Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш шаклларининг назарий ва амалий асослари - Iqtisodiyot - Referatlar

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш шаклларининг назарий ва амалий асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Қишлоқ хўжалигининг миллий иқтисодиётда тутган ўрни. 2. Янги хўжалик юритиш шакллари. 3. Қишлоқ хўжалик минтақалари.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалигининг миллий иқтисодиётда тутган ўрни Республика қишлоқ хўжалигида мамлакатнинг иқлим, ер - сув ва меҳнат ресурсларидан ҳамда халқнинг асрлар давомида тўплаган деҳқончилик маданиятидан унумли фойдаланиш негизида пахтачилик етакчи тармоқ ҳисобланади. Айни пайтда ғаллачилик, шоликорлик, канопчилик, полизчилик, сабзавотчилик, мевачилик, узумчилик соҳалари, чорвачиликнинг қорамолчилик, қўйчилик, эчкичилик, паррандачилик, йилқичилик, асаларичилик, пиллачилик соҳалари ҳам асосий тармоқларга киради. Республикада етиштириладиган пахта, мева, узум, сабзавот маҳсулотларининг талай қисми кўшни давлатларга экспорт қилинади. Республикада мева, узум ва сабзавотнинг юқори сифатли навлари етиштирилади, Ўзбекистон ўзининг сифатли пилласи ва қоракўли билан ҳам дунёга машхур. Республиканинг ғалла мустақиллигини таъминлаш йўлида ғаллачилик жадал ривожлантирилмоқда. Республика қишлоқ хўжалигида мулкчилик шаклларига кўра қишлоқ хўжалиги кооперативи - ширкат хўжаликлари, давлат хўжаликлари, наслчилик заводлари, ўқув тажриба ҳамда тажриба хўжаликлари, хусусий - деҳқон ва фермер хўжаликлари, хусусийлаштирилган корхоналар, аҳолининг шахсий ёрдамчи хўжаликлари секторлари мавжуд. Республика парламенти қишлоқ хужалигда туб бурилишларнинг ҳуқуқий асосларини яратадиган қонунларни қабул килди. Жумладан ер тўғрисида, Ўзбекистон республикасида тадбиркорлик тўғрисида, давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида, ижара тўғрисида, деҳқон хўжалиги тўғрисида, хўжалик жамиятлари ва ширкатлари тўғрисида, ер солиғи тўғрисида, кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантириш тўғрисида, 1998 йил апрель ойида Олий Мажлиснинг XI сессиясида қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси, “Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) тўғрисида”, “Деҳқон хўжалиги тўғрисида”, “Фермер хўжалиги тўғрисида” қонунлари ҳамда

www.arxiv.uz хукумат қарорлари қишлоқ хўжалигида кўп укладли иқтисодиёт пойдеворини яратишга йўл очди. Қишлоқда мулкдорлар синфини шакллантириш аграр сиёсатдаги муҳим йўналишга айланди. Республика қишлоқ хўжалигини ривожлантиришда халқаро ташкилотлар дастуридан фойдаланиш йўлга қўйилди. Бу тадбирлар хўжалик юритиш механизмини такомиллаштиришга, хўжаликларни иқтисодий жиҳатдан мустаҳкамлашга, қишлоқ меҳнаткашлари турмуш даражасини оширишга ҳамда хўжаликларда қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлашни ривожлантиришга йўл очди. Ҳозир қишлоқ хўжалигидаги банд бўлган меъёрдан ортиқча меҳнат ресурсларини саноатга, хизмат кўрсатиш соҳасига жалб этиш давлат аграр сиёсатининг ғоят муҳим йўналиши ҳисобланади. Қишлоқ жойларига саноат ни олиб кириш, замонавий технологияга эга бўлган кичик корхоаналарни очиш ҳисобига янги иш жойларини яратиш устивор вазифа ҳисобланади. қишлоқда туб ислоҳотларни ўтказиш, қишлоқ хўжалигини ривожлантириш қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг асосий омили ва манбаидир. Янги хўжалик юритиш шакллари Қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари мулк шаклида мавжуд. Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг иқтисодий асоси хўжаликнинг бутун чоралар билан мустаҳкамлаш, уни ташкил этишни ва ишлаб чиқариш методларини яхшилаш, меҳнат унумдорлигини ошириш ва меҳнатга ҳақ тўлашнинг бозор иқтисодиёти тамойиллари асосида амалга оширишдир. Қишлоқ хўжалиги корхоналарига хизмат кўрсатиш учун машина - трактор парклари ташкил этилди. Улар қишлоқ хўжалиги корохоналари тузимининг моддий - техника базасидан иборат бўлиб, ерларни шудгорлаш, экинларни парвариш қилишни механизациялаш билан боғлиқ бўлган катта ҳажмдаги

www.arxiv.uz ишларни бажаради. Машина - трактор парклари қишлоқ хўжалик корхоналарини ривожлантириш ва мустаҳкамлашда катта аҳамиятга эга. Қишлоқ хўжалик ширкати, фермер ва деҳқон хўжаликлари иқтисодий нуқтаи - назардан қишлоқ хўжалигини ҳозирги замон индустриал негизда ривожлантириш имконини беради. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ташкилий асослари қуйидагилардан иборат: - ишлаб чиқариш воситаларининг хусусий мулклигига асосланган ишлаб чиқаришнинг умумий характери; - қишлоқ хўжалиги корхоналарига бириктириб қўйилган ер амалдаги қонунларга асосан давлат мулкидир, бинобарин, бу ер сотилиши мумкин эмас. - барча масаслаларни хал қилишда жамоа аъзоларининг ташаббуси ва ижодкорлиги учун чексиз имкониятлар яратиб берадиган ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг жамоа формалари: - айрим тармоқларда ва бутун хўжаликда етиштирилган маҳсулотни режалаштириш; - хўжалик ҳисоби тамойиллари асосида ишлаб чиқариш - молиявий фаолият, харажатларнинг даромадлар билан мувофиқ келиши, кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш учун ва мулкий пайлар учун зарур бўлган фойданинг олиниши; - ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг миқдори ва сифатига қараб ходимлар меҳнатига ҳақ тўлаш. Қишлоқ хўжалиги корхоналари - ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари ягона мақсадга эгадирлар, бу мақсад жамиятнинг доимий ўсиб борувчи эҳтиёжларини тўла қондириш мақсадида кўп миқдорда арзон маҳсулот ишлаб чиқаришдан иборатдир. Ширкат, деҳқон, фермер хўжаликларининг ишлаб чиқариш структураси, махаллий шарт - шароитларни ҳамда қишлоқ хўжалиги тараққиётини муайян босқичида унинг олдида турган вазифаларни

www.arxiv.uz ҳисобга олган ҳолда белгилаб чиқилади. Шу билан бирга, маҳсулотнинг қайси турларини ишлаб чиқариш учун энг қулай шароитлар мавжуд бўлса, ўша турларнинг ҳажмини устун даражада кўпайтириш, уларни анча чуқур ва мустаҳкам ихтисослаштириш йўли билан энг кўп иқтисодий самарага эришилади. Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ташкилий структураси хўжалик тармоқларини ихтисослаштириш ва бир - бирига қўшишга, унинг ҳажмига, деҳқончилик қилинадиган ерларнинг территориал жойлашуви ҳамда бошқа факторлар ва шарт - шароитларга тўғридан - тўғри боғлиқ бўлади. Қишлоқ хўжалигида бозор механизмларини ривожлантириш, деҳқонда соҳиблик хиссини уйғотиш, мулкчилик муносабатларини такомиллаштириш, қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ўзида ижара муносабатларини чуқурлаштириш, ерни мерос қилиб қолдириш ҳуқуқи билан умрбод фойдаланишга бериб қўйиш орқали, шунингдек, ширкат, фермер, деҳқон ҳамда шахсий ёрдамчи хўжаликларни кенг ривожлантириш асосида рўй бериши лозим. Дехончиликда оилавий пудрат шаклини қўллаш, ерга эгалик қилишда даромадни тақсимлашда эса пайчилик усулидан фойдаланиш, пай орқали мулкка эгалик қилиш, даромад олиш, шартнома асосида ишлаш мақсадга мувофиқдир. Қишлоқ хўжалиги корхоналарига сервис хизмат кўрсатиш қанчадан - қанча аҳолини иш билан банд қилишга имкон яратади. Қишлоқ хўжалик корхонаси ёки фермер хўжалиги уз хўжалигида туриб, керакли уруғлик, минерал ўғитлар ёки техника хизмати учун, арзон ва ишончли таъминотчи хамкорига буюртма бериши ва уни ўз вақтида олиши мумкин. Токи деҳқон ёки фермер ўзининг асосий иши ҳосил тўплаш ва йиғиш билан шуғулланмас экан, унинг ишида унум ҳам самара ҳам бўлмайди. Қишлоқ хўжалигида хизмат кўрсатиш соҳасини етарли даражада ташкил этиш зарур. Ерларни мелиорациялаш, қишлоқ хўжалигини механизациялаш, электрлаштириш, кимёлаштиришда эришилган ютуқлар, экинлар ҳосилдорлигини ошириш, меҳнат унумдорлигини кўтаришда хал қилувчи

