Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirish - Iqtisodiyot - Referatlar

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.7646484375 KB

Ko'chirib olish

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirish Reja: 1. Biznes reja, uning ahamiyati, mohiyati va mazmuni 2. Yangi tashkil etilgan korxonani boshqarish 3. K ICHIK korxonalar faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish

1. Biznes reja, uning ahamiyati, mohiyati va mazmuni Texnik-iqtisodiy asoslash. Ishlab chiqarish faoliyati bilan bog'liq korxonani tashkil etishda korxonaning texnik-iqtisodiy asoslanishini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. Texnik-iqtisodiy asoslashga quyidagilarni kiritishlozim: 1. Ishlab chiqarishga mo'ljallangan tovarlarga talabni tahlil qilish. 2. Ishlab chiqarish ко ' rsatkichlari: a) talab qilinuvchi konstruktorlik, texnologik va boshqa hujjatlarning mavjudligi; b) ishlab chiqarish dasturi; v) dasturni bajarish zarur mashina, asbob-uskuna va jihozlarning mavjudligi; g) ishlab chiqarish quwatlari mavjudligi yoki ularning loyihasi; d) asosiy ishlab chiqarish fondlarining mavjudligi; e) ayrim turdagi mahsulot yoki xizmatlarning samarador ligi; yo)amortizatsiya to'lovlarining miqdori. 3.Moliyaviyko'rsatkichlar: a) mahsulot sotish yoki xizmat ko'rsatishdan olinishi mo'ljallangan daromad; b) moddiy va unga tenglashtirilgan boshqa sarf-xarajatlar; v)budjetga o'tkaziladigan to'lovlar; g)sof daromad; d)ishhaqijamgarmasi; g) tashkil etilayotgan boshqa jamg armalar miqdori. 4.Ijtimoiyko'rsatkichlar: ^ishchilarningtaxminiysoni; b)kutilayotganishhaqi miqdori; v) bir ishchiga to'g'ri kelayotgan sotish miqdori; g) nogironlar va pensionerlar mehnatidan foydalanish imkoniyati. Biznes-rejaning mazmuni. Korxona faoliyatini muvaffaqiyatli olib borishda biznes-reja muhim rol o'ynaydi. Biznes-rejaning tuzilishi va mazmuni qat ’iyan chegaralanmagan. Fikrimizcha, yetti bo'limdan iborat biznes-reja engmaqbuldir

(1.1-rasm). Ushbu biznes-rejani batafsil ко 'rib chiqamiz: Birinchi bo'lim. Biznes-rejada «Tadbirkorlik faoliyatining maqsadi va vazifalari» markaziy o'rinni egallaydi. Tadbirkorlik biznesining asosiy maqsadi foyda olishdir. Rejalashtirilayotgan bitimni amalga oshirish oldidan katta mablag' sarflash va shu mablag' qancha foyda keltirishini hisoblab chiqish lozim. Bunda va umuman, biznes-reja tuzishda vaqt omilini doimo hisobga olish kerak. Boshqacha qilib aytganda, keladigan foyda vaqtga qarab qanday taqsimlanadi va inflyatsiyaga nisbatan uning samaradorligi qanday boMishligini hisoblab chiqish lozim. Biznes-loyi hani amalga oshirishdan avval shuni e ’tiborga olish kerakki, olinadigan foyda omonat bankka qo'yilgan shu miqdordagi mablag keltiradigan foizdan ko'p bo'lishini ta’minlashi lozim. Tadbirkorlik faoliyatining biznes rejasi " ' Biznes-rejaning umumiy xulosasi, asosiy parametr va ko'rsatkichlari Harakat dasturi va tashkiliy chora-tadbirlari Tadbirkorning iste'molchiga taqdim qilayotgan mahsulot, tovar va xizmatlarning tasnifi Bitimning resurslar ta'minoti Bozor konyunkturasi , talab va sotuv hajmi t a h l i l i Bitimning samaradorligi 1.1-rasm. Tadbirkorlik faoliyatining biznes-rejasi

Biznes-reja tuzuvchilarning diqqat markazida, markaziy, ustuvor masaladan tashqari, boshqa maqsad va vazifalar ham turishi kerak. Masalan, ijtimoiy maqsadlar, tadbirkorlik maqomini ko'tarish, maxsus maqsad va vazifalar, homiylik tadbirlari va boshqalar. Ikkinchi bo'lim. «Biznes-rejaning umumiy xulosasi, asosiy parametr va ko'rsatkichlari» umumlashtiruvchi xususiyatga ega bo'lib, biznes-reja asosiy g oya va mazmunining qisqacha korinishidir. U rejani ishlab chiqish jarayonida yaratilib, aniqlanadi va biznes-rejani tuzgandan keyin yakunlanadi. Umumlashtiruvchi bo'limda quyidagilar taqdim etiladi: bosh maqsadning loyihasi (bitim); ishlab chiqariladigan mahsulot, tuzilayotgan reja yakunining qisqacha tavsifi va ularning o'zaro farqi; qo'yilgan maqsadlarga erishish yo'l va usullari; loyihani amalga oshirish muddatlari; uni amalga oshirish bilan bog'liq sarf- xarajatlar; kutilayotgan samara va natija;olinganfoydaniqo'llashsohasi. Umumlashgan natija ko'rsatkichlari: umumiy yakunlovchi ko'rsatkichlar (ishlab chiqarish hajmlari, mahsulotning sotilishi, xizmatlarning ko'rsatilishi; sotishdan tushgan mablag ; shaxsiy va zayom sifatida olingan vositalar (samaradorlik); maxsus ko'rsatkichlar (sotilayotgan tovar va ko'rsatilayotgan xizmatlar sifati, ularning o'ziga xos xususiyati, iste ’molchilarnint talabi va didini qoniqtirishi; qilingan xarajatlarning qoplanishi; tavakkalning past darajaliligi; rejalashtirilayotgan natijani olish kafolati). Uchinchi bo'lim. «Tadbirkorning iste’molchiga taqdim qilayotgan mahsulot, tovar va xizmatlarning tavsifi» deb nomlanib, unda quyidagilar taqdim etiladi: tadbirkor ishlab chiqargan mahsulot ko'rsatkichlari yoki uning tavsifi: ta’rifi, modeli, sur’ati va boshqalar; ishbilarmon ishlab chiqargan tovar iste’molchilari va u qoniqtirmo qchi bo'lgan iste’mollar (xaridorning tovarni sotib olishga qodirligi haqida bashorat; tovar sotib oluvchi hudud, aholi guruhi, tashkilotlar haqida ma’lumot; tovarlarni ma’lum vaqt doirasida iste’mol qilishi haqida ma’lumot, tovarga nisbatan talabga ta’sir etuvchi omillar); ishlab chiqarilgan tovarning sotish narxini bashorat qilish. To'rtinchi bo'lim. «Bozor kon’yunkturasi, talab va sotuv hajmining tahlili»

