҳимдир. Мантиқий боғлиқлик ахборот боғлиқлик билан тўлдириб борилади. Ҳисобот кўрсаткичлар ўртасидаги нисбатлар бевосита ва билвосита назоратда акс эттирилади. Бевосита назорат нисбати деганда, бир кўрсаткич бир нечта ҳисобот шаклларида келтирилади. Молиявий ҳисоботни таҳлил қилиш усуллари. Молиявий ҳисобот таҳлили методларига бир бири билан боғлиқ бўлган аналитик жадваллар тизимини ишлаб чиқариш, баланснинг айрим моддаларини чуқур таҳлил қилиш, омиллар таҳлили ва бошқалар киради. Бир бири билан боғлиқ бўлган аналитик жадваллар тизимини ишлаб чиқариш деганда, аналитик ҳисоб-китоблар: молиявий режанинг бажарилишини баҳолаш, хўжалик юритувчи субъект ихтиёрида бўлган хўжалик маблағларининг суммасини ҳисоблаш, хўжалик маблағларининг турлари ва жойланишининг таҳлили, хўжалик маблағларининг ташкил топиш манбаи ватайинланишининг таҳлили, ўз айланма маблағларидан фойдаланишнинг таҳлили, айланма маблағлардан мақсадли фойдаланишни таҳлил қилиш, дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг таҳлили, айланма маблағларнинг айланувчанлигининг таҳлили, хўжалик юритувчи субъектнинг тўлов қобилиятининг таҳлили. Баланснинг айрим моддаларини чуқур таҳлил қилишда бухгалтерия ҳисобининг жорий ахборотлари ва оператив ахборотлардан фойдаланилади. Омиллар таҳлилида ўз айланма маблағларидаги ўзгаришлар, уларнинг айланувчанлиги, хўжалик юритувчи субъектнинг рентабеллиги, айланувчанлик кўрсаткичларининг ўзгариши билан бўшаган ёки қўшимча жалб қилинган маблағлар суммаси аниқланади. 10-мавзу. Балансни таҳлил қилишнинг асосий жараёнлари 3

1. Аналитик балансни тузилиши. 2. Баланс ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг экспресс таҳлили. 3. Баланс ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг вертикал ва горизонтал таҳлили. 4. Молиявий коэффицентлар ёрдамида таҳлил қилиш. Аналитик балансни тузилиши. Баланснинг бир қанча турлари мавжуд: - жорий баланс – ҳар ой ёки чоракда тузилади; - йиллик баланс – йил якуни бўйича тузилади; - кириш баланси – янги тузилган корхона томонидан биринчи марта тузиладиган баланс; - йиғма баланс – вазирлик, идора, концернлар томонидан алоҳида тузилган балансларни умумлаштириш натижасида тузилади; - умумлашган (консидациялашган) баланс – алоҳида балансга эга бўлган, иқтисодий жиҳатдан бир-бири билан боғлиқ бўлган юридик шахсларнинг балансни бош корхона томонидан умумлаштириш натижасида тузиладиган баланс; - баланс-брутто (итал. brutto – қўпол) «Асосий воситаларнинг эскириши», «Номоддий активларнинг амортизацияси», «Савдо устамаси», ва «Шубҳали қарзлар бўйича резервлар» контрактив счетларини ўзида қамраб турувчи баланс; - баланс-нетто (итал. netto – соф) юқорида санаб ўтилган моддаларни айриб ташлайди. Шундай қилиб, брутто балансда асосий воситалар баланснинг активда, уларнинг эскириши пассивида акс этирилади. Нетто балансда эса, бу моддалар фақат баланснинг актив қисмида акс эттирилиб, асосий воситанинг қолдиқ қиймати (асосий воситанинг бошланғич қийматидан эскириш суммасини айриб ташлаш натижасида) аниқланади ва баланс валютасига қўшилади. 4

