Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda moliya tizimi - Iqtisodiyot - Referatlar

Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda moliya tizimi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Iktisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda moliya tizimi Reja: 1. AKShning moliya tizimi va uning tarkibi. 2. AKShning davlat budjeti, daromad va xarajatlar tavsifi. 3. Shtatlar va moliyaviy boshkaruv organlarining moliyasi. 4. Tayanch iboralar. 5. Nazorat savollari. 6. Adabiyotlar.

AKShning moliya tizimi va uning tarkibi. AKSH davlat moliya tizimi: 1. Davlat budjeti. 2. Budjetdan tashkari fondlar. 3. Davlat krediti. 4. Davlat korporatsiyalari moliyasi. Federal davlatlarda budjet tizimi 3 bugindan iborat: Davlat budjeti(federal yoki markaziy xukumat budjeti); Federal a’zolari budjeti (AKShda shtatlar budjeti); Maxalliy budjetlar; Davlat budjetlarida yirik pul mablaglarini tuplash davlatning moliyaviy siyosatini samarali olib borilishini zaruriy sharti xisoblanadi.Bu mablaglar davlatga davlat apparatini boshkarishga , davlat zayomlari buyicha foizlarni tulashga, shuningdek usib borayotgan ijtimoiy xarajatlarni amalga oshirishga yordam beradi. Budjetni ushlab turishga bir kancha obyektiv va subyektiv sabablar ta’sir kursatadi.Obyektiv sabablarga ,avvalo,ishlab chikarish munosabatlarining xarakteri va budjet moxiyatiga xal kiluvchi ta’sir utkazuvchi ishlab chikarish kuchlarining rivojlanish darajasi kiradi. Jamiyat ishlab chikarish uslublarining , yalpi maxsulotni taksimlashning va egalik munosabatlarining uzgarishi natijasida budjet moxiyati , uni tarkibi tubdan uzgardi. Obyektiv sabablarga shuningdek xar bir mamlakatning tabiiy, iktisodiy va ijtimoiy xususiyatlari, an’analarini va usha tarixiy davrdagi rivojlanishning uziga xos tomonlarini kiritishimiz mumkin. Xar bir mmlakat budjeti uziga xos milliy xususiyatlarga ega. Subyektiv omillarga davlat tipi, xukumat siyosati , rivojlanish usivorligi , ichki va tashki iktisodiy xolati va boshkalar kiradi. Shuni ta’kidlash joizki , bir xil tarixiy davrda , yagona ijtimoiy kurilishda turli mamlakatlar budjeti daromadlar va

xarajatlar strukturasi kabi umumiy kirralarga ega buladi. Ularning asosiy maksadi davlat funksiyalarini bajarish uchun xazinani mablag bilan tuldirishdan iborat. Budjet yordamida milliy daromad kayta taksimlanadi;uni xisobiga umumdavlat extiyojlarini kondiriladi, noishlab chikarish soxasi, boshkaruv organlari, xukuk tartibot organlari , ichki va tashki xavfsizlik mablag bilan ta’minlanadi. Budjetdan tashkari fondlar: Ilmiy tatkikot fondlari– sanoatda, kurilishda, ilmiy tatkikotlarning kullab kuvvatlashini moliyalashtirish uchun shuningdek , davlatning ilmiy markazlarini ta’minlashga karatilgan fondlardir. AKShda 3ta yirik fond faoliyat kursatadi. Milliy ilmiy fond(MIF); Standartlar byurosi ilmiy fondi(SBIF); Kredit fondlari- bu davlat banklari , jamgarma kassalari va boshka kredit muassasalarida foydalanishda bulgan , kaytarish va foiz tulash sharti bilan olingan resurslar. AKShda asosan 2 tarmok buyicha yunaltiriladigan bir kator kredit fondlari mavjud. Ushbu tarmoklar kuyidagilar: 1)kishlok xujaligi ; 2)uy-kurilish; 3)tashki iktisodiy aloka Ijtimoiy fondlar axoliga ijtimoiy xizmatlar kursatishga karatilgan resurslardir. Axoli sonining ortishi jamiyatning turli ijtimoiy guruxlari urtasida kizikish chegaralarining ortishi ushbu fondlarning axamiyatini yanada oshiradi. Davlatning maxsus fonddlari xukukiy xolatiga kura davlat maxsus fondlari va maxalliy maxsus fondlarga bulinadi. Davlatning maxsus fonddlari markaziy xukumatga karashli buladi va ularga investitsiya fondi, valyuta fondi, ijtimoiy sugurta fondiga bulinadi.

