Jismoniy shaxslar daromadlarining shakli va ularni soliqqa tortishning asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.466796875 KB

Ko'chirib olish

Jismoniy shaxslar daromadlarining shakli va ularni soliqqa tortishning asoslari Reja; 1.Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining mohiyati, soliq to'Iovchilar 2.Chet ellik jismoniy shaxslarnmg daromadlariga soliq solishning xususiyatlari.

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining mohiyati, soliq to'Iovchilar, soli,, obyekti va bazasi. Ma’lumki, soliq qonun- chiligida soliqqa tortish maqsadida soliq to‘lovchilar ikkiga bo‘lingan, ya’ni yuridik va jismoniy shaxslarga. Jismoniy shaxslarga - 0‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet davlatlar fuqarolari va fuqaroiigi bo‘lmagan shaxslar kiradi. Soliq solish maqsadida jismoniy shaxslar rezidentlar va norezidentlarga bo‘linadi. Soliq kodeksining 19-moddasiga muvofiq 0‘zbekiston Respublika sida doimiy yashab turgan yoki joriy soliq davrida yakunlanayotgan har qanday ketma- ketlikdagi o‘n ikki oylik davr ichida jami bir yuz sakson uch kun va undan ortiq muddat O'zbekiston Respublikasida turgan jismoniy shaxs 0‘zbekiston Respublikasining rezidenti deb qaraladi. Chet davlat fuqarosi yoki fuqaroiigi bo'lmagan shaxsning quyidagilar sifatida turgan davri uning 0‘zbekiston Respublikasi hududida haqiqatda turgan vaqtiga kiritilmaydi: • diplomatik yoki konsullik maqomiga ega bo'lgan shaxs sifatida; • O'zbekiston Respubhkasining xalqaro shartnomasiga ko‘ra tuzilgan xalqaro tashkilotning xodimi sifatida; • diplomats yoki konsullik maqomiga ega bo‘lgan shaxslaming oila a’zosi sifatida, bunday jismoniy shaxs tadbirkorlik faoliyatini amalgaoshirmagantaqdirda; • faqat bir chet davlatdan boshqa chet davlatga 0‘zbekiston Respublikasi hududi orqali o‘tish (tranzit o‘tish) uchun; • agar bu jismoniy shaxs 0‘zbekiston Respublikasida faqat turist sifatida, davolanish yoki dam olish maqsadlari bilan turgan bo'lsa. Jismoniy shaxslar to'layotgan soliqlar ichida budjet mshumlandan salmoqli o‘rinni egallaydigan soliq bu - jismoniy shaxslardan oli-nadigan daromad solig‘idir. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i 1991-yilning mart oyidan boshlab 0‘zbekiston Respublikasining 1991-yil 15-fevraldagi “0‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet davlatlar fuqarolari va fuqaroiigi bo‘lmagan

shaxslardan olinadigan daromad solig‘i to‘g‘risida’gi Qonuni asosida joriy etilgan. Jismoniy shaxslardan olmadigan daromad solig‘i - davlat budjeti daromadlarining asosiy manbalaridan bin bo‘lib, u umumdavlat soHqlari tarkibiga kiradi. Uning o‘ziga xos xususiyati shundaki, soliq jismoniy shaxslaming bevosita daromadlaridan olinadi. Bugungi kunda jismoniy shaxslar to'layotgan soliqlar va yig‘imlar davlat budjeti daromadlarining qariyib 15-20 foizini tashkil etraoqda. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining budjeti daromadlaridagi salmog'im tahlil etar ekanmiz, ushbu ko‘rsatkich 2004-yiIda 12,7 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2008-yilda 12,5 foiz bo‘lgan. 2015-yilgi davlat budjeti paramedian bo'yicha ushbu soliq davlat budjeti daromadlarining 10,8 foizmi, to‘g‘ri soliqlardagi ulushi esa 42,6 foizni tashkil etishi prognozlashtirilgan (3.1-diagramma). 3.1-diagramma. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining davlat budjeti daromadlaridagi salmog'i dinamikasi Diagramma ma’lumotlari jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'mi budjet daromadlari tarkibida ahamiyatli ekanligidan darak beradi. Soliq kodeksining 167-modasiga ko‘ra moliya yilida soliq solinadigan daromadga ega bo‘lgan jismoniy shaxslar jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i to‘lovchilari hisoblanadi. Jismoniy shaxslaming - 0‘zbekiston Respublikasi noreztdem-larining 0‘zbekiston Respublikasidagi manbalardan olingan daromadlariga Soliq kodeksining 182-moddasida nazarda mtilgan o‘ziga xos xususiyatlar hisobga olingan hoida va stavkalar bo‘yicha soLiq solinadi. Jismoniy shaxslarning quyidagi daromadlari soliq solish obyekti hisoblanadi:

• 0‘zbekiston Respublikasi rezidentlarining O‘zbekiston Respublika- sidagi va undan tashqaridagi manbalardan olingan daromadlari; • O‘zbekiston Respublikasi norezidentlarining 0‘zbekiston Respub-likasidagi manbalardan olingan daromadlari. Yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyatidan olingan, qat’i belgilangan soUq solinadigan daromadlar jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining soliq solish obyekti bo‘lmaydi. Soliq kodeksining 170-moddasiga muvofiq soliq solinadigan baza jami daromaddan kelib chiqib, soliq solishdan ozod qilingan daromadlar cheginlgan holda aniqlanam. Agar soliq to‘lovchining daromadidan uning ixtiyoriga ko‘ra, sud yoki boshqa organlarning qaroriga binoan biror bir ushlab qolishlar amalga oshirilsa, bunday ushlab qolishlar soliq solinadigan bazani kamaytirmaydi. Jismoniy shaxsning chet el valyutasida ifodalangan daromadlari daromadlar amalda olmgan sanada O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan kurs bo‘yicha rmlliy valyutada qayta hisoblabchiqiladi. Jismoniy shaxslarning jami daromadlari tarkibi. Jismoniy shaxslarning jami daromadiga quyidagilar kiradi: 1) mehnatgahaqto‘lashtarzidagi daromadlar; 2) mulkiy daromadlar; 3) moddiynaftarzidagi daromadlar; 4) boshqa daromadlar. Ish beruvchi bilan mehnatga oid munosabatlarda bo ' lgan va tuzilgan mehnat shartnomasiga ( kontraktiga ) muvofiq ishlarni bajarayotgan jismoniy shaxslarga hisoblanadigan va to ‘ lanadigan barcha to ‘ lovlar mehnatga haq to ‘ lash tarzidagi daromadlar deb e ’ tirof etiladi : • mehnatga haq to ‘ lashning qabul qilingan shakllari va tizimlariga muvofiq ishbay narxlar , tarif stavkalari va mansab maoshlaridan kelib chiqqan holda haqiqatda bajanlgan ish uchun hisoblangan ish haqi ; • ilmiy daraja va faxriy unvon uchun qo ‘ shimcha to ' lovlar ;

• rag‘batlantirish xususiyatiga ega toilovlar; • kompensatsiyato'lovlari(kornpensatsiya); • ishlanmaganvaqtuchunhaqto‘lash. Mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlarga quyidagilar ham kiradi: • predmeti ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bo‘lgan fuqarolik-huquqiy tusda tuzilgan shartnoraalarga muvofiq jismoniy shaxslargato‘lovlar; • yuridik shaxsning boshqaruv organi (kuzatuv kengashi yoki boshqa shunga o‘xshash organi) a’zolariga yuridik shaxsning o‘zi tomonidan amalga oshiriladigan to‘lovlar; • 0‘zbekiston Respublikasi mudofaa, ichki ishlar, favqulodda vaziyatlar vazirliklarining, 0‘zbekiston Respublikasi MiUiy xavfsizlik xizraatining harbiy xizmatchilariga, ichki ishlar organlarining oddiy askarlar, seijantlar va ofitserlar tarkibiga hamda 0‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasining xodimlariga xizmatni o'tashi (xizmat majburiyatlanni bajarishi) munosabati bilan to‘lanadigan pul ta’minoti, pul mukofotlari va boshqa to‘lovlar. Jismoniy shaxslaraing mulkiy daromadlari tarkibiga quyidagilar kiradi: • foizlar; • dividendlar; • mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar; • jismoniy shaxslarga xususiy mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan mol-mulkni realizatsiya qihshdan olingan daromadlar. Mol-mulkni realizatsiya qilishdan olingan daromadlar mazkur mol-mulkni realizatsiya qilish summasining hujjatlar bilan tasdiqlangan uni olish qiymatidan oshgan qismi sifatida aniqlanadi. Mol-mulkni ohsh ( qiymatmi tasdiqlovehi hujjatlar mavjud bo'lmagan taqdirda, mol-mulkni realizatsiya qilish qiymati, ko‘chmas mulk bo‘yicha esa, inventarizatsiya qiymati hamda realizatsiya qilish narxi o‘rtasidagi farq daromaddebe’tirofetiladi; • sanoat mulki obyektlariga, seleksiya yutug‘iga berilgan patent (htsenziya) egasi bo‘lgan jismoniy shaxsning patentdan boshqa shaxs foydasiga voz kechganda yoki litsenziya shartnomasi tuzganda olgan daromadi;

• soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘laganidan keyin xususiy когхош mulkdori, oilaviy когхова ishtirokchisi hamda fermer xo‘jaligi boshlig‘i ixtiyorida qoladigati foyda suramasi. Soliq to‘lovchi tomonidan yuridik shaxsdan moddiy naf tarzida olingan daromadlar quyidagilardir: • yuridik shaxs tomonidan jismoniy shaxs manfaatlarmi ko‘zlab, tovarlar (ishlar, xizmatlar) haqini, mulkiy huquqlarni to‘lash, shu jumladan: -jismoniy shaxslarning bolalarini maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘qitish. tarbiyalash; - kommunal xizmatlar, xodimlarga berilgan uy-joy haqini, uy-joydan foydalanish xarajatlari haqini, yotoqxonadagi joylar haqini yoki ulaming o'rnini qoplash qiymatini to‘lash; - sanatoriy-kurortlarda davolanish yo‘llanmalari qiymatini, dam olish, statsionar va ambulatoriyaga qatnab davolanish haqini yoki ulaming o‘rmni qoplash qiymatini to‘lash; - yuridik shaxsning jismoniy shaxs daromadi bo‘lgan boshqa xarajatlari. • soliq to'lovchining manfaatlarini ko‘zlab tekinga, shu jumladan hadya shartnomasi asosida berilgan mol-mulk, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar qiymati; • tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) xodimlarga realizatsiya qihnadigan narxi va shu tovarlaming (ishlarning, xizmatlarning) ushbu moddaning ikkinchi va uchmchi qismlariga muvofiq hisoblab chiqarilgan qiymati o‘rtasidagi salbiy tafovut; • qonun hujjatlariga muvofiq xodimlarga temir yo‘l, aviatsiya, daryo, avtomobil transporti va shahar elektr transportida yurish bo‘yicha beriladigan imtiyozlar summasi; • jismoniy shaxsning yuridik shaxs oldidagi qarzming yuridik shaxs qarori bilan hisobdan chiqarilgan summalari;

• ish beruvchi tomonidan to:lovlar hisobiga to‘lanib, xodimdan ushlab qolinishi lozim bo‘lgan, lekin ushlab qolinmagan summalar. Soliq to‘lovchi yuridik shaxsdan tovarlar (ishlar, xizmatlar) olgan taqdirda, ushbu tovarlaming (ishlarning, xizmatlarning) qiymati ularni olish narxidan yoki tannarxidan kdib chiqqan holda belgilanadi. Jismoniy shaxs yuridik shaxsdan aksiz to‘lanadigan tovarlar yoki qo‘shilgan qiymat solig‘i solinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) olsa, bunday tovarlar (ishlar, xizmatlar) qiymatida aktsiz solig‘ining va qo‘shilgan qiymat solig'ining tegishli summasi hisobga olinadi. Jismoniy shaxslaming boshqa daromadlari jumlasiga quyidagilar kiradi: • pensiyalar va qonun hujjatlarida belgilangan nafaqalar; • stipendiyalar; • fuqarolaraing o ‘ zini o ‘ zi boshqarish organlari , xayriya va ekologiya jamg ‘ armalari tomonidan jismoniy shaxslarga beriladigan nafaqalar hamda boshqa turiardagi yordam ; Wonorlik uchun pul mukofotlari; • alimentlar; • hayvonlami ( qoramol , parranda , mo ‘ ynali va boshqa hayvonlami , baliq va boshqalami ) tirik holda hamda ulami so ‘ yib , mahsulotlarini xom yoki qayta ishlangan holda , ipak qurti , chorvachihk , asalarichilik va dehqonchilik mahsulotlarini tabiiy va qayta ishlangan holda sotishdanolingandaromadlar ; • jismoniy shaxslardan tekin ( shu jumladan hadya sharmomalari bo ‘ yicha ) olingan mol - mulk yoki mulkiy huquqlar qiymati ; • musobaqalarda, ko'riklarda, tanlovlarda sovrinli o‘rinlar uchun beriladigan sovrinlar, pul mukofotlari; • yutuqlar; • grant beruvchidan olingan grantlar, shu jumladan chet davlatlar grantlari bo‘yicha olingan summalar; • jamg‘arib boriladigan majburiy pensiya badallan, ular bo'yicha olingan foiz tarzidagi va boshqa daromadlar, jamg‘arib boriladigan pensiya to‘lovlari;

• yaratilgan fan, adabiyot va san’at asarlari (predmetlari) uchun jismoniy shaxslar tomonidan olingan daromadlar; • 0‘zbekiston Respublikasining davlat mukofotlari va davlat pul mukofotlariga sazovor bo‘lgan jismoniy shaxslar olgan bir yo‘la beriladigan davlat pul mukofoti yoki shunga teng bahodagi esdalik sovg'alarining qiymati, shuningdek 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki 0‘zbekiston Respublikasi Vaznlar Mahkamasmmg qarori asosida bir уо'la beriladigan pul mukofoti; • xalqaro sport musobaqalarida sovrinli o‘rinlarni egallaganligi uchun sportchilar olgan bir yo‘la beriladigan pul mukofoti; • xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qiiinganda mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq beriladigan ishdan bo‘shatish nafaqasi va boshqa to'Iovlar; • moddiyyordamtariqasida: - vafot etgan xodimning oila a’zolariga yoki oila a’zosi vafot etganligi munosabati bilan xodimga beriladigan to'Iovlar; -xodimga raehnatda mayib bo'lganligi, kasb kasalligi yoxud sog'lig‘iga boshqacha shikast yetganligi bilan bog'liq to'Iovlar; - favqulodda holatlar munosabati bilan beriladigan to'Iovlar; - maqsadli xususiyatga ega bo'lgan hamda xodimlar bilan yuz bergan shaxsiy tusdagi voqealar, hodisalar va tadbirlar bilan bog‘liq bo'lgan hamda bajanladigan ish natijalariga bog'liq bo‘lmagan toiIovlar; - qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini berish yoki ularni sotib olish uchun mablag'lar berish tarzidagi to'Iovlar. • qonun hujjatlariga muvofiq uy-joy-kommuna) xizmatlari haqini to'lash bo‘yicha har oylik kompensatsiya pul to'lovlari; • ishlamaydigan pensionerlarga yuridik shaxs tomonidan to'lanadigan to'Iovlar; •sugurtatovomsummalari; • ma’naviy zararni kompensatsiya qilish bo‘yicha pul to'lovlari. Yundik shaxslar amalga oshiradigan quyidagi xarajatlar jismoniy

