Хусусийлаштириш асослари. Ўзбекистон Республикасида бозор иқтисодиетига ўтиш даврида давлат мулкини хусусийлаштириш - Iqtisodiyot - Referatlar

Хусусийлаштириш асослари. Ўзбекистон Республикасида бозор иқтисодиетига ўтиш даврида давлат мулкини хусусийлаштириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

233 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Хусусийлаштиришнинг моҳияти ва мақсади. 2. Хусусийлаштириш жараёнининг иқтисодий, методологик ва ҳуқуқий асослари. Хусусийлаштиришни амалга ошириш йуллари. Жахон тажрибаси 3. Ўзбекистон Республикасида хусусийлаштиришнинг ўзига хос йули ва босқичлари. 4. Корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш борасида қабул қилинган Давлат дастур лар ининг моҳияти. 5. Хусусийлаштириш жараёнида аҳолини ижтимоий мухофаза қилиш муаммолари. 6. Давлат мулки қумитаси, унинг роли ва вазифалари.

www.arxiv.uz Хусусийлаштиришнинг моҳияти ва мақсади Тарихда ҳеч қачон бир иқтисодий тизимдан бошқасига ўтиш жараёни бирданига, қисқа вақт ичида содир бўлмаган. Ўзбекистон давлат мустақиллигига эришгач, энг асосий масала бу марказлашган режалаштириш ва бошқарувнинг маъмурий-буйруқбозлик услубидан бозор иқтисодиётига ўтиш эди. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримов бозор иқтисодиётига ўтишнинг асосий тамойилларини ишлаб чиқди ва бу бутун дунёда «ўзбек модели» деб ном олди. Бу модел асосида мулкчиликнинг хилма-хиллигини таъминлаш, эркин тадбиркорликка шароит яратиш ётади. Тоталитар тузум даврида мулк давлат қўлида монополия қилинган эди. Бозор иқтисодиётида эса хусусий мулк етакчи мавқега эга бўлиши керак. Бозор иқтисодиётига ўтиш даврида давлат мулкини турли хил йўллар билан иқтисодий ҳаётда рўёбга чиқариш билан бирга, унинг бир қисмини хусусийлаштириш керак. Хусусийлаштириш бу мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва нодавлат мулк шаклларини ривожлантиришни билдиради. Хусусийлаштириш умуминсоний, умумдунё ҳодисаси бўлиб монополлашган бозор иқтисодиётидан эркин бозор иқтисодиётига ўтиш билан боғлиқ. Бу ҳодисанинг ўз моддий асоси бор. Илгари ишлаб чиқариш йирик корхоналарда амалга ошириларди. Эндиликда эса майда фирмалар доирасида ҳам самарали ишлаб чиқаришни амалга ошириш мумкинлиги, фақат тадбиркорлик ва ишбилармонлик бўлса баслиги ҳаммага аён. Шу сабабли мулкни давлат ихтиёрида бўлиши зарурияти қолмайди. Шу боисдан хусусийлаштириш амалга оширилади ва у давлат мулки монополиясини тугатишга қаратилган. Яъни у антимонопол характерга эга бўлиб, мулк сохибларини бинобарин мустақил товар ишлаб чиқарувчиларни кўпайтириб соғлом конкуренцияга (рақобатга) йўл очади. Хусусийлаштиришнинг мақсади мулкий маъсулиятни ошириш орқали иқтисодий самарадорликни таъминлаш ва халқ фаровонлигини оширишдир.

www.arxiv.uz Бу ҳақда тўлиқ маълумотни Ўзбекистон Республикасида «Мулкчилик тўғрисида”ги ва «Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тқғрисида”ги қонунларни ўрганиш жараёнида амалий машғулотлар даврида олиш мумкин. ҳозир эса биз асосий эътиборни хусусийлаштиришнинг моҳияти ва мақсадига қаратамиз. Хусусийлаштиришнинг асосий мақсади мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва кўп укладли мулк шаклларини ташкил этиш эвазига мулкдор синфини шакллантириш, аҳолининг кам таъминланган қатламларини ижтимоий қўллаб қувватлаш, аҳоли ўсишини ҳисобга олиб, аста-секин ижтимоий кафолатлар тизимига ўтиш ва аҳолини турмуш тарзини оширишдир. Хусусийлаштириш жараёни иқтисодий ўсишга олиб келиши керак.

www.arxiv.uz Хусусийлаштиришни амалга ошириш натижасида ҳукумат биринчидан: корхоналарга ажратилаётган маблағларни камайтиришга ва иккинчидан: хусусийлаштиришдан тушган маблағлар эвазига давлат бюджетини тўлдиришни кўзлайди. Хусусийлаштириш-иқтисодий тушунча бўлиб, мулкка эгалик ҳуқуқини давлатдан фирмалар ва алоҳида шахсларга берилишини, хусусий секторга давлат хизматлари кўрсатилишини чеклашни ёки хусусий ташаббускорлик учун ғоят кенг имкониятлар бериш мақсадларида далатнинг фаолияти соҳасини торайтиришни билдиради. Хусусийлаштириш-бу давлат мулки бўлган объектларнинг ёки акцияларнинг жисмоний ва нодавлат юридик шахслар томонидан сотиб олинишидир. Хусусийлаштириш бу жамиятни ҳар томонлама соғломлаштириш мақсадида илғор сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ислоҳотларни амалга оширилаётган мамлакатларга хос бўлган зарур жараён ҳисобланади. Ўзбекистонда хусусийлаштиришга «Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги қонун қабул қилинган вақтдан бошлаб киришилди. Далат корхоналари хусусий корхоналарга, масъулияти чекланган жамиятларга, ижара корхоналарига ва акциядорлик жамиятларига айлантирила бошланди. Бунда дастлаб ушбу жараён қимматли коғозлар бозорига қандайдир жиддий тасир кўрсата олмади, чунки ациядорлик жамиятлардан бошқа эндигина ташкил этилган янги мулкчилик шаклидаги корхоналар ўз қимматли коғозларини чиқариш ва сотишни амалга оширмас эди. Акциядолик жамиятлари эса ёпиқ турда ташкил этилиб, уларнинг акциялари қуйидаги улушларда таксимланарди: 51 фоизи давлатга ва 49 фоизи меҳнат жамоаси аъзоларига. Агар меҳнат жамоасининг аъзоси ўз акциясини сотишни хохласа, у бунинг учун бир йилда бир марта чақириладиган акциядорлар умумий йиғилишининг рухсатини олиши лозим эди. Шундай қилиб, акцияларни ташқи сармоядорларга сотиш ва бу билан

www.arxiv.uz қимматли коғозлар олди-сотдиси битимини амалга ошириш имконияти деярли йўққа чиқарилган эди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1994йил январ ва мартдаги бу борада қабул қилинган Фармонларидан кейин давлат корхоналари негизида очиқ турдаги акциядорлик жамиятлари ташкил этиш, илгари брпо этилган ёпиқ турдаги акциядорлик жамиятларини очиқ турдаги акциядорлик жамиятларига айлантириш, бир вақтнинг ўзида давлатга тегишли бўлган акциялар улушини қисқартириш, фонд бозорини ташкил этиш ва унда хусусийлаштирилаётган корхоналар акциялирини жойлаштириш, қимматли қоғозлар бозирини ривожлантириш йули билан аҳолини иқтисодий ислоҳотлар жараёнига кенг жалб этиш, ҳамда аҳоли томонидан ўз маблағларининг акцияларига самарасиз қуйилиши туфайли содир бўладиган йўқотишлар хатарини камайтириш мақсадида инвестиция фондлари тизимини яратиш давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришнинг устивор йуналишлари сифатида тан олинди. Далат корхоналарини хусусийлаштириш жараёнида барпо этилган очиқ турдаги акциядорлик жамиятларининг устав сармоясини шакллантиришда қуйилган акциялар пакетларини шакллантириш қуйидаги тартибда амалга оширилиши мўлжалланади: яъни, давлат, меҳнат жамоаси, хорижий ҳамкор, фонд биржалари ва қимматли қоғозларнинг бошқа бозорида эркин сотилишга мўлжалланган акциялар пакетларини шакллантириш. Айнан 1994 йилнинг баҳоридан бошлаб Ўзбекистонда давлат мулкчилиги шаклидаги корхоналарнинг бутун мажмуалари ва гуруҳларини қисқа муддатларда акциялаштиришни назарда тутувчи кенг кўламли хусусийлаштириш жараёни бошланди. Бу жараённинг мақсади қуйидагилардан иборат бўлиши керак эди: -жамиятни иқтисодий ислох қилиш жараёнига халқнинг кенг қатламини жалб этишга йўналтирилган сиёсий мақсадлар ;

www.arxiv.uz -акциялар пакетларини сармоядорлар турли тоифаларининг маълум гуруҳлари ўртасида жойлаштириш йули билан мол-мулкни адолатли тақсимлаш усулини қидиришдан иборат бўлган ижтимоий мақсадлар ; -бозорни ва иқтисодиётдаги рақобатни ривожлантириш мақсадида ката миқдордаги корхоналарнинг жадал суратда хусусийлаштирилишини таъминловчи иқтисодий мақсадлар . Хусусийлаштириш иқтисодиётни эркинлаштириш ва ҳақиқий мулкдор синфини шакллантиришга қаратилган жараён бўлиб,мамлакатда иқтисодий ўсишга олиб келиши керак. ҳар қандай тараққиёт заминида эса эркин инсон ётади. Агар биз фуқароларимизни иқтисодий ва ижтимоий эркинлик билан таъминламасак, унда бу мустақиллик унга салбий таъсир этади. ҳар қандай шахснинг эркинлиги асосида унинг мулкдорлиги ётади. ҳар бир шахс ўзининг меҳнат қилиш қобилиятини, яъни иш кучини тасарруф этиш, унга эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлмас экан, унда ўзини ўзи ҳеч вақт эркин ҳис эта олмайди. Шунинг учун инсонга биринчидан-эркинлик ва иккинчидан-мулкдор бўлишини таъминлаш лозим. И. Каримов такидлаганидек «Умуман хусусий мулк эгасигина ёки шундай мулкка эга бўлиш учун барча имконияти бор одамгина меҳнатни сева олади. ҳеч нима- на хусусий уй, на ўзига муносиб даромад керак бўлмаган одам ижтимоий жихатдан хели хавфли бўлади. Бунга ишончим комил» («Халқ сўзи» газетаси 1991 й 26 ноябр). Бозор муносабатларига ўтишнинг асосий шарти кўп укладли иқтисодиётни ва рақобатлашиш муҳитини шакллантиришнинг ҳуқуқий, ташкилий шарт-шароитларини вужудга келтиришдан иборат. Мулкчилик масаласини ҳал қилиш бозорни вужудга келтиришга қаратилган бутун тадбирлар тизимининг тамоил тоши бўлиб хизмат қилади. Мулкчиликнинг ҳамма шакллари тенг ҳуқуқли эканлиги бизнинг республикамизда конституцион тарзда эътироф этилган.