Maxalliy maxsus fondlar maxalliy xokimiyat organlariga tegishli bulib ular orasida eng yirigi zayom fondlari xisoblanadi. Ishlanish maksadiga kura maxsus fondlar: iktisodiy, ilmiy-tatkikot, kredit, ijtimoiy sugurta fondlari va boshka fondlarga bulinadi. AKShning davlat budjeti daromad va xarajatlar tavsifi. Davlat budjetining daromadlariga axoli daromadidan olinadigan soliklar, korporatsiyalar foydasidan olinadigan solik, aksiz soligi ,KKS, bojxona bojlari, shuningdek markaziy xukumat tomonidan chikariladigan davlat zayomlaridan keladigan daromadlar. Federatsiya a’zolarining budjeti daromadlari asosan maxsulotlar oldi sotdisii va yalpi tushumdan tushadigan soliklar bilan tuldiriladi. Maxalliy budjet daromadlari ikkinchi darajali soliklardan shakllanadi va maxalliy uz-uzini boshkaruv ya’ni xudularda amalga oshiriladigan funksiyalarni bajaradi. AKSH davlati federal budjet xarajatlari yildan-yilga usib bormokda va u mablaglar ichida salmokli urin egallaydi .Jami xarajatlarning 27-32 % mikdorida mablag ajratiladi.Davlatning iktisodiyotga aralashuvi xarajatlari –ilmiy tatkikot va tajriba konstrukturlik ishlanmalarining , sanoat energetika ,trasport ,aloka, kishlok xujaligi, tabiiy resurslar muxovazasi shuningdek yul shaxar maishiy uy xujaligi kabi jabxalarni moliyalashtirishni uz ichiga oladi.Kishlak xujaligiga ajratiladigan subsidiyalar asosan fermerlarni kullab kuvvatlashga va ular yetishtirayotgan maxsulotlarga davlat buyurtmalarini berish vakishlok xujalik maxsulotlari narxini barkarorlashtirish kabilar kiradi. AKSH federal budjeti xarajatlar tarkibida chet mamlakatlarga subsidiya va kreditlar kurinishidagi turli xil yordamlar yirik xajmni tashkil kiladi.Ushbu yordamlar fakatgtna iktisodiy maksadda bulmasdan «begaraz xarbiy yordamlar» ,

yoki arzon baxolarda kurlol aslaxa yetkazib berish kurinishida xam amalga oshiriladi. Federal budjetdan ijtimoiy maksadlarga ajratiladtgan mablaglar salmogi ancha kupayib bormokda va ular kuyidagidlarni uz ichiga oladi: jamoat transportini subsidiyalar , tegishli budjetlarga ta’lim ,soglikni saklash va ijtimoiy maksadlar uchunxarajatlarni amalga oshirish uchun maxalliy xukumat organlariga dotatsiyalar ajratish , kishlok xujalik maxsulotlari baxosini ma’lum chegarada ushlab turish uchun sarflanadi. Boshkaruv xarajatlari konun chikaruvchi, ijro etuvchi va sud markaziy organlar xarajatlarini moliyalashtirishni uz ichiga oladi. AKShda federal budjet takchilligini kiskartirish va boskichma –boskich uni butunlay bartaraf etish rejasi 1991 yilda kabulkilindi.1991 yilda Aksh davlat budjeti takchilligi YAIMga nisbatan 4.7 % bulgan bulsa 2000 yilda esa YAIM ga nisbatan 0.3 %ga tushirildi.2002 yilda AKSH da «Balanslashtirilgan budjet tugrisida» gi konin kabul kilindi . Bunga asosan budjet takchilligini 2002 yilda 0 ga tenglashtirish rejalashtirilgan. AKShda budjet jarayoni .Budjet loyixasini tuzish-budjet jarayoning muxim boskichlaridan biridir: ayni shunda budjet xajmi , umumiy yil uchun solik va pul kredit siyosati, mablaglardan foydalanishning asosiy yunalishlari. Budjet kamomadini koplash uslublari, shuningdek daromadlarni budjet tizimi buginlari urtasida tksimlanishi kabi masalalar xal kilinadi. Davlat budjeti loyixasini tuzish kelayotgan budjet yilidan birmuncha oldin, ya’ni AKShda 18 oy oldin boshlanadi.Budjet loyixasi parlament koshidagi maxsus organ –budjet va boshkaruv xizmat tomonidan ishlab chikiladi. Budjet loyixasini tuzishda kuyidagi maksadlar kuyiladi: 1.Iktisodiyotning samadarligini oshirishga aktiv ta’siri