shaxslarning daromadi sifatida qaralmaydi: • mehnat sharoitlari noqulay bo'lgan ishlarda band bo'lgan xodimlami mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sut, davolash-profilaktib oziq- ovqati, gazlangan sho‘r suv, shaxsiy himoya va gigiena vositalari bilan ta’minlash xarajatlari; • kasaba uyushmasi qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladigan toiIovlar, shu jumladan a’zolik badaUari hisobidan kasaba uyushmasi a’zolariga benladigan moddiy yordam, bundan kasaba uyushmasi qo^mitasining xodimlanga mehnat vazifalarmi bajarganlik uchun beriladigan pul mukofotlan va boshqa to'Iovlar mustasno; ' • xodimlami ish joyiga olib kelish va qaytarib olib ketish xarajatlari; • diniy rasm-rusumlar va marosimlarni, bayram tantanalarini o'tkazish, vakilhk xarajatlari, shahar yo'lovchilar transportida xodimlaraing xizmat qatnovlan uchun foydalaniladigan yo'l kartochkalarini olish, shuningdek yuridik shaxsning xodimlarning mehnat va dam olish sharoitlarini ta’minlash bilan bog'liq hamda muayyan jismoniy shaxslarning daromadi hisoblanmaydigan boshqa xarajatlar; • xodimga xizmat vazifalarini bajarish uchun zamr bo'lgan maxsus kiyim- bosh, maxsus poyabzal, formali kiyun-bosh berish xarajatlari yoki ularni pasaytirilgan baholarda sotish munosabati bilan qilingan xarajatlar, shuningdek qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hoUarda ayrim toifadagi xodimlarni o‘z xizmat vazifalarini bajarishi chog‘ida oziq-ovqat bilan ta’minlash xarajatlari; • xodim boshqa joyga ishga oitkazilganda yoxud ko‘chib borganda ko‘chish, mol-mulkini ko‘chirib borish, joy ijarasi (yo'i xarajatlari uchun beriladigan pul) bilan bog'liq xarajatlarni to‘lash yoki bu xarajatlarning о'rnini qoplash xarajatlari; • xizmat safarlaridagi quyidagi kompensatsiya toilovlari: - tasdiqlovehi hujjatlar asosida xizmat safari joyiga borish va u yerdan qaytib kelish uchun, shu jumladao joy band qilish uchun haq to'lashni qo‘shgan holda haqiqatda amalga oshirilgan toilovlar. Yo‘l hujjatlari bo'lmagan taqdirda, temir yo‘l transportidagi (agar temir yo'l qatnovi bo'lmasa, shaharlararo avtobusdagi) yo'l

haqi qiymati miqdorida, biroq aviachipta qiymatimng 30 foizidan oshmaydigan miqdorda; -uy-joyni ijaraga olish bo‘yicha haqiqatda amalga oshirilgan to'lovlar. Yashaganligini tasdiqlovehi hujjatlar boilmagan taqdirda -qonun hujjatlarida belgilangan normalar doirasida; - tasdiqlovehi hujjatlar asosida uy-joyni band qilish uchun to'lovlar; - qonun hujjatlarida belgilangan normalar doirasida xizmat safarida bo'lingan vaqt uchun toilanadigan kundalik xarajatlar uchun haq (sutkalikpullar); - qonun hujjatlarida belgilangan va hujjatlar bilan tasdiqlangan boshqa to'lovlar. • qonun hujjatlarida nazarda tutilgan normalar doirasida xodimga to'lanadigan kompensatsiya toilovlari (kompensatsiyalar): - doimiy ishi yo'lda kechadigan, harakatlanish va (yoki) qatnov tusiga ega bo'lgan, shuningdek vaxta usulida ishlarni bajarishda xodimga kompensatsiya to'lovlari (kompensatsiyalar); - xizmat ishlari uchun shaxsiy avtomobildan foydalanganlik uchun kompensatsiya to'lovlari (kompensatsiyalar), bundan xizmat safarlari mustasno; -dalata’minoti; - qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda va normaiar bo‘yicha boshqa kompensatsiya toilovlari (kompensatsiyalar). • mehnatda mayib bo'lganlik yoki sog'liqqa boshqacha shikast yetganlik bilan bog'liq zararning o'rnini qoplash bo‘yicha quyidagi miqdordagitoilovlar: -jabrlanuvchi mehnatda mayib bo'lguniga qadar olgan o'rtacha oyiik ish haqiga nisbatan foiz hisobidagi, uning kasbga oid mehnat qobiliyatini yo‘qotganlik darajasiga muvofiq belgilanadigan har oyiik to'lovlar (voyaga yetmagan shaxs mehnatda mayib bo'lib qolgan taqdirda, zararning о'rni uning ish haqi (daromadi) miqdoridan kelib chiqqan holda, lekin qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining besh baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda qoplanadi); - maxsus tibbiy parvarishga muhtoj jabrlanuvchilarga qo‘shimcha xarajatlar uchun oyiga eng kam ish haqining ikki baravari miqdoridagi toilovlar;

- jabrlanuvchining maishiy parvarishi uchun qo‘shimcha xarajatlar tariqasida har oyda eng kam ish haqining ellik foizi miqdoridagi toilovlar; - xodmming sog‘lig‘iga shikast yetkazilganligi munosabart bilan ish beruvchi tomomdan bir yo'la toilanadigan nafaqa tariqasida jabrlanuvchining yillik o‘rtacha ish haqi miqdoridagi toilovlar; • boquvchisi vafot etganhgi munosabati bdan quyidagi miqdordagi toilovlar: - marhumning o‘rtacha ish haqining vafot etgan boquvchining qaramog‘ida bo'lgan va uning vafoti munosabati bilan zararni undirishga haqh bo'lgan mehnatga qobiliyatsiz shaxslarga to‘g‘ri keladigan ulushi miqdoridagi to'lovlar; - boquvchisi vafot etganligi munosabati bilan zararni undirishga haqh bo'lgan shaxslarga bir yo'la toilanadigan nafaqa tariqasida marhumning o‘rtacha yillik ish haqining olti baravari miqdoridagi to'lovlar; • talabalaraing ta’lim olishi uchun 0‘zbekiston Respublikasining oUy o‘quv yurti bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar bo‘yicha pulli-kontrakt asosida o‘tkaziladigan to‘lovlar; • mol-mulkni sug‘urta qilish va (yold) hayotni uzoq muddatli sug‘urta qilish bo‘yicha 0‘zbekiston Respublikasida sug’urta faoliyatini araalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan yuridik shaxslarga to‘lanadigan sug‘urta mukofotlan. Mol-mulkni sug‘urtalash va (yoki) hayotni uzoq muddatli sug‘urtalash shartnomasi muddatidan ilgari bekor qilinganda va sug‘urtalovchi sug‘urta qilinuvchiga sug‘urta mukofotining bir qismini yoki to'liq qaytarsa, qaytarilgan sug‘urta mukofoti miqdori jismoniy shaxsning soliq solinadigan jami daromadi tarkibigakiritiladi; • yuridik shaxsdan-ishbemvchidan: - yosh oilalar a’zolari tomomdan uy-joy olish uchun olingan mablag‘lar; - qishloq joylarda namunaviy loyihalar bo‘yicha yakka tartibda uy-joy qurish uchun kreditlar berish qonun hujjatlariga muvofiq zimmasiga yuklatilgan banklar tomonidan ushbu maqsadlar uchun beriladigan ipoteka krediti bo‘yicha boshlang‘ich badal sifatida quruvchi shaxs tomonidan olingan mablag‘lar. Uy-joy olingan (mulkka bo'lgan huquqlar davlat ro‘yxatidan o£tkazilgan)