Ҳозириги кунда Ўзбекистон Республикасида молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига мос келадиган баланс-нетто шакли тузилади. Баланс ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг экспресс таҳлили. Баланс ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг экспресс таҳлили деганда молиявий ҳисоботни ўқиш ҳисобланади. Унинг мақсади хўжалик юритувчи субъектнинг ривожланиш динамикаси ва молиявий барқарорлигини баҳолаш ҳисобланади. Таҳлил жараёнида ўнлаб кўрсаткичларни ҳисоблаш мумкин. Таҳлилчи энг аввалом бор, қайси кўрсаткичга эътибор қаратиши ва уни шарҳлаши билиши лозим. Бунинг учун биринчидан, хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий ҳолатини баҳолашда умумий методик ёндошувни билиши керак, иккинчидан, молиявий ҳисобот моддаларининг моҳиятини ва унинг шакллантириш принципини тушуниши ва учинчидан, аналитик жараёнларни мунтазам равишда олиб бориши даркор. Баланс ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг вертикал ва горизонтал таҳлили. Аналитик жараён бўлиб вертикал таҳлил ҳисобланади. Вертикал таҳлил молиявий ҳисобот шаклларидаги у ёки бу кўрсаткичнинг нисбатан маънога эгалигини кўрсатади. Вертикал таҳлилнинг иккита хусусиятини кўрсатиш мумкин: - нисбий кўрсаткичларга ўтиш фойдаланилаётган ресурсларнинг миқдори ва бошқа кўрсаткичларнинг ҳажмидан қатъий назар турли хилдаги корхоналарни солиштириш имкониятини бераиши; - нисбий кўрсаткичлар инфляция жараёнларининг салбий таъсирини батараф этади. Молиявий ҳисоботнинг мутлоқ кўрсаткичларини ўзгартиришга олиб келиши мумкин бўлган ва шу билан биргаликда унинг солиштирилиши ва динамикасига таъсир кўрсатади. 5

Горизонтал таҳлил – бу ҳисобот шаклининг айрим модда динамикаси ва истиқболини аниқлаш мақсадидаги ҳисоб-китобдир. Горизонтал таҳлил бир ёки бир нечта аналитик жадвалларни тузиш ва унда мутлоқ баланс кўрсаткичларни ўзгариши билан тўлдириш ҳисобланади. Доимий равишда қатор йиллардаги базис суръат олинади бу эса ўз вақтида айрим баланс моддалрининг ўзгаришини таҳлил қилиш ва унинг истиқболини аниқлаш имкониятини беради. Молиявий коэффицентлар ёрдамида таҳлил қилиш. Молиявий ҳисоботни таҳлил қилишда кенг фойдаланиладиган усул бўлиб молиявий коэффицентлар асосида амалга оширилади. Ўзининг соддалиги ва тезда ҳисобланиши мумкинлигидан келиб чиққан ҳолда оммавий ҳисобланади. Молиявий коэффицентларнинг мазмуни шундан иборатки, ҳисобот кўрсаткичлари асосида аниқланган молиявий коэффицентларни тармоқ ёки бошқа хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий коэффицентлари билан солиштирилади. Молиявий коэффицентлар хўжалик юритувчи субъект фаолиятининг нозик жойларини кўрсатиб беради. Шуни айтиш лозимки, молиявий коэффицентларнинг ҳисоб-китобида қандайдир ягона молиявий коэффицентлар тизими қўлланилмайди. Шунга қарамай, турли ахборотномаларда эълон қилинаётган молиявий коэффицентларни қуйидагича гуруҳлаштириш мумкин: 1) ликвидлик коэффицентлари; 2) ишчанлик фаоллиги коэффицентлари; 3) молиявий барқарорлик коэффицентлари. 4) рентабеллик коэффицентлари; Ликвидлик коэффицентлари – компаниянинг қарзлар бўйича ўз жорий мажбуриятларини бажариш қобилиятини ўлчайди. Ликвидликнинг ўлчовларидан бири – бу айланма (ишчи) капитал, яъни жорий активлар ва жорий мажбуриятлар ўртасидаги айирмадир. 6

жорий активлар (ш.№1 сатр. 390) 1) Жорий ликвидлик коэффиценти қ --------------------------------------------------------- жорий мажбуриятлар (ш.№1 сатр. 600) Жорий ликвидлик коэффиценти 2:1 нисбатда бўлса, етарли деб ҳисобланади. тез ликвидли активлар (ш.№1 сатр. 390- 140 –190 -200) 2) Тез ликвидлик коэффиценти қ --------------------------------------------------------------- жорий мажбуриятлар (ш.№1 сатр. 600) Тез ликвидлик коэффиценти жорий мажбуриятга нисбатан ортиқ бўлса, етарли деб ҳисобланади. пул маблағлари (ш.№1 сатр. 320) 3) Мутлоқ ликвидлик коэффиценти қ -------------------------------------------------------- жорий мажбуриятлар (ш.№1 сатр. 600) Ишчанлик фаоллиги коэффицентлари – активлар айланувчанлиги компания иш фаолиятининг самарадорлик даражасининг оддий ўлчовларидан биридир. Шу 7