www.arxiv.uz аҳамиятга эгадир. Республикада қишлоқ хўжалигини ишлаб чиқариш воситалари билан таъминлайдиган саноат тармоқларининг ривожланиши унинг моддий - техника базасини мустаҳкамлайди. Республика Президентининг “Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини давлат йўли билан қўллаб - қувватлаш чора тадбирлари тўғрисида”ги фармонида (1996 йил 3 апрель) қишлоқ хўжалигини сифатли техника, минерал ўғитлар, экинларни ҳимоя қилишнинг кимёвий воситалар билан таъминлаш республика қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг комплекс дастурида устивор вазифалар сифатида белгиланган. Республикада қишлоқ хўжалиги соҳасидаги умумий сиесатни республика қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги амалга оширади. Давлат бошқарувнинг куйи бўғини бўлган туман, қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармалари давлат хўжаликлари, ширкат хўжалиги уюшмалари ва бошқаларга умумий раҳбарликни олиб боради. Ихтисослашувига кўра боғдорчилик, токчилик, айрим иссиқхона хўжаликлари мустақил “Ўзмевасабзавотузумсаноатхолдинг” компаниясига қарайди. Айрим тармоқларга раҳбарликни амалга ошириш учун қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг “қоракўл”, “Ўзбек ипаги”, “Ўзпаррандасаноат”, “Асал” каби республика ишлаб чиқариш уюшмалари ташкил этилган. Қишлоқ хўжалик минтақалари Ўзбекистон худуди қишлоқ хўжалиги жиҳатдан уч минтақага бўлинади: тоғ ва тоғ олди минтақаси республика худудининг 20 фоиздан ортигини ташкил этади. Асосан лалмикор деҳқончилик, яъни буғдой, арпа, нухот, зигир экилади, боғдорчилик ва узумчилик тараққий этган, бу минтақада мавсумий баҳорги кузги яйловлар бор, чорвачилиги гўшт, жун етиштиришга ихтисослашган. Суғорма деҳқончилик минтақаси республика худудининг қарийиб 20 фоизини ташкил этади. Бу минтақа Фаргона водийси, Мирзачўл, Далварзин чўли, Чирчиқ - Охангарон, Зарафшон, Кашқадарё ва Сурхон - Шеробод водийлари, Қуйи Амударёни ўз ичига олади. Асосан

www.arxiv.uz пахта, каноп, буғдой, маккажухори, шоли, картошка, сабзавот, полиз экинлари, ем - хашак экинлари етиштирилади. Боғ ва токзорлар, тутзорлар, резавор мева майдонлари бор, гўшт - сут чорвачилиги ривожланган. Чўл - яйлов минтақаси - республика худудининг 60 фоизини ташкил этади. Асосан чўл ва сувсиз текисликлардан иборат. Бухоро, Қашқадарё вилоятлари, Қорақалпоғистонда ва Фарғона водийсининг марказий қисмида жойлашган. Республикада деҳқончиликнинг асосий тармоқлари - пахтачилик, канопчилик, тамакичилик, дончилик, сабзавотчилик, полизчилик, картошкачилик, боғдорчилик, узумчилик, лавлаги ва ем - хашак экинлари етиштириш соҳаларидан иборатдир. Ўзбекистон чорвачиликнинг қадимий марказларидан бири. Республиканинг тупроқ ва табий иқлим шароитлари - унумдор суғориладиган ерлар, бепоён қир - адирлар, дашт - чўл ва тоғ олди яйловлари чорвачиликнинг ривожи учун қулай. Суғориладиган ерларда асосан қора молчилик, чўчкачилик, паррандачилик, қуёнчилик, асаларичилик, қир - адирлар, дашт - чўл ва тоғ олди ҳамда тоғли яйловларда эса қўйчилик, эчкичилик, йилқичилик, туячилик, сув хавзаларида балиқчилик ривожланган.

O'xshashlar

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини режалаштириш

Туризмни ривожлантиришнинг назарий ва амалий асослари

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингининг илмий-назарий асослари

Ишлаб чикаришни ижтимоий ташкил этиш

Қишлоқ хўжалиги суғуртаси