sanadan e’tiboran besh yil ichida sotilsa, ushbu bandda ko‘rsatilgan daromadlarga belgilangan tartibda soliq solinadi; • xodimlaraing malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash xarajatlari. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i stavkalari. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i ko‘pgina mamlakatlardagi singari 0‘zbekistonda ham progressiv soliq hisoblanadi. Ushbu soliq stavkalari 0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori bilan belgilanadi. 0‘zbekiston Respublikasining soliq qonunchiligiga ko‘ra jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'i stavkalari quyidagi guruhlarga bo‘linadi: •jismoniy shaxslarning ish haqi, mukofotlar va boshqa daromadlariga solinadigan tabaqalashgan progressiv soliq stavkalari; • jismoniy shaxslarning dividend va foiz tanqasida oladigan daromadlariga soliq stavkasi; • norezident jismoniy shaxslarning daroraadlariga to‘lov manbaida solinadigan soliq stavkalari; • imtiyozli soliq stavkalar. Soliq qonunchiligiga binoan 1998-yildan respublikamizda jismoniy shaxslarning ish haqlari, mukofot pullari va boshqa daromadlaridan soliq stavkasi 15, 25, 35, 40, 45 foiz, ya’ni 5 pog‘onaIi qilib belgilandi. 2000-yildan boshlab 4 pog‘onali, ya' ш 15, 25, 36, 40 foiz, 2001-yildan esa 3 pog'analiga o‘tildi, uning stavkasi 12, 25, 30 foizni, 2002-yildan 13, 23, 33 foiz qilib belgilandi. 2015-yildan jismoniy shaxslarning ish haqlari, mukofot pullari va boshqa daromadlaridan soliq stavkasi quyidagi jadval ma’luraotlan asosidahisoblanadip.1- jadval). 3.1-jadval Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soIig‘i STAVKALARI Soliq solinadigan daromad Soliq stavkasi engkamishhaqmingbir baravarigachamiqdorda daromad summasining 0 foizi

engkamishhaqiningbir baravaridan (+1so‘m)besh baravarigachamiqdorda engkamishhaqimiqdoimingbir baravaridan oshadigan summaning 8,5 foizi engkamishhaqmingbesh baravaridan (+1so‘m) o‘n baravarigachamiqdorda besh baravar miqdordan soliq + eng kam ish haqi miqdoriningbesh baravaridan oshadigan summaning 17 foizi engkamishhaqiningo‘n baravaridan (+1so‘m)va undanyuqorimiqdorda o‘n baravar miqdordan soliq + eng kam ish haqi miqdorining o‘n baravaridan oshadigan summaning 23 foizi Soliq solinadigan daromadlar guruhlari bo‘yicha soliq solish shkalasi yil boshiga - 2015-yil 1 yanvarga belgilangan eng kam ish haqi (118400 sum) miqdoridan kelib chiqib belgilanadi va eng kam ish haqi miqdorining yil davomidagi o‘zgarishiga qarab qayta ko‘rib chiqilmaydi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summasini hisoblab chiqarish maqsadida eng kam ish haqming miqdori yil boshidan ortib bomvchi yakun bilan hisobga olinadi (yil boshidan tegishU davming har ! bir oyi uchun eng kam ish haqlarining summasi). Belgilangan stavkalardan kelib chiqib hisoblangan, budjetga to'lanadigan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summasi fuqarolaming shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o‘tkaziladigan, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad so!ig‘i sohnadigan daronmdlaridan 1 foiz miqdorida hisoblab chiqariladigan har i oyiikrmjburiybadallarsurm^igakaniaytiriladi. Jismoniy shaxsning - 0‘zbekiston Respublikasi norezidentining 0‘zbekiston Respublikasidagi daromadlar manbaidan olingan, daromadlariga manbada chegirmalarsiz quyidagi stavkalar bo‘yicha soliqsolinadi: • •dividend vafoizlarga- 10 foiz; • xalqaro tashishlarda transport xizmatlari ko‘rsatishdan olinadigan daromadlarga (fraxtdan olinadigan daromadlarga) - 6 foiz • mehnat shartnomalari (kontraktlari) va fiiqarolik-huquqiy tusdagi shartnomalar bo'yicha olingan daromadlarga hamda yuqoridagi bandlarda ko‘rsatilmagan boshqa daromadlarga - 20 foiz.

Jismoniy shaxslarning quyidagi daromadlariga belgilangan eng kam stavka bo‘yicha soliqsolinadi: • baland tog‘li, cho‘l va suvsiz hududlarda ishlaganlik uchun 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan koeffitsiyentlar bo‘yicha qo‘shimcha to‘lovlar tariqasida olingan daromadlarga. Bunda cho‘l va suvsiz joylarda, baland tog‘li va tabiiy-iqlim sharoiti noqulay hududlarda ishlaganlik uchun yuridik shaxslar xodimlarining ish haqiga koeffitsiyentlar hisoblashning eng yuqori summasi hisoblash paytidagi holatga ko‘ra belgilangan eng kam ish haqming to‘rt baravari miqdorida belgilanadi; • korxonalar, muassasalar, tashkilotlar tomonidan vaqtinchalik qishloq xo‘jaligi ishlariga yuborilgan jismoniy shaxslarning shu ishlarni bajarishdan olingan daromadlanga (bundan paxta yig‘im-terimi bo‘yicha qishloq xo‘jaligi ishlariga jalb qilinadigan jismoniy shaxslarning bu ishlami bajarganlik uchun olgan daromadlari mustasno). • mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlarga; • jismoniy shaxslardan tekin olingan ulushlar, paylar va aktsiyalar tarzidagi daromadlarga; • jismoniy shaxslarga xususiy mulk huquqi asosida tegishli bo'lgan ko‘chmas mulkni reaUzatsiya qilishdan olingan daromadlarga. Mehnat sharoiti o‘ta zararli va o‘ta og‘ir ishlarda band bo'lgan ayollaming daromadiaridan olish darajasi 20 foizdan oshmasligi lozim. Mehnat sharoiti o‘ta zararli va o‘ta og‘ir ishlar ro‘yxati qonun hujjatlari bilanbelgilanadi. Jismoniy shaxslardan olmadigan daromad solig‘i bo‘yicha imtiyozlar. Sohq kodeksining 179-moddasiga muvofiq jismoniy shaxslarning quyidagi daromadlariga soliq solinmaydi: •moddiy yordam summalari: - favqulodda holatlar munosabati bilan benladigan moddiy yordam summalari-to‘laligicha; - vafot etgan xodimning oila a’zolariga yoki oila a’zosi vafot etganligi munosabati bilan xodimga beriladigan moddiy yordam summalari - eng kam ish

haqining o‘n ikki baravarigacha miqdorda; - boshqa hollarda - soliq davri uchun eng kam ish haqining o‘n ikki baravarigacha miqdorda. • yo‘llanmalar qiymatini yuridik shaxslar tomonidan to'liq voki qisman qoplash summalari, turistik yo‘llanmalar bundan mustasno: ' - 0‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan sanatoriy-kurort va sog‘lomlashtirish muassasalariga yo'llanmalar qiymatini nogironlarga, shu jumladan mazkur korxonada ishlamaydigan nogironlarga to‘liq yoki qisman qoplash summalari; -0‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan bolalar oromgohlan va boshqa sog‘lomlashtirish oromgohiari, shuningdek ota-onalaming bolalari bilan dam olishiga maxsus mo‘ljallangan sanatoriy-kurort va sog‘lomlashtirish muassasalariga o‘z xodimlannmg o‘n olti yoshga to‘lmagan (o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan o‘quvchilar) bolalan uchun yo‘llanmalar qiymatini to‘liq yoki qisman qoplash summalari; • o‘z xodimlariga va ulaming bolalariga ambulatoriya va (yoki) statsionar tibbiy xizmat ko‘rsatilganligi uchun ish beruvchi tomonidan to‘langan summalar, shuningdek yuridik shaxsning davolash va tibbiy xizmat ko‘rsatganlik, nogironlik profilaktikasi va nogironlarning salomatligini tiklashga doir texnik vositalarai olish uchun qilingan xarajatlari. Xodimlami davolaganlik, ularga tibbiy xizmat ko'rsatganlik uchun yuridik shaxslar tomonidan sog‘liqni saqlash muassasalariga naqd pulsiz haq to‘langan taqdirda, shuningdek sog‘liqni saqlash tasbkilotlari tomonidan yozib berilgan hujjatlar asosida ushbu maqsadlar uchun mo‘ljallangan naqd pul mablag‘lari bevosita xodimga, xodim yo‘qligida, uning oUa a’zolariga, ota-onalariga berilgan yoki mazkur maqsadlar uchun mo'ljallangan mablag'Iar xodimning bankdagi hisobvarag‘iga kiritilgan taqdirda, ushbu daromadlar soliq solishdanozodqilinadi; • 0‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining O‘zbekiston Respublikasidan tashqariga ishlash uchun yuborilishi munosabati bilan budjet tashkilotlaridan chet el valyutasida olingan ish haqi summalari va boshqa summalar, qonun hujjatlarida