www.arxiv.uz Хусусийлаштириш жараёнининг иқтисодий, методологик ва ҳуқуқий асослари Ўзбекистон да хусусийлаштириш жараёнининг иқтисодий, методологик ва ҳуқуқий асослари Президент Ислом Каримов таклиф қилган модел замирида амалга оширилади. Бу модел чинакам миллий, маҳаллий, ўзига хослиги билан хсусийлаштиришнинг стратегияси ва тактикасини белгилаб беради. Булар қуйидагилардан иборат: Биринчидан: хусусийлаштириш Республикада амалга оширилаётган ислоҳотларнинг ички мантиқига буйсундирилган бўлиб, уларнинг ўзагини ташкил этиши керак. Иккинчидан : давлат бош ислоҳотчи экан, хусусийлаштириш жараёни ҳам бошқарилиши керак. Учинчидан : мулкчилик шаклидан қатъи назар қонун устиворлигини таъминлаш керак. Туртинчидан: хусусийлаштириш жараёнида аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш устивор аҳамиятга эга эканлигини такидлаш керак. Бешинчидан: жахон тажрибасини ўрганган ҳолда инқилобий сакрашларсиз, яъни эволюцион йул билан босқичма-босқич хусусийлаштиришни амалга ошириш керак. Юқоридагиларни ҳисобга олиб, Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши томонидан 1991 йил 19 ноябрда «Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги қонун қабул қилинди. Ушбу қонун Ўзбекистон Республикасида самарали ижтимоий йуналишга эга бўлган бозор иқтисодиётини вужудга келтириш мақсадида давлат мулкини ўзгартиришнинг ташкилий, ҳуқуқий асосларини белгилаб берди. қонун иқтисодиётни эркинлаштириш ва хақиқий мулкдор синфини шакллантиришда муҳим рол ўйнайди. Мулкни маълум бир гуруҳ қулида монополия бўлишлигига йўл қуймаслик, мулкдор синфининг иқтисодий

www.arxiv.uz асосини хусусий мулк ташкил этиши кераклигини, у самарали бозор иқтисодиётининг асоси хусусийлаштириш жараёни эканлигини такидлади. Жаҳоннинг турли мамлакатларида хусусийлаштиришнинг таҳлили унинг еттита асосий усулини алоҳида ажратиб олиш имконини беради. В. Чженнинг «Хусусийлаштириш асослари» китобида буларга қуйидагича таъриф берилган: 1. Давлат корхоналари акцияларининг очиқ сотувини ўтказиш. Фонд бозорлари етарли ривожланмаган мамлакатларда акцияларни очиқ сотиш қийин бўлиб, қимматга тушиши мумкин. Бу кенг кўламли реклама компаниясига заруриятдан келиб чиқади. Лекин бу саъй-ҳаракатлар тамомила ўзини оқлайди. Масалан, Ямайкада шундай компания давлат банкини сотиш бўйича ким ошди савдосида мувафақиятли ўтказилишига ёрдам берди. 2. Акцияларни ким ошди савдоси йўли билан сотиш. Хусусийлаштиришнинг кенг тарқалган бу усули ким ошди савдоси орқали амалга оширилиши керак. Бунда порахўрлик ва айрим фуқароларга устунлик берилиши олди олинади. Чунончи, Мексикада хусусийлаштиришнинг дастлабки босқичи корхоналар ҳукмрон партияга яқин турган шахсларга анча-мунча арзон нархларда сотилишида айблаш туфайли кўплаб бахслар келтириб чиқарган эди. 3. Давлат корхоналарини хусусий инвестрларга сотиш. Бу усул ёхуд объектни тўғридан-тўғри сотиб олиш, ёхуд акциялар пакетини сотиб олиш йўли билан амалга оширилади. Хусусий инвестрлашни йирик корхоналар учун самарасиз ҳисоблайдилар, чунки давлат акцияларининг назорат пакетини ўз қўлида сақлаб қолади, бу эса келгуси мувафақиятлар олдида масъулият кучли бўлган асноларда инвестиция тўғрисидаги қарорларни қабул қилишда ўз аксини кўрсатиш мумкин. Янги инвестициялар ёхуд акцияларни очиқ сотиш, ёхуд хусусий бадаллар билан жалб этиш мумкин.

www.arxiv.uz 4. Корхонанинг мулкини сотиш ва кейинчалик мавжуд қарзларни тўлаш йўли билан давлат корхонасини тугатиш. Бу услубдан фақат ички қайта қуришлар йўли билан корхонани сақлаб қолишга бўлган жамики умидлар йўққа чиққанида фойдаланилади. Польшада саноат корхоналарини хусусийлаштириш чоғида бу усул кенг қўлланилган. 5. Давлат корхонасини алоҳида бўлинмаларга ажратиш ёки бўлиш ва қайта қуриш йули билан уларни қисмлар бўйича сотиш. Иқтисодиёт марказлаштирилган кўпгина мамлакатларда йирик корхоналар турли турдаги кўпдан кўп корхоналарни ўз ичига олади. ҳар қандай хусусийлаштириш амалга оширилишидан аввал уларни ажратиш ва кичиклаштириш лозим бўлади. Бунда корхонанинг фойда келтирувчи бўлинмалари алоҳида корхоналар тариқасида сотилади. 6. Корхонани рахбарлар ва меҳнат жамоаси томонидан сотиб олиниши. Бу ҳолда корхонани меҳнат жамоаси томонидан акционерлаш дастури ( USOP ) энг муҳим усул ҳисобланади. USOP шундай механизм ҳисобланадики, у корхона жамоасига бўлғуси жамғармалар ҳисобидан қайтариладиган қарзлар олиш имконини беради. қарзлар қопланиши билан акциялар уларни сотиб олишда иштирок этган ҳар бир ходимнинг ўз мулкига айланади. Бундай мулк турини шакллантириш замирида бир томондан бозор ва фойдага йуналганлик, иккинчи томондан ходимнинг ижтимоий мухофазаланганлиги ётадики бу ходим ўз корхонаси мулкига эгалик қилиши билан ўзвий боғлиқдир. USOP дастуридан бу ҳолатда солиқ имтиёзлари берилиши туфайли АҚШ да тез-тез фойдаланилади. 7. Давлт корхонасининг хусусий шахс томонидан ижарага олиниши ёки давлат ва хусусий корхоналар ўртасида корхонани бошқариш тўғрисида битим тузиш. Бундай ёндашув олис муддатдаги истиқболда кескин чекланади.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикасида хусусийлштиришнинг ўзига хос йўли ва босқичлари. Турли мамлакатларларда давлат корхоналарини хусусийлаштиришни режалаштириш ва амалга ошириш жараёни қоида тариқасида уч босқич асосида амалга оширилади. Биринчи босқичда хусусийлаштириладиган корхоналар танлаб олинади ва хусусийлаштириш усуллари белгиланади. Танлов ишбилармонлик фаоллигини умумий шарт-шароитларини бозорнинг тегишли бўғимлари хусусиятини потенциал инвесторларнинг манфаатдорлик даражасини, молиявий ресурсларнинг мавжудлигини шунингдек корхоналар иш олиб боришининг асосий хусусиятларини баҳолаш асосида амалга оширилади. Иккинчи босқичда хусусийлаштирилаётган корхоналарни тайёрлаш амалга оширилади. Меъёрий асослар ишлаб чиқилади, дастлабки баҳолаш бажарилади ва айрим қарорлар қабул қилинади. Агар корхонани бўлиш ёки кичиклаштирининг бошқа усуллари воситасида тўла ёки қисман хусусийлаштирилган ҳолларда, шунингдек корхоналарни сотишнинг потенциал қиймати молиявий аҳволини мустахкамлаш ҳисобига оширилиши мумкин бўлганда тузилма ўзгаришлари амалга ошириш керак. Улар қарздорликни маблағ билан қайта таъминлашни, фаолиятнинг фойда келтирмайдиган турларини қайта ташкил этиш ёки тугатишни, ортиқча ходимларни қисқартиришни, иш ҳақи жамғармасини қисқартиришни ёки янги раҳбариятни тайинлашни ўз ичига олади. Бундан ташҳари, корхона капитал тузилмаларини баҳолашни амалга оширилиши керак. Агар у рақобат шароитларида амал қиладиган бўлса, инвесторлар капитал тузилмаларнинг эпчиллиги ва корхонанинг тез пулга айлантирилиши таъминланишидан манфаатдордирлар. Бу қарзга олинган ва хусусий сармояларнинг нисбатини камайтириш, корхонанинг харидорлар қабул қилиши керак бўлган мажбуриятлар миқдорини энг кам даражага қисқартириш учун чоралар кўришга мажбур этади.

www.arxiv.uz Кўпинча корхонада ишловчиларнинг манфаатлари билан боғлик, турли, зиддиятли вазиятларни бартараф этиш зарурияти туғилиши мумкин. қисқартиришлар миқдорини камайтириш ортиқча ходимлар билан адолатли муносабат, янги иш берувчи корхонада қолдирилган ходимларнинг хизмат муддатини ҳисобга олиши шу манфаатларга таалуқлидир. Тайёргарлик босқичи амалга ошириладиган асосий тадбирларнинг сўнгиси, қиймат баҳосини дастлабки аниқлашдан иборатдир. Бозорнинг потенциал муносабати ва корхонанинг олдинги йиллардаги рентабеллиги унинг белгиловчи омилларидир. Биринчи омилининг тахлили фақат талаб даражасини эмас, балки унинг манбаларини ҳам ўз ичига олади. Потенциал харидорлар, шунингдек сотув шарт-шароитларига нисбатан давлат сиёсати талабини амалга ошириш зарур бўлади. Масалан, хусусийлаштиришдан чет элликлар манфаатдорлигини рағбатлантириш ёки чеклаш, ишловчиларнинг хусусийлаштиришда иштироки, конкрет харидорларга нисбатан чегирувлар бериш ёки бошқа омилларни қуллаш, бепул тақсимлаш ва тўловларни кечиктириш механизмлари сингари масалаларни ҳал қилиш лозим. Харидорларнинг мақсадли гуруҳи имкониятларига жавоб берувчи адолатли нарх белгилаш мураккаб вазифа ҳисобланади. Борди-ю, илгариги йилларда корхона рентабеллиги паст бўлган бўлса, бу вазифа янада мураккаблашади, чунки нархлар потенциал даромадлар олиш имкониятлари билан боғлиқдир. Агар молиявий аҳволни яхшилаш мақсадидаги таркибий қайта қуриш мақбул йўл бўлиб чиқмаса, қаттик нарх борасидаги таклифга нисбатан оқилона муқобил йўл акцияларга оммавий ёзилиш ўтказилган ҳолатда ҳам, улар кўпчиликка мурожаат қилмасдан туриб жойлаштирилган ҳолда ҳам олди-сотди ёки ким ошди савдоларини ташкил этиш йўли билан бозор кучлари амал қилиши асосида нарх белгилашдан иборатдир. Агар асосий мақсад нисбатан мавҳумлик ва мураккаблик туфайли одамларнинг оммавий иштирокини рағбатлантиришдан иборат бўлса, у ҳолда савдо-сотиқ, устун чора ҳисобланмайди. Акциялар даслабки жамламасини қатъий нархини

www.arxiv.uz кейинчалик эълон қилиб сотиш мумкин бўлган йўллардан биридир. Давлат манфаатларини мухофазалаш учун буюртмалар юбориш тўғрисидаги таклифлар жўнатилмасдан илгари дастлабки нарх белгиланиши мумкин. Бозор муносабатининг яна бир жиҳати, айниқса, конкрет бозор шароитлари, шунингдек тадбиркорлик фаолиятининг умумий шароитлари замирида харидорлар кайфиятини ҳисобга олишдан иборатдир. Харидорлар кархона фаолияти натижаларининг яхшиланиш имкониятларига, шунингдек энг кам меъёрий аралашувлар орқали бозорда таъсирнинг муайян даражасига умид қилсалар, хийла юкори нархлар белгиланиши мумкин. Агар ишбилармонлик вазияти барқарор бўлмаса, харидорлар, масалан, хизмат кўрсатиш соҳасида қушма корхоналар сингари вариантларини афзал кўрадилар.Бинобарин, харидор манфаатдорлигини солиқ имтиёзлари, паст фоиз ставкалари ва шу кабилир белгилаш йўли билан рағбатлантириш зарур. Давлат мулки объектларини сотиш амалда юқорида тавсифи берилган етти усулнинг исталгани воситасида амалга оширилиши мумкин. Хусусийлаштириш жараёни босқичларини таърифлаётиб, бу жараённи муваффақиятли амалга ошириш асосларини яратувчи турли тайёргарлик тадбирларининг ғоят мухимлигини таъкидламоқ лозим. Ўзбекистонда ислоҳотларнинг ҳал қилувчи омилларидан бири, ўзига хос хусусиятлари уларнинг узвийлиги, изчиллиги ва мажбурийлигидадир. Халқ хўжалик тармокларини фаол ислоҳ қилишга киришишдан аввал турли мулкчилик усулларида бўлган айрим корханаларда узоқ муддат тахлилий ишлар бажарилади. Ислоҳотларни амалга оширишга киришиш жараёнида бизда Президентимиз И.Каримов таъкидлаганидек «Янги уйни қурмай туриб, эскисини бузма» деган нақл асос қилиб олинади. Бўл-бўлчилик билан ёндашиш ўрнига иқтисодиётни босқичма-босқич, аста-секин ислоҳ қилиш усули, уни бошқарувнинг маъмурий буйруқбозлик омилларидан бозор муносабатларига ўтказиш қабул қилинди. Республикада мулчилик шаклларини қайта қуриш ва ўзгартиришнинг ўз тажрибаси қунт билан ўрганилади.

