Кимматли когозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солиниши - Iqtisodiyot - Referatlar

Кимматли когозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солиниши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

119 KB

Ko'chirib olish

К имматли к о г озлар бозорининг давлат томонидан тартибга солиниши Режа. 1. Кимматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солинишининг моҳияти. 2. Кимматли қоғозлар бозорини тартибга солувчи органлар. 3. Ўзбекистонда қимматли қоғозлар бозорига оид қонун ҳужжатларининг такомиллашуви.

1. Кимматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солинишининг моҳияти. Кимматли қоғозларнинг бир маромда ва хатарсиз муомалада бўлиши учун мазкур соҳага оид қонуний меъёрларни барпо этиш ҳамда уларни доимий равишда такомиллаштириб боришни, оддий фуқародан тортиб, то давлат органларигача қимматли қоғозлар бозорининг барча иштирокчилари томонидан қонунчиликка риоя этилишини назорат қилишни ўзида уйғунлаштирувчи тизим зарур. Тизим сармоядорларнинг қонуний ҳуқуқларини ҳимоя қилишга ва сақлашга йўналтирилиши лозим, чунки айнан улар қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг ичида энг заиф ҳамда кўп сонли унсур ҳисобланишади. Ушбу тизимда танглик ҳолатини соғломлаштиришга ёки фонд бозори иштирокчиларининг турли қатламлари ўртасидаги иқтисодий муносабатлар тизимида содир бўладиган номутаносибликларни, фонд бозори ва бозор иқтисодиётининг бошқа секторларининг ўзаро алоқалари соҳасидаги келишмовчиликларни қидириб топиш, қимматли қоғозлар бозорига тузатиб бўлмайдиган зарарлар келтиришга, мавжуд барқарорликни бузишга қодир бўлган омилларни ўрганишга йўналтирилган чора-тадбирлар қўлланишига алоҳида ўрин берилиши керак. Ривожланган мамлакатларнинг тажрибалари шундан далолат бермоқдаки, қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш нуқтаи назардан тартибга солишни давлат ва профессионал (яъни махсус ташкил этилган қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчиларининг ташкилотлари томонидан амалга ошириладиган) бўлакларга бўлиш энг мақсадга мувофиқ усул саналади. Бундай тақсимотга мувофиқ қимматли қоғозлар бозорини тартибга солишнинг бир неча асосий моделлари мавжуд. Биринчи модел қимматли қоғозлар бозорининг асосан давлат идоралари томонидан тартибга солинишини ва бундай тартибга солиш бўйича ваколатларнинг кичик қисмини ўзини-ўзи тартибга солувчи ташкилотларга берилишини назарда тутади (Франция).

Иккинчи модел, аксинча, фонд бозорини тартибга солиш бўйича мавқеларнинг энг катта ҳажмини ўзини-ўзи тартибга солувчи ташкилотларга берилишини назарда тутади, бунда давлат фақат асосий назорат қилиш ваколатларини сақлаб қолади (Буюк Британия). Кўпчилик ҳолларда эса биринчи ва иккинчи моделларнинг уйғунлашуви кўзга ташланади. Кимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш жараёнида давлат қуйидаги асосий вазифаларни бажаради: 1) қонун чиқариш вазифаси (қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш концепциясини, уни амалга ошириш дастурини ишлаб чиқиш, дастурни бошқариш) – фонд бозоридаги муносабатлар ривожланишининг мақсади ва асосий йўналишларини белгилаш, қимматли қоғозлар бозоридаги муносабатларнинг тамойилларига, бозор инфратузилмаларининг фаолият кўрсатишига, профессионал иштирокчилар ҳамда савдолар ташкилотчиларининг мақомига, сармоядорлар ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишга тааллуқли асосий (фундаментал) ҳуқуқий меъёрларни белгилаш; қимматли қоғозлар бозоридаги муносабатларнинг ривожланиш мониторингини амалга ошириш; 2) ресурслар (давлат ва хусусий ресурслар)ни қимматли қоғозлар бозорини ташкил этиш мақсадлари учун тўплаш; давлат энг йирик эмитент ва сармоядор ҳисобланади; у қимматли қоғозлар бозорининг воситаларидан макроиқтисодий сиёсатни амалга оширишда фойдаланади (очиқ бозордаги операциялар); 3) "ўйин қоидалари"ни белгилаш (эмитентларга, сармоядорларга, профессионалларга қўйиладиган талаблар, операция ва ҳисоб андозаларини тасдиқлаш); 4) бозорнинг молиявий барқарорлиги ва хавфсизлигини назорат қилиш (бозорга киришни қайд этиш ва назорат қилиш, қимматли қоғозларни рўйхатга олиш, инвестиция муассасаларининг молиявий аҳволини назорат қилиш, ҳуқуқий ва ахлоқий меъёрларга риоя этилишини назорат қилиш,

жазолар қўллаш); 5) фонд бозори иштирокчиларини мазкур бозорнинг аҳволидан хабардор қилиш, эмитентлар, сармоядорлар, инвестиция муассасалари, фонд биржалари ва шу кабилар томонидан ахборотнинг ошкор этилишини таъминлаш, йўқотишлардан суғурталаш (шу жумладан, инвестицияларни суғурталашнинг давлат ёки аралаш схемалари); 6) фонд бозорида сармоядорларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича чора-тадбирлар кўриш, шу жумладан, эмиссияларни рўйхатга олиш, чет эл қимматли қоғозларини миллий бозорларда муомалада бўлишига рухсат бериш, эмитентлар ва қимматли қоғозлар бозори профессионал иштирокчиларининг фаолиятини назорат қилиш, шунингдек, қимматли қоғозлар бозори тўғрисида қонун ҳужжатларини қабул қилиш. Кимматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солиниши ваколатли органлар томонидан қуйидаги йўллар билан амалга оширилади: - қимматли қоғозлар ва эмиссия проспектини рўйхатга олиш, эмитентлар томонидан уларда кўзда тутилган шартлар ҳамда мажбуриятларга риоя этилишини назорат қилиш; - эмитентлар ва бозор иштирокчилари томонидан қимматли қоғозлар ҳақидаги ахборотнинг ошкор этилишини таъминлаш; - мутахассисларни шаҳодатлашдан ўтказиш, инвестиция муассасаларига лицензиялар бериш ва улар фаолиятини назорат қилиш; - сармоядорлар ва қимматли қоғозлар бозорини бошқа иштирокчиларининг шикоятларини кўриб чиқиш ҳамда улар бўйича хулосалар чиқариш, бозор иштирокчилари томонидан бажарилиши лозим бўлган кўрсатмаларни бериш; - олди-сотдиларнинг биржа ва биржадан ташқари битимларига рухсат этилган қимматли қоғозлар бўйича тузиладиган битимларни, шунингдек, қимматли қоғозларни совға қилиш, мерос қолдириш, уларни устав фондига ўтказиш ҳамда мулкдорнинг ўзгаришига олиб келувчи бошқа ҳаракатларни

тартибга солиш. Масалан, битимни тузиш санаси ва қимматли қоғозлар нархини тўлаш ўртасидаги давр беш банк иш кунидан ортиқ бўлиши мумкин эмас. Агар у ушбу муддатдан ошиб кетса, битим ҳақиқий эмас, деб ҳисобланади, бу эса харидорнинг жавобгарлигини келтириб чиқаради. Ўзбекистонда қимматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солинишини амалга оширувчи органлар қуйидагилар ҳисобланади: Давлат мулки қўмитаси, қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш маркази, Молия вазирлиги, Марказий банк. қимматли қоғозлар билан амалга ошириладиган операцияларни солиққа тортиш билан боғлиқ меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқишда Давлат солиқ қўмитаси ҳам иштирок этади. Адлия вазирлигининг роли ҳам алоҳида, у мазкур соҳага оид ишлаб чиқилган ва кўриб чиқиш учун тақдим этилган у ёки бу меъёрий ҳужжатларнинг амалдаги қонунчиликка мос келишини экспертизадан ўтказади. Кимматли қоғозлар бозорини давлат томонидан тартибга солишнинг энг муҳим усулларидан бири – бу қимматли қоғозларни муомалага чиқаришда уларнинг рўйхатдан ўтказилиши ҳисобланади. қимматли қоғозлар ҳаракатининг ушбу босқичида тартибга солувчи орган қимматли қоғозлар эмиссияси аниқ инвестицион лойиҳа остида амалга оширилаётганлигига, сармоядорларнинг маблағлари самарали, олдиндан ишлаб чиқилган бизнес- режага мувофиқ сарфланишига ва кейин фойда келтиришига ишонч ҳосил қилиши керак. Айнан эмиссияни рўйхатга олиш чоғида тартибга солувчи орган товламачиликнинг олдини олиш мақсадида эмитентнинг фаолиятини олдиндан назорат қилади. Фонд бозорининг давлат томонидан назорат қилиниши жараёнида лицензиялаш муҳим рол ўйнайди. Лицензия – бу муайян фаолият турини амалга ошириш учун (хусусан, қимматли қоғозлар бозорида) рухсатномадир. Лицензиялар республикада фонд бозорини тартибга солиш учун масъул бўлган орган томонидан берилади. Бунда инвестиция муассасаси ёки фонд биржаси томонидан қонун ҳужжатлари бузилганда ушбу орган ўзи берган