belgilangan summalar doirasida; • vaqtinchalik bir martalik ishlami bajarishdan olingan daromadlar, agar bunday ishlarga yollash vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazlari ko‘magida amalga oshirilayotgan bo‘lsa; • soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni tollaganidan keyin xususiy korxona mulkdori, oilaviy korxona ishtirokchisi hamda fermer xo‘jaligi boshlig£i ixhyorida qoladigan foyda summasi; • 0‘zbekiston Respublikasining davlat mukofotlari va davlat pul mukofotlariga sazovor bo‘lgan jismoniy shaxslar olgan bir yo‘la beriladigan davlat pul mukofoti yoki shunga teng bahodagi esdalik sovg‘alarming qiymati, shuningdek 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori asosida bir yo‘la beriladigan pul mukofoti; • xalqaro sport musobaqalarida sovrinli o‘rinlarni egallaganligi uchun sportchilar olgan bir yo‘la beriladigan pul mukofoti; • donorlik uchun pul mukofotlari, shuningdek qon yiqqanlik uchun tibbiyot rauassasalari xodimlari oladigan summalar; • jismoniy shaxslarga xususiy mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan mol- mulkni sotishdan olinadigan daromadlar, bundan: - qimmatli qog‘ozlarni, yuridik shaxslarning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlarini (paylarini); - yashash uchun mo‘ljallanmaganjoylarni; - ketma - ket keladigan o ‘ n ikki oyiik davr ichida bir martadan ortiq bitim tuzilgan taqdirda , uy - joylami realizatsiya qihshdan olinadigan daromadlarmustasno . • uy xo ‘ jaligida , shu jumladan dehqon xo ‘ jaligida etishtirilgan hayvonlarni ( qoramol , parranda , mo ‘ ynali va boshqa hayvonlar , bahq va boshqalarni ) tink holda hamda ularni so ‘ yib , mahsulotlarini xom yoki qayta ishlangan holda , sanoatda qayta ishlashdan tashqari , tabiiy va qayta ishlangan chorvachilik , asalarichilik va dehqonchilik mahsulotlarini sotishdan olinadigan daromadlar , bundan manzarali bog ‘ dorchilik ( gulchilik ) mahsulotlari mustasno . Mazkur

daromadlar soiiq to ' lovchi tegishli mahalliy davlat hokimiyati organi , fuqarolarning o ‘ zini o ‘ zi boshqarish organi , bog ' dorchilik , uzumchilik yoki polizchilik shirbdarining boshqaruvlari tomonidan berilgan , reahzatsiya qilingan mahsulot soliq to ' lovchi tomonidan unga yoki uning oila a ’ zolariga ajratilgan yer uchastkasida yetishtirilganligini tasdiqlovehi belgilangan shakldagi hujjatni taqdim etgan taqdirda , soliq solishdanozodqilmadi ; • xalqaro hamda respublika tanlovlari va musobaqalanda olingan buyum tarzidagi sovrmlarning qiymati; • yuridik shaxsdan sohq davn mobaymda eng kam ish haqining olti baravari miqdorigacha bo'lgan qiymatdagi: - xodimlar natura shaklida olgan sovg‘alar; - ilgari mazkur yuridik shaxsning xodimlari bo‘lgan ishlamayotgan pensionerlar va mehnat qobiliyatini yo‘qotgan shaxslar, vafot etgan xodimning oila a’zolari tomonidan olingan sovg‘alar va boshqa turlardagiyordam. • jismoniy shaxslardan meros yoki hadya tartibida, shuningdek tekin olingan pul va natura shaklidagi daromadlar, bundan fan, adabiyot va san’at asarlarining, adabiyot va san’at asarlari ijrochifarining, shuningdek kashfiyotlar, ixtirolar va sanoat namunalari mualliflarining merosxo‘rlanga (huquqiy vorislariga) to'lanadigan pul mukofotlari mustasno; • davlat zayomining obligatsiyalari bo‘yicha yutuqlar, shuningdek 0‘zbekiston Respublikasining davlat qimmatli qog‘ozlari bo‘ycha foizlar,lotereya bo‘yicha yutuqlar; • jamg‘arma sertifikatlari, davlat qimmatli qog‘ozlari bo‘yicha daromadlar, shuningdek banklardagi omonatlar bo‘yicha foizlar hamda yutuqlar; • xalqaro hamda chet el tashkilotlari va fondlaridan, shuningdek ilmiy-texnika hamkorligi sohasidagi 0‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari doirasida bevosita jismoniy shaxs grant beruvchidan yoki O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan vakil qilingan fan va texnologiyalarni rivojlantirishni rauvofiqlashtirish bo‘yicha organning xulosasi bo'lgan taqdirda, yuridik shaxsdan - grant oluvchidan olgan grant summasi;

• fuqarolarning soliq solinadigan ish haqi va boshqa daromadlari- ning davlat korxonalari mol-mulkini sotib olish, xususiylashtirilayotgan korxonalar aksiyalarini olish uchun yo‘naltiriladigan summalari, shuningdek dividendlar tarzida olingan va dividend to‘lagan yuridik shaxsnmg ustav fondiga (ustav kapitaliga) yo‘naltirilgan daromadlar. Ushbu bandda nazarda tutilgan imtiyoz qo'llanilganidan so‘ng bir yil lC hida muassislar (ishtirokchilar) tarkibidan chiqilganda (chiqib ketilganda), mazkur mol-mulk sotilganda yoxud tugatilayotgan yuridik shaxsning mol-mulki uning muassislari (ishtirokchilari) o‘rtasida taqsimlanganda ilgari soliq solishdan ozod qilingan daromadlarga umumiy asoslarda soliq solinishi kerak; • mehnat shartnomasi bekor qilinganida eng kam ish haqining o‘n ikki baravari miqdori doirasida to‘lanadigan ishdan bo‘shatish nafaqasi, qonun hujjatlarida belgilangan boshqa nafaqalar, bundan vaqtincha raehnatga qobiliyatsizlik nafaqalari (shu jumladan oilaning bemor a’zosini parvarishlash nafaqasi) mustasno, shuningdek mqamlarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, xayriya va ekologiya jamg‘armalaridan jismoniy shaxslarga beriladigan yordam tusidagi to'lovlar; • olingan alimentlar; • fuqarolaraing sug‘urta tovoni sifatida oladigan summalari; • qonun hujjatlarida davlat stipendiyalari uchun belgilangan miq-dorlarda ta’lim va ilmiy-tadqiqot muassasalari tomonidan toilanadigan stipendiyalar; • uy-joy-kommunal xizmatlariga haq to'lash bo'vicha qonun hujjatlariga muvofiq har oyiik kompensatsiya pul toilovlari; • davlat pensiyalari; • jamg ‘ arib boriladigan majburiy pensiya badallari , ular bo ‘ yicha foiz daromadlari , shuningdek jamg ‘ arib boriladigan pensiya to ' lovlari ; • fuqarolaraing soliq solinadigan va 0‘ zbekiston Respublikasida sug ‘ urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo ' lgan yuridik shaxslarga mol - mulkni sug ‘ urta qilish hamda hayotni uzoq muddatli sug ‘ urta qilish bo ‘ yicha sug ‘ urta mukofotlari to ‘ lovi uchun yo ‘ naltiriladigan ish haqi va boshqa daromadlarining summalari ;