билан бирга дебиторлик қарзлари ва ТМЗни бошқаришнинг самарадорлик даражасини ўлчаш учун коэффицентлар ишлаб чиқилган. Соф тушум (ш.№2 сатр. 010) 1) Дебиторлик қарзларининг қ ------------------------------------------------------------------ айланиш коэффиценти ўртача дебиторлик қарзлар (ш.№1 сатр. 210 устун 3 Қ устун 4) : 2 Бу коэффицент йил давомида неча марта дебиторлик қарзлари олинганлигини кўрсатади. Бир йилдаги кунлар сонини дебиторлик қарзларининг айланма коэффицентига бўлиб, карз узишнинг ўртача даврини ҳисоблашимиз мумкин: 365 кун : дебиторлик қарзларининг айланма коэффицентига Корхонада ТМЗ миқдори қанча бўлиши керак? Бу нарса жуда кўп омиллар бирикмасига боғлиқ, шу жумладан, корхонанинг фаолият кўрсатаётган соҳаси ва йил мавсуми ҳам. ТМЗ қолдиғининг етарлилигини ўлчашни усулларидан бири – ТМЗ айланувчанлигини аниқлаш учун, уни йил давомидаги сотиш билан солиштириш ҳисобланади. сотилган товарларнинг таннархи (ш.№2 сатр. 020) 2) Товар заҳираларини бошқариш қ ---------------------------------------- ТМЗнинг ўртача миқдори (ш.№1 сатр. 140 устун 3 Қ устун 4) : 2 ТМЗни таҳлил қилишнинг яна бир усули – маҳсулотнинг сотувгача ТМЗда бўлишнинг ўртача давомийлигини ҳисоблашдир: 365 кун : ТМЗни ўртача давомийлиги коэффицентига 8

Активларнинг айланувчанлиги коспания учун сотиш орқали молия маблағининг бошланғич манбаи бўлган мижозлар ва компанияни бошқаришда фойдаланиладиган ресурслар (активлар) ўртасидаги муносабатни характерлайди. Соф тушум (ш.№2 сатр. 010) 3) Активларнинг айланувчанлиги қ ------------------------------------------------------------ Жами активлар (ш.№1 сатр. 400) Бу коэффицент орқали жами активларнинг ҳар бир сўмига сотиш натижасида неча сўм ишлаб олганлиги аниқланади . Молиявий барқарорлик коэффицентлари – компания эгалари ва кредиторлар ўртасидаги таваккалчиликнинг қандай тақсимланганлигини кўрсатади. Маълумки, активлар ёки қарз ҳисобига ёки корхонанинг ўз маблағлари ҳисобига молиялаштирилган бўлиши мумкин. Мажбуриятлар суммаси (ш.№1 сатр. 770) 1) қ арздорликнинг хусусий қ ------------------------------------------------------------------- капиталга нисбати Хусусий капитал (ш.№1 сатр. 480) Мажбуриятлар суммаси (ш.№1 сатр. 770) Мажбуриятлар суммасининг қ -------------------------------------------------- активларга нисбати Жами активлар (ш.№1 сатр. 400) Фоиз ва солиқлар тўлагунга қадар бўлган соф 9

фойда (ш.№2 сатр. 270 Қ сатр 180 Қ сатр 250) 2) Фоизларни қоплаш қ ---------------------------------------------------------------- коэффиценти Фоиз кўринишдаги харажатлар (ш.№2 сатр. 180) Рентабеллик коэффицентлари – компания йилдан йилга ўз фаолиятини фойдалилик нуқтаи назаридан қандай ташкил қилганлигини кўрсатади Соф фойда (ш.№2 сатр. 270) 1) соф маржа ёки қ ---------------------------------------------------------------------- рентабеллик коэффиценти Соф тушум (ш.№2 сатр. 010) Соф фойда (ш.№2 сатр. 270) Активларнинг даромадлилиги қ ------------------------------------------------ ( ROA )Барча активлар (ш.№1 сатр. 400) Соф фойда (ш.№2 сатр. 270) 2) Капиталнинг даромадлилиги қ -------------------------------------------------- ( ROE ) Хусусий капитали (ш.№1 сатр. 480) Соф фойда (ш.№2 сатр. 270) 3) Бир акцияга тўғри келувчи фойда қ------------------------------------------------ Муомаладаги оддий акцияларнинг ўртача тортилган сони Пул о қ имлари т ўғ рисидаги ҳ исоботнинг тахлили Бухгалтернинг қўлида тайёр пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот мавжуд, бироқ уни ўқий олиш керак. Бошқа молиявий ҳисоботнинг таҳлили каби муҳим 10