bo'limida talabni o'rganish va narxlarni bashorat qilbhning davomi bo'lib, bu bo'limda ishlab chiqarishning hajmi va tovarning sotilishi vaqt mobaynida belgilab beriladi. Biznes-rejani tayyorlash jarayonida bozorning tadqiqoti, tahlili va baholanishi bir tomondan, oldindan taxmin qilishga asoslansa, ikkinchi tomondan, bo'lajak xaridor yoki savdo tashkiloti bilan bo'lgan dastlabki bitimgatayanadi. Loyihalaming o'lchami va muddatiga qarab, turli xil sharoitlar yuzaga keladi. Kichik va qisqa muddatli loyihalar amalga oshirilganda mahsulot iste ’molchilari doirasini aniqlash mumkin. Bu esa, o'z navbatida, sotuv hajmi haqida xulosa chiqarish imkonini beradi. Bozorga tahliliy baho berish bilan birga, biznes-reja bozorni marketing va boshqa faoliyat turiari bilan jadallashtirish yo'llarini ham belgilab berishilozim. Ushbu bo'limni ishlab chiqishda boshqa ishbilarmonlar mavjudligi, raqobatchilar, ularning imkoniyati va qobiliyati, shuningdek narx siyosatini bilish lozim. Bundan tashqari, biznes-rejaga raqobatni hisobga olgan holda tovarning sotilish hajmi kiritiladi. Beshinchi bo'lim. «Harakat dasturi va tashkiliy chora-tadbirlar» bo4ib, bu bo'limning mazmuni aksariyat hollarda tadbirkorlik turiga (ishlab chiqarish, tijorat, moliya) bog liq. Ishbilarmonlik harakat dasturi quyidagilarni o'z ichiga oladi: a) marketing harakatlari (reklama, sotish bozorini aniqlash, iste’molchilar bilan aloqa bog'lash, ularning talabini hisobga olish); b) mahsulotni ishlab chiqarish; v)tovarlarni sotib olish, saqlash, tashish, sotish (asosan, tijorat tadbirkorligiga oid); g) tovarni sotish jarayoni va sotgandan keyin xaridorga xizmat ко 'rsatish. Tashkiliy tadbirlar dasturiy harakatlarning uzviy qismi bo'lib, biznes-reja bajarilishining boshqaruv uslubi; loyiha boshqaruvining tashkiliy tuzilmalarini; ijro etuvchi harakatlarni muvofiqlashtirish uslubini qamrab oladi. Mehnat haqining maxsus shaklini omatish, rag batlantirish, kadrlarni tanlab olish, ularni tayyorlash, hisob, nazorat ishlari tashkiliy tadbirlargakiradi. Oltinchi bo'lim. «Bitimning resursli ta’minoti». Bu bo'limda tadbirkorlik loyihasini amalga oshirish uchun zarur resurslar turi va hajmi, resurslarni olish

manbai va uslubi haqida ma’lumotlar beriladi. Resursli ta ’minot quyidagilarni qamrab oladi: moddiy resurslar (materiallar, yarim tayyor mahsulotlar, xomashyo, energiya, inshootlar, asbob-uskunalar va boshqalar); mehnat resurslari; moliyaviy resurslar Coriy pul mablag'lari, kapital qo'yilmalar, kreditlar, qimmatbah о qog ozlar); axborot resurslari (statistik, ilmiy- texnik axborot). Yettinchi bo'lim. «Bitimning samaradorligi». Bu bo'lim biznes- rejaning yakunlovchi qismi bo' lib, unda tadbirkorlik faoliyati samaradorligining umumiy tafsiloti beriladi. Samaradorlikning umumiy ko'rsatkichlari orasida foyda va rentabellik ko'rsatkichlari ustuvor mavqega ega. Bundan tashqari, ijtimoiy va ilmiy- texnikaviy samaradorlik (yangi ilmiy natijalarni qo'lga kiritish) ham hisobga olinadi. Ushbu bo'limda ishbilarmonlik faoliyatining uzoq muddatli faoliyatini tahlil qilishmaqsadgamuvofiqdir. Loyihalarni asoslash jahon amaliyotida mablag laming qo'yilishi haqidagi qarorni tayyorlashda bir necha umumiy ko'rsatkichlar qo'llaniladi.Ularquyidagilardaniborat: -sofjoriyqiymat; -rentabellik; - samaradorlikning ichki koeffitsiyenti; - kapital qo ' yilmalaming qaytarilish davri ; - pulningmaksimalsarf - xarajati ; - zararsizlikme ’ yorlari . Sof joriy qiymat ba ’zida iqtisodiy integral samara deb ham ataladi. Loyihani amalga oshirish vaqtida mahsulot sotishdan olingan umumiy daromaddan shu vaqt davrida ketgan barcha sarf-xarajatlar ayirmasiga sof joriy qiymat deyiladi. Rentabellik foydaning kapital qo'yilmalar yoki aksioner kapitaliga nisbati shaklida aniqlanadi. Tadbirkor lik loyihasini amalga oshirishda rentabellik har bir yilga hisoblab chiqiladi. Bu yerda soliqlar hisobga olinadi. Integral samaradorlikni nolga tenglashtiruvchi rentabellikning dastlabki sath mazmuni samaradorlikning ichki koeffitsiyenti hisoblanadi. Agar samaradorlikning ichki koeffitsiyenti dastlabki sath mazmunidan past bo'lmasajoyihasamarali

hisoblanadi. Kapital qoyilmalarning qaytarilish davri. Bu ко rsatkich kapital qo'yilmalarning o'z-o'zini qoplash muddati sifatida amalda keng qo'Haniladi. Bu davrda funksional-ma’muriy zararlar hisobdan chiqarilgandan keyin asosiy kapital qo'yilmalar qoplanadi. Pulning maksimal sarf-xarajati. Bu sof joriy qiymatning eng katta salbiy moliyalashtirish o'lchamlarini aks ettiradi va sarf-xarajatlarni qoplash manbalari bilan bog lanishi lozim. Zararsizlik me ’yorlari. Bu ishlab chiqarilayotgan mahsulot partiyalarining minimal o'lchovi, «nol daromad» olinadi, ya’ni sotuvdan kelgan daromad ishlab chiqanshdagi xarajatga teng bo'ladi. o'arb mamlakatlari banklaridan kredit olishda biznes-rejaning boshqacha tuzilmasi qo'llaniladi. Bu holatda biznes-reja quyidagi boMimlarnio'zichigaoladi: Kirish va umumiy ma ’lumot. Bu bo limda yuridik shakl ko'rsatiladi, korxona faoliyati tarixi va muhim tadbirlaming qisqacha ta’rifi beriladi. 1. Korxona faoliyatini baholash. Bu yerda korxonaning ba ’zi muhim xususiyatiari ko'rsatiladi, ya’ni uning bozorda egallagan o'rni, mavqei, sotuvtizimivaboshqalar. 2. Mahsulotni va sotish bozorini ta ’riflash. 3. Tadqiqotlar va ishlanmalar. Bu bo'limda tadqiqotlar, dastur va tashabbuslarning asosiy yo'nalishlari aks ettiriladi. 4. Korxonaning ishlab chiqarish quwati. Korxonaning ishlab chiqarish holati, ishlab chiqarish quvvatlarining holati ta ’riflanadi. 5.Xodimlarvamehnatmunosabatlari. 6 . Tashkil etish va boshqarish. Umumiy-tashkiliy ko'rsatkich lardan tashqari, oliy lavozimli shaxslar va rahbar xodimlarining qisqacha biografikma ’lumotlariberiladi. 7. Yuridik ma ’lumotlar. Ishlab chiqarish faoliyati bilan bog'liq o'tmishdagi hamda hozirgi sud va arbitraj ishlari qisqacha ta’riflanadi. 8. Moliyaviy ma ’lumotlar. Keyingi 5 yil ichidagi moliyaviy hisobotlar

ко 'rib chiqiladi. 5 y i l l i k istiqbolli moliyaviy ahvol ta’riflanadi. 9. Likvidlik. Qarzlar, aylanma mablaglar holatining tahlili, kompaniyaning soliqlari, qarzlari ko'rsatiladi. 10. Shartnomalar. Korxona ishtirok etgan barcha shartnoma va bitimlarta ’rifiberiladi. 11. Buxgalteriyaning boshqa hisob-kitoblari. Ro'yxatga olinmagan mulk (kvartira, mehmonxona, shifoxona, profilaktori ya va boshqalar)ning qisqacha bayoni beriladi. Bundan ham qisqacha biznes-rejaning chizmasi G.Berl tomonidan taqdim etilgan. U quyidagi bo'limlardan iborat: Kerakli pul mablag4 kiritilgan arizaning maqsadi, zayomni qoplash uslublarivauningta ’minoti. Shaxsiy vositalar. Bu yerda ish asoschisi, uning hamkorlari, oila a ’zolarining qo'shgan shaxsiy hissasi ko'rsatiladi. Biznesning ta ’rifi. Firmaning miqdoriy ko'rsatkichlari, tashkiliy- huquqiy shakli, joyi, manzili va ishlovchilar sonini ko'rsatish lozim. Ishlab chiqarilmo qchi yoki bajarilmo qchi bo'lgan tovar va xizmatlar, korxonaning qisqacha tarixi, istiqboli, marketing hududi, iste’molchi va ta’minotchilarni ko'rsatish lozim. Boshqaruv. Har bir mulk egalari va korxonaning boshqa boshqaruvchilarining ma ’lumoti, tajribasi haqidagi ma’lumotni o'z ichiga oladi. Korxonaning moliyaviy istiqboli va ko'rsatkichlari. Agar korxona yangi tashkil etilgan bo'lsa, unda korxona egasining shaxsiy kapitalini ko'rsatish, rejali balans tuzish, istiqbolini baholash keltirilishi lozim. Shu bilan birga kutilmagan sarf- xarajatlar uchun muayyan mablag larni ajratib qo'yish kerak. Agar korxona jamoasi harakatda bo'lsa, unda oxirgi ikki- uch yil ichidagi daromad va zararlar haqida balansli hisobot va bugungi holati haqidagi ma ’lumotni taqdim etish lozim. Ko'rsatilgan beshta bo'lim uchun 11 yordamchi shakl tuziladi. 1-shakl. Qarz olish uchun berilgan arizaning maqsadi va uning asoslanishi. 2-shakl. Shaxsiy moliyaviy deklaratsiya. 3-shakl. Korxonaning batafsil ta ’rifi.

4-shakl.Bozorningtahlili. 5-shakl. Raqobatchilar. 6 -shakl. Korxonaning joy lashtirilishi. 7-shakl. Korxonaning xodimlari. 8 -shakl. Boshqaruv. 9-shakl. Tashkil etilayotgan yoki kengaytirilayotgan korxona uchun moliyaviy ma ’lumot. 10-shakl. Harakatdagi korxonani sotib olish uchun moliyaviy ma ’lumot. 11-shakl. Rahbar uchun qisqacha xulosa. Qator xorij mualliflari biznes-rejaning rasmiylashtirilishi shakliga e ’tibomi qaratmoqdalar. Qog'oz, papka, yozuv, varaqlarning sifati, ya’ni tashqi ko'rinishi hujjatni o'qiyotganda ma’lum taassurot qoldirishi mumkin. Xatosiz, toza yozilgan hujjat ishonch va hurmat uyg'otadi. G.Berl AQSH turli shtatlarining to'qqiz rayonlari tadbirkor boshqaruvchilarining tresti hisoblanmish ishbilarmonlar forumi ma ’qullagan namunali biznes-rejaning ta’rifini keltiradi. Bu quyidagilardan iborat: hajmi 40 betgacha. Spiral mahkamlagich bilan mahkamlangan. Muqovada kompaniyaning nomi yozilgan. Titul varag ida esa kompaniyaning nomi va manzili yozilgan. Reja ikki betda yozilgan kompaniyaning bugungi operatsiya va rejalari haqidagi qisqacha axborotdan boshlanadi. Bo'linmalarning nomlari ilova qilingan. Matnda yetakchi xodim va investorlar haqida batafsil ma’lumotlar berilgan. Buxgalteriya hisoboti bo'yicha maslahatchilar va maslahatchi - yuristlarningtaqrizlarikeltiriladi. Biznes-rejani ishlab chiqishda undagi bo'limlar ta ’rifi qisqa, tushunarli bo'lishiga alohida e’tibor berish lozim. Chunki bular biznes- rejaga qiziquvchi shaxs yoki bank xodimining undagi materiallarni o'qish- o'qimasligini belgilab beradi. Xulosa qisqa bo'lib, biznes-rejaning barcha bo'limlarini qamrab olishi lozim. Xulosada quyidagi ma’lumotlar mavjud bo'lishitavsiyaetiladi: - korxonaning nomi, uning yuridik manzili; -aloqaqilish uchun shaxs, uning telefoni; -biznesturi;