• yuridik shaxslar muassislarining ( ishtirokchilarining ) ixtiyoriy tugatilayotgan tadbirkorlik subyektiga - yuridik shaxsga uning majbu - riyatlarim bajarish uchun yo ‘ naltiriladigan daromadlari summalari . Ixtiyoriy tugatish qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda tugallanmagan yoki tugatish tartib - taomili to ‘ xtatilgan va faoliyat qayta tiklangan taqdirda , ushbu imtiyoz qo ‘ llanilmaydi va soliq sumraasi imtiyoz qo ' llanilgan butun davr uchun to ' liq miqdorda undiriladi ; • quyidagi jismoniy shaxslaming soliq solinadigan ish haqi va boshqa daromadlari summalari: - yosh oila a’zolari tomonidan yakka tartibda uy-joyni qurish, rekonstruksiya qilish va sotib olish uchun yoki ko‘p kvartirali uydagi kvartirani rekonstruksiya qilish va sotib olish uchun olingan ipoteka kreditlarini hamda ular bo‘yicha hisoblangan foizlarni qoplash uchun yo‘naltirilganda; - qishloq joylarda namunaviy loyihalar bo‘yicha yakka tartibda uy-joy qurishni ushbu raaqsadlar uchun kreditlar berish qonun hujjatlariga muvofiq zimmasiga yuklatilgan banklarning kredidari hisobidan amalga oshirayotgan quruvchi shaxslar tomonidan olingan ipoteka kreditlarini hamda ular bo‘yicha hisoblangan foizlarni qoplash uchun yo‘naltirilganda. Ushbu bandda ko‘rsatilgan mol-mulk olingan (mol-mulkka bo'lgan huquq davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan) sanadan e’tiboran besh yil ichida sotilsa, mazkur bandda nazarda tutilgan daromadlarga belgilangan tartibda soliq solinadi. • mqarolaming soliq solinadigan ish haqi va boshqa daromadlarining: - 0‘zbekiston Respublikasi oliy o‘quv yurtlarida ta’lim olish uchun (o‘zining o‘qishi yoki yigirma olti yoshga to£lmagan farzandlarming o‘qishi uchun) yo‘naltiriladigan summalari; - O'zbekiston Respublikask Xalq bankidagi fuqarolaming ngaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga ixtiyoriy ravishda yo‘naltiriladigansummalari. • jismoniy shaxslardan tekin (shu jumladan hadya shartnomasi bo‘yicha) olingan ulushlar, paylar va aksiyalar tarzidagi daromadlar, agar mazkur ulushlar, paylar va aksiyalarni berish yaqin qarindoshlar o‘rtasidaamalgaoshirilsa.

• paxta yig‘im-terimi bo‘yicha qishloq xo‘jaligi ishlariga jalb qilinadigan jismoniy shaxslarning bu ishlami bajarganlik uchun olgan daromadlari. Soliq kodeksining 180-raoddasiga muvofiq soliq solishdan quyidagi jismoniy shaxslar to'liq ozod qilinadi: • xorijiy davlatlar diplomatic vakolatxonalarining boshliqlari va xodimlari, konsullik muassasalarining mansabdor shaxslari, ularning o‘zlari bilan birga yashaydigan oila a’zolari, agar ular 0‘zbekiston Respublikasining fuqarosi bo‘lmasa, - 0‘zbekiston Respublikasidagi tnanbalardan olinadigan, diplomatlik va konsullik xizmati bilan bog'liq bo‘lmagan daromadlaridan tashqari barcha daromadlari bo‘yicha; • xorijiy davlatlar diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassasalarining ma’muriy-texnik xodimlari hamda ularning o‘zlari bilan birga yashaydigan oila a’zolari, agar ular 0‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lmasa yoki 0‘zbekiston Respublikasida doimiy yashamasa, - 0‘zbekiston Respublikasidagi manbalardan olinadigan, diplomatlik va konsullik xizmati bilan bog'liq bo'lmagan daromadlaridan tashqari barcha daromadlari bo‘yicha; • xorijiy davlatlar diplomatik vakolatxonalariga, konsullik muassa-salariga xizmat ko‘rsatadigan xodimlar tarkibiga kirgan shaxslar, agar ular 0‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo'lmasa yoki 0‘zbekiston Respublikasida doimiy yashamasa, - o‘z xizmati yuzasidan oladigan barcha daromadlari bo‘yicha; • xorijiy davlatlar diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassa-salari xodimlarining uylarida ishlovchilar, agar ular 0‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lmasa yoki 0‘zbekiston Respublikasida doimiy yashamasa, - o‘z xizmati yuzasidan oladigan barcha daromadlari bo‘yicha; • xalqaro nohukumat tashkilotlaming mansabdor shaxslari - agar ular 0‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo'lmasa, ularning ushbu tasbJalotiarda olgan daromadlari bo‘yicha; • 0‘zbekiston Respublikasi mudofaa, icbM ishlar, favqulodda vaziyatlar

vazirliklarinbg, Milliy xavfsizlik xizmatinmg harbiy xizmatchilari, ichki ishlar organlari hamda bojxona organlarinmg oddiy xizmatchilari va boshliqlari tarkibiga kiiuvchi shaxslar, shuningdek o‘quv yoki sinov yig‘inlariga chaqirilgan harbiy xizmatga majburlar -xizmami o‘tash (xizmat vazifalarini bajarish) munosabati bilan olgan pul ta minoti, pul raukofotlari va boshqa to‘lovlar summalari bo'vicha; • prokuratura organlarining daraja unvonlariga ega bo‘lgan xodimlari - ularning xizmat vazifalarini bajarish munosabati bilan olgan daromadlari bo'vicha; • gastrol-konsert faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi litsenziyasi bo‘lgan shaxslar - ushbu faoliyatdan olingan daromadlari bo‘yicha. Quyidagi jismoniy shaxslar soliq solishdan qisman (daromad olingan har bir oy uchun eng kam ish haqining to‘rt baravari miqdoridagi daromadlar bo‘yicha) ozod qilinadi: • "O‘zbekiston Qahramoni”, Sovet Ittifoqi Qahramoni, Mehnat Qahramoni unvonlariga sazovor bo‘lgan shaxslar, uchala darajadagi Shuhrat ordeni bilan taqdirlangan shaxslar. Mazkur imtiyoz tegishincha "O‘zbekiston Qahramoni” unvoni berilgaoligi to‘g‘risidagi guvohnoma, Sovet Ittifoqi Qahramoni, Mehnat Qahramoni daftarchalari, orden daftarchasi yoki mudofaa ishlari bo‘yicha bo‘limning ma’lumotnomasi asosida beriladi; • urush nogironlan va qatnashchilari, shuningdek doirasi qonun hujjatlari bilan belgilanuvchi ularga tenglashtirilgan shaxslar (Urush qatnashchilariga hamda urush nogironlariga tenglashtiriladigan shaxslar ro‘yxati 17-ilovada keltirilgan). Mazkur imtiyoz urush nogironining (qatnashchisming) tegishli guvohnomasi yoki mudofaa ishlan bo‘yicha bo‘limning yoxud boshqa vakolatli organning ma’lumomomasi asosida, boshqa nogironlarga (qamashchilarga) nogironning (qatnashchinmg) imtiyozlarga bo'lgan huquqi to‘g‘risidagi guvohnoma asosida beriladi. • bolalikdan nogiron bo'hb qolganlar, shuningdek T va П guruh nogironlari. Imtiyoz pensiya guvohnomasi yoki tibbiy-mehnat ekspert komissiyasining ma’lumotnomasi asosida beriladi; •sobiq SSSRni, 0‘zbekiston Respublikasimng konstitutsiyaviy tuzumini himoya qilish yoki harbiy xizmatning yoxud ichki ishlar organlaridagi xizmatning

boshqa majburiyatlarini bajarish chog'ida yaralanganligi, kontuziya bo‘lganligi yoki shikastlanganligi oqibatida yoxud frontda bo'lish bilan bog‘liq kasallik tufayli halok bo'lgan harbiy xizrmtchilarning hamda ichki ishlar organlari xodimlarining ota-onalari va beva xotinlari (beva erlari). Imtiyoz “Halok bo'lgan askammg beva xotini (beva eri, onasi, otasi)” yoki “Ichki ishlar organlari halok bo'lgan xodimining beva xotini (beva eri, onasi, otasi)” shtarapi qo‘yilgan yoxud pensiya guvohnomasini bergan muassasa rahbarining imzosi va ushbu muassasa muhri bilan tasdiqlangan tegishli yozuvli pensiya guvohnomasi asosida beriladi. Agar mazkur shaxslar pensioner bo'lmasa, imtiyoz ularga sobiq SSSR Mudofaa vazirligi, Davlat xavfsizlik qo‘mitasi yoki Ichki ishlar vazirligining, shuningdek 0‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati yoxud Ichki ishlar vazirligining tegishli organlari tomonidan berilgan harbiy xizmatchining yoki ichki ishlar organi xodimining halok bo'lganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma asosida beriladi. Sobiq SSSRni, O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumini himoya qilish yoki harbiy xizmatning yoxud ichki ishlar organlaridagi xizmatning boshqa majburiyatlarini bajarish chog'ida yoki frontda bo'lish bUan bog‘liq kasallik tufayli halok bo'lgan harbiy xizmatchilarning yoxud ichki ishlar organlari xodimlarming beva xotinlariga (beva erlariga) imtiyoz faqat ular yangi nikohdan o‘tmagan taqdirda beriladi; • ikki va undan ortiq o‘n olti yoshga tollmagan bolalari bor yolg‘iz onalar. Imtiyoz har bir bola uchun Fuqarolik holatlari dalolatnomalarini yozish (FHDYo) organlari tomonidan taqdim etiladigan ma’lumotnoma asosida beriladi; • ikki va undan ortiq o‘n olti yoshga to'lmagan bolalari bor va boquvchisini yo‘qotganlik uchun pensiya olmaydigan beva ayol va beva erkaklar. Imtiyoz erning (xotitming) vafot etganligi to‘g‘risidagi guvohnoma, bolalar tug'ilganligi to‘g‘risidagi guvohnoma, yangi nikohdan o'tmaganlik hamda 0‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi tuman (shahar) bo'Hmining boquvchismi yo‘qotganlik uchun pensiya olmmasligi haqidagi ma’lumotnomasi taqdmi etilgan taqdirda beriladi;

• bolaligidan nogiron bo'lgan, doimiy parparishni talab qiladigan farzandi bilan birga yashab, uni tarbiyalayotgan ota-onadan bin. Imtiyoz pensiya guvohnomasi yoki sog'liqni saqlash muassasasining doimiy parvarish zarurligini tasdiqlovehi tibbiy ma’lumotnomasi, birgalikda yashashga taalluqli qismida - fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organining raa’lumotnomasi asosida beriladi. Soliq kodeksining 180-moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan lmtiyozlar tegishli hujjatlar taqdim etilgan taqdirda qo‘llaniladi. Imtiyozlarga bo'lgan huquqlar kalendar yili davomida vujudga keigan taqdirda, imtiyozlarga bo'lgan huquqlar vujudga keigan paytdan e’tiboran qo'llaniladi. Agar jismoniy shaxs Soliq kodeksining 180-moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan bir nechta asos bo‘yicha imtiyozlarga bo'lgan huquqqa ega bo'lsa, unga xohishiga qarab faqat bitta imtiyoz beriladi. Soliq kodeksining 180-moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan imtiyozni qo'llash jismoniy shaxsning asosiy ish (xizrnat, o‘qish) joyi bo‘yicha, asosiy ish joyi bo‘lmagan taqdirda - yashash joyidagi davlat sohq xizmati organlari tomonidan jami yillik daromad to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida soliqni hisoblab chiqarish chog'ida amalga oshiriladi. Imtiyozga bo'lgan huquq yo‘qotilgan taqdirda, jismoniy shaxs imtiyoz yo‘qotilgan paytdan e’tiboran o‘n besh kun ichida bu haqda undan soliqni ushlab qoladigan yuridik shaxsga ma’lum qilishi kerak. Soliq kodeksining 180-moddasi ikkinchi qismida sanab olfflgan imtiyozlar jismoniy shaxslaming foizlar va dividendlar tarzida olingan daromadlariga, shuningdek mol-mulkni ijaraga topshirishdan olingan daromadlariga ham tatbiq etiladi. Agar foizlar va dividendlar asosiy ish joyi ho‘yicha hisoblansa, imtiyozni qo'llash asosiy ish joyi bo‘yicha amalga oshiriladi, agar foizlar va dividendlar asosiy bo'lmagan ish joyi bo‘yicha hisoblansa, imtiyoz jami yillik daromad to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'ini hisoblab chiqansh chog'ida jismoniy shaxsning yashash joyidagi davlai soliq xizmati organlan tomonidan qolllaniladi. Shunga o‘xshash tartib mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlarga nisbatan ham qo'llaniladi.

Chet ellik jismoniy shaxslarnmg daromadlariga soliq solishning xususiyatlari. 0‘zbekiston Respublikasi hududida chet ellik jismoniy shaxslarga 04zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida belgilangan xususiyatlarni hisobga olgan holda soliq solinadi. Rezident - chet ellik jismoniy shaxsdan 0‘zbekiston Respublikasi fuqarosi singari jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan soliq undiriladi. Norezident - chet ellik jismoniy shaxslardan to'langan joyidan qat’i nazar 0‘zbekiston Respublikasidagi manbalardan olingan daromadlar bo‘yicha jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan soliq undiriladi. Soliq solish maqsadida norezident jismoniy shaxslar 0‘zbekiston Respublikasida doimiy muassasa orqali faoliyatni amalga oshiradigan norezident sifatida yoki doimiy muassasa bilan bog‘liqlikda bo‘lmagan norezident shaxs sifatida qaraladi. 0‘zbekiston Respublikasida doimiy muassasa orqali faoliyatni amalga oshiradigan norezident jismoniy shaxs doimiy muassasa bilan bog'Iiq bo'lgan 0‘zbekiston Respublikasidagi manbalardan olingan daromadlari bo'yicha soliq tollovchi hisoblanadi. Chet ellik jismoniy shaxslardan soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni undirish o‘zarolik prinsipi bo‘yicha tugatilishi yoki cheklanishimumkin. Chet ellik jismoniy shaxslar bilan bitimlar tuzish chog'ida bunday bitimlaming shartlariga 0‘zbekiston Respublikasida faoliyatni amalga oshiradigan soliq to'lovchilar hamda boshqa shaxslar chet ellik jismoniy shaxslaming soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni to'lash bo‘yicha xarajatlarini o‘z zimmasiga olishini nazarda tutadigan soliq haqidagi izohlar kirmlishiga ruxsat berilmaydi. Chet ellik jismoniy shaxsning - 0‘zbekiston Respublikasi rezidentining daromadlariga qommchilikda belgilangan tartibda jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i solinadi. Ko‘chmas mulk, yuridik shaxslaming - 0‘zbekiston Respublikasi

rezidentlarining ustav kapitalidagi aksiyalari va ulushlari (paylari) bir chet ellik jismoniy shaxs tomonidan boshqa jismoniy shaxsga -0‘zbekiston Respublikasi rezidentiga yoki norezidentiga, yuridik shaxsga - O‘zbekiston Respublikasi norezidentiga realizatsiya qilingan taqdirda, ushbu daromadlar bo‘yicha jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini ushlab qolish majburiyati soliq agenti deb e’tirof etiluvchi daromadni to'lash manbaiga (mol-mulkni sotib oluvchi zimmasiga) yuklatiladi. Aksiyalar qimmatli qog‘ozlarning birja bozori va uyushgan birjadan tashqari bozorida realizatsiya qilinganda 0‘zbekiston Respublikasining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi hisob-kitob-kliring palatasi soliq agenti debe’tirofetiladi. Chet ellik jismoniy shaxs tomonidan mol-mulkni realizatsiya qilishdan olinadigan daromadlar bo‘yicha jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini hisoblash, ushlab qolish, o‘tkazib berish, soliq agenti tomonidan 0‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi va 0‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tasdiqlaydigan shakl bo‘yicha jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i hisob-kitobini va aksiyalar oldi-sotdisi bo‘yicha bitimlar reestrini taqdim etish, soliq to'langanligi to‘g"risida ma’lumotnoma berish va mol-mulkka bo‘lgan mulk huquqim ro‘yxatdan o‘tkazish (rasmiylashtirish) yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i bo‘yicha Soliq kodeksiga muvofiq belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Agar sotuvchida - chet ellik jismoniy shaxsda mol-mulk realizatsiya qilingan yildan keyingi yilning 1-apreliga qadar daromadlarni deklaratsiya qilish bo‘yicha majburiyat yuzaga kelsa, soliq agenti tomonidan ushbu moddaga muvofiq ushlab qolingan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summasi jami yillik daromad to‘g‘risidagi deklaratsiya taqdim etilayotganda davlat soliq xizmati organi tomonidan qayta hisoblab chiqarilishi mumkin. Soliqni hisoblab chiqarish tartibi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini hisoblab chiqarish uchun soliq stavkasini qo'llash maqsadida eng kam ish haqi miqdori yil boshidan ortib boruvchi yakun bo‘yicha (yil boshidan tegishli davraing har bir oyi uchun eng kam ish haqlarining summasi) hisobga olinadi.

$Bunda jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summasini, shumngdek eng kam ish haqining karrali miqdorlarida nazarda tutilgan imtiyozlarn. hisoblab chiqarish uchun eng kam ish haqi miqdorining joriy yilning 1-yanvaridagi holati inobatga olinadi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini hisoblab chiqarish va ushlab qolish soliq solmadigan baza hamda stavkalardan kelib chiqqan holda daromad hisoblanishiga qarab, yil boshidan ortib boruvchi yakun bo‘yicha har oyda jismoniy shaxsning asosiy ish joyi bo‘yicha soliq agenti tomonidan amalga oshuiladi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining hisoblab chiqarilgan summasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda jismoniy shaxslarning shaxsiy jamgcarib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o‘tkaziladigan har oyiik majburiy badallar sumrnasiga kamaytiriladi. Jismoniy shaxsning asosiy bo‘lmagan ish joyidan yoki boshqa yuridik shaxslardan sovg‘a, moddiy yordam va boshqa turlardagi yordam olgan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summasini qayta hisob-kitob qilish jismoniy shaxs daromadlari to‘g‘risida deklaratsiya topshirganda, davlat soliq xizmati organlari \ tomonidanaraalgaoshiriladi. Yil mobaynida asosiy ish (xizmat, o‘qish) joyi o'zgargan taqdirda, jismoniy shaxs joriy-yilda o‘ziga to‘langan daromadlar va ushlab qolingan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summalari to‘g‘risidagi ma’lumotnomani yangi asosiy ish (xizmat, o‘qish) joyidagi buxgalteriyaga dastlabki ish haqi hisoblanguniga qadar taqdim etishi shart. Dgarigi ish (xizmat, о‘qish) jovidan rna’lumotnoma taqdim etilmagan yoki soliq to'lovchining idekfikatsiya raqami taqdim etilmagan taqdirda, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i I belgilangan eng yuqori stavka bo‘yicha ushlab qolinadi. Ma’lumotnoma yoki identifikatsiya raqami keyinchalik taqdim etilgan taqdirda, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i summasi ilgarigi asosiy ish (xizmat, о‘qish) joyida olingan daromadlar inobatga i olingan holda qayta hisob-kitob qilinadi. Yangi asosiy ish (xizmat, о‘qish) joyida jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini hisoblab chiqarish kalendar yil boshidan buyon ilgarigi va yangi$

ish (xizmat, o‘qish) joylaridan olingan jami daromaddan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Agar asosiy bo‘lmagan ish joyidan yoki boshqa yuridik shaxslardan daromadlar olayotgan jismoniy shaxs buxgalteriyaga o‘z daromadidan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining eng yuqori stavkasi bo‘yicha ushlab qolish to‘g‘risida ariza bersa, daromadlar to‘layotgan yuridik shaxslar jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini ushbu bo‘limda nazarda tutilgan imtiyozlarni qo‘llamagan holda eng yuqori stavka bo‘yicha ushlab qoladilar. Soliq agentlari jismoniy shaxsning talabiga binoan unga daromadlarining summalari va turlari haqida, shuningdek jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'.ning ushlab qolingan summasi to‘g‘risida 0`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi va Ozbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadigan shaklda ma’lumotnoma berishlari shart. Jismoniy shaxslarning asosiy boilmagan ish joyidan olgan daromadlaridan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'ining yakumy summasi jismoniy shaxsmng jami yillik daromadi to‘g‘risida taqdim etilgan deklaratsiyaning ma'lumotlari bo‘yicha davlat soliq xizmati organi tomonidan hisoblab chiqariladi. Hisob-kitoblarni taqdim etish va soUqni to‘lash tartibi. Soliq kodeksining 187-moddasiga rauvofiq soliq agentlari: • soliq davri tugaganidan so‘ng o‘ttiz kun ichida davlat soliq xizmati organlariga daromadlar olgan jismoniy shaxslar to‘g‘risida. asosiy ish joyi bo‘yicha daromadlar olgan jismoniy shaxslar bundan mustasno, 0‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi va 0‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadigan shaklda ma’lumotnoma taqdim etishi shart, unda quyidagilar aks ettiriladi: - soliq tollovchimng -jismoniy shaxsning identifikatsiya raqami; -soliq tollovchining familiyasi, ismi, otasining ismi, doimiy yashashjoyimanzili; -o‘tgan soliq davn yakunlari bo‘yicha daromadlaming umurniy summasi va jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining ushlab qolmgan umurniy

summasi; - soliq agentining identifikatsiya raqami; - soliq agentining nomijoylashgan yen (pochta manzili). • yilning har choragida, hisobot davridan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo‘yicha esa yillik moliya hisobotim taqdim etish muddatida davlat soliq xizmati organlariga hisoblangan va amalda to'langan daromadlar summalan hamda jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining ushlab qolingan summalari to‘g‘risidagi ma'lumotlarni O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi va 0‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan shaklda taqdim etishi shart. To'lov manbaida jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'ining hisoblab chiqarilgan summasi budjetga soliq agenti tomonidan quyidagi muddatlarda tollanadi: • pul mablag'larini olish uchun xizmat ko‘rsatuvchi bankga hujjatlami taqdim etish bilan bir vaqtda, ish haqi bo‘yicha oyning birinchi yarmi uchun bo‘nak (avans) olish uchun hujjatlar taqdim etiiganda soliqni to'lash amalga oshirilmaydi; • to'lov natura holida amalga oshirilgan oy tugaganidan keyin besh lorn ichida, agar bunday to'lovga qonun hujjatlarida ruxsat berilgan bo'lsa. Agar yuridik shaxsning bank hisobvarag‘ida ish haqini to‘lash va bir vaqtning o£zida xodimlarning ish haqidan ushlab qolingan soliqlarni budjetga o‘tkazish uchun mablag‘lar yetarli bo‘lmasa, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i bank hisobvarag‘idagi qoldiq mablag‘larga mutanosib summada budjetga o‘tkaziladi.

Adabiyotlar ro‘yxati 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. «O‘zbekiston» nashriyoti 1992 yil. 2.O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi. Adliya vazirligi «Adolat» nashriyoti 2008 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi. Adliya vazirligi «Adolat» nashriyoti 2008 yil. 4.O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1997 yil. 5. O‘zbekiston Respublikasining «Soliq maslahati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 2006 yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatini kafolatlari to‘g‘pisida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1999 yil. 7.O‘zbekiston Respublikasining «Budjet tizimi to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 2000 yil. 8.O‘zbekiston Respublikasining «Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat nazorati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1998 yil.

O'xshashlar

Jismoniy shaxslarni soliqqa tortishning xorijiy mamlakatlar amaliyoti

Jismoniy shaxslar daromad solig’ini prognozlash

Soliqlar va to’lovlar yig’indisini prognozlash

Soliqlarning iqtisodiy mohiyati va xususiyatlari. О‘zbekiston respublikasi soliq tizimi

Soliq to’lovlarining korxonalar moliyaviy holatiga ta’siri