лицензияни чақириб олиш ёки унинг ҳаракатини вақтинчалик тўхтатиб қўйиш ҳақида қарор қабул қилиши мумкин. Кимматли қоғозлар бозорида давлатнинг иштироки қимматли қоғозлар бўйича битимларни тартибга солиш орқали ҳам намоён бўлади. Масалан, қимматли қоғозлар бозоридаги нарх-наво, мулкдор, даромадлилик даражасининг ўзгариши, шунингдек, улар бўйича ўзаро ҳисоб-китоблар билан боглиқ ҳар бир операция қонунчилик томонидан белгиланган тартибда рўйхатга олиниши зарур. қимматли қоғозлар билан тузиладиган битимлар улар амалга оширилаётган вақтда рўйхатга олиниши ва савдолар ўтказилаётган жойда харид қилиш ёки сотиш учун тузиладиган шартномалар бўйича ҳисоботлар кўринишида расмийлаштирилиши лозим. Фонд биржаларида бирор бир эмитент қимматли қоғозларининг нархи кескин тушиб кетса, давлат нозири сармоядорлар томонидан катта талофатларга йўл қўйилишини олдини олиш мақсадида савдоларни вазият аниқлангунга қадар тўхтатиб туриши мумкин. 2. Кимматли қоғозлар бозорини тартибга солувчи органлар. Фонд бозорини тартибга солиш жараёнида мазкур мамлакатда фонд бозорини тартибга солиш ваколатига эга бўлган ва қимматли қоғозлар бозорининг фаолиятини мувофиқлаштириш ҳамда назорат қилиш бўйича жавобгарликни ўз бўйнига олган орган ёки органларнинг зиммасига юклатилган. Турли мамлакатларда бундай органнинг вазифасини турли ташкилотлар амалга оширади. қимматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солинишига бўлган ёндашувларнинг ўзига хос хусусиятларига қараб мамлакатларни бир неча катта гуруҳларга ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳга кирувчи мамлакатларда фонд бозорини тартибга солувчи давлат органи сифатида бевосита қонун чиқарувчи хокимиятга ёки давлатнинг олий мансабдор шахсларига бўйсунадиган нисбатан мустақил органлар иштирок этади. Бунга мисол тариқасида АқШнинг қимматли

қоғозлар ва фонд биржалари бўйича комиссиясини келтириш мумкин. У бевосита мамлакат Президентига бўйсунади. Австралияда фонд бозоридаги фаолиятни тартибга солиш билан Миллий компаниялар ва қимматли қоғозлар бўйича комиссия шуғулланади. Польшада бу вазифа қимматли қоғозлар бўйича комиссиянинг зиммасига юклатилган бўлиб, унинг иши Польша Вазирлар Кенгашининг Раиси томонидан назорат қилинади. Венгрияда фонд бозорини тартибга солиш қимматли қоғозларнинг Давлат Назорати – давлат маъмурий идорасининг ваколатига киради. Назорат раҳбари Венгрия Вазирлар Кенгаши томонидан тайинланади. Иккинчи гуруҳ – бу мамлакатларда давлат томонидан тартибга солиш вазифасини молия (хазина) вазирликлари бажаради. Уларнинг таркибида қимматли қоғозлар бозоридаги ҳуқуқ тартиби ва уни бошқариш учун масъул бўлган махсус бўлинмалар ажратилган. Баъзан бошқа вазирликлар ёки ҳукумат қошида барпо этилган органларга ушбу вазифа топширилади (намунавий мисол тариқасида Японияни келтириш мумкин). Учинчи гуруҳ – мазкур мамлакатларда фонд бозорини тартибга солиш билан давлат даражасида марказий банклар шуғулланади. Масалан, Швецияда қимматли қоғозлар бозорини назорат қилиш вазифаларини Банк назорати амалга оширади. Унга қимматли қоғозлар бозорининг исталган иштирокчисининг фаолиятини назорат қилиш, шунингдек, текширув ўтказиш ва жазолар қўллаш ҳуқуқи берилган. Тўртинча гуруҳ – ушбу мамлакатларда фонд бозорини назорат қилиш ва уни тартибга солиш бўйича бошқа вазифалар маҳаллий ҳокимият идоралари зиммасига юклатилган. Бу идоралар, одатда, ўз таркибида бундай вазифаларни амалга оширувчи махсус бўлинмаларни шакллантиради (АқШ 1934 йилгача, Канада, қисман Германия). Бешинчи гуруҳга кирувчи мамлакатларда қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш билан бир варакайига мазкур бозорнинг ўзига хос соҳаларига ихтисослашган бир неча турли хил органлар шуғулланишади. Бундай

амалиёт қимматли қоғозлар бозорида тижорат банклари фаол иштирок этувчи мамлакатларда кенг тарқалган. Уларнинг сони унчалик кўп эмас. Ўзбекистонда 90 - йилларнинг бошида қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш масалалари билан Молия вазирлиги қошидаги махсус бошқарма шуғулланди. 1995 йилнинг сентябр ойида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1995 йил 7 сентябрдаги Фармонига мувофиқ давлат бошқаруви турли органлари (Молия вазирлиги, Марказий банк, Адлия вазирлиги, Давлат мулки қўмитаси), фонд биржаси, инвестиция муассасаларининг вакилларидан таркиб топган 17 кишидан иборат қимматли қоғозлар ва фонд биржалари бўйича Давлат комиссияси ташкил этилди. Комиссия республиканинг ҳар бир вилоятида ўз бўлинмасига эга бўлди. Комиссия фонд бозорини тартибга солиш соҳасидаги қонун лойиҳаларини ишлаб чиқиш, қимматли қоғозлар нашрларини рўйхатга олиш, эмитентлар фаолиятини назорат қилиш, қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчидарига лицензиялар бериш ва улар фаолиятини назорат қилиш ишларини амалга оширди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1996 йил 26 мартдаги Фармонига мувофиқ юқорида қайд этилган комиссиянинг негизида Ўзбекистон Республикаси Давлат мулки қўмитаси қошидаги қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш маркази (кейинги ўринларда Марказ) тузилди. У вилоятларда Давлат мулки қўмитасининг ҳудудий бўлинмалари таркибида ўзининг ҳудудий бўлимларига эга. Марказ фаолиятининг асосий вазифалари ва йўналишлари қуйидагилардан иборат: - қимматли қоғозлар бозорини шакллантириш, ривожлантириш, назорат қилиш ва тартибга солиш соҳасида давлат сиёсатини амалга ошириш; - республикада рўихатга олинган қимматли қоғозлар нашрлари ва фонд бозори иштирокчиларининг ягона реестрини юритиш, қимматли қоғозлар бозорининг тузилмаси, унинг ривожланиши ҳақидаги маълумотлар базасини барпо этиш, қимматли қоғозлар муомаласини тартибга солиш, ҳисобга олиш ва ҳисоботларни ташкил қилиш;

- қимматли қоғозлар тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг барча давлат органлари ва субъектлар томонидан бажарилишини таъминлаш ҳамда уни назорат қилиш; - республика ва хорижий эмитентлар қимматли қоғозларини чиқариш ҳамда уларнинг миллий ва халқаро бозорларда самарали муомалада бўлиши учун зарур шарт-шароитларни таъминловчи меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш; - қимматли қоғозлар билан операцияларни амалга оширувчи сармоядорлар юридик ҳамда жисмоний шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини химоя қилиш; - сармоядорлар ва жамоатчиликни қимматли қоғозлар бозорининг аҳволи ҳамда унинг иштирокчилари тўғрисида кенг хабардор қилиш; - қимматли қоғозлар бозорининг самарали инфратузилмасини ташкил қилишда иштирок этиш; - вазирликлар, идоралар, махаллий бошқарув идоралари, қимматли қоғозлар бозорининг профессионал ва нопрофессионал иштирокчилари фаолиятларини мувофиқлаштириш Марказга Бош директор етакчилик қилади. У уз лавозимига кўра Ўзбекистон Республикаси Давлат мулки қўмитаси Раисининг ўринбосари ҳисобланади. Бош директорнинг икки ўринбосари ҳукумат томонидан тайинланади. Марказ вилоятларда ўз бўлимларига эга бўлиб, бу бўлимлар ҳам Давлат мулки қўмитасининг ҳудудий бўлинмаларига бўйсунади. Бўлимларнинг раҳбарлари Марказ Бош директорининг розилиги билан Давлат мулки қўмитасининг ҳудудий бўлинмалари томонидан тайинланади. Давлат мулки қўмитаси хузуридаги қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш маркази ходимларининг умумий сони 180 кишини, шу жумладан, Марказ аппарати ходимларининг сони 45 нафарни ташкил қилади. Кимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш маркази қимматли қоғозлар нашрларини, эмитентлар, шу жумладан,

Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги хорижий эмитентлар қимматли қоғозларининг эмиссия проспектларини рўйхатга олади. У Ўзбекистонда рўйхатга олинган қимматли қоғозлар нашрларининг ягсна давлат реестрини юритади, эмитентларнинг фаолиятини назорат қилади, ахборот тизимини яратиш, қиммматли қоғозлар билан ишлашни автоматлаштириш ва компьютерлаштириш чора-тадбирларини амалга оширади, эмитентлар томонидан ахборотнинг тўлиқ ошкор этилишини назорат қилади, акциядорлик жамиятларини бошқаришга доир сармоядорларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоялаш чора-тадбирларини амалга оширади. Марказ бошқа давлат органлари билан биргаликда қимматли қоғозлар инфратузилмасини барпо этишда иштирок этади, инвестиция муассасаларининг фаолиятини лицензиялайди, қимматли қоғозлар бозори профессионал иштирокчиларига нисбатан малака талабларини белгилайди, уларни шаҳодатлашдан ўтказади ва гувоҳнома беради. Марказ томонидан қимматли қоғозлар эгаларининг реестри, ҳисобга олиш рўйхатининг юритилиши ва уларга риоя этилишига нисбатан қўйиладиган талаблар белгиланади, Молия вазирлигининг розилиги билан Марказий депозитарий кўрсатадиган хизматларнинг тарифи белгиланади, Марказий банк билан биргаликда тижорат банкларининг қимматли қоғозлар бозоридаги фаолияти назорат қилинади. Марказ қимматли қоғозларнинг бир маромда муомалада бўлишини таъминлашда бозорни барча субъектларининг саъй-ҳаракатларини бирлаштиришга даъват этилган орган бўлиб, у фонд бозори иштирокчиларининг фаолиятини мувофиқлаштиради, мазкур бозорда профессионал фаолиятнинг амалга оширилишига қўйиладиган ягона талабларни, қимматли қоғозлар билан операцияларни бажариш қоидаларини, қимматли қоғозлар билан операциялар ўтказиш ҳисоби ва ҳисоботларининг андозаларини ишлаб чиқади, қимматли қоғозлар бозори профессионал иштирокчилари бирлашмалари (уюшмалари)нинг фаолиятини мувофиқлаштиради ҳамда қонуний ва меъёрий ҳужжатларнинг ижро