-kerakliqarz; - qarzning maqsadi; - mavjud aktivlar; - mahsulot va bozor (mahsulotning qisqacha ta ’rifi, uning real sotish imkoniyatlari); - boshqaruv (asosiy mulk egasi va uning yordamchila ri ta ’rifi); - moliyaviyrejalar; - sotish va daromad hajmining o'sish imkoniyatlari ko'rsatiladi . 2. Yangi tashkil etilgan korxonani boshqarish Korxona (firma)ning rivojlanish bosqichlari. Faoliyatining dastlabki bosqichlarida ishbilarmon qator muammolarga duch keladi. Shulardan bin o'z xo'jalik yuritish maqomiga ega bo'lishidir. Shu bilan birga ishbilarmon bozor holati, talab va taklifni «"rganishi lozim. Bundan tashqari, oldida qanday to'siq va chegaralar uchrashi, qanday imtiyozlar olishi mumkinligini bilishi zarur. Shu tariqa investitsiya kiritishning umumiyshartlaribelgilanadi. Bunday ma ’lumotlar ochiq va ular matbuotda, statistik axborotlarda, qonunchilik hujjatlarida mavjuddir. Mutasaddi shaxslardan ham bunday ma’lumotlarniolishmumkin. Ishbilarmon xo'jalik yuritish yo'nalishini aniqlab olgach, o'z korxonasining ixtisoslanishini belgilaydi. Buning uchun bo'lajak iste ’molchilarning imkoniyatini aniqlash, raqobatchilar haqida barcha ma’lumotlarga ega bo'lishi lozim. Faoliyat shakli, ya ’ni individual yoki jamoa ishbilarmonligidan birini tanlash muhim ahamiyat kasb etadi. Individual shakl tanlaganda ishbilarmon ixtiyoriy ravishda tavakkalga qo'l uradi. Ish muvaffaqiyatsiz tugaganda mulkdor korxona majburiyati uchun o'zi javob beradi va o'z mulkihisobidanzararniqoplaydi. Jamoa shakli tanlanganda ishbilarmon mas ’uliyatni korxonaning boshqa ishtirokchilari bilan bo'lishadi. Ushbu shakl qo'llanganda tavakkal kamayadi, bundan tashqari, qo'shimcha resurslarni jalb etish mumkin bo4adi. Keyingi bosqichda ishlab chiqarish bazasi shakllanadi. Ishbilarmon ishlab chiqarish va omborxona, asbob-uskunalarni ijaraga olishi, xomashyo va materially

yarim tayyor mahsulotlar, ehtiyot qismlarini sotib olishi, ishchi kuchini jalb etishi kerak. Korxona asbob-uskunalarni ishlab chiqaruvchilar, xomashyo va materially ta ’minotchilari, vositachi firmalar bilan munosabat o'rnatadi. Kerakli ishchilarni mehnat birjalari, e’lonlaryordamidajalb etishi mumkin. Moliyaviy vositalarni jalb qilish muhim bosqichlardan hisoblanadi. Faoliyatining dastlabki paytlarida ishbilarmonning ishni boshlashi uchun moddiy mablaglari yetarlicha bo'lmaydi. Pul mablaglari kamchiligini aksiyalarni chiqarish, ya ’ni korxona kapitali va daromadiga huquqni qisman boshqalarga berish, tijorat banklaridan qarzlar olish yo'li bilan bartaraf etishi mumkin. Bunda korxona aksiya yoki qarz majburiyatlarini sotib oluvchi yuridik va jismoniy shaxslar, tijorat banklari bilan o'zaro aloqa qila boshlaydi.J3ank kreditlari qisqa muddatli, o'rta muddatli va uzoq muddatli bo'lishi mumkin. Bozor munosabatlariga o'tish jarayonida banklar tomonidan qisqa muddatli kredit berish shakli keng qo'llanilmo qda. Banklarning korxonalarga kredit berishi turli sug urta operatsiyalari bilan bog liqdir. Inshoot, moddiy zahiralar va korxonaga qarashli boshqa mulklar sug urta qilinishi mumkin. Bu hollarda korxonalar sug urta kompaniyalar bilan munosabat o'rnatadi. Aksiya, obligatsiya va boshqa qimmatbah о qog ozlarni sotib olish yoki ularni sotishda korxonalar jamg arma bozori, ya’ni qimmatbah о qog ozlar bozoriga murojaat etadi. Korxona aloqa qilayotgan tashkilotlar soni juda ko'p bo'ladi. Ular ichida turli xil fond birjalari, kredit-moliya institutlari, inversion jamg armalar, individual investorlar yetakchi o'rinniegallaydilar. Korxonaning boshqaruv organini tashkil etish. Yangi tashkil etilgan korxonaning asosiy muammolaridan biri faoliyatli organizmni bunyod etishdir. Uning doirasida ishchilar o'z faoliyat maqsadlari va unga erishish yo'llarini aniq anglashlari lozim. Agar yangi tashkil etilgan korxona yaxshi ishlaydigan va yaxshi boshqariladigan ishlab chiqarishga aylanmasa, u tanazzulga duch kelib, jalb etilgan katta kapital ham, mahsulotning yuqori sifati ham, hatto unga talab ham yordam bermaydi.