www.arxiv.uz Хусусий мулкчиликка асосланган дастлабки корхоналар тажриба тариқасида 1990 йилда ташкил этилди. Булар Маҳаллий саноат вазирлигига қарашли Самарқанд шаҳридаги “Озод” хусусий корхонаси ва “Рахим” корхонаси, Тошкент шаҳрида оилавий “Мадраҳим” ва хусусий “Сайдали” корхонасидир. Шу билан ёнма-ён вазирликлар, идоралар, давлат бошқарув идоралари тизилмаларини қайта ташкил этиш давом этди. Бу жараёнларнинг ҳаммаси меҳнат жамоалари ва халқ хўжалиги тармоқларининг ходимларга нисбатан эхтиёткорликни, уларни ижтимоий муҳофазасини ишлаб чиқаришни амалга оширишни кўзларди. Мулкчилик шаклларини ўзгартиришнинг асосий босқичлари ҳам белгилаб олинди. Агар 1990-1991 йиллар ислоҳотлар тажрибасини орттириш ва ўрганиш, унинг ҳуқуқий асосларини яратиш даври деб ҳисобласак, 1992-1994 йиллар фаол хусусийлаштиришнинг биринчи босқичига айланди. Тўпланган тажрибадан кейин маҳаллий саноат, савдо, хизмат кўрсатиш, матлубот жамиятларига қарашли ва шу сингари соҳаларда кичик ва унчалик ката бўлмаган корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш бошланди. Енгил, озиқ-овқат саноатининг, қурилиш ва транспорт мажмуасининг ўрта ва йирик корхоналарини давлат тасарруфидан чиқариш асосан 1995йили якунланди. Қишлоқ хўжалигида ислоҳотлар амалга оширила бошлади. Шундай қилиб, нодавлат сектор Ўзбекистон иқтисодиётида ғоят кат т а аҳамият касб этиб, 1995йили унинг миллий даромаддаги улуши 85 фоиздан ошиб кетди. Иқтисодий ислоҳотларнинг натижаларини республиканинг ҳар бир аҳолиси кўриши керак. ҳар бир фуқаро мулкка эга бўлиб, ўзгаришларнинг муқаррарлигини англайди, ўзининг мулкий ҳуқуқларини янгича ҳис этди. Шундан келиб, чиқиб уй-жойларни республика фуқароларига мулк қилиб бериб, хусусийлаштириш сиёсатига биринчи қадам қўйилди. Шундан кейин

www.arxiv.uz савдо, маиший хизмат ва маҳаллий саноат корхоналарини аниқ харидорларга сотиш амалга ошарилди. Саноат ва қишлоқ хўжалиги тубдан чуқур қайта қуришининг иккинчи босқичи 1994 йили 15 мартда Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасида давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришни янада ривожлантиришнинг устувор йўналишлари, тўғрисидаги» фармонидан кейин бошланди. Фармон давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнини иккинчи босқичининг асосий мақсадларини қуйидагича белгилади:  хусусийлаштириш жараёнига амалда иқтисодиётнинг барча тармоқлари ва соҳаларининг ўрта ва йирик корхоналарини жалб этиб, унинг миқёсларини кенгайтириш;  танҳо ҳокимлик қилган ишлаб чиқариш тузилмаларини кичиклаштириш ва рақобатчил бозор муҳитини вужудга келтириш;  Ўзбекистон аҳолисининг кенг қатламлари, хорижий сармоядорларнинг ҳуқуқини ва жисмоний шахсларнинг давлат тасарруфидан чиқаришдаги иштирокини таъминловчи хусусийлаштириш механизмини такомиллаштириш;  Давлат тасарруфидан чиқарилган корхоналарга улар хусусийлаштирилганидан кейинги даврда ҳар томонлама ёрдам кўрсатиш. қимматли қоғозлар ва ерга бўлган мулкнинг тўлақонли бозорини яратиш мақсадида, қуйидагилар иқтисодиётни ислоҳ қилишнинг устувор йўналишлари қилиб белгиланди:  қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш ва айни пайтда давлатга тегишли акцияларни қисқартириб, очиқ турдаги ҳиссадорлик жамоаларини ташкил этиш орқали иқтисодий ислоҳотлар жараёнига аҳолини кенг жалб этиш;  кўчмас мулк бозорини, шу жумладан савдо, маиший ва коммунал хизмат корхоналари, шунингдек қурилиш иншоотларини танлов асосида сотиш йўли блан шакллантириш;

www.arxiv.uz  улгуржи совдо корхоналарини хусусийлаштириш жараёнига жалб қилиш, шунингдек товар хом-ашё биржалари тизимини ривожлантириш орқали ишлаб чиқариш воситалари бозорини вужудга келтириш;  таркиб топган ишлаб чиқариш ва бошқарув тизимларининг танҳо ҳокимлигига барҳам бериш, хусусийлаштиришга чеклашлар дахл қилувчи корхоналар миқдорини қисқартириш;  тендер ва ким ошди савдолари, инвестицион олди-сотдилар, щунингдек мулкни тўғридан-тўғри сотиш орқали Ўзбекистон иқтисодиётига чет эл инвестицияларини жалб қилиш;  корхоналарнинг хусусийлаштиришдан кейинги фаолиятини давлат томонидан қўллаб-қувватланиши. Мазкур босқичда (1994-1998йй) хусусийлаштириш жараёнига минглаб ўрта ва йирик корхоналар жалб этилди, бунда хусусийлаштриш давлат корхоналарини очиқ турдаги акциядорлар жамиятига айлантириш йўли билан олиб борилди ва кичик бизнес кенг ривож топди. Шу даврда 70 мингга яқин корхоналар рўйхатга олинди. Айнан шу даврда акциядорлик жамиятларининг акциялари оммавий муомалага чиқарилди. 1998 йил 1 январга келиб, акцияларнинг умумий эмиссия ҳажми 168,6 млрд. сўмга тенг бўлди, давлат корхоналари замирида1993-1998 йилларда ташкил этилган акциядорлик жамиятларининг 11,3 млн. дона акциялари чиқарилди. Бозор инфраструктураси жадал ривож топди. Биржалар, тижорат банклари, хусусий суғўрта компаниялари, инвестиция фондлари, улгуржи савдо тизими, аудиторлик, консалтинг фирмалари ва бозорнинг кўпгина бошқа омиллари иш бошлади. Ислоҳотларнинг концепцияси ва мантиқини белгилашда шундан келиб чиқиш керакки, бозор иқтисодиётига у ўз имкониятларини тўла намоён этадиган паллагача бўлган ўтиш даври нисбатан узоқ давом этиб, халқ хўжалигида чуқур тузилмавий қайта қуриш, миллионлаб кишиларнинг йўриқлари ва хулқ-атвор меъёрларида жиддий ўзгаришларнинг бутун бир даврини қамраб олади.

www.arxiv.uz Ислоҳотларнинг иккинчи босқичини охирига бориб, Республикадаги корхоналарнинг 85 фоизи мулкчилик шаклини ўзгартириб, нодавлат шаклига ўтди. Уларга меҳнатга лаёқатли аҳолининг 65 фоизидан кўпроғи ишлаб туриб, ялпи ички махсулотнинг 67 фоизидан зиётисини ишлаб чиқардилар. Шундай қилиб иқтисодий ўзгаришларнинг босқичма-босқич, изчил амалга ошириш тажрибаси ўзини тўла оқлади. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришнинг учинчи босқичи 1998 йилдан бошланди. У Вазирлар Маҳкамаси томонидан республиканинг халқ хўжалиги учун муҳим стратегик аҳамиятга эга бўлган ва хусусийлаштирилиши мумкин бўлмаган давлат мулки объектлари рўйхатининг тузилиши билан тавсифланади. ҳозирги пайтда мазкур рўйхатга кирмаган деярли барча объектлар ва корхоналарда хусусийлаштириш жараёни кечмокда. Иқтисодий ривожланишнинг ҳозирги босқичидаги давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш республикадаги йирик стратегик давлат корхоналарини мулкчилик шаклини ўзгартиришга халқаро техник ва молиявий маслахатчиларни жалб этган ҳолда алоҳида ёндашув ажралиб туради. Шарқий Европа ва собиқ Иттифоқнинг кўпгина мамлакатларида –яъни Чехия, Словакия, Польша, Россия, қозоғистон ва бошқа давлатларда оммавий хусусийлаштириш давлат корхоналарининг акциялари аҳоли ўртасида ваучер тарқатиш йўли билан ё бепул, ё бўлмаса, энг кам тўловлар эвазига тақсимланишини назарда тўтган эди. Ваучерлар – бу сертификатлар ёки олдиндан бериладиган гувоҳномалар бўлиб, улар аҳолии ўртасида тақсимланади ва ўз эгаларига улар учун ким ошди савдосида сотувга қуйиладиган давлат корхоналариниг акцияларини олиш ёхуд уларни ваучерлардан фойдаланиш бўйича воситачилик вазифаларини бажаришга тайинланган инвестиция фондларига қуйиш ҳуқуқини беради. Ўзбекистонда хусусийлаштиришнинг ваучерлаштириш йўли бўйича олиб борилиши учун бир қатор қатъий ички ва ташки таклифлар бўлишига

www.arxiv.uz қарамасдан, ушбу усулдан воз кечилди. Воз кечишнинг сабаби қуйидагилардан иборат: биринчидан, мол-мулкнинг қийматини баҳолаб, унинг миқдорида чеклар, ваучерлар ва бошқа шунга ўхшаш қимматли қоғозлар чиқариш ҳамда бу қоғозларни бутун аҳоли ўртасида тенг тақсимлаш – ижтимоий адолат тамойилига риоя қилиш эмас, балки социалистик сунъий равишда тенглаштиришнинг бузилган бир шакли, ҳолос. Иккинчидан, мол-мулкни бепул тарқатиш уни асраб-авайлаш ва кўпайтириш хақида қайғуришга олиб келмайди. Текин қўлга киритилган нарсанинг қадри ҳам бўлмайди. И.Каримов такидлаганидек “Биз шундай қатъий хулосага келдик – давлат мол-мулки фақат янги мулкдорга сотиш йўли билангина мулкчиликнинг бошқа шаклига айлантирилиши мумкин… Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришга бундай ёндашишнинг мазмуни жуда оддий - “ваучерлашган” қиёфасиз мулкдордан қочиш ва ўзига топширилган мол-мулкни тўғри тасарруф эта оладиган, фаолиятнинг дастлабки босқичидаёк ундан ката самара билан фойдаланишни таъминлайдиган шахсларга мулк беришдан иборат”. Мухими шуки, бундай ёндашув хусусилаштиришдан олинадиган маблағларни корхоналарнинг ўзини қўллаб-қувватлашга, шунингдек, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришга йўналтириш, улардан иқтисодиётнинг устувор тармоқлари ва йўналишларини молиялаш ва кредитлаш учун фойдаланиш имконини беради. Ўзбекистонда хусусийлаштиришнинг ўзига хос хусусияти унинг ижтимоий мақсадларга йўналтирилганлиги ҳисобланади. У мол-мулкни барчага тенг қилиб тарқатишнинг турли хил усулларига муқобил бўлиб, аҳолининг энг заиф қатламини ижтимоий ҳимоялашга йўналтирилган. Хусусилаштиришнинг ижтимоий йўналтирилганлиги шу билан ифодаланадики, уй-жойни хусусийлаштириш жараёнида уни ноишлаб чиқариш соҳасининг – халқ таълими, соғлиқни сақлаш, маданият ва бошқа бюджет ташкилотларининг ходимлари бепул олишди. Бундан ташқари, меҳнат жамоасининг аъзолари ўз корхоналарининг акцияларини имтиёзли

www.arxiv.uz шартларда сотиб олиш имкониятига, шунингдек, ижтимоий инфратузилма объектларидан бепул фойдаланиш имкониятига эга бўлишди. Давлат хўжаликларининг мол-мулки, фермалар ва боғларни хусусийлаштиришда аграр соҳаси хўжалигининг жамоаларига имтиёзлар берилди. Ўзбекистонда хусусийлаштиришнинг энг муҳим хусусияти шундаки, мулкни давлат тасарруфидан чиқаришдан келиб тушадиган маблағларнинг ката қисми хусусийлаштириш давридан кейин корхоналарни қўллаб- қувватлашга ва тадбиркорликни ривожлантиришга сарфланмоқда. Бутун иккинчи босқич давомида давлат мулкининг хусусийлаштирилиши натижасида келиб тушган пул маблағлари собиқ Иттифоқнинг деярли барча мамлакатларида бўлганидек, бюджетга йўналтирилмасдан, балки махсус бюджетдан ташқари фонднинг ҳисобрақамларида тўпланди. Акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидентлар хусусийлаштирилган корхонанинг тўлиқ ихтиёрида қолдирилди ва уларнинг ишлаб чиқаришини янгилаш ҳамда техник жихатдан қайта жихозланишига йўналтирилди. Биргина 1995 йилнинг ўзида марказлаштирилган бюджетдан ташқари фонддан корхоналарни хусусийлаштиришдан кейинги даврда қўллав-қувватлаш ва тадбиркорликни ривожлантиришга 2,4 млрд. сўм сарфланди, шунингдек, хусусийлаштирилган корхоналар ихтиёридаги акциялар давлат улуши ҳисоб рақамига дивидентлар бўйича ҳисоблаб ўтказилган 2,9 млрд. сўм реновацияга йўналтирилди. Бундан ташқари, ушбу даврда хусусийлаштиришдан тушган тушумларнинг 20 фоизи халқ хўжалиги турли тармоқларининг хусусийлаштирилган корхоналарини кредитлашга сарфланди. ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 20 майдаги 258 –сонли қарорига мувофиқ давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришдан тушган маблағларнинг тақсимланиши (чет эл валютасидаги тушумлар бундан мустасно) республика Давлат мулки қумитаси томонидан қуйидаги тартибда амалга оширилади:

www.arxiv.uz 40 фоизи – бюджет тақчиллигини қоплаш манбаси сифатида давлат бюджетига, ушбу маблағлардан инвестиция лойиҳаларини молиялаштириш учун мақсадли фойдаланилади; 15 фоизи – хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш фондига (Бизнес-фондга); 15 фоизи – қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашига, вилоятлар ва Тошкент шаҳри ҳокимиятларига ижтимоий – иқтисодий ривожлвнтириш лойиҳаларини молиялаш, бозор инфратузилмаси муассасаларини шакллантириш учун; 3 фоизи – Давлат мулки қумитасининг хусусийлаштириш, инвестиция ва бозор тузилмаларини ташкил этиш ҳамда ривожлантириш давлат дастурини амалга ошириш бўйича харажатларига; 2 фоизи – тартибга солиш ва бошқариш вазифаларини амалга ошириш билан боғлик харажатларни қоплаш учун Давлат мулки қумитасининг ҳисоб рақамига; 25 фоизи – хусусийлаштирилаётган корхоналар ёки балансида мулкнинг хусусийлаштирилган қисми бўлган корхоналарнинг ихтиёрида қолдирилади, ушбу маблағлар фақат техник жихатдан қайта жихозлашга, ишлаб чиқаришни янгилашга ва айланма маблағларни тўлдириш учун мақсадли фодаланилади. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш амалдаги қонун ҳужжатлари ҳамда дастурларга мувофиқ, шунингдек, ҳукумат қорорлари асосида амалга оширилмоқда. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш дастуридан ташқари, меҳнат жамоалари аъзолари, нодавлат юридик ҳамда жисмоний шахсларнинг буюртмалари асосида ҳам амалга оширилиши мумкин. Шундай қилиб, фуқаролар, Ўзбекистоннинг нодавлат юридик шахслари, бошқа давлатларнинг юридик шахслари, меҳнат жамоалари ҳамда Давлат мулки қумитаси давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришни амалга ошириш ташаббуси билан қатнашиш ҳуқуқига эга. Бунда Давлат мулки қумитаси ва унинг

www.arxiv.uz ҳудудий бўлинмалари давлат корхоналарини қайта ташкил этиш натижасида барпо этиладиган акциядорлик жамиятларининг массислари сифатида иштирок этади. Давлат корхоналарини мулкчиликнинг бошқа нодавлат шаклларига айлантириш давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришнинг қуйидаги асоси тамойилларини ўз ичига олган тармоқ дастурлари ёки ҳукумат қарорлари асосида амалга оширилади: - меҳнат жамоаси аъзоларининг манфаатларини инобатга олган ҳолда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришнинг шаклларини белгилаш; - монополияга қарши қонунчилик талабларига риоя этиш; - давлат мулкини пулга ва бепул бериш ҳаракатларини уйғунлаштириб олиб бориш; - сотилиши ва бепул хусусийлаштирилиши лозим бўлган мол-мулк улушига эга бўлиш учун барча фуқароларнинг тенг ҳуқуқлари; - барча фуқароларнинг ижтимоий ҳимояланишини таъминлаш; - ошкоралик, давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тадбирларини амалга оширилиши устидан давлат ҳамда жамият назорати. Ўзбекистонда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш қуйидаги шаклларда амалга оширилади: - давлат корхонасини хўжалик жамиятига ёки ширкатига айлантириш; - давлат мулки объектлари ва (ёки) давлатга тегишли акциялар, улушлар ва мулкий пайларни нодавлат юридик ва жисмоний шахсларга, шу жумладан, Ўзбекистон Республикаси норезидентларига биржалар ва биржадан ташқари савдоларда қонунчиликда кўзда тутилган тартибда сотиш. Давлат тасарруфидан чиқариш шаклини танлаш ҳукумат ёки Давлат мулки қумитаси (ҳудудий бошкарма)нинг қарорига мувофиқ ишлаб чиқаришнинг ўзига хос хусусияти, корхона иш фаолияти самарадорлигини ошириш, ишлаб чиқариш кўлами, асосий фондлар қиймати ва имкониятли сармоядорларнинг таклифларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.

www.arxiv.uz Акцияларнинг 25 фоизидан ортиқ улушининг давлат ихтиёрида қолдирилищига фақат мамлакатларнинг келажакдаги фан-техника салоҳиятини белгилаб берувчи, шунингдек, республиканинг иқтисодий мустақиллигини таъминловчи тармоқлар ва корхоналар буйича рухсат этилади. қимматли қоғозлар бозорини янада ривожлантириш ва кенгайтириш, сармоядорларнинг фаоллигини ошириш мақсадида республика ҳукумати томонидан шу нарса белгилаб қўйилганки, 1997 йилнинг апрелидан бошлаш ўз улушини сақлаб қолган очиқ акциядорлик жамиятларида устав сармоясини шакллантиришда акциялар пакетлари қуйидагича тақсимланади: - давлат улуши – 25 фоиздан ошмаслиги керак; - меҳнат жамоасиниг улуши – 26 фоиздан ошмаслиги керак; - хорижий сармоядорга сотиладиган улуш – камида 25 фоиз бўлиши лозим; - қолган қисми – эркин савдога қўйилади. Бунда ҳукумат хорижий сармоядорлар иштирокидаги акциядорлик жамиятларининг акциялар пакетларини тендер шартлари асосида қайта тақсимлаш тўғрисида қарор қабул қилиш ҳуқуқига эга. Юқорида таърифланган тартиб эмиссия проспекти рўйхатга олинган санадан бошлаб бир йил давомида амал қилади, шундан сўнг барча сотилмай қолган акциялар Давлат мулки қумитаси томонидан юридик ва жисмоний шахсларга, шу жумладан, хорижий юридик ва жисмоний шахсларга эркин сотувга қуйилиши лозим. ҳозирги кунда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришдан келиб тушадигин маблағларнинг бир қисми хусусийлаштирилаётган корхоналарнинг ихтиёрида қолиши мумкин. Бунда хусусийлаштирилаётган корхоналар ушбу маблағлардан фақат техник жихатдан қайта жихозланиш, ишлаб чиқаришни янгилаш ва айланма маблағларни тўлдириш мақсадларида фойдаланиш мумкин. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришдан тушган маблағлар уларнинг ихтиёрида

www.arxiv.uz қолдириладиган корхоналар ўзларига хизмат кўрсатадиган банкда махсус депозит ҳисоб рақамларини очади ва мазкур ҳисоб рақамларнинг реквизитларини Давлат мулки қумитасига тақдим этади. Давлат мулки қумитаси ва унинг ҳудудий бошқармаларининг махсус депозит ҳисоб рақамларига мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришдан келиб тушган сумманинг 25 фоизи миқдоридаги маблағлар 1999 йил 20 майдан кейин хусусийлаштирилаётган корхоналарнинг махсус депозит ҳисоб рақамларига ўтказилди. Ушбу маблағларга қуйидагилар киради: - Давлат мулки қумитаси ва хусусийлаштирилаётган корхона ўртасидаги асосий қарз суммаси мажбуриятларни таққослаш ҳужжатига мувофиқ эмиссия проспектига биноан меҳнат жамоасининг улуши бўйича акцияларни сотишдан тушган маблағлар; - эмиссия проспектига мувофиқ эркин сотув улуши ва хорижий сармоядор улуши бўйича акцияларни сотишдан тушган маблағлар; - эмиссия проспектига мувофиқ белгиланган тартибда давлат улуши акцияларини сотишдан тушган маблағлар. Агар акциялар махсус давлат кредитидан фойдаланилган ҳолда ХИФларга сотилса, у ҳолда эмитент корхоналарнинг махсус депозит ҳисоб рақамларига қуйидаги маблағлар ўтказилади: - битимларни амалга ошириш вақтида ХИФлар томонидан бир марталик тулов кўринишида келиб тушган сумманинг бир қисми; - махсус давлат кредити кўринишида берилган сумманинг бир қисми (ХИФ томонидан кредит тўлиқ қатарилгандан кейин бир ой давомида). Акциялар пакетини эркин муомаладаги валютага сотишда битим суммасининг 25 фоизи Давлат мулки қумитаси томонидан чет эл валютаси томонидан Марказий банк белгилаган тартибда сотилганидан кейин хусусийлаштирилаётган корхонанинг ҳисоб рақамларига миллий валютада ўтказилиши лозим.

www.arxiv.uz Хусусийлаштирилаётган корхона унга давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришдан келиб тушиши лозим бўлган маблағларни олишдан расмий тарзда воз кечиш мумкин. Бундай ҳолатда ушбу маблағлар Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджетига йўналтирилади. Давлатнинг ишончли вақиллари ҳамда давлат мулкини бошқаришга ишонч билдирилган шахслар ўзларининг ҳисоботларида бундай корхоналрнинг ихтиёрида қолдирилган хусусийлаштиришдан келиб тушган маблағлардан мақсадли фойдаланганлик ҳақидаги ахборотни ҳар чоракда тақдим этади. Бундан ташқари, кўрсатилган маблағлардан мақсадли фойдаланиш мониторинги ва уни назорат қилиш Молия вазирлиги томонидан амалга оширилади. Корхоналар томонидан уларнинг ихтиёрида қолдирилган маблағлардан мақсадсиз фойдаланганлик ҳоллари аниқланганда, Молия вазирлиги ва унинг жойлардаги органлари тегишли суммани ундириши ҳамда уларни республика бюджетининг даромад қисмига йўналтириши мумкин. Корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш борасида қабул қилинган давлат дастурларининг моҳияти Ўзбекистон Республикаси Президентиниг 2003 йил 24январда қабул қилинган “Ўзбекистон иқтисодиётида хусусий секторнинг улуши ва аҳамиятини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони, хусусийлаштириш жараёнини янги сифат кўрсаткичларига ўтишига, хусусийлаштиришни янада чуқурлаштиришга қаратилган бўлиб, хусусийлаштириш борасида янги босқични бошлаб берди десак хато бўлмайди. Фармонни бажариш юзасидан 2003 йил 17апрелда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “2003-2004 йилларда корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш дастури тўғрисида ”ги қарори қабул қилинди.

www.arxiv.uz қарорнинг моҳияти ва мазмуни, унинг мақсадли вазифалари қуйидагилардан иборат. Бир неча ой мобайнида хусусийлаштирилган корхоналарни бошқаришни такомиллаштириш масалалари бўйича махсус комиссия томонидан устав жамғармаларида давлатга тегишли улуш мавжуд бўлган корхоналарни хатловдан ўтказиш ва улар фаолиятини ўрганиб чиқиш бўйича ката иш қилинди. Жойларга борилиб сал кам 4 минг корхона ва объект текшириб чиқилди. ҳар бир муайян корхона бўйича техник даража ва молиявий ҳолат, унинг мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришдаги роли, давлат улушини сақлаб қолишнинг мақсадга мувофиқлиги, шунингдек мазкур корхона қанчалик истиқболли ва инвесторлар, шу жумладан хорижий инвесторлар учун жалб этувчан эканлиги танқидий баҳоланди. Мана шундай ўрганиб чиқиш асосида тахлил қилинган барча корхоналар келгусида давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш йўналишлари ва қатламлари бўйича тўртта асосий гуруҳга тегишли деб топилди. Энг кўламли бўлган биринчи гуруҳга қарийб 1400 корхона киритилди, улар бўйича 2003-2004 йиллар мобайнида устав жамғармалардаги 25 фоиз ва ундан камроқ миқдордаги давлатга тегишли улушини, шунингдек ушбу корхоналарнинг ҳали жойлаштирилмаган активларини биржа ва биржадан ташқари бозорларда тўлиқ сотиш назарда тутилади. қайд этиш керакки, ушбу гуруҳ акциялари ҳозирдаёқ фонд бозорида инвесторлар орасида кенг талабгор бўлган корхоналарни бирлаштиради. Иккинчи гуруҳ – бу ҳозирги вақтгача давлат мулки бўлган корхоналардир. қарорга мувофиқ ушбу корхоналарни фонд бозорида, биринчи навбатда, яхлит ҳолда хусусий мулк қилиб тўлиқ сотишга қарор қилинди Учинчи гуруҳни бир неча йиллар мобайнида барқарор турғунлик ҳолатида бўлган корхоналар ташкил этади. Улар бўйича давлат тасарруфидан чиқаришга доир қатъий чора-тадбирлар кўриш назарда тутилади. Улар 2003

www.arxiv.uz йил мобайнида тўлиқ хусусийлаштирилиши керак. Шу билан бирга, хусусийлаштирилган корхоналарни бошқаришни такомиллаштириш масалалари бўйича махсус комиссияга, Давлат мулки қўмитасига, Вазирлар Маҳкамаси Комплексларига 2003 йил якунлар бўйича ушбу корхоналар ва объектларни хусусийлаштириш натижаларини пухта хатловдан ўтказиш топширилди. Шунинг асосида, инвесторларда қизиқиш уйғотмайдиган ва келгусида ривожланиш истиқболларига эга бўлмаган корхоналарни аниқлаш зарур. Бундай корхоналар давлат реестридан чиқарилган ҳолда кейинчалик тугатилиши керак. Бунда ушбу корхоналарни, уларга тегишли бўлган асбоб- ускуналарни ва бошқа мол-мулкларни қисмларга бўлиб сотиш мулжалланган. Шу билан бирга айрим тугатилаётган истиқболсиз корхоналар ва объектлар бўйича улар эгаллаб турган ер участкаларини иморатлари билан биргаликда танлов асосида хўжалик юритувчи бошка субъектларга бериш назарда тутилади. Тўртинчи гуруҳга чекланган доирадаги, қоидага кўра, йирик, стратегик аҳамиятли корхоналар киритилди. Мазкур корхоналар бўйича уларнинг устав жамғармаларида давлат улушини сақлаб қолиш мақсадга мувофиқ деб эътироф этилди. Айни вақтда ушбу корхоналарни бошқариш тизимини тубдан ўзгартириш, акциядор-мулкдорларнинг ўз ролини анча кучайтириш, кузатувчан кенгашларнинг ваколатини мустаҳкамлаш, тасдиқланган бизнес- режалар бажарилиши, ишлаб чиқаришнинг ўсиши, корхоналарнинг молиявий ҳолати, фойда кўриш ва акциядорларга дивидентлар тўлаш учун ижрочи директорларнинг масъулиятини ошириш вазифаси қўйилди. қарорда иқтисодий ночор корхоналарни хусусийлаштириш механизмига алоҳида эътибор берилган. Жумладан, зарар кўриб ишловчи ва паст рентабелли корхоналарга жойлаштирилмаган давлат активларини танлов шартларида уларнинг номинал қийматидан паст нархда сотиш ҳуқуқи берилган. Агар янги мулкдор техника билан қайта жихозлаш ва ишлаб чиқариш хажмларини кўпайтириш, корхонанинг мавжуд кредиторлик қарзини қайтариш учун етарли бўлган миқдорларда инвестиция

www.arxiv.uz мажбуриятларини ўз зиммасига қабул қилса, сотишнинг бундай тартибига йўл қуйилади. Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан қабул қилинган 2003-3004 йилларда корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш дастури амалга оширилиши натижасида мулк тузилмасида туб ўзгаришлар юз беради, корхоналарнинг устав саомояларида, тармоқларда ва умуман иқтисодиётда давлатнинг иштироки кескин қисқаради, хусусий секторнинг роли ва аҳамияти жиддий равишда ошади, хусусийлаштириш жараёнига инвесторларни жалб этиш учун янада қулай шарт-шароитлар яратилади. Хусусийлаштириш секторини ролини ошириш мақсадида 2003 йил 11декабр куни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан “Хусусий корхона тўғрисида”ги қонун қабул қилинди. Ушбу қонуннинг мақсади хусусий корхоналарнинг тузилиши, фаолияти, қайта ташкил этилиши ва тугатилаши соҳасидаги муносабатни тартибга солишдан иборатдир. қонунда хусусий корхона – мулкдор ягона жисмоний шахс томонидан тузилган ва бошқариладиган тижоратчи ташкилот бўлиб, ўз мулкига алоҳида эгалик қилиши, у давлат томонидан кафолатланиши, унинг мол-мулки национализация қилинмаслиги, унинг фаолияти текширишни назорат қилувчи органлар томонидан кўпи билан икки йилда бир маротаба белгиланган тартибда амалга оширилиши кўзда тутилган. Энди, яъни 2004 йил 1январдан бошлаб очиқ акциядарлик жамиятлари устав жамғармаларининг энг кам миқдори 50000 АҚШ долларига эквивалент суммани ташкил этмаса, уларни бошқа ташкилий-ҳуқуқий шаклларга асосан хусусий корхоналарга айлантириш кўзда тутилган. Масъулияти чекланган ва қўшимча масъулиятли жамият қатнашчиларнинг сони 50 та юридик ва жисмоний шахслардан ошмаслиги Президент фармонида қайд этилган. Жисмоний шахсларнинг хусусийлаштириш жараёнида иштирокини янада рағбатлантириш мақсадида жисмоний шахсларнинг хусусийлаштирилган корхоналар негизида барпо этилган хўжалик жамиятлари ва ширкатларнинг акциялари (улушлари) бўйича дивидендлар

www.arxiv.uz ҳолида олган даромадлари беш йил муддатга солиқдан озод қилинади (2004 йил 1январдан – 2009 йил 1январгача). Хусусийлаштириш борасида янги босқич Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2006-2008 йилларда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнини янада чуқурлаштириш туғрисида”ги 417-сонли қарорини ҳаётга тадбиқ қилишдан бошланди 2007 йилнинг 20-июлда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2007-2010 йилларда хусусийлаштириш жараёнларини янада чуқурлаштириш ва хорижий инвестицияларини фаол жалб қилиш чора- тадбирлари туғрисида”ги қарори қабул қилинди. Қарорга асосан муҳим стратегик тармоқлар корхоналарининг устав жамғармаларида давлат улишини кескин камайтириш, мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришда хусусий мулкчиликнинг ролини ошириш,шунингдек,ишлаб чиқаришни модернизация килиш, техник ва технологик кайта жихозлаш учун тугридан-тугри хорижий инвестицияларни кенг жалб килиш, шу асосда сифатли, ракобат бардош ва экспортбоп махсулот ишлаб чикаришни кўпайтиришни таъминлаш максадида уч ярим йилга мулжалланган янги Хусусийлаштириш тасдикланди. Тасдикланган дастурга мувофиқ 2010 йилгача булган даврида ноишлаб чикариш сохасидаги 994 та корхона ва объектларни очиқ савдоларда тулиқ сотиш; иктисодиётнинг етакчи тармокларидаги (кимё,электротехника,курилиш индустрияси,ёқилғиэнергетика ва бошка) 363 та корхона ва объектлар бўйича давлат акциялари пакетларини, жумладан назорат пакетларини тендер савдоларида инвесторларга ишлаб чикаришни модернизация килиш техник ва технологик қайта жиҳозлаш ҳамда рақобатбардош ва экспортбоп махсулотлар ишлаб чиқариш бўйича аник инвестиция мажбуриятлари олиш шарти билан сотиш; фаолият кўрсатмаётган, самарасиз ва қурилиш тугалланмаган объектларнинг талайгина қисмини ушбу объектларни тўлик молиялаш ҳамда

www.arxiv.uz корхона ва объектлар фаолиятларини қайта тиклаш ва кенгайтириш бўйича инвестиция лойихаларини амалга ошириш юзасидан ўз зиммасига мажбуриятлар олишга тайёр бўлган инвесторларга бепул бериш. Кимё, электротехник, автомобилсозлик ва самолётсозлик тармоқлари корхоналарини, шунингдек қишлоқ хўжалик машинасозлиги, шойи саноати, тўқимачилик ҳамда алоқа тармоқлари корхоналарини хусусийлаштиришга нисбатан ёндошувларни янада либераллаштириш бўйича қатъий қадамлар қўйилди, мазкур тармоқларда давлат фақат айрим корхоналардагина ўз улушини сақлаб қолиб бошқа корхоналарда давлат улушлари тўла-тўкис сотилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти мазкур қарорининг энг муҳим, принципиал қоидалари қуйидаги масалаларни ҳал этишдан иборатдир: а) Давлат тендер комиссиясига бир қанча очиқ савдолар ўтказилгандан кейин харидор топилган корхона ва объектларни аниқ инвестиция мажбуриятларини олиш шарти билан инвесторларга бепул бериш тўғрисида қарор қабул қилишга рухсат этилди; б) инвесторлар томонидан инвестиция мажбуриятлари сифатида киритиладиган маблағ ва мулк даромад (фойда), ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш ва ҳудудларни ободонлаштириш ҳамда қўшилган қиймат солиқларига тортилмайди, хорижий валютадаги қўйилмалар эса мажбурий тарзда сотилмайди; в) шундай тартиб жорий этилмоқдаки, унга мувофиқ, олди-сотди шартномасида белгиланган инвестиция даври мобайнида инвесторларнинг қўйилмалари хусусийлаштирилган корхонанинг олдинги қарзини қоплаш ҳисобрақамига мажбурий тарзда ундириб олинмайди, давлат улуши потенциал инвесторларга сотилаётган корхонанинг бюджетга ва давлат мақсадли жамғармаларига тўловлар бўйича қарзлари реструктуризация қилиниши мумкин. Айни пайтда, инвесторларнинг корхоналарни хусусийлаштириш вақтида қабул қилган мажбуряитларни бажариши учун жавобгарлигини оширишга қаратилган нормалар назарда тутилади;

www.arxiv.uz г) Вазирлар Маҳкамасига инвестиция мажбуриятларини қабул қилган ҳолда (уларнинг олди-сотди шартномасига мувофиқ ижро этилиши даврида) давлат акциялари пакети потенциал инвесторларга сотилаётган корхоналарнинг бюджетга ва давлат мақсадли жамғармаларига тўловлар бўйича қарзларни реструктуризация қилишни кўриб чиқиш ва улар юзасидан қарорлар қабул қилиш топширилди; д) тасдиқланган Хусусиялаштириш дастури доирасида пахтани қайта ишлаш ва ёғ-мой саноатининг хусусийлаштириладиган корхоаналарига нисбатан “олтин акция”ни жорий этиш кўзда тутилган (бу ҳақдаки тўлиқ маълумот кейинги дарсларда берилади). Шу билан бир вақтда Ўзбекистон Республикаси Давлат мулк қўмитасига иқтисодиётнинг етакчи, стратегик тармоқларининг бошқа корхоналарини хусусийлаштиришда ҳам “олтин акция”ни қўллаш мақсадга мувофиқлиги тўғрисидаги таклифларни ўрнатилган тартибда Вазирлар Маҳкамасига киритиш топширилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2007-2010 йилларда хусусийлаштириш жараёнларини янада чуқурлаштириш ва хорижий инвестицияларини фаол жалб қилиш чора-тадбирлари туғрисида”ги қабул қилинган қарори хусусийлаштириш жараёнларини янада чуқурлаштириш борасидаги ғоят муҳим қадам бўлибгина қолмай, балки мамлакатимиз иқтисодиётида хусусий сектор улушини тубдан оширишга қаратилган иқтисодиё ислоҳотларни изчиллик билан амалга ошириш, Ўзбекистоннинг иқтисодий жиҳатдан юксалиши ва халқаро жаҳон хўжалик муносабатларига интеграциялашувининг ғоят муҳим омили сифатида корхоналарни модернизация қилиш ва техник қайта жиҳозлашга хорижий инвестицияларни кенг жалб қилиш йўлидаги стратегик йўналишни ҳам белгилаб беради. Хусусийлаштириш натижасида, ҳеч бўлмаганда, икки асосий вазифани хал этиш кўзда тутилди. Биринчидан, давлат мулки ўзининг ҳақиқий эгасини топди. Амалда оширилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг асосий маъноси ҳам мулкни ҳақиқий эгалари қўлига топшириш, тадбиркарлик фаолияти учун уларга кенг