этилиши, қимматли қоғозларни чиқариш, уларга рухсат бериш, уларнинг муомаласи ва сақланишини бирхиллаштириш, ҳисоб ва ҳисоботлар, қимматли қоғозлар билан операциялар ўтказиш, ушбу бозор иштирокчилари фаолиятини назорат қилишни таъминлашга йўналтиради. Кимматли қоғозлар бозорига оид қонунчиликни бузувчи шахсларга нисбатан Марказ қатор жазо чораларини қўллаши мумкин. Масалан, эмитент эмиссия проспектини тасдиқлатмасдан туриб, очиқ обунага таклиф этиш бўйича реклама кампаниясини ўтказган ҳолларда Марказ бундай компанияни тўхтатиб қўйиши мумкин. Биржа аъзоси томонидан қонун ҳужжатлари бузилган ҳолларда Марказ фонд биржасидан мазкур аъзони сафдан чиқаришни ёки фаолиятдан четлатишни талаб қилиши мумкин. Шунингдек, Марказ қимматли қоғозлар олди-сотдиси, уларни ишончли бошқаришга топшириш ва сақлаш бўйича битимларни вақтинча тўхтатиб қўйган ҳолда қимматли қоғозлар бозори иштирокчилари томонидан кўриб чиқилиши ҳамда бажарилиши лозим бўлган фармойишлар чиқариш ҳуқуқига эга. қонунчиликни бузган шахсларга нисбатан қимматли қоғозлар эмиссияси ва муомаласини, фонд биржаларидаги битимларни, клиринг ва Ҳисоб- китоблар бўйича операцияларни тўхтатиб қўйиш ёки чегаралаб қўйиш, фуқароларни қимматли қоғозлар билан профессионал фаолият юритиш ҳуқуқини берувчи шаҳодатномалардан махрум этиш, аниқланган қоидабузарликлар бўйича материалларни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга топшириш чоралари ҳам қўлланилиши мумкин. Бундан ташқари, фонд бозори иштирокчиларига таъсир кўрсатиш воситалари ичида иқтисодий жазо чоралари (Ўзбекистон ҳукумати томонидан белгиланган энг кам иш хақининг 70 дан 800 гача баробари миқдорида), шунингдек, акциядорлик жамиятларини бекор қилишга тааллуқли маълумотларнинг ваколатли давлат органларига топшириш муҳим рол ўйнайди. 4. Ўзбекистон қимматли қоғозлар бозорига оид қонун ҳужжатларининг такомиллашуви

Давлат қимматли қоғозлари бозори ва акциядорлик ишининг ривожланиши унда илгари чиқарилган мажбуриятларнинг олди-сотдиси амалга оширилиши лозим бўлган қимматли қоғозларни иккиламчи бозорининг вужудга келишини назарда тутди. Бундай уюшган бозорнинг вазифалари банкларга юклатилди. Хусусан, улар воситачилик асосларида корхона ва ташкилотларга акцияларни тарқатиш ҳамда сақлаш, дивидендларни тўлаш бўйича хизматлар кўрсатиши лозим эди. Манфаатдор мижозларга уларга хизмат кўрсатувчи банклар бўлимларида қимматли қоғозларни харид қилиш ёки сотишни ҳоҳловчи корхоналар ҳақида зарур ахборотни олиш тавсия этилди. Бироқ ўша вақтдаги банклар бўлимларининг нисбатан кам ривожланган компьютерлашган тизими, уларнинг манфаатсизлиги (банклар тарқатилган акциялар қийматининг бор йўғи ўндан икки фоизини олишарди), шунингдек, ходимлар ўзларининг асосий вазифаларини бажариш билан нихоятда банд бўлган шароитда банклардан иқтисодий манфаатдор ҳамкорларни келтириб чиқаришнинг иложи бўлмади. Вазият иқтисодчилар олдига акциялар ва бошқа қимматли қоғозларнинг уюшган тарзда иккиламчи сотилиши, улар ҳаракатини ҳисобга олиш, уларнинг котировкаси, ресурсларнинг тармоқлар ўртасида қайта тақсимланиши бўйича вазифаларни ўз зиммасига оладиган ихтисослашган қимматли қоғозлар бозорини ташкил этиш зарурати ҳақидаги масалани қўйди. Макур бозор қимматли қоғозларни харид қилиш ёки сотишни хохловчи корхоналар, ташкилотлар, акциядорлик жамиятлари, фуқаролар тўғрисидаги ахборотни жамловчи муассаса бўлиши лозим эди. Бироқ собиқ Иттифоқнинг республикалари учун бундай бозорни мустақиллик шароитида ташкил этишига тўрғи келди.

А д а б и ё т л а р : 1. «Кимматли ќоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1993 йил 2 сентябр 2. «Биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 2001 йил 29 август 3. Каримов И.А. «Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз». – Т. «Ўзбекистон», 2000. 4. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда». – Т. «Ўзбекистон», 1999. 5. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Иқтисодиётнинг давлат томонидан тартибга солиниши

Меҳмондўстлик сохасининг давлат томонидан тартибга солиниши

Молия бозори ва кимматли когозлар бозорининг назарий асослари

Хосилавий кимматли когозлар

Кимматли когозлар бозори