Nyu-York universiteti Biznes maktabining professori Piter Drukerning fikricha, yangi korxonadagi boshqaruv quyidagilarni talab qiladi: -bozorda diqqatni biror narsaga qaratishi; -naqd pullarni rejalashtirish va tartiblashtirish bilan bogliq jarayonlar rivojini oldindan ko'ra bilishni; -oliy boshqaruv bo'g'inini unga zaruriyatdan oldin tuzishni. Agar mahsulot muayyan maqsadlar uchun foydalanishga mo'ljallab chiqarilgan bo'lsa, u bozorda o'z o'rnini topadi. Shu bilan birga, kiritilayotgan yangiliklar yangi turdagi bozorlarni shakllantiradi. Masalan, ko'p yil mobaynida barcha ishlarda nusxa ko'chirish qo'llanilmas edi. «Kseroks» firmasi nusxa ko'chirish apparatini ixtiro qilib, bozorga chiqargandan keyin nafaqat AQSH, balki dunyoning boshqa mamlakatlarida ham ushbu yangilik juda keng tarqalib ketdi. Shuni ta ’kidlash kerakki, «bozorni o'rganish» atamasi dinamik jarayon tushunchasi bilan bog liqdir. P.Druker «Yunivem» kompaniyasi bilan bog liq bir misolni keltiradi. Taxminan 1950-yillarda bozorni ilmiy tahlil qilish asosida 2000- yilga kelib, kompyuterlar soni 1 mingga etadi, degan faraz qilingan. Lekin 1984- yilning o'zidayoq 1 milliondan ortiq kompyuter sotilgan edi. O'sha davrda o'tkazilgan tadqiqotlarda kompyuterlar faqat jiddiy ilmiy ish olib borish uchun qo'llaniladi, degan fikr ustuvor edi. Shu voqea «Kseroks» kompaniyasi bilan ham sodir bo'ldi. Chunki o'tkazilgan tadqiqotlarda poligrafiya korxonalari nusxalash avtomatlariga muhtoj emas, degan filer asosiy o'rin egallagan edi. Lekin hech kirn bu asboblar idora, maktab, universitet, kollejlarga ham kerak bo'ladi, deb o'ylamagan. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, yangi korxona tashkil etilganda uning mahsuloti yoki xizmati rejalashtirilmagan bozorlarda yangi iste ’molchilarini topadi. Faqat an’anaviy qotib qolgan ishbilarmonlik dunyoqarashni o'zgartirish kerak, xolos. Agar ma’lum maqsad uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotga yangi iste’molchilar tomonidan qiziqish bildirilsa, kompaniya shu qiziqishga jiddiy e’tibor berib, tahlil qilib chiqishi lozim. Agar bozordan uzilish yangi korxonalar uchun dastlabki vaqtda «kasallik»

bo'lsa, moliyaviy omil, ya’ni noto'g ri moliyaviy siyosat olib borish bunday korxonalar taraqqiyotining keyingi bosqichlarida jiddiy xavf tugdiradi. Muammo shundan iboratki, ishbilarmonlar yangi korxonalarni tashkil etganda, birinchi navbatda, katta daromad olishga intiladi. Lekin dastlabki vaqtda, asosiy e’tiborni ishlab chiqarish, rivojlanish, faoliyat, pul oqimini tartiblashtirish uchun moliyalashtirish manbaini topish lozim. Yangi korxona qo'shimcha kapital bilan ta’minlangandagina rivojlanishi mumkin, ya’ni ishbilarmonlik moliya boshqaruvisizbo'lmaydi. Korxonaning rivojlanishi va muvaffaqiyatida oliy boshqaruv tizimi yoki maxsus boshqaruv guruhi tuzish muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu guruh ishni o'z korxonasining ishlab chiqarish xo'jalik faoliyatini tahlil qilishdan boshlashi lozim. Ular korxona muvaffaqiyatini ifodalovchi yo'nalishlarni aniqlab, maqsad va vazifalari ni belgilashi zarur. Korxona rahbari o'z xodimlari bilan hamkorlik qilib, talabni bo'shashtirmasdan, ularga ishonch bildirib, faoliyat yuritishi lozim. Rahbar doimo yetakchi bo lishi kerak. O'z kuch va qobiliyatini samarali ishlatish sohalarini aniqlash yangi korxonaning boshqaruv omillaridan biridir. Yangi korxona rivojlanib, taraqqiy etishi bilan birga tadbirkorlarning vazifalari ham o'zgarib boradi. Ko'p ishbilarmonlar sodir bo'layotgan o'zgarishlarni doimo anglay ololmay, yangi sharoitda nima qilishini bilmay qoladilar. Mana shu sharoitda tadbirkor o'ziga: «Mening qobiliyatim va qiziqishim nimalarga moyil?», «Qaysi ishda men o'zimni ko'rsata olaman?», «Korxonaning qaysi bir ish yo'nalishida men foyda keltiraman? » kabi savollar berib, tegishli qaror qabul qilishi muhim ahamiyatga ega. Masalan, «Polaroid» fotokamerasining ixtirochisi Edvin Lend o'z kompaniyasiga 13 yil rahbarlik qilgan. Uning rahbarligida kompaniya nihoyatda tez rivojlanib ketgan. Sharoitni tahlil qilgach, E. Lend ma’lum vaqtdan keyin o'zi kompaniyaga rahbarlik qilolmasligi, bu ishni professional mutaxassislar boshqarishi kerakligini tushundi, o'zi esa ilmiy izlanishlar bilan shug'ullana boshladi, ya’ni ko'proq samara keltiradigan sohada faoliyat yuritishga o'tib ketdi. E. Lend o'ziga laboratoriya qurib, kompaniyada olib boriladigan fundamental tadqiqotlarni boshqardi, firmaning tezkor boshqaruvini maxsus tayyorlangan mutaxassislarga