www.arxiv.uz имкониятлар беришдан иборатдир. Давлвт мулки янги мулкдорларга бепул эмас, балки уни сотиб олиш йўли билан берилади. Бу реал қийматга эга бўлган нарсаларнигина чинакамига қадрлашлари ва тежаб тергашлари билан боғлиқ, псиҳологик омил билан шарт қилиб қўйилади. Шунинг учун Ўзбекистонда хусусийлаштириш асосини пуллик қоидаси ташкил этади. Шу муносабат билан хусусийлаштиришнинг акциялаш, иншоотларни танловлар ва ким ошди савдоси орқали сотиш сингари усуллар кенг йўл олди. Иккинчидан, хусусийлаштириш кўп укладли иқтисодиёт ва рағбатлантирувчи рақобатчи турли маҳсулот ишлаб чиқарувчи муҳитни вужудга келтирди. У асосан бир ёки бир хил хизмат кўрсатувчи, бироқ, мулкчиликнинг давлат, жамоа, хусусий ва бошқа усулларига асосланган кўпдан кўп корхоналарни ташкил этиш йўли билан алоҳида ишлаб чиқаришлар ва бир-бутун фаолият соҳаларининг танҳо ҳукмронлигини бартараф этишда ифодаланади. Ишлаб чиқаришнинг пировард натижаларидан иқтисодий манфаатдарлик, хом-ашё ва материаллар, сармоя, махсулот чиқариш бозори учун кураш юзага келади. Давлат мулки объектлари Ўзбекистон Республикаси давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисидаги қонунга биноан давлат мулкининг барча объектлари икки гуруҳга бўлинади:  давлат тасарруфидан чиқариб, хусусийлаштириладиган объектлар;  хусусийлаштириш тақиқланган объектлар. Тармоқ мансублиги, чиқарилаётган маҳсулотнинг, бажарилаётган ишлар ва кўрсатилаётган хизматларнинг ижтимоий-иқтисодий аҳамиятлилиги давлат мулкини сақлаб қолишнинг мақсадга мувофиқлиги объектни у ёки бу гуруҳга киритиш учун асос бўлади. Ўзбекистон Республикасининг алоҳида мулкий объектлари – ер ости бойликлар, сувлар, ҳаво бўшлиғи, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, тарихий ва маданий ёдгорликлар, давлат бюджети маблағлари, республика суғўрта

www.arxiv.uz жамғармалари; мамлакатимиз мустаҳкамлигини, унинг ижтимоий ва иқтисодий ривожини таъминловчи корхоналар ва мулкий жамғармалар хусусийлаштирилмайди. Хусусийлаштириш жарёнларида иқтисодий мақсадга мувофиқлик ва самарадорлик қоидалари асосий ўрин тутади, ислоҳ қилиш сунъий жадаллаштирилиши ёки сустлаштирилишига йўл қўйилмайди. Хусусийлаштиришнинг асосий йўналиши давлат мулки объектларини қайта ташкил этишдан иборат. Кичик иншоотлар учун асосан мулкчиликнинг хусусий ва масъулияти чекланган жамият усули, ўрта объектлар учун – масъулияти чекланмаган жамият ва очиқ турдаги ҳиссадорлик жамияти усули, йирик корхоналар учун – очиқ турдаги ҳиссадорлик жамиятлари усули тавсия этилади. Мулкчилик шаклларини танлаш Давлат мулк қумитаси томонидан ишлаб чиқариш миқёслари, тармоқ хусусиятлари, ишловчилар сони, асосий фондларнинг қиймати, ишлаб чиқаришни кооперациялаш ва меҳнат тақсимоти жараёнларида бошқа объектлар билан алоқалар ҳисобга олинган ҳолда амалга оширилади. Республика даражасидаги тармоқ бошқарув идоралари ва уларнинг минтақавий (вилоят) бўғинлари ҳам қайта ташкил этилиши керак. Республика тармоқ, давлат ва нодавлат концернлар, уларнинг минтақавий бўғинлари маъмурий-буйруқбозлик таркиблари сифатида кўнгилли асосда шакллантирилувчи уюшмалар ва ассоциациядан чиқиш ҳуқуқига эга бўлади. Уюшма ёки ассоциация очиқ турдаги ҳиссадорлик жамияти ёхуд ўз муассислари эҳтиёжига хизмат қилувчи ижроия идораси, ёки агар ташкил этилиши янги танҳо ҳукмронлик қилувчи тузилма юзага келишига олиб бормаса, ҳолдинг сифатида шаклланиши мумкин. Иншоотларни хусусийлаштириш шарт-шароитлари ҳам улар фаолиятининг кўламлари ва ўзига ҳослиги билан боғлиқ. Асосан савдо, умумий овқатланиш, аҳолига коммунал ва маиший хизмат кўрсатиш соҳаларига кирувчи объектлар қоида тариқасида ким ошди савдосига қўйиб

www.arxiv.uz ёки танлов асосида сотилади. Бошқа тармоқларнинг майда ва ўрта объеклари, ката-кичиклигидан қатъи назар, чала қурилиш объеклари ҳам агар у балансида бўлган ташкилотларда уни тугатиш учун маблағ бўлмаса ёки маблағ етишмаса шу тартиб бўйича хусусийлаштирилади. Объектларни танлов бўйича сотиш чоғида корхона фаолиятининг янги мулкдор томонидан таклиф этилаётган энг фойдали қуйидаги шартлари ғолибни аниқлашнинг асосий мезони ҳисобланади:  асосий ишлаб чиқариш хажмларини сақлаб қолиш ва кўпайтириш, товарлар (ишлар, хизматлар)нинг янги турларини ўзлаштириш;  иш ўринларини сақлаш ёки кўпайтириш;  инфраструктурани ривожлантириш ;  тақдим этилган бизнес-режага биноан бошқа шартлар. Айрим тармоқларнинг хусусиятлари, уларнинг Ўзбекистон иқтисодий потенциалига ва давлат буюртмалари бажарилишига қўшаётган ҳиссалари ҳисобга олинган ҳолда:  ҳар бир ҳолатда низомий маблағлар Давлат мулк қумитаси томонидан тақсимланиши, бунда маъмуриятга (раҳбар, унинг ўринбосари, бош мутахассислар, шу жумладн хўжалик ҳисобидаги бўлинмалар даражасида) акцияларнинг 5 фоиздан ортиқ бўлмаган қисми берилади;  давлвт ҳиссасидаги акцияларни ҳиссадорлар – меҳнат жамоаси аъзоларига сотишда имтиёзлар берилиши;  акцияларни турдош ва бевосита алоқалари бўлган корхоналар сирасига кирувчи давлат ҳуқуқий шахсларига сотиш кўзда тутилади. Давлат мулк қумитаси айрим ҳолатларда низомий маблағнинг 100 фоизини чет эл харидаорларига сотиши мумкин. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш чоғида корхонанинг қийматини белгилаш. Ўзбекистонда содир бўлаётган хусусийлаштириш билан боғлиқ қайта ташкил этишлар ҳукумат ҳужжатлари ва Давлат мулк қумитаси ишлаб

www.arxiv.uz чиққан услубий тавсиялар асосида амалга оширилмоқда. Бу ҳужжатлар мулкнинг қийматини баҳолашга асосланиб, қайта тузилаётган корхонанинг янги низомий жамғармасини белгилашга имкон берди. Корхона мулки қийматини белгилаш учун қуйидагилар дастлабки маълумот ҳисобланади:  асосий фондларнинг қолдик қиймати (корхона асосий фондларин рўйхатга олиш акти бўйича);  номоддий активлар қиймати ;  ўрнатилмаган ускуналарнинг баҳо қиймати (ўрнатилмаган ускуналарни рўйхатга олиш акти бўйича);  тугалланмаган қурилишларнинг баҳо қиймати (чала қурилишларни рўйхатга олиш акти бўйича);  узоқ муддатли молиявий харажатлар ;  пул маблағлари ;  корхонанинг барча активлари. Корхонада хусусийлаштиришни ўтказиш учун ишчи комиссияси ташкил этилади. У Давлат мулки қумитасига тақдим этиш учун зарур бўлган ҳужжатларни тайёрлайди, қайта ташкил этилаётган корхона низомининг лойиҳасини тайёрлайди. қайта ташкил этилиши керак бўлган корхона томонидан қуйидаги ҳужжатлар тайёрланиши керак: 1. Ишчи комиссияси тайинланиши тўғрисидаги буйруқ; ишчи комиссияси мажлисларининг протоколлари; 2. Меҳнат жамоаси йиғилиши протоколидан кўчирма; меҳнат жамоаси аъзоларининг ёзилув варақалари; 3. Хусусийлаштириш режаси ; 4. Корхонанинг сўнгги ҳисобот даври санасида солиқ нозирлиги ва юқори ташкилот томонидан тасдиқланган баланси; 5. қайта тузилаётган корхона низомий жамғармаси аниқланган ҳолда мулкни баҳолашни жамланма акти

www.arxiv.uz 6. Рўйхатга олиш ва асосий фондлар, шу жумладан:  70 фоиздан 100 фоизгача ишдан чиққан асосий фондлар;  тўла фойдаланилган асосий фондлар;  ижтимоий инфраструктура ва атроф-муҳитни муҳофазалаш иншоотлари;  Ўзбекистон Республикасида “Мулк тўғрисида”ги қонун кучга кирган даврдан бошлаб ёки ижарага олган (ижара корхоналари учун) даврда соф фойда ҳисобидан сотиб олинган асосий фондларнинг қолдик қиймати аниқланган акт; 7. Чала қурилишларни рўйхатга олиш ва баҳолаш акти; 8. ўрнатилмаган ускуналарни рўйхатга олиш ва баҳолаш акти;  рўйхатга олиш тўғрисидаги қарори;  мулкни ижарага бериш-олиш акти;  корхонанинг ижара муносабатларига ўтиш давридаги баланси;  ижара ҳаки бюджетга тўланганини тасдиқловчи ҳужжатлардан нусхалар;  ижарага олинган мулкнинг асосий фондларни чегириб ташлаш ва сотишни ўз ичига олган ҳаракати бўйича ҳисоб-китоб; 9. давлат манбалари (ижарага олинган асосий воситаларга амортизация ажратмалари, уларни сотишдан тушган даромадлар ва бошқалар) ҳисобига ижара мудатида сотиб олинган асосий фондлар қайта ташкил этилаётган корхона низомининг лойиҳаси; 10. Соф фойда ҳисобидан ҳосил бўлган иқтисодий рағбатлантириш жамғармалари бўйича изоҳномалар; 11. Амортизация ажратмаларидан фойдаланиш бўйича шартнома; 12. Корхона таркиби тўғрисидаги маълумотлар; 13. Объект тўғрисидаги маълумотлар рўйхати. Ижара корхоналари учун қуйидаги қўшимча ахборотлар талаб қилинади:

www.arxiv.uz  ижара шартномаси, ижара корхонаси низомининг нотариус тасдиқлаган нусхалари;  ҳокимликнинг рўйхатга олиш тўғрисидаги қарори. Корхона тақдим этаётган барча ҳужжатлар аудиторлик фирмаси экспертизасидан ўтказилади.Фирма мазкур корхона бўйича ўз хулосасини беради. Корхона асосий фондлари қийматини қайта ҳисоб-китоби чиқиш экспертизасига алоҳида эътибор берилади. қиймат Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган “Сотиб олинадиган, сотиладиган, ҳиссадорлик жамиятлари ва масъулияти чекланган жамимятларга айлантирилган давлат корхоналари қийматини баҳолаш тўғрисида”ги Низоми ва “Асосий фондларнинг қийматини қайта ҳисоблашни ўтказиш тартиби”га биноан белгиланиши керак. 5.Хусусийлаштириш жараёнида аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш муаммолари Иқтисодиётни кўп укладли тизимга қайта йўналтиришнинг юксак суръатлар билан амалга оширилиши аҳолини барча табақаларининг ижтимоий манфаатларига чуқур дахл кўрсатади ва ижобий жиҳатлар билан бир қаторда корхоналарни қайта ташкил этиш жараёнида ёки у синганидан кейин, корхоналар хўжаликни юритишнинг янги шароитларига мослашиш даврида ишлаб чиқариш, бинобарин, жамоа аъзоларининг иш хақи барқарор бўлмаслиги, корхона ҳиссадорлик жамияти гуруҳига ўтишдан кейин янги иқтисодий муносабатларнинг жорий этилиши билан боғлик бир қатор мураккаб муаммоларни юзага келтириши мумкин. Маълумки, Ўзбекистон иқтисодиётини бозор муносабатларига ўтказишнинг Ўзбекистон Президенти томонидан эълон қилинган энг муҳим қоидаларидан бири аҳолини ижтимоий мухофазалашдир.*

www.arxiv.uz ҳозирги босқичда “аҳолини ижтимоий мухофазалаш” тушунчаси янада аниқроқ маъно, янги жиҳатлар ва устунликлар касб этди. Ижтимоий мухофазалаш масаласи икки жиҳатдан:ижтимоий кафолатлар ва аҳолини ижтимоий мухофазалаш нуқтаи назаридан қараб чиқилаётир. Ижтимоий кафолатлар Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонлари ва Вазирлар Маҳкамаси қарорлари билан Ўзбекистон Республикасининг барча фуқароларига, шу жумладан, иқтисодиётнинг но давлат секторида иш билан банд бўлган фуқароларга ҳам берилади. Ижтимоий қўллаб-қувватлаш бюджетнинг (давлат, маҳаллий, корхона даромадлари) аҳволи, иқтисодий ва ижтимоий вазият билан бевосита боғлик бўлган муайян шароитларда белгиланади. Хусусийлаштириш жараёнида давлатнинг аҳолига тўғридан-тўғри мақсадли кафолатлари тизими Ўзбекистон Республикаси фуқароларини ижтимоий мухофазалашнинг энг асосий қоидаларидан биридир. Бу кафолатлар истеъмол саватчасининг энг кам миқдорини кузатиб бориш ва муносабат билан энг кам иш ҳакини, даромад солиғи ва бошқаришнинг тартибга солинишини ўз ичига олади. Иккинчи томондан, давлат аҳолини асосий кўпчилик учун мутлақо нотаниш турмуш кечириш шароитларига мулкдор сифатида жалб этиш мобайнида унинг манфаатларини мухофаза қилиш юзасидан кафолатларини ўз зимасига олади. Яъни, давлат мулкдор: ҳиссадорлар, хусусийлаштирилган уй-жойларнинг, умр бўйи фойдаланиш учун сотиб олинган автотранспорт воситалари, ер майдонлари, хусусийлаштирилган фермалар ва бошка воситаларнинг эгалари ҳуқуқлари мухофазаланишига давъат этилгандир. Мол-мулкка эгалик қилиш амалда фуқаронинг жамиятдаги мақомини ўзгартиради, чунки ундан ёлланма меҳнат вақилидан ўз куч - ғайрати ёки ёлланма меҳнат асосида иш олиб борувчи тадбиркорга айланиш имконияти бор. Мулкка эгалик қилиш тўғридан-тўғри даромад: акциялардан дивидентлар, пайлардан фойданинг бир қисми, таъсис маблағидан ҳисса,

www.arxiv.uz хусусийлаштирган уй-жойни, транспорт воситаларини ижарага беришдан даромад келтиради. Хусусийлаштириш натижасида Ўзбекистон Республикасида аҳолининг кўп қисми мулкдор мақомига эга бўлдилар. Мулкдорларда:  ер участкаларидан қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш, хусусий корхона қуришда фойдаланиш, шунингдек, фермер (дехкон) хужаликлари ерларидан мевазорлар, токзорлар барпо этиш, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштиришда фойдаланиш;  хусусийлаштирлган автомашииналардан йўловчилар ва юкларни ташиш;  банкдан қарз олиш ёки мулкни гаровга қуйиб, ломбарддан нақд пул олиш ва бошқа йўллар билан қўшимча даромад жамғариш имконияти кенгаяди. Давлат мулкдор синфнинг ижтимоий мухофазасининг энг муҳим кафолатларидан бири бўлиб, қонунчилик тизими орқали унга, тадбиркорга ҳуқуқларини рўёбга чиқариш ва ҳаракатларига муайян эркинлик беришнинг ишончли ва таъсирчан механизмини тақдим этади. Масаланинг бу томонига қанчалик кўп эътибор берилиши хусусида Вазирлар Маҳкамаси қабул қилган қарорларга қараб ҳам хулоса чиқариш мумкин. Уларда хусусий тадбиркорлик ва қимматли қоғозлар бозори, корхоналарни акционерлаш жараёни ва мулкдор синфи доирасининг кенгайтирилиши энг кўп даражада рағбатлантирилади. “Хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва рағбатлантириш бўйича кечиктириб бўлмайдиган тадбирлар тўғрисида” 1995 йил 14 февралда қабул қилган 55-сонли қорори, “қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси девони, вилоятлар ва Тошкент шаҳри ҳокимликлари таркибида кенг истеъмол буюмлари ишлаб чиқариш, савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаларида тадбиркорлик, хусусий бизнес ва тижоратчиликни мувофиқлаштириш ва қўллаб-қувватлаш бўлимларини тузиш тўғрисида” 1995 йил 4 апрелда қабул қилинган 117-сонли қарори, “Меросга қолдирилган ер участкаларини сотиш тартиби тўғрисида” 1995 йил

www.arxiv.uz 7 сентябрда қабул қилинган қарор, “Республикада қимматли қоғозлар бозорининг иш олиб бориш ва уни янада ривожлантириш тадбирлари тўғрисида” 1995 йил 7 сентябрда қабул қилинган 351- сонли қарорлари шулар жумласидандир. Санаб ўтилган ҳужжатлар рўйхатида 1995 йил 28 августда қабул қилинган “Кичик бизнес ва хусусий тадбирколикни ривожлантиришнинг давлат дастури тўғрисида”ги 344-сонли қарори марказий ўрин эгаллайди. қабул қилинган қонунчилик ҳужжатлари орасида Ўзбекистон Республикасининг «Меҳнат Кодекси» алоҳида аҳамиятга эга. У меҳнат ва меҳнат муносабатлари соҳасида демократик асосларни кенгайтиришни кўзда тутади. Хусусан, унда ходимлар ва иш берувчиларнинг қонунлар билан кафолатланган меҳнат ҳуқуқлари кўламини анча кенгайтирилган меъёрлар таъкидлаб кўрсатилган, меҳнат муносабатларида шартномавийлик қоидаси ривожлантирилади, меҳнат муносабатларини тартибга солишда жаҳон амалиёти меъёрлари ҳисобга олинади. «Фуқаролик Кодекси» ҳам бундан кам аҳамиятга эга эмас. У фуқаролар билан республикадаги ҳуқуқ субъектлари ва ҳокимият ўртасидаги ҳуқуқий муносабатларни белгилаб беради. Хусусийлаштириш жараёнида, аввало, иш жойини, муайян ижтимоий қарорларни иш ҳакини мунтазам тўлаб бориш ва унинг ошиши, уй-жой бепул ажратилишига, соғломлаштириш ва даволаш муассасалариги имтиёзли йўлланмалар берилишига бўлган ҳуқуқларнинг йўқотилиши, шунингдек, бепул хизматлар доирасининг, соғлиқни сақлаш, маориф ва бошқалар чекланиши билан ифодаланувчи хатлар ва зиён омилларини ҳисобга олмоқ керак. Фақат ишловчилар учунгина эмас, балки аҳолининг мухофазаланган қатламлари- пенсиянерлар, кам таъминланган оилалар, ногиронлар учун ҳам ижтимоий кафолатлар масаласи мукаммал туради. Асосан давлат ва қисман жамоат ташкилотлари шу мақсадлар учун махсус фондлар ташкил этиш йўли билан бу муаммоларни ҳал этишни ўз

www.arxiv.uz зиммаларига олдилар. Чунончи, иш билан бандликка кўмаклашиш фонди, пенсия фонди, ижтимоий суғўрта фонди, Бизнес-фонд шулар жумласидандир. Тиббий суғўрта фондини ташкил этиш масаласи кўриб чиқилмокда. Масалан, иш билан бандликка кўмаклашиш фондининг маблағлари ҳисобига 1995 йил 5 мингдан зиёд иш ўринлари ҳосил қилинди, пенсия ёшини қисқариши муносабати билан 98,6 минг муддатидан илгари тайинланган нафақа тўланди, кредит ресурслари сифатида 33 миллион сўмдан ортиқ маблағ ажратилди. Ижтимоий кафолатларда хатарнинг энг юқори даражаси хусусий корхоналар ҳиссасига тўғри келади. Бу ерда мулк эгаси билан ёлланма ходим ўртасида зиддият келиб чиқади. Вазирлар Маҳкамаси 1994 йил 8 февралда иқтисодиётнинг но давлат секторида банд бўлган фуқароларни ижтимоий мухофазалаш ва меҳнат муносабатларини тартибга солиш тўғрисидаги муваққат низомни тасдиқлади. Шу ҳужжатга биноан юқорида кўрсатилган тоифадаги фуқароларнинг ҳуқуқлари ишга ёлланиш ва озод қилиш, меҳнатга ҳак тўлаш, ижтимоий суғўрта, нафақа таъминоти, касаллик варақаларига хақ тўлаш, ишсизлик бўйича нафақалар ва бошқа ижтимой кафолатлар бўйича давлат секторида банд бўлган фуқароларнинг ҳуқуқларига тенглаштирилади. Якка тартибдаги меҳнат фаолияти билан банд бўлган шахслар, фермерлар ва ёрдамчи хўжаликда шуғулланувчи шахслар учун шу ҳужжат билан уларнинг меҳнат фаолиятини ижтимоий меҳнат фондларидан тўловларни амалга ошириш учун умумий меҳнат стажига қушиш кафолатланади. Хусусийлаштиришдан тушган маблағларнинг 20 фоизидан фойдаланиш ҳокимиятларга жойларда таркиб топган аҳволдан келиб чиқиб, шу маблағларни асосан минтақа аҳолисини ижтимоий мухофазалаш ва тадбиркорликни, бозор инфраструктурасини ривожлантиришга йўналтириш имконини беради. Маблағнинг 50 фоизидан якка тартибдаги уй-жой қурилиш эхтиёжлари, 5 фоиздан – аҳолининг кам таъминланган қатламларини дори- дармон билан имтиёзли таъминлашда, қолганларидан – тадбиркорликни

www.arxiv.uz қўллаб – қувватлаш, бозор инфраструктурасини ва қўшма корхоналар барпо этиш ҳамда ривожлантириш, деҳқон (фермер) хўжаликларига имтиёзли кредит ёки фоизсиз қарз беришда фойдаланиш таклиф қилинди. Мулкчилик шаклларининг ўзгариши жараёнида, аввало, ишчи кучининг бўшаб қолиши билан боғлик ҳолда ижтимоий кафолатлар масаласи муқаррар келиб чиқади. Бу муаммоларни ҳал этиш учун қисман хусусийлаштиришдан тушган маблағлардан фойдаланилади. Хусусийлаштиришдан тушган маблағлардан фойдаланиш тизими Ўзбекистонда хусусийлаштириш ўзгаришларини фарқловчи энг эркин хусусият ҳисобланади. ўзига хослик шундан иборатки, давлат тасарруфидан чиқаришдан тушган жамики маблағлар хусусийлаштиришдан кейинги қўллаб-қувватлаш ва тадбиркорликни ривожлантиришга сарфланади. Ўзбекистон ҳукумати бюджетидан махсус фонд барпо қилиш хусусида мислсиз, жахон амалиётида ўхшаши бўлмаган қарор қабул қилинди. Давлат мулкини хусусийлаштириш натижасида тушган барча пул маблағлари шу фонда жамланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 1995 йилнинг июлида “Давлвт мулкини давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, объектларни ким ошди савдосида, танлов ва биржа олди-сотдисида сотишдан маблағлар тушиши, тақсимланиши, ҳисобга олиниши ва улардан фойдаланишни назорат қилишнинг ягона тартиби”ни тасдиқлади. Бу ҳужжатни Ўзбекистон Республикасининг Давлат мулк қумитаси, Молия вазирлиги ва Марказий банки ишлаб чиқдилар. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш ҳисобига ҳосил бўладиган маблағларни, қайта ташкил этилган давлат корхоналарининг акцияларини, кимошди савдоси, танлов ва биржа олди-сотдисида объектларни сотишдан тушган даромадлар, акциялар бўйича дивидендлар, эркин маблағлардан олинадиган маблағларни қайта тақсимлашнинг қайтадан

www.arxiv.uz кўриб чиқилган тартибига мувофиқ бу маблағлардан кейинчалик шу тариқа фойдаланилади: - тушумларниг 50 фоизи кичик корхоналар ва хусусий бизнесга имтимёзли ставкалар билан кредит берувчи Республика бизнес фондига ўтказилади - 20 фоиз – минтақаларнинг бозор инфраструктурасини ривожлантириш учун ҳокимликларга ўтказилади - 20 фоизи – халқ хўжалиги турли тармоқларининг хусусийлаштирилган корхоналарини кредитлашга йўналтирилади - 10 фоизи – Давмулккум томонидан кадрларни ўқитиш, бозор таркибларини (биржалар, депозитарийлар, ярмаркалар, дарсликлар, рекламалар, акциялар чиқариш ва бошқалар) ташкил этиш ва жихозлашга сарфланади. Иккинчи ўзига хос омил шундан иборатки, акцияларнинг давлат ҳиссаси бўйича барча дивидентлар хусусийлаштирилган корхоналарнинг тўла тасарруфида қолади ва қайта тиклаш ҳамда техника жихатидан қайта қуроллантиришга йўналтирилади. Шундай қилиб, фақат 1995 йилнинг ўзида марказлаштирилган бюджетдан ташқари фонддан 24 миллиард сўмдан фойдаланилди ва акцияларнинг давлат ҳиссаси ҳисобига берилган дивидентлар бўйича хусусийлаштирилган корхоналар тасарруфида колдирилган 2,9 миллиард сўм реновацияга йўналтирилди. Бундан ташқари, Давмулккум ҳисоб рақамидаги вақтинча эркин маблағларда Молия вазирлиги билан келишилиб, депозитларга жойлаштириш ва банклар томонидан тадбиркорларга қарз беришда фойдаланишга рухсат берилди. Кўрсатилган маблағлардан мақсадли фойдаланиш тасдиқланадиган тартибга мувофиқ белгиланади ва Давмулккум томонидан назорат қилинади. Шундай қилиб, ҳам янгидан ташкил топган тадбиркорлик таркибларини, ҳам давлат корхоналари ва ташкилотларини қайта тузишдан

www.arxiv.uz кейинги ҳуқуқий ва жисмоний шахсларни, мулкчилик шаклларидан қатъий назар, жиддий қўллаб-қувватлаш кафолатланган. Хусусийлаштиришдан тушган маблағларни тақсимлаш чоғида ташкил топувчи таркибларни ривожлантириш ва қайта йўналтириш тадбиркорлик муҳитида ишлаш учун кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш ҳамда уларнинг малакаларини ошириш тизимни шакллантириш борасида алоҳида ғамхўрлик кўрсатилади. Шу муносабат билан ўқитишнинг янги шакллари – бизнес-инкубаторлар, бизнес-мактаблар, шунингдек, курслар, доимий ҳаракатдаги семинарларга катта эътибор берилади. Давмулккум ЮНИДО билан ҳамкорликда ишлаб чиққан FZ /93/012 “Бизнес – инкубаторлар ташкил этиш ва нодавлат иқтисодиётни ривожлантириш бўйича мутихассис дастури”га мувофиқ Тошкентда ТошДУ ва ТИИИМСХ ва Самарқандда меъморчилик – қурилиш институти ҳузурида 3 та бизне-инкубатор ташкил этилди. Республика фонд биржаси бозор иқтисодиёти бўйича юқори малакали мутахассис кадрларни тайёрлашга муайян ҳисса қўшмокда. Унинг ҳузурида қимматли қоғозлар бозори мутахассисларини тайёрлаш миллий маркази иш олиб бормоқда. Давлат мулки қумитаси, унинг роли ва вазифалари 1991 йил 19 ноябрда Ўзбекистон Республикаси Парламентида “Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида”ги қонуни қабул қилингандан сўнг, бозор муносабатларини шакллантириш жараёнида давлат мулкини хусусийлаштириш жараёнига ҳуқуқий замин яратилди. Энди мулкни давлвт тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнида вужудга келадиган ҳуқуқий муносабатларни тартибга соладигин, мулкий муносабатлардаги ўзгаришларни тартибга соладиган, давлат манфаатларини ҳимоя қиладиган органни тузиш зарурияти пайдо бўлди. 1992 йил 10 февралда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикаси Давлат мулкини бошқариш ва хусусийлаштириш қумитасини

www.arxiv.uz ташкил қилиш тўғрисида”ги, 1992 йил 7 сентябрда эса “Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги хузурида Давлат мулки Жамғармасини ташкил этиш тўғрисида”ги формонлари қабул қилинди. 1992 йил 10 февралда қабул қилинган фармонда “Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси қонунини ижро эта бориб ҳамда республика ҳудудларида бозор муносабатларини шакаллантириш, тадбирколик ва рақобатчиликни ривожлантириш, унумли меҳнат имкониятларини кучайтириш, шунингдек давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш соҳасида ягона сиёсатни ўтказиш мақсадида: - Ўзбекистон Республикаси иқтисодиёт комитети ва статистика комитети ходимлари сони ҳамда маблағлари ҳисобига Ўзбекистон Республикаси давлат мулкини бошқариш ва хусусийлаштириш комитети (давлат мулки комитети) ташкил этилди. Давлат мулки комитетининг асосий вазифалари ва фаолият йўналиши қилиб, хусусийлаштиришни амалга ошириш чоғида халқнинг мулкий ҳуқуқларини ва ижтимоий адолат қоидаларини, Ўзбекистон Респубдикаси иқтисодий мустақиллиги ҳамда миллий хавфсизлигини ҳимоя қилиш, Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг қарорига биноан Ўзбекистон Республикасининг давлат мулкини республика мулки ҳамда маъмурий – ҳудудий тизилмалар мулкига (коммунал мулкка) ажратиш; давлат мулкини давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш юзасидан дастурларни ишлаб чиқиб, Вазирлар Маҳкамасига тақдим этиш, Республиканинг давлат мулкини жамоа, ижара, акциядорлик, хусусий мулкка ҳамда ўзгача мулкчилик шаклларига асосланган бошқа корхоналарга айлантириш тартиби ва воситаларини белгилаш, Республика давлат мулкини хусусийлаштиришда ажнабий юридик шахслар ҳамда фуқароларнинг иштирок этишларида белгиланган тартибларни ишлаб чиқиш, Дастурга асосан давлат мулки бўлган аниқ объектларни, аввало кам фойда келтирадиган ва зарар кўриб ишлаётган корхоналарни хусусийлаштиришни амалга ошириш, уларнинг қийматини баҳолаш ишларини ташкил қилиш, хусусийлаштиришга доир ким

www.arxiv.uz ошди савдолари ва танловларни ўтказиш тартиблари, уларда харидорларнинг иштирок этиш шартларини ишлаб чиқиш, хусусийлаштиришдан тушган маблағлар ҳисобига махсус жамғармаларни тузиш ҳамда улардан фойдаланиш тарибларини ишлаб чиқиш ва бошқа масалалар топширилди. Давлат мулки қумитаси фармонда белгиланган вазифаларни бажариб, 20 дан ортик хусусийлаштириш борасида дастурларни ишлаб чиқиб, ҳукуматга топширди. Хусусийлаштириш жараёнита тадбиркорларни кенг жалб қилиш ва мулкдор синфнинг шаклланишини жадаллаштириш мақсадида 1994 йил 7 февралда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасининг давлат мулкини бошқариш ва тадбирколикни қўллаб-қувватлаш давлат қумитасини ташкил этиш тўғрисида”ги фармони қабул қилинди. Фармонда республикада иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнини тобора авж олдириш, шунингдек тадбиркорликни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлашни таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг давлат мулкини бошқариш ва хусусийлаштириш билан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги давлат мулки Жамғармаси негизида Ўзбекистон Республикаси давлат мулкини бошқариш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш Давлат қумитаси ташкил қилинди. Янгидан ташкил қилинган қумитанинг асосий вазифалари ва йўналишлари қуйидагилардан иборат қилиб белгиланди: - кўп тормоқли иқтисодиётни шакллантириш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлашда ягона сиёсатни ўтказиш, давлат тасарруфидан чиқариш, хусусийлаштириш ва республикада хусусий бизнесни ривожлантиришга кўмаклашиш дастурини ишлаб чиқиш ҳамда устивор йўналишларни белгилаш; - давлат тасарруфидан чиқариш, хусусийлаштириш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш жараёнига ташкилий ҳамда услубий жихатдан раҳбарлик қилиш, тегишли тузулмалар фаолиятини мувофиқлаштириш;

www.arxiv.uz - давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнида республика аҳолисининг мулкий ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, давлат мулки объектларини бошқа мулкчилик шакллантиришдан тушган маблағларни иқтисодиётдаги таркибий ўзгаришларга оид вазифаларни ҳал қилиш учун сафарбар этиш; - давлат мулки объектларини давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш чоғида хорижий сармояларни жалб қилиш, шунингдек улардан фойдаланишнинг асосий йўналишлари ва шаклларини белгилаш; - сармоя жамғармаларини, консалтинг ва аудиторлик хизматларини, ҳолдингларни, жамғарма биржалари ва кўчмас мулк биржаларини, ўзгача биржаларни ҳамда бошка тизилмаларни ташкил қилиш. Ушбу фармонни бажариш ва ҳаётга тадбиқ қилиш борасида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 1994 йил 14 февралда махсус қарор қабул қилди. қарорда янгидан ташкил этилаётган “Ўзбекистон Республикасининг давлат мулкини бошқариш ва тадбиркорликни қўллаб- кувватлаш” Давлат қумитасининг асосий вазифалари, унинг ташкилий структураси (тузилмаси) ва хусусийлаштиришдан тушган маблағларни қайси соҳаларга ишлатиш механизми аниқ қилиб белгиланди. Узбекистон Республикаси Президенти И.Каримов 2006йил 26апрелда «Узбекистон Республикаси Давлат мулки қўмитаси фаолиятини такомиллаштиришга доир чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармонига асосан Давлат мулк қўмитасининг ваколатлари янада кенгайтирилди. Хусусийлаштиришдан тушган маблағлар Давлат мулк қумитасининг махсус ҳисоб рақамига ўтказилиб, биринчи новбатда: - Ўзбекистон Республикасининг ички ва ташқи қарзини қоплашга; - иқтисодиётни қайта қуриш учун инвестициялашга; - ҳудудларнинг ижтимоий –иқтисодий ривожланишига; - хусусийлаштириш ва давлат тасарруфидан чиқариш программаларини амалга оширишга ва хусусий бизнесни ривожлантиришга ишлатиш кўзда тутилган.

www.arxiv.uz Мулкни изчиллик билан давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришни таъминлаш, шу асосда ижтимоий соҳага йўналтирилган кўп тармоқли бозор иқтисодиётини шакллантириш, давлатга дахлдор бўлмаган соҳанинг ролини кучайтириш ва рақобат муҳитини вужудга келтириш мақсадида мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусилаштиришнинг устивор йўналишлари белгиланиб олинди.

www.arxiv.uz Адабиётлар руйхати: 1. « Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида » Ўзбекистон Республикаси қонуни . 1991 йил 19 ноябрда қабул қилинган . 2. «Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси қонунининг 4-моддасига ўзгартишлар киритиш. 2006 йил 3апрелда қабул қилинган. 3. «Хусусий корхона тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси қонуни. 2003 йил 11декабрда қабул қилинган. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикасида давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришни янада ривожлантиришнинг устивор йқналишлари тўғрисида»ги 1994 йил 15 мартда қабул қилган фармони. 5. Узбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикасининг давлат мулкини бошқариш ва тадбиркорликни қўллаб- қувватлаш Давлат қ ў митасини ташкил этиш тўғрисида»ги 1994 йил 7 февралда қабул қилган фармони. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон иқтисодиётида хусусий секторнинг улуши ва аҳамиятини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 2003 йил 24 январда қабул қилган фармони. 7. Ўзбекистон Республи ка Узбекистон Республикаси Президенти И. Каримов нинг 2006йил 26 апрелда «Узбекистон Республикаси Давлат мулки қўмитаси фаолиятини такомиллаштиришга доир чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармони. 8. Узбекистон Республикаси Президенти И. Каримов нинг “2006-2008 йилларда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнини янада чуқурлаштириш тўғрисида»ги 417 сонли қарори.

O'xshashlar

Давлат мулкини хусусийлаштириш. Куп укладли иктисодиёт ва мулкдорлар синфининг шаклланиши

Давлат мулкини хусусийлаштириш куп укладли иктисодиёт ва мулкдорлар синфининг шакллантирилиши

Иқтисодий тизимлар. Ўзбекистонда бозор Муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Давлат мулкини Хусусийлаштириш ва кўп укладли иқтисодиёт. Жаҳон иқтисодиёти

Ўзбекистон Республикасида давлат бюджети

Бизнесда мулк тушунчаси ва мулкчилик шакллари