боғлиқларни тушуниш имконини беради. Таҳлилчилар таҳлил жараёнида иккита соҳага эътиборларини қаратадилар – самарали пул маблағларининг генерацияси (cash-generating effeciency) ва эркин (бўш) пул маблағлари (free cash flow). Самарали пул маблағларининг яратилиши бу корхона томонидан жорий ва давом этаётган фаолияти асосида пул маблағларини яратилишидир. Самарали пул маблағларининг яратилишини таҳлил қилишда ёрдам берадиган учта коэффицент мавжуд: пул маблағлари оқимининг даромадлилиги, сотувга нисбатан пул маблағлари оқими коэффиценти ва активга нисбатан пул маблағлари оқими коэффиценти. Пул маблағлари оқимининг даромадлилиги (cash flow yeild) – бу операцион фаолиятдан соф пул маблағлари оқимининг соф фойдага нисбати бўйича топилади: Пул маблағлари операцион фаолиятдан соф пул маблағларининг оқимининг даромадлилиги қ --------------------------------------------------------------- соф фойда Пул маблағлари оқимининг даромадлилиги соф фойдага нисбатан операцион фаолиятдан пул маблағлари неча марта купрок жамғарилишини билдиради. Сотувга нисбатан пул маблағлари оқими коэффиценти (cash flow to sales) – бу операцион фаолиятдан соф пул маблағлари оқимининг соф сотувга нисбати бўйича топилади: Сотувга нисбатан пул операцион фаолиятдан соф пул маблағларининг маблағлари оқимининг қ ------------------------------------------------------------------ коэффиценти соф сотув Корхона сотувининг неча фоизи пул маблағларининг миқдорини ўзида жамғарилишини билдиради. 11

Активга нисбатан пул маблағларининг оқими коэффиценти (cash flow to assaets) – бу операцион фаолиятдан соф пул маблағлари оқимининг умумий ўртача йиллик активга нисбати бўйича топилади: Активга нисбатан пул операцион фаолиятдан соф пул маблағларининг маблағлари оқимининг қ ------------------------------------- -------- --------------------- коэффиценти умумий ўртача йиллик актив Активларнинг айланувчанлиги ( соф сотувнинг / умумий уртача йиллик активларга нисбати). Сотувга нисбатан пул маблағлари оқими коэффиценти ва активга нисбатан пул маблағлари оқими коэффицентлари фойда меъёри коэффиценти (соф фойда/соф сотув) ва активга нисбатан даромадлик коэффиценти (соф фойда/ўртача умумий активлар) билан аниқланади. Улар пул маблағлари оқимининг даромадлилик коэффицентига кўпайтирилганда ушбу коэффицентга тенг бўлади. Эркин (бўш) пул маблағлари (free cash flow) – пул маблағларининг яратилиши ёки корхона режалаштирилган белгиланган даражасида ўз операцион фаолиятини давом эттирса, барча мажбуриятларини бажаргандан кейин пул маблағларининг етишмовлигини билдиради. Бу мажбуриятлар жорий ёки давом этаётган фаолиятга тегишли, фоиз, фойда солиғи, дивидендлар ва соф капитал харажатларга. Эркин (бўш) пул маблағларининг миқдори мусбат бўлса, корхона томонидан мажбуриятлари бажарилган, ва унда қарзаларини камайтириш ва фоалиятини кенгайтириш учун пул маблағлари борлигини билдиради. Агар корхонада эркин пул маблағлари бўлмаса, корхона режалаштирилган белгиланган даражада ишлаши учун яқин келажакда корхона томонидан ўз инвестицияларининг бир қисмини сотишга, қарз олишга ёки қўшимча акцияларнинг эмиссиясини амалга оширишга мажбур бўлади. Агар салбий ҳолат бир неча йиллар давомида давом этаётган бўлса, корхона ўз пул 12

маблағлар манбаининг емирилишига (кўп миқдорда/марта инвестицияларнинг сотилиши ва акция ва облигацияларнинг чиқарилиши оқибатида) олиб келади. Эркин (бўш) пул маблағлари қ операцион фаолиятдан соф пул маблағларининг оқими – дивидендлар – асосий воситаларни сотиб олиш Қ асосий воситаларнинг сотилиши 13

Фойдаланилган адабиётлар 1. Шеремет А.Д., Негашев Е.В. «Методика финансового анализа деятельности коммерческих организациях» М.: ИНФРА-М, 2004г 2. Ковалев В.В. «Сборник задач по финансовому анализу» М.: Финансў и статистика, 2001г 3. Ефимова М.Р. «Финансово-экономические расчетў: пособие для менеджеров» М.: ИНФРА-М, 2004г 4. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности» М.: Дело и Сервис, 2004г 5. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности. Практикум» М.: Дело и Сервис, 2004г 6. Ермолович Л.Л. «Практикум по анализу хозяйственной деятельности предприятия». Мн.: Книжнўй Дом 2003 7. Мезенцева Т.М., Мезенцева Г.Н. Горобец В.Ю «Международнўе стандартў финансовой отчетности тестў с ответами» 2004 8. Акрамов Э.А. «Анализ финансового состояния предприятия», Ташкент –2000. 9. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 10. Ковалев А.И.,Привалов В.П., «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 11. www.ziyonet.uz 14

O'xshashlar

Молиявий ҳисоботларни молиявий коэффициентлар орқали таҳлил қилиш усуллари

Молиявий таҳлил

Корхона молиявий ҳолатини таҳлили

Молиявий тахлилнинг мазмуни ва мохияти

Меҳнат кўрсаткичларини таҳлил этиш методлари