topshirdi. Bu kabi misollar ishbilarmonlik sohasida talaygina. Franchayzingning mohiyati va ustuvorligi. Oxirgi yillari imtiyozli tadbirkorlikda franchayzing keng qo'llanila boshladi. Ishbilarmonlikning ushbu shaklida franchayzer (odatda, yirik bosh kompaniya) kichik firma yoki biznesmenni belgilangan ma ’lum hududda tovar, reklama xizmati, biznes texnologiyalari bilan ta’minlashni o'z zimmasiga oladi. Buning evaziga firma (franchayzi) kompaniyaga (franchayzerga) menejment va marketing sohasida xizmat ko'rsatish va shu kompaniyaga o'zining ma ’lum kapitalini qo'yish majburiyatini oladi. Odatda, franchayzing faqat kompaniya franchayzer bilan ish olib borish majburiyatini olib, biznesda uning ko'rsatmalariga bo'ysunishga harakat qiladi. Franchayzi korxonasi franchayzer tomonidan tashkil qilingan tizimning bir qismi sifatida faoliyat yuritadi. Hozirgi vaqtda AQSHda yarim milliondan ortiq korxona imtiyozli ishbilarmon faoliyati bilan shug ullanadi. Ularning ulushi mustaqil korxonalarga nisbatan oshib bormoqda. Franchayzingni yoymoq uchun yirik firma egalari vaqt-vaqti bilan ko'rgazma o'tkazishadi. Bundan maqsad kishilarni imtiyozli ishbilarmonlik bilan shug ullanishga jalb etishdan iborat. Ishbilarmonlikning bu tun yoqilg'i quyish shoxobchalari (32%), yengil va yuk mashinalari bilan savdo-sotiq qilish (6%), restoran va ovqatlanishda tez xizmat ko'rsatish (7%) biznesida keng quloch yoygan. Franchayzingning asosiy ustuvorligi bitim tuzgan korxonalarning aniq ixtisoslashishidir. Yirik firmaning ко 'm ак berishi franchayzingni tijorat tavakkalini kamaytiradi. Bosh firma o qitish ishlari olib boradi va franchayzi-korxona ish faoliyatini doimo nazorat qilib turadi. Shu bilan birga tizim ba ’zi kamchiliklardan xoli emas. Uning eng asosiy kamchiligi qisman mustaqillikni yo'qotishdir. Franchayzi korxonasi bosh firma bilan yuridik bitim orqali bog'langan bo'lib, uning qonun-qoidalari talabiga bo'ysunadi, franchayzer kompaniyasining ko'rsatmalarida bayon etilgan biznesni olib borish uslublariga rioya qiladi. Bu esa, o'z navbatida, tashabbuskorlikni yo'qotishga olib

keladi. 3. K ICHIK korxonalar faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona va tashkilotlar faoliyat yuritishlarini mablag' bilan ta ’minlash iqtisodiy muammolardan biri bo4ib, katta tavakkalchilikni talab etadi. Sarflangan mablag larni qaytarish, qoplash muddati qanchalik uzoq bo'lsa, bu xavf darajasi ham shunchalik oshib boradi. Chunki, bu muddat ichida bozor kon’yunkturasi ham, narx-navolar ham, ish haqi to'lovlari ham sezilarli oshib boradi. Shuning uchun, iqtisodiyot barqaror bo'lmagan sharoitlarda (ayniqsa, bu holat nafaqat ayrim tovar bozori, balki butun mamlakatga xos bo'lsa) xarajatlari tezroq qoplanadigan samarali loyihalarga mablag' sarflash maqsadgamuvofiqdir. Bunday yondashuv fan-texnika taraqqiyotining sur ’ati eng yuqori bo'lgan va yangi texnologiya yoki mahsulotlarning kirib kelishi oldingi investitsiyalarni tezda qadrsizlantirib yuborishi mumkin bo'lgan tarmoqlar uchun juda muhimdir. Bundan tashqari, pulni oluvchi yetarli obro'ga ega bo'lmasa va mablag' egasi uzoq muddatga unga pulni ishonishni xohlamasa ham mablag ning o'zini qoplash muddatiga qarab ish ko'riladi. Misol tariqasida, «Jahongir» kichik korxonasining mablag' bilan ta’minlanish va uni o'zlashtirish tartibini ко 'rib chiqamiz. Korxona ixtiyorida o'zlashtirish uchun 120 ming so'mlik xomashyo resurslari va tayyor mahsulotlar mavjud. Mazkur resurslardan foydalanish natijasida korxona 35 ming so'm daromad olishni ko'zda tutmoqda. Shu asnoda korxona rivojlanish fondidan ajratilgan pullar va bankdan olingan kreditlarni 4 yildan kechiktirmasdan qaytarishi rejalashtirilgan. Xo'sh, ushbu loyiha talabni qondira oladimi? Buning uchun quyidagi hisob-kitoblarni amalga oshiramiz. Korxona xarajatlarini qoplash muddati quyidagi formula orqali hisoblanadi: Mazkur hisob-kitobdan ko'rinadiki, hisoblab chiqilgan xarajatlarning qoplanish muddati belgilangan muddatdan ancha kam (8 oyga). Demak, investitsiya ajratishning ushbu varianti qulaydir.

Ammo amalda pul daromadlari har yili har xil bo'ladi. Odatda, ular ish boshida kamroq bo'lib, keyinchalik o'sib borishi mumkin (agar loyiha biror-bir aniq maqsadni ko'zlagan bo'lsa va ishlab chiqaradigan mahsulot xaridorgir bo'lsa). Bunday holatda xarajatlarni qoplash muddati ancha boshqachaboMadi. Faraz qilaylik, investitsiya miqdori misolimizdagi kabi bo'lib, yillar bo'yicha ko'zda tutiladigan tushumlar quyidagicha bo'lsin: birinchiyilda25mingso'm; ikkinchiyilda35mingso'm; uchinchiyilda48mingso'm; to'rtinchiyilda54mingso'm. Bulardan ko'rinadiki, 3 yilda daromadlar hajmi 108 ming so'mni tashkil etadi. Demak, investitsiyaning to'liq qoplanishi uchun to'rtinchi yili davomida atigi 12 ming so'm talab etiladi. Bu summani to'rtinchi yilda ko'zda tutilgan daromadlar summasi (54 ming so'm) ga teng bo'lib, shu yil uchun xarajatlarning qoplanish muddati 0,22 yilga ega bo'lamiz. Shunday qilib, xarajatlarni qoplash muddati 3,22 yilni (3,0 + 0,22) tashkil etadi. Investitsiyalarni tahlil qilishning bunday usuli oddiyligi va aniqligi bilan ajralib turadi. Uning qulayligi yana shundaki, agar investitsiya yo'l qo'yiladigan muddatda qoplanishi nuqtai nazaridan baholanganda, u investitsiya ning qaltisligi haqida ham aniq tasawurga ega bo'lishga yordam beradi. Shu boisdan, bunday hisob-kitob investitsiyani baholashning eng mukammal usullariga foydali qo'shimcha bo'la oladi. Chunki ular, ko'pincha, kutilishi mumkin bo'lgan iqtisodiy inqiroz xavfini unchalikyaqqolifodalayolmaydi. Bu usulning ham o'ziga yarasha kamchilik va nuqsonlari bor, albatta. Birinchidan, u pulning vaqt davomida qiymat o'zgarishini hisobga olmaydi. Ikkinchidan, yuqorida keltirilgan formulada investitsiya to'liq qoplangandan keyin tushadigan daromadlar ham ko'rsatilmagan. Zero, yangi fondlar undan keyin ham ishlatiladi. Shu sababli, ushbu kamchiliklarni hech bo'lmaganda qisman bartaraf etish uchun, xarajatlarni qoplash muddatini so'mning bugungi va kechagi qiymati o'rtasidagi farqni hisobga olgan holda qo'llash maqsadga muvofiqdir.

Pullar yoki sarflangan mablag laming bugungi va kechagi qiymatlari o'rtasidagi farqni hisobga olish uchun investitsiyalarning qoplanishi hisob- kitob qilinayotganda kelgusidagi daromadlar diskontlash koeffitsiyentlariga ko'paytiriladi. Diskont koeffitsiyentlari quyidagi formula orqalihisoblanadi: Kd = 1 / 1 + K*T (2) bu yerda, Kd diskont koeffitsiyenti yoki pul qiymatining o'zgarish sur ’ati (odatda, bank kreditlari bo'yicha o'rtacha foiz darajasida qo'llaniladi); К-foizstavkasi,%; T - investitsiya ajratilgandan boshlab o'tgan vaqt, yil; Masalan, bank stavkasi 10 %ga teng bo'lsa, uchinchi yil uchun diskontlash koeffitsenti: К =1/1 +0,1*3 = 0,769 nitashkiletadi. Bundan foydalanib, yuqorida ko'rib chiqqan misolimiz uchun investitsiyaning qoplanish muddatini aniqlaymiz. Buning uchun (1) formuladan foydalanib, investitsiyaning qoplanish davrida pul qiymatining farqinianiqlabolamiz. Shunday qilib, bank stavkasi 10 % bo'lgan holda, jami uch yilda diskontlangan daromadlar hajmi 88816 so'm (22728+29166+36922) ni tashkil etadi. Demak, firma bo'yicha investitsiyaning toMiq summasini qoplash uchun firmaga 31184 (120000- 88816) so'm etishmayapti. Endi, to'rtinchi yilda investitsiya umumiy hajmining etishmayotgan qismini yanada aniqroq qilib hisoblab chiqishimiz mumkin. Demak, to'rtinchi yilda diskontlangan daromadlar: Diskontlanish koeffitsenti: Diskontlanish daromadlari: 1-yilda 1/1+0,1*1=0,9091; 25000 x so'mni 0,9091=22728 2-yilda 1/1+0,1*2 = 0,8333; 35000 x so'mni 0,8333=29166 3-yilda 1/1+0,1*3 = 0,7692; 48000 x so'inni

0,7692=36922 1 / (1+0,1*4) = 0,7142; 54000x0,7142 = 38567 so'mni tashkil etadi. Endi firma uchun investitsiyaning yetishmayotgan summasini (31184 so'm) hisoblab chiqilgan to'rtinchi yildagi investitsiya summasi (38567 so'm) ga bo'lib 0,81 ga ega bo'lamiz. Shunday qilib, firma investitsiyalarining qoplanish muddati 4 yilni emas, balki 3,81 yilni tashkil etar ekan. Vaholanki, firma investitsiya xarajatlarining ma ’lum vaqt o'tishi bilan qiymati (tannarxi) ning o'zgarib borishini hisobga olmay amalga oshirgan oldingi hisob-kitoblarimizdagi muddat 3,22 ni tashkil etgan edi. Ammo belgilangan davrlardagi muddatlar ichida barcha omillarni hisobga olib, yanada aniqroq hisoblab chiqqan investitsiyalarning qoplanish ko'rsatkichi ishlab chiqilayotgan loyiha uchun ajratilgan mablag laming 4 yil muddatga zo'rga etishini ko’rsatdi. Agar bank kreditlarining foizlari ham inflyatsiya darajasini hisobga olib borsa, unda ushbu loyihani qabul qilish maqsadga muvofiq emasdir. Shuning uchun investitsiyalashtirilayotgan loyihalarni ishlab chiqish davomida ko'zda tutilayotgan (iqtisodiy) omillardan tashqari, ko'zda tutilmagan (tabiiy, ijtimoiy, siyosiy) omillarni e ’tiboiga olgan holda bir necha variantlarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Bunday holatlarda mavjud barcha investitsiyalash variantlarini investitsiyalarning foydalilik darajalarini aniqlash orqali o'rganib chiqish tavsiya etiladi. Foydalilik ko'rsatkichi sifatida foydalilik koeffitsiyenti deb ataluvchi kattalikdan foydalanish mumkin. U quyidagi formula yordamida hisoblanadi: F ,..... Ко 'zda tutilgan daromadlar summasi koeffitsenti = Ko’zda tut il ma g an xarajatlar Kozda tutilgan daromadlar summasi bu investitsiyalashtirilayotgan mazkur loyihani amalga oshirish evaziga kelgusida olinadigan foyda hajmidir. Lekin u kelgusida kutilayotgan absolyut miqdorlarda emas, balki yuqorida ta ’kidlangani dek, diskontlash koeffitsiyentlari bilan to'g'rilangan holda yuzaga keladi. Boshqacha qilib aytganda, formulaning suratida so'mning bugungi qiymatida ifodalangan

daromadlarsummasiaksetadi. Ko'rib chiqilayotgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun sarflanadigan barcha xarajatlar hajmi ham xuddi shunday hisoblanadi. Bu hisob- kitoblar bir necha yildagi investitsiya loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan. Agar investitsiyalashtirish qisqa muddatlarga (3 oy, 6 oy yoki 1 yilga) mo'ljallangan bo'lsa, bunday holda xarajatlar va daromadlarni diskontlashninghojatiyo'q. Foydalilik koeffitsiyentiga asoslanib, agar koeffitsiyent 1,00 dan yuqori yoki unga teng bo'lgan taqdirdagina investitsiyalashtirilayotgan loyihalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq. Ammo bu hisob-kitob ham yetarli emas. Chunki, mablag' bilan ta ’minlash taqchilligi yuqori sharoitlarda foydalilik koeffitsiyentlari yuqoriroq bo'lgan loyihalarni qo'llash afzaldir. Buni quyidagi misolda ко rib chiqaylik. Deylik, ikkita inversion loyiha taqdimetilganbo'lsin. Birinchi loyiha bo'yicha xarajatlar hajmi 200 ming so'mni tashkil etib va bu jami 1 mln. so'm miqdorda diskontlangan daromad keltirishi ko'zda tutilgan. Bunda sof daromad 800 ming so'mni tashkil etadi. Ikkinchi loyiha bo'yicha esa jami xarajatlar hajmi 50 ming so'mni talab etgan holda, diskontlangan daromadlar hajmi esa 450 ming so'mni tashkil etadi. Bunda sof daromad 400 ming so'mga tengdir, ya ’ni birinchi loyihadan2martakamdir. Sizdagi mavjud mablag esa 200 ming so'mni tashkil etib, birinchi loyihani investitsiyalashtirish imkoniyatiga egasiz. Xo'sh, bu maqsadga muvofiqmi? Albatta, yo'q. Chunki, birinchi loyiha uchun foydalilik koeffitsiyenti 5 ga (1 mln. so'm: 200 ming so'm), ikkinchi loyiha uchun esa 9 ga (450 ming so'm: 50 ming so'm) teng ekanligini hisoblab chiqish unchalik qiyin emas. Demak, agar 200 ming so'm mablag ingizni foydalilik koeffitsiyenti 9 ga yaqin bo'lgan bir nechta kichik loyihalarga sarf qilsangiz, natijada siz 1,6 mln. so'mga yaqin sof daromadga ega bo'lasiz. Bu esa birinchi loyiha daromadiga nisbatan 2 martaga ko'pdir. Biroq hayotda foydalilik koeffitsiyentlari bir xil bo'lgan bir nechta loyihalar bir vaqtning o'zida kamdan-kam xollardagina uchraydi. Bu koeffitsiyentlar ko'pincha bir-biridan keskin farq qiladi. Shuning uchun qaysi loyihani tanlash masalasi hal qilinayotganda, avvalo, ularning foydalilik koeffitsiyentlari kattaliklari bo'yicha,

ya ’ni ushbu koeffitsiyentlar miqdorining kamayib borish tartibini ko'rsatuvchi sxema tuzib, kuzatib borish maqsadga muvofiqdir. Buni xarajat va daromadlar miqdoriga ko'ra quyidagi jadval tarzida ham ifodalash mumkin (3.1-jadval). 3.1-jadval «Jahongir» kichik korxonasining investitsiyalashtirilgan loyihalar boyicha foydali ik koeffitsiyentlarining hisob-kitobi Ushbu jadvalga ko'ra, agar kichik korxona 2,5 mln. so'mlik loyihalarni investitsiyalashtirish imkoniyatiga ega bo'lsa, bu mablag larni А, В, V va G loyihalar uchun sarflash maqsadga muvofiq bo'lib, juda katta daromad keltirish imkoniyati bo'lsada, D loyihadan voz kechish zarurdir. Agar foydalilik koeffitsiyentiga e ’tibor bermasdan, faqat ko'zda tutilgan daromadlarning maksimal miqdorlariga ko'ra ish yuritilganda D, В va V variantlar tanlangan bo'lardi. Bunda jami xarajatlar 2,4 mln. so'mni tashkil etgan holda, korxona daromadi 2,955 mln. so'mni tashkil etardi. Agar foydalilik koetfitsiyennni hisobga olib tuzilgan investitsiya loyihasini amalga oshirganda, olinadigan daromad hajmi 3,305 mln. so'mni tashkil etishi mumkin edi. Yuqorida ta ’kidlanganlardan tashqari, amalda bo'lishi mumkin bo'lgan kompleks loyihalarni e’tiborga olish ham lozim. Bu ham investitsiya mablag larini ajratishning variantlaridan biri bo'lib, bunda ma’lum bir loyiha bir vaqtda boshqa bir loyiha bilan parallel amalga oshirilishi mumkin. Masalan, yangi цех qurilishi butun zavodga xizmat qiladigan energetika yoki tozalash inshootlari rekonstrukuiyasi uchun ma’lum darajada mablag qo'yishni talab etadi. Bunday holda ikkala investitsiya mablag ini sarflash loyihasining ham foydalilik koeffitsiyentini hisoblab chiqish lozim. Bunda ushbu koeffitsiyentlaming individual darajalariga e ’tiborni qaratish shart emas. Misol uchun, firmada 600 ming so'm mablag' sarflab, 840 ming so'm daromad keltiriladigan loyiha bor. Bunda foydalilik koeffitsiyenti 1,4 (840/600) ni tashkil etadi. Lekin, shu bilan birga, firma umumzavod xo'jaligini takomillashtirishga yana 100 ming so'm sarflashi zarur. Bu esa daromadlilikni faqat 60 ming so'm miqdoridagina o'sishiga olib keladi yoki boshqacha qilib aytganda, bu loyiha bo'yicha foydalilik koeffitsiyenti 1

dan kichik bo'lib, 0,6 (60/100) ni tashkil etadi. Biroq agar o'zaro bog liq bo'lgan ushbu loyihalar bo'yicha investitsiyalar miqdori va kutilayotgan daromadlarni qo'shsak, bunda birinchi holatda 700 ming so'm (600+100), ikkinchi halatda esa 900 ming so'm (840+60) kelib chiqishini ko'ramiz. Shunday qilib, umumiy (integral) foydalilik koeffitsiyenti 1,29 (900/700) ni tashkil etadi, ya ’ni 1 dan ancha yuqori. Bu esa bizga ikkala loyihani bir vaqtda amalga oshirish uchun qancha mablag sarflashmumkinliginiko'rsatadi. Qisqa xulosalar Yangi biznes korxonalarini tashkil qilish bir necha bosqichdan iborat. Ular ta ’sis etilgan joyidagi mahalliy hokimiyat organlari tomonidan davlat ro'yxatidan o'tadi. Davlat ro'yxatidan o'tkazilgan korxonaga: hokimiyatning korxonani davlat ro'yxatidan o'tkazilganligi to'g'risidagi qarorlaridan ko'chirma, hokimiyat ro'yxatidan o'tkazilgan va tasdiqlangan korxona Nizomi hamda korxonaning ro'yxatdan o'tkazilganligi to'g'risidagi davlat orderi topshiriladi. Korxona faoliyatini olib borishda biznes-reja muhim rol o'ynaydi. Biznes rejaning tuzilishi va mazmuni qat ’iyan chegaralanmagan. Fikrimizcha, yetti bo'limdan iborat biznes reja eng maqbul biznes rejadir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini tahlil qilishda foydalilik koeffitsenti usulidan foydalanish oddiyligi va qulayligi bilan ajralib turadigan usul bo'lib, u yetarlicha asosli qarorlar qabul qilishga yordamberadi.

O'xshashlar

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini boshqarish

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, rejalashtirish va tahlil etish

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini boshqarish psixologiyasi

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini axborot bilan ta’minlash

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va boshqarish