2.moliyaviy boshka resurslarni mamlakatning iktisodiy va ijtimoiy rivojlanish istikbollari uchun sarflash 3.Mablaglarni sarflashda ularning mutanosibligi va ustivorligini urnatish. Budjet jarayoni bu budjetning takchilligini mablag bilan ta’minlash manbaalarini topish bilan boglik izlanishdir. AKShda budjet kalendari – budjet xarajatlarining xarakati vakti buyicha taksimlash rejasidir. Yukori ijro organi tomonidan makullangan loyixa konun chikaruvchi organ parlamentga kurib chikish va tasdiklash uchun topshiriladi.Xaar bir palata loyixani sinchiklab urganib chikkandan keyin uz xulosalarini izoxi bilan beradilar .Budjet jarayon budjetga oid konun kabul kilsh bilan yakunlanada Budjet ijrosi- tasdiklangan daromadalarni kelib tushishini va kuzda tutilgpn xarajatlarni amalga oshirishni bildiradi. Budjet-moliya tizimining markaziy bugini xisoblanadi. Shunng uchun tizimning markaziy bugini bugini xisoblanadi. Shuning uchun u moliyaning barcha xususiyatlarini uzida aks ettiradi. Moliya-bu ijtimoiy maxsulot va milliy daromadni taksimlash va kayta kayta taksimlash bilan boglik bulgan pulli munosabatlardir. Budjet uzida pulli munosabatlarni aks ettirsada. Moliyaga nisbatan tor tushuncha buladigan va foydalaniladigan budjet fondlariga oid pulli munosabatlardir. AKSH davlat budjetining tarkibi. Davlat budjeti kutilayotgan daromadlar bilan xarajatlarni takkoslaydigan moliyaviy rejadir. Axolidan olinadigan soliklar.ijtimoiy-sugurta tulovlari, korporatsiyalardan olinadigan soliklar, aksiz yigimi, karzlar va boshka tushumlar federal xukumat daromadlarining muxim manbai xisoblanadi. Ularning katta kismini daromad soligi tashkil etadi. Xozirda AKShda firmalarga solinadigan solik xukumat daromadlarning xar 1$ iga urtacha 12 sentni tashkil etsa, aksiz soligi xar 1 $ iga urtacha 4 sentni tashkil etadi. Ayrim

tovarlarni ishlab chikarish va sotish aksiz yigimiga tortiladi, masalan: atirga solinadigan solik. Ijtimoiy ta’minot dasturlarini moliyalash uchun foydalaniladigan ijtimoiy sugurta fondlariga tushumlar asosan ishchi va xizmatchilarning ish xaklariga solinadigan soliklardir. 2000 yilda bu federal xukumat uchun mablaglarning kattaligi jixatidan ikkinchi urinda bulgan manbai edi. Kuchmas mulkka,sovgalarga solinadigan soliklar va bojxona tulovlari xar bir budjet dollarining urtacha 2 sentini tashkil kiladi. Kuchmas mulkka yoki sovgalarga solinadigan soliklarni juda katta meros yoki katta boylik olishgan odamlar tulashadi. Bojxona tulovlari import soligidir. Shtat xukumatlari va maxalliy budjetlarining asosiy daromadi maxsulot sotishdan olinadigan soliklar xisoblanadi. Ayniksa, katta shaxarlarning budjetini 400-600 foizini munitsipial xarajatlar tashkil kiladi. Maxalliy budjetlar daromadlari va xarajatlari kup xollarda mutanosibligi bir- biriga tugri kelmaydi va ular 20-30 foizini tashkil etadi. AKShda pul mablaglari asosan yukori bugindan pastki bugingacha okib keladi. Federal budjet mablaglari shtatlar budjetiga va uning maxalliy budjetiga dotatsiya va maksadli subsidiya kurinishida mablaglar bilan ta’minlanadi. Markaziy davlat bilan maxalliy xukumatning boshkaruv organlari asosan daromadlarni dasturi kurinishida bayon kilinib, mablaglar ajratiladi. Demak, dastur asosida berilgan mablaglar xarajati mustakil olib boriladi. AKShda budjet loyixasini tuzish budjet jarayonining asosiy boskichlaridan biri bulib xisoblanadi.

Bunda budjetning xajmi solik va pul-kredit siyosati yunalishini mablaglardan foydalanishni asosiy yunalishlari, budjet defitsitini tuldirish usullari xamda daromadlarni budjet tizimi buginlari urtasida taksimlanishini ta’minlaydi. Davlat budjeti loyixasini tuzish 8 oy oldin boshlanadi. Budjet loyixasi ijro xukumati tomonidan ishlab chikiladi, YA’ni moliya vazirligi AKShda maxsus organ-Prezident xuzuridagi budjetni boshkarish xizmati yordamida tuziladi. Budjet loyixasini tuzishda asosiy maksadlar kuzda tutiladi: 1. Budjetni iktisodiyotning samaradorligini oshirishga yullash 2. Moliya va boshka resurslarni mamlakatni iktisodiy va ijtimoiy rivojlanish istikbollarini ta’minlash. Ijro maxkamasi (AKSH prezidenti) ma’kullagandan keyingina budjet loyixasini konunchilik organi parlamentda kurib chikish va tasdiklash uchun topshiriladi. Koidaga kura, budjet loyixasini xar bir palata tomonidan aloxida (bir vaktning uzida AKShning ikkita palatasi) muxokama kilinadi. Parlamentning xar bir palatasida anik budjet masalalari, kupgina xollarda dasturlar buyicha maxsus kumita va komissiyalar faoliyat kursatadi.Ular budjetning xar bir bandini chukur taxlil kilib, tuzatish kiritadilar va xulosalar beradilar. Budjetning kelishmovchiliklarsiz xar bir palata tarafidan kabul kilinishidan keyin parlamentning budjet tugrisidagi umumiy karori kabul kilinadi. Agarda kelishmovchilik paydo bulsa, u u xolda ikkita palata a’zolaridan tashkil topgan kelishtiruv komissiyasi tomonidan xal kilinishi shart. Parlamentda budjet loyixasi kurilayotganda, xukumat tarafidan takdim kilingan budjet loyixasiga parlament a’zolarining uzgartirishlar kiritish xukuklari muxim axamiyat kasb etadi. Budjet protsessining ikkinchi bugini budjet tugrisidagi konunni butun yoki aloxida budjet kursatmalari yakunlanadi. Maxsus fondlarning klassifikatsiyasi. Bu fondlar xukukiy yuriknomalar,foydalanish maksadlari bilan bir-biridan fark kiladi.

Xukukiy yuriknomalarga kura maxsus fondlar davlat va maxalliy fondlarga bulinadi. Federativ davlatlarda (AKSH, Kanada…) federatsiya a’zolari maxsus fondlar tuzish xukukiga egadirlar. Davlat maxsus fondi markaziy xukumat tasarrufida buladi. Bunga muxim fondlar: -investitsion -valyutali -ijtimoiy sugurta va boshka fondlar kiradi. 3.Shtatlar va moliyaviy boshkaruv organlarining moliyasi. Daromadlarning taksimlanish dasturi markaziy xukumat va moliya soxasidagi shtatlar xukumatlarning orasida vakolatlar taksimlanish tamoyili aniklanadi. AKSH federal budjetining 90 foizidan ortigini tugri soliklar,kolgan 5 foizini egri soliklar tashkil etadi. Shtatlar budjeti daromadi egri soliklardan tashkil topadi. Bunda asosiy rolni tovar baxosiga ma’lum foizda sotuvdan universal shakldagi aksiz soligi uynaydi. Rivojlangan xorijiy mamlakatlarning davlat budjetida tugri va egri soliklarning uzaro munosabati kuyidagilar bilan tavsiflanadi: AKSH,Buyuk Britaniya, Yaponiya budjetlarida tugri soliklar, Fransiya va GFR davlatlari budjetlarida egri soliklar asosiy rol uynaydi. Davlat budjeti balanslashgan metodda tuziladi, uning xarajatlari daromadlariga teng bulishi kerak. Birok, solik tushumlarining uzluksiz oshib borishiga karamasdan, rivojlangan xorijiy davlatlar budjetida doimiy budjet takchilligi kuzatiladi, ya’ni davlat budjeti xarajatlarining daromadlarga nisbatan doimiy oshib borishi odat tusiga kirdi. Budjet takchilligini koplash uchun soliklar singari davlat daromadlari doimiy elementi sifatida davlat zayyomlaridan foydalaniladi.zayyomlarning chikarilishi uz urnida davlat karzlarining mislsiz

usishiga olib keladi. Aytib utilganidek, AKShning davlat karzlari 5,5 trln.dollarga yetgan. Moliyani boshkarish AKShda yukori konun chikaruvchi organlar- parlamentlar kulida; AKShda –bu Kongress xisoblanadi. Parlament 2ta palatadan iborat: kuyi va yukori. Barcha asosiy moliyaviy konunlar avvalo davlat budjetini tasdiklash parlamentning ikkita palatasi tomonidan amalga oshiriladi va davlat boshligi tomonidan imzolanadi.

Адабиётлар: 1.Родионова В.М. Финансў, Москва: Финансў и статистика, 2000 г. 2.Романовский М.В. Бюджетная система Российской федерации. М.: Юрайт, 1999г.Соколова Н. “Финансў, денежное обрашение и кредит” М. Юрайт, 2000 3.Финансў. Денежное обраҳение. Кредит: конспект лекций. - М.: ПРИОР, 2000. - 176 с. 4.Финансў. Денежное обраҳение. Кредит: Под ред Г.Б. Поляка. Учеб. Второе изд. . - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003. - 512 с. 5.Финансў и кредит: Учеб. пособие/ Под ред. проф. А. М. Ковалевой. - М.: Финансў и статистика, 2003. - 512 с. 6.Финансў: Учеб. пособ./ Под ред. проф. А. М. Ковалевой. - М.: Фин. и стат., 2000. - 383 с. 7.Финансў: Учеб./ Под ред. проф. чл.-корр. РЕАН Л.А. Дробозиной. - М.: ЮНИТИ, 2003. - 523 с. 8.Финансў: Учебник /под ред.проф. Дробозиной Л.А. – М.: Финансў ЮНИТИ, 2000. 9.Финансў: Учебник для вузов /Под ред. М.В.Романовского, проф. .В.Врублевского, проф.Б.М.Сабанти. – М. издат. “Перспектива”, издат. “Юрайт”, 2000. 10.Финансў: Учебник для вузов/ Под ред. проф.Романовского, О. В. Врублевской, проф. Б. М. Сабанти. - М.: Перспектива, Юрайт, 2000. - 520 с. 11.Финансў: Учебник/ Под ред. Л. А. Дробозиной . - М.: Финансў, ЮНИТИ, 2000. - 527 с.

O'xshashlar

Jahon хo’jaligida rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyoti

Moliya va moliya tizimi.

Rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazoratni tashkil etish amaliyoti

Germaniya moliya tizimi.

Yaponiyaning moliya tizimi.