Хоналар фонди ва менежер иши - Iqtisodiyot - Referatlar

Хоналар фонди ва менежер иши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1147 KB

Ko'chirib olish

Хоналар фонди ва менежер иши Режа: 1. Фаннинг мақсади, вазифаси ва предмети 2. Ҳозирги замон хизмат кўрсатиш ва сервис фаолиятида меҳмонхонанинг тутган ўрни 3. Меҳмонхона хўжалигининг ривожланиш тарихи ва турли мамлакатлардаги хусусиятлари 4. Ўзбекистонда меҳмонхона хўжалигининг ташкиллантири- лиши, унинг ривожланиш келажаги.

Таянч иборалар: меҳмонхона хўжалиги, хизмат кўрсатиш, туристик комплекс, билим ва малакага эга бўлиш, мақсад, вазифа, қарор, БТТ, туризм таркиби, туризмни ташкил этиш, товерна, карвон сарой, герберк, макротарихи, олимлар фикрлари. 1. Фаннинг мақсади, вазифаси ва предмети Сўнгги йилларда хизмат кўрсатиш соҳаларида туризм индустрияси, давлатимиз иқтисодиётида муҳим ўрин эгаллаб бормоқдаки, унинг изчил ривожланишида меҳмонхона индустрияси ҳам такомиллашиб бормоқда. Чунки, туризм индустриясида у билан чамбарчас боғланган меҳмондорчилик биснесининг омили бўлган меҳмонхоналар хўжалиги ҳисобланади. Чунки, ҳозирги вақтдаги туризмнинг жадал равишда ривожланиши меҳмонхоналар ривожланишининг мўлжали бўлиб ҳисобланадики, унга боғлиқ вазифаларни бажаришда хизмат кўрсатишнинг сифатини, айниқса меҳмонхоналарда хизмат кўрсатиш сифатининг даражасини кўтариш зарур бўлади. Меҳмонхона хўжалиги ўзига бутун бир комплекс хизматларни оладики, булар юртимиздаги ташқи ва ички туризмнинг ривожланишида, халқаро туризм бозорида рақобатдош бўлишлигини бош омили ҳисобланади. Туристик-меҳмонхона комплекси мураккаб корхоналардан ҳисобланиб, уларда юзлаб ходимлар турли мутахассисликда меҳмонхоналарда хизмат кўрсатиш бўйича иш фаолияти олиб боришади. Меҳмонхона хўжалигининг энг асосий функцияси бу – меҳмонларга вақтинчалик яшаш жойини беришдан иборат. Меҳмонхона корхонаси ўзининг сиғими, яъни номерлар сони, яшаш жойи билан бир-биридан фарқланади. Унинг ташкилий тузилмаси нимага мўлжалланганлигидан жойлашган жойидан, қабул қилинган меҳмонлар туридан ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади.

Меҳмонхона ташкилий тузилмасидан келиб чиққан ҳолда, ундаги ходимларнинг ҳар бирига турлича мажбурият ва ҳуқуқлар бериб, унга қуйидаги хизматлар: меҳмонларни қабул қилиш ва жойлаштириш, номер фондига хизмат кўрсатиш, умумий овқатланиш, хавфсизликни таъминлаш, мухандислик-техникавий, савдо, маркетинг ва ёрдамчи, қўшимча хизматлар кўрсатиш киради. Ушбу хизматларни бажаришда турли хилдаги касбий йўналишдаги малакали мутахассислар талаб этилади. Ўзларининг функционал мажбуриятлари бўйича мутахассислар ўз фаолиятлари даврида бевосита ва билвосита мижозлар билан муносабатда бўлишлари талаб этилади. Чунки, уларнинг юқори даражада сервис хизмат кўрсатишларидан, меҳмонхонанинг имиджи ва рақабатбардошлигига боғлиқ бўлади. Меҳмонхона турли ихтисосликдаги кадрларидан бири, бу сервис йўналишидаги бакалаврлар ҳисобланади. Ҳозирги замон меҳмонхона ва туристик комлексларида самарали бўлишлари учун улар мижозларга хизмат кўрсатиш технологиясидан ташқари, меҳмонхона хўжалиги моддий-техник базаси, унинг техникавий таъминланганлиги, яшаш ва умумий хоналарнинг безалиши, тузилишини ҳамда меҳмонхона хўжалигига боғлиқ бўлган меҳнат муҳофазаси, меҳмонлар хавфсизлиги ва ҳ.к. кўникмаларга эга бўлиши талаб этилади. Шу билан бирга юқорида айтилган маълумотлар ҳақиқатан ҳам Ўзбекистонда хизмат кўрсатиш соҳасида туризм индустрияси, давлатимиз иқтисодиётида муҳим ўрин эгаллаб бораётганлиги ва унинг изчил ривожланишида меҳмонхона индустрияси ҳам такомиллашиб бораётганлигини тасдиқлайди. Меҳмонхоналар индустриясининг ривожланишида вужудга келган турли вазифалар, яъни замонавий меҳмонхоналарни, туристик комплексларни ташкил этиш, юқори даражада уларда сервис хизмат кўрсатиш, ходимларга касбий билим бериш ва ҳ.к. билан такомиллаштириш талаб этилади.

Шунинг учун “ Хоналар фонд ва менежер иши ” курсини ўрганишдан мақсад: талабаларда меҳмонхона ва туристик комплексларни ташкил этиш ва уларга сервис хизмат кўрсатиш ҳақидаги назарий ва амалий билимларини келажакдаги иш фаолиятларида қўллаш ва шу соҳадаги талабаларнинг маҳоратларини ривожлантиришдан иборат. “ Хоналар фонд ва менежер иши ” курси ўз олдига қуйидаги вазифаларни қўяди: меҳмонхона хўжалигини ташкил этиш, ривожлантириш асослари, меҳмонхоналар классификацияси ва хусусиятлари, моддий- техникавий базаси ҳақида умумий маълумотлар бериш; меҳмонхона ва туристик комплекслар техникавий таъминоти ва эксплуатацияси, меҳмонхона хўжалигида сервис хизмат кўрсатишни ташкиллаштириш, меҳмонхона маркетинги ва савдо хизмати, овқатланишни ташкиллаштириш ҳақида тасаввур ҳосил қилиш, қўйилган талаблар билан таништириш, амалиётда фойдаланиш малакасини шакллантиришдан иборатдир. Фаннинг ўқув дастуридан келиб чиққан ҳолда талабалар: - меҳмонхоналарнинг моддий-техник базасининг ташкил этилиши ва уларнинг эксплуатацияси; - меҳмонхоналарда сервис хизмат кўрсатиш ҳақида тасаввурга эга бўлиши; - меҳмонхоналар классификациясини ва уларнинг ўзига хос хусусиятларини; - меҳмонхоналарнинг техникавий таъминоти ва эксплуатациясини; - меҳмонхоналарнинг асосий фондларини, бошқарув тузилмасини; - меҳмонхоналардаги персонал ва меҳнат муносабатларини билиш ва улардан фойдалана олиши; - меҳмонхона хўжалигини ташкил этиш ишларини ишлаб чиқиш; - меҳмонхона моддий-техник базасини талаб даражасида бўлиши тадбирларини ташкил этиш; - меҳмонхона хўжалигида сервис хизмат кўрсатишда амалий кўникмаларига эга бўлиши керак.

2. Ҳозирги замон хизмат ва сервис фаолиятида меҳмонхонанинг тутган ўрни Юртимиз ҳаётида ҳозирда амалиётда тадбиқини топаётган Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлар тўғрисида” ги қарори туризм хизмат соҳасининг ва шу билан бирга меҳмонхоналар ривожланишига асос ҳисобланади. Ҳақиқатан ҳам, ҳозирги вақтда туризм кўпгина ривожланган ва ривожланаётган давлатлар иқтисодиётининг фундаментал асоси бўлиб қолган даврда, яъни дунё мамлакатларида хизматларнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 60-80%ни ташкил этганда, бу соҳада иқтисодиётда банд бўлган аҳолининг қарийб 70% меҳнат қилаётган ва аҳолининг истеъмол ҳаражатлари таркибида бу соҳада 60%ни ташкил этганда, ваҳоланки бу кўрсаткич бизда 2006 йилда 10-15%ни ташкил этар эди ва ҳозирда эса 48%га кўтарилди. Бутун дунё туристик ташкилотининг (БТТ) кўрсаткичи бўйича 1950 йили дунёда жами халқаро туристлар сони 25 млн бўлган бўлса, 2000 йилда келиб бу 698 млн. дан ошиб кетиб, туризмдан келадиган кирим 478 млрд АҚШ долл. тенг бўлди. Фақатгина туризм йигирманчи аср охирида дунё иқтисодиётига ялпи хизмат ишлаб чиқариш, яъни дунёда ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 10,9 %ини ташкил этиб, давлатда солиқ кирими 302 млрд. доллар олиб келгани, бундай иқтисодиётнинг фундаментал асослигини билдиряпти ва бу туризмнинг миқдори янада кенгайиб кетаётганлигини, БТТ нинг прогнози бўйича дунё бўйича 2010 йили 1 млрд туристлар келиб кетиши, шундан 546 млн. Марказий ва Шарқий Европа, ҳамда МДҲ ва Болтиқ бўйи давлатларига тўғри келишини ва туризмда дунё ишлаб чиқаришида банд бўлган одамларнинг ўнбешдан бири банд бўлиб, унинг сони 260-280 млн га етганлигини кўришимиз мумкин.

Айниқса, дунё миқёсида давлатларнинг туристлар берувчи (АҚШ, Германия, Англия, Белгия, Дания ва бошқалар) ва қабул қилувчи давлатлар (Франция, АҚШ, Испания, Италия ва бошқалар)га бўлиниши, охирги вақтда бошқа давлатлар ҳам бу фаолиятга жадал равишда киришиб боришаётганлиги, Ўзбекистон ҳам бу қатордан қолмаслигини таъминлаш вақт тақозосидир. Расм . Туризмнинг таркибий қисми ва ундаги меҳмонхонанинг тутган ўрни Шунинг учун ҳам , 2006-2010 йилларда хизматлар кўрсатиш соҳасининг ялпи ички маҳсулотдаги улушини 49 % га етказиш ва аҳоли бандлигини бунга 1,6 марта кўпайтириш вазифаси ҳақли равишда қўйилган . Ва 2010 йилда бунга эришилди

Юртимизда туризм соҳасини ривожлантириш мақсадида бажарилаётган ишларнинг таҳлил этишдан олдин , туризмнинг ҳозирги вақтдаги ташкилий - таркибий қисмларини кўриб чиқишимиз мақсадга мувофиқдир . Бутун дунё туристик ташкилотининг ( БТТ ) 17-21 июн 1996 йилдаги семинар дастурларидан туризмни ташкилий - таркибий қисмларини , ҳамда ундан келадиган натижаларни кўрсатувчи ташкилий - таркибий схемасига асосланади . Бунда ҳар бир давлат туризмни ривожлантиришда шу давлатга асосланган давлат имиджи , истиқболли ривожланиш режаси борасида изланишлар , маркетинг тадқиқотини ўтказиш асосий рол ўйнаши кўрсатилган . У туризмнинг ривожланишида туристлар сарф - харажатига , уларни қанчалик банд қилишимизга ва уларга кўрсатиладиган хизмат соҳасининг қанчалик ривожланганлигига боғлиқлиги кўрсатилган . Туризмни ташкил этиш таркибий қисмининг биринчиларидан бу туристларни меҳмонхоналарга жойлаштириш ва уларга коммунал хизмат кўрсатиш , ҳамда овқатланишни ташкиллаштириш , давлат хизматларидан эса бу соҳага кадрлар тайёрлаш , турли ҳаво - сув - дарё портлари , маданий вақтичоғлик ишлари , хусусий хизматлар , турли туристик молларини ишлаб чиқариш , саёҳат қилиш , хусусий хизматлар ва бошқа тармоқ соҳаларини ривожлантириш асосий ишлардан ҳисобланади ва буларнинг натижасида мамлакатимизда валюта алмаштириш , аҳолининг турли хизмат соҳаларида бандлиги , турли инвестициялар жалб этилиши ва натижада давлат даромади кўпайиб , миллий бойлиги ортиши кўзда тутилади . 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантириш ва бунга боғлиқ барча ишларни жадаллаштириш мақсадида юртимизда ишлаб чиқилган чора - тадбирларда улгуржи савдо корхоналари 589 та , таълим муассасаларида 959 та корхоналарнинг ишга туширилиши ва шу билан 114 та турли хилдаги савдо базалари , 114 та “ Гузар ” турдаги савдо маиший комплексларнинг яратилиши , албатта , савдо ва овқатланиш , маиший хизмат кўрсатиш соҳаларини сезиларли даражада ўзгартирди . Бироқ буларни

ташкил этишда Ўзбекистон туристик маълумотлари бўйича , туризмнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда ташкил этилса , мақсадга мувофиқ бўлар эди . Айниқса , қишлоқ жойларида кўзда тутилган савдо , овқатланиш ва маиший хизмат кўрсатиш корхоналари магистрал йўллар , ёдгорликларга яқин жойларда бўлса , туристлар ҳам фойдаланиши мумкин бўлади . Худди шунингдек , чора - тадбирларда режалаштирилган молия ва банк хизматларини кўрсатиш учун 60 % га мини - банкларни , 70 % га жамғарма ва 60 % га савдо банкларни кўпайтириш , пул - муомаласи муносабатига 5 млн пластик карточкалар ва улар терминалларидаги операцияларни камида 25 % га ( ёки 31 млрд сум ) кўпайтириш , суғурта ишларини 3,3 маротаба кўпайтирилиши , умуман бу соҳада барча ишларни сезиларли даражада кенгайтириш , бу соҳадаги инвестиция фаолиятини 1,3 маротаба , лизинг келишувларни 1,3 мартага кўпайтириш ишларида ҳам туризмга боғлиқ бўлганларини алоҳида кўриб чиқилиