Интернет-банкинг электрон тўловлар тизими - Iqtisodiyot - Referatlar

Интернет-банкинг электрон тўловлар тизими

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86 KB

Ko'chirib olish

Интернет-банкинг электрон тўловлар тизими Режа : 1. “Интернет-Банкинг” электрон тўловлар тизимининг мазмуни ва аҳамияти. 2. “Интернет-Банкинг” тизимининг банклар фаолиятида тутган ўрни. 3. “Интернет-Банкинг” тизимининг Ўзбекистон Республикаси банкларида қўлланилиши. 4. “Интернет-Банкинг” тизимининг Ўзбекистонда ривожлантириш истиқболлари.

Таянч иборалар Банк технологиялари, банк эквайр, электрон банк хизмати, техник воситалар, “Интернет банкинг”, “ Mail bank ”, “Супермаркет банкинг, электрон имзо, модем алоқаси, файл, маълумотларни узатиш тизими, маълумотларни узатиш воситалари, маълумотлар базаси, сервер, реал вақт тартиби, қоғозсиз электрон усуллар. “Интернет-Банкинг” электрон тўловлар тизимининг мазмуни ва аҳамияти Ҳозирги кунда банк хизматларининг турлари тобора кўпайиб бормоқда. Шулардан бири «электрон-банк» хизматларидир. “Электрон банк” - банкнинг мижози бўлган юридик ва жисмоний шахсларга “Интернет” электрон тармоғи орқали ўзларининг ҳисобварақлари бўйича банк хизматларидан фойдаланишга имкон яратиб берувчи рақамлардан иборат хизматдир. Бу хизмат тури бўйича операцияларни ўтказиш тартибини ёритишдан аввал, ушбу хизмат бўйича баъзи терминларни келтирамиз: Ушбу услубий тавсиялар мақсадида қуйидаги тушунчалар қўлланилади: а) “ Internet ” (Интернет) - Жаҳон компьютер тармоғи, яъни глобал мулоқот муҳити; б) Web-сайт - молиявий операцияларнинг дастурий маҳсулот жойлашган Интернет-сайт; в) Web -браузер - Интернетда ишлаш учун дастурий маҳсулот (Интернет бўйича йўл кўрсатувчи); г) модуллик - тармоқнинг нисбий мустақиллиги; д) очиқ архитектура - онсон лойиҳалаштиришнинг имконияти; е) крипто-жараён - маълумотларнинг шифрлаш ва дешифрлаш жараёни; ё) АИЖ - автоматлаштирилган иш жойи;

ж) SSL ( Secure Sockets Layer ) - маълумотларни ўтказишда қўлланиладиган хафвсиз протокол; з) аунтенфикация - ҳақиқийликни (тасдиқлаш) ўрнатиш; и) ягона сессион калитнинг яратилиши - маълумотлар муҳофазасини таъминлайдиган нодир код (рақамлар йиғиндиси ёки белгилар)нинг қайта ишлаб чиқилиши; к) IP - ахборотлар алмашинувини амалга оширадиган тармоқлараро протокол. “Электрон банк” веб-саҳифа ва веб-браузер орқали мижозларга турли операцияларни амалга оширишга имкон беради. “Электрон банк” мижозларга ўз ҳисобрақамларининг ҳолатини, шунингдек, унинг тарихини (барча тўловлар ва тушумлар ёзувлари) реал вақт тартибида батафсил ўрганишга ва зарурат туғилганда, мижозлар билан ишловчи, яъни нақд пул олишдан ташқари, барча банк ва консультатив хизматларни ўз ичига оладиган хизмат бўлимига мурожаат қилишга имкон беради. “Электрон банк” тизимининг асосий қоидалари қуйидагилардир: а) мижоз-сервер; б) модуллик; в) очиқ архитектура; г) реал вақт тартиби; д) мосланувчанлик. Бу қоидаларни қуйидаги схемага мужассамлаштирамиз:

“Электрон банк” тизими таркибий қисмлари жиҳатидан учта қуйидаги кичик тизимлардан иборат бўлиши мумкин: - “ InternetBank ” электрон тўловлари” кичик тизими; - “ PhoneBank ” телефон орқали банк” кичик тизими; - “ MailBank ” электрон тўловлари” кичик тизими. “Электрон банк” дастурий таъминоти банкнинг ўзи, ёки компьютер дастурий таъминотларини ишлаб чиқишга ихтисосланган компаниянинг маҳсулоти бўлиши мумкин ва у мақсадлари бўйича банк фаолиятини тартибга солувчи меъёрий ҳужжатлар талабларига мувофиқ, ҳамда тегишли тартибда сертификатлашлари лозим. Банклар Интернет тармоғига уланган компьютерларнинг банк корпоратив тармоғидан ва банк компьютерларидан алоҳида ажратилган бўлиши шарти билан,

Интернет тармоғидан “Электрон банк”нинг иш жараёни воситаси сифатида фойдаланиш мумкин. Шундай қилиб, “Электрон-банк” - банкнинг мижози бўлган юридик ва жисмоний шахсларга «Интернет» электрон тармоғи орқали ўзларинининг ҳисобварақлари бўйича банк хизматларидан фойдаланишга имконият яратувчи рақамлардан иборат хизматдир. “ Internet - Banking ” электрон тўловлари кичик тизимининг банклар фаолиятида тутган ўрни. Интернет тармоғига чиқадиган компьютерларда антивирус дастурий таъминотлари ўз вақтида янгиланиб туриши зарур. “ InternetBank ” (Интернет банк) - мижоз томонидан ўз ҳисобрақамини Интернет орқали масофадан бошқариш тизими, яъни банк ва мижознинг ўзаро мажмуавий интерактив фаолияти бўлиб, у қуйидагилардан иборатдир: а) ўз ҳисобварақлари ҳолати ва барча операциялар тарихи ҳақида маълумотлар олиш; б) ҳисобрақамларни очишда уларни заҳиралаш имконияти; в) ностандарт вазиятлар ҳақида банкни тезкор огоҳлантириш, масалан, тўловда йўл қўйилган хато бўлган ҳолда; г) банк, унинг маҳсулотлари ва хизматлари ҳақида тезкор ахборот олиш, банкдан электрон кўринишда маълумотлар (масалан, битим ва шартномалар шакллари) ёки дастурий маҳсулотларни, онлайн консультацияларни олиш ва ҳ.к. Интернет банки уланиш учун мижоз қуйидагиларга эга бўлиши лозим: а) интернет тармоғига уланган компьютер ёки бошқа қурилма; б) браузер дастури; в) ахборот муҳофазасини қўшимча даражада таъминлайдиган қуйидаги воситалар: - кодлаш даражасини ошириш мақсадида қўшимча дастурий модулни, ёки кўмакчи дастурни ёхуд, смарт карталар технологиясини қўллайдиган

тизимларни ўрнатиш; - идентификатор ва рўйхатдаги номи билан бир қаторда, транзакциялар рақамлари рўйхатидан ( TAN ), яъни фақат битта банк операцияси учун бир марталик қўлланиладиган пароллар йиғиндисидан фойдаланиш. Овозли ахборот “ Phonebank ” (телефон орқали банк) кичик тизими банк мижозларига аниқ вақт тартибида қуйидаги ахборот ва тўлов хизматларини кўрсатади: Универсал парол бўйича барча фойдаланиши мумкин бўлган хизматлар: а) банкнинг ахборот маълумот хабарлари, зарурат туғилганда операторга уланиш; б) жорий санага бўлган валюта курслари, зарурат бўлганда эса, курслар жадвалини факс-аппаратига юбориш. Мижозларни доимий, ёки бир сеанс кодлари орқали идентификация қилувчи норасмий хизмат: а) аниқ мижозлар учун ахборот; б) ҳар қандай санага валюта курслари; в) мижознинг ҳисобварақлари ҳолати (ҳар қандай санага қодиқлар ва айланмалар); г) тўлов ҳужжатларидан кўчирма ва нусхаларни факс-аппаратидан олиш. Тизимдан фойдаланиш учун мижозга овозли териш режимига ўтиш имкониятига эга бўлган телефон аппарати керак бўлади. Мижоз банкка қўнғироқ қилади, у ерда компьютер телефония платаси ўрнатилган компьютер телефон “гўшагини кўтаради”. Овоз тизими ва инсоннинг мулоқоти мижознинг телефон аппаратидаги рақамли тугмачаларни босиш, ҳамда таклиф этиладиган буйруқлар орқали амалга оширилади, масалан: “ҳисобрақамингиз ҳолати тўғрисидаги маълумотни олмоқчи бўлсангиз, 1 рақамни босинг, чет эл валюталар курслари тўғрисидаги маълумотни олмоқчи бўлсангиз, 2 ни босинг ...” Мижоз ўз телефон аппаратидаги тегишли тугмачаларни босади, шундан кейин, унга тизим ёки янги хизматлар рўйхатини таклиф этади, ёки қизиқтирган маълумотни хабар қилади.

Ахборотни муҳофаза қилиш, ҳисобрақамларни кодлаш, шифрнинг турли алгоритмлари ва пароллаш орқали амалга оширилади. Жахон амалиётидаги банк технологиялари, уларнинг Ўзбекистон Республикасида қўлланилиши ва унинг истиқболлари Жахон амалиётидаги банк технологияларидан бири, бу супермаркет банкингдир . Банк-мижоз муносабатларини яхшилаш банк махсулотларини кенгайтириш, бозорни сегментларга ажратиш ҳамда чиқим ва харажатларни чеклашга қаратилган стратегияларни амалга ошириш учун асос бўлади. Банкларнинг чакана хизматларини ривожлантиришга супермаркет банкинг янги йўналиш бўлди. Supermarket banking (инглиз тилидан сўзма-сўз таржимаси- дўконда банк операциялари) тарихан АҚШда пайдо бўлган ва қўйидаги ўзига хос белгиларга эга: • тижорат марказларида харидорлар оқими катта бўлади; • бундай оқимларни дўконда банк бўлимлари жойлашган ерларга йўналтириш имконияти мавжуд бўлади; • супермаркетларда турли тоифадаги истеъмолчилар билан алоқа боёлаш имконияти мавжуд бўлади; • банклар ўз хизматларини кенгайтириш ва табақалаштириш учун тижорат марказларидан манфаатдор бўлади; • банклар билан тижорат марказлари бир-бирларига маҳсулот сотиш операцияларини амалга оширишдан ўзаро манфаатдор бўлади. Банк супермаркетда ўз ишини дўконнинг анъанавий жойларида мини- бўлимлар очишдан бошлаб, банк стендигача турлича йўсинда ташкил этиши мумкин. Супермаркет банкинг учун қандайдир идеал модел йўқ. Оптимал вариантга эришиш учун хилма-хил стратегияларга амал қилиш керак бўлади. Мазкур стратегиялар лойиҳалаш, жойлаштириш масалалари, ташкилий ва техникавий жиҳатлар ишлаб чиқилган, шунингдек банкд бўладиган ходимларнинг оптимал сони белгиланган вақтдагина муваффақиятли бўлади.

Супермаркет-банкингнинг ташкилий модели ва уни жойлаштириш ўзаро чамбарчас боёлангандир. Биринчи унсур банк бўлимининг жойлашишидан келиб чиқади: тижорат маркази ичида у қоида тариқасида, марказий ўтиш жойида супермаркет кассаларининг қаршисида жойлашади, токи бўлинма ажралиб турсин (бундай жойлашиш навбатда турган мижозларни у ердаги рекламага эътибор беришга мажбур қилади). Шу билан бирга, марказга келувчиларга банк бўлимининг олд томони намоён бўлиб, унда банкнинг маркаси (савдо белгиси) ажралиб туради, супермаркет ичида бу бўлим анча кўринарли қилиб: дўконга кираверишда ёки кафе атрофида, ҳеч бўлмаганда, бевосита кассалар олдида жойлаштирилиши лозим. Супермаркет-банкинг бўлимининг зарур белгилари унинг кўзга ташланиб туриши, харидорлар оқимининг ўртасида бўлиши, шунингдек, кириш осон лиги ва жозибадорлигидан иборат (мижозлар учун сотиш пунктига бориш, ходимлар учун мижозларни осонгина жалб этиш табиий ва енгил бўлиши лозим). Бўлимнинг жойлашиши шундай лойиҳалаштирилиши керакки, натижада ҳозирги ва бўлажак мижозларни банк тижорат сиёсатининг асосий унсурларидан хабардор қилиш ва айни вақтда уларга инновация ташаббуслари ҳақида кўпинча супермаркет фаолияти билан чамбарчас боёланган ҳолда ахборот бериш мумкин бўлсин. Сотиш пунктининг иши учун уни очиш вақти катта аҳамиятга эга.: бу вақт банк бўлими узвий қисми бўлган савдо марказининг очилиш вақтига тўёри келиши шарт, ҳолбуки бўлим ходимлари харидорлар оқимига ва бозорнинг тегишли имкониятига қараб табақалашади. Иккинчи унсур таклиф қилинадиган хизматлар тури билан ифодаланади. Банк бўлимининг тури учта ҳар хил оператив зона бўлишини назарда тутади : биринчиси очиқ ва кириш осон зона бўлиб, ўзига-ўзи хизмат қилиш қурилмалари (тўловни қабул қилиш учун автомат касса аппарат ива бошқалар) жойлашган ерда бўлади; бу зона жозибали, қулай бўлиши керак (масалан, банк аппарати орқали операцияларни ўтирган ҳолатда амалга ошириш мумкин бўлсин), шу билан бирга бундай аппаратлар билан ишлашда

мижозларга ёрдам бериш учун ҳамда уларга баъзи бирламчи тижорат ахборотини бериш учун ҳеч бўлмаганда бита ходим доимо ҳозир бўлиб туриши керак; иккинчи зона бир ёки бир неча нафар ходим иштирокида банк бўлимининг анъанавий хизматларини кўрсатишга мўлжалланган : бундай хизматларнинг бўлиши муайян операцияларни амалга оширишни (масалан, нақд пулни бошқариш чоёида хавфсизликни таъминлаш) тақозо этадики, бу ҳол банк бўлимини алоҳида лойиҳалашни тақозо қилади; Учинчи зона тижорат маслаҳатлари учун мўлжалланган ва у ерда мижозлар билан алоқа боёлаб туриш мақсадида фойдаланиладиган ва видеоқурилмалар билан жиҳозланган махсус ажратилган жой бўлади. Бу банк учун жуда муҳимдир, чунки у банкнинг мижозларга тафсилотларини ушбу бўлим ходимлари билиши шарт бўлмаган барча хизматларни таклиф этишига имкон беради. Технологик жиҳозланиш мижозлар учун жозибадор ҳамда фойдаланишга осон шунингдек, бўлажак мижозлар банк билан алоқа ўрнатиш учун уларнинг эътиборини ўзига торта оладиган бўлиши керак. Унинг асосий вазифаси янги мижозлар жалб этиш, инкассация қилиш ҳамда тўловлар бўйича хизматлар кўрсатиш, асосий банк маҳсулотларини (жорий ҳисобварақлар, кредит карталари билан операциялар қилишни) сотишдан иборат. Ушбу каналнинг самарадорлиги банкнинг марказий тузилмалари томонидан кўрсатиладиган технологик ва профессионал ёрдамнинг сифатига боғлиқ.

Адабиётлар: 1. Астанов Х.З. Пул-кредит орқали мувофиқлаштириш. Ўқув қўлланма. - Т.: “Иқтисодиёт”. 2015 й. 121 б. 2. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик, II нашри. А.Омонов, Т. Қоралиев, ТМИ, -Т.: “Иқтисод-Молия”, 2014. 241 б. 3. Қоралиев Т.М., Абдуллаев Ё.А. “Банк иши” ўқув қўлланма. - Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2009. - 580 4. Наврўзова К., Н.Ғ.Каримов. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик. - Т.: Молия, 2012. -320 бет. 5. Наврузова К.Н., Ортиков О А. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими -Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2014 й. 6. Тоймухамедов И., Умаров З., Хусаинов Ғ. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими. Ўқув қўлланма. LESSON PRESS , 2018. - 435 бет.

O'xshashlar

Янги банк технологиялари

Ўзбекистонда электрон савдо тизими

Ахборот коммуникация технологияларининг ривожланиш эволюцияси

Электрон тўлов тизими ва унинг банклараро ҳисоб-китобларни ташкил этишдаги ўрни

Электрон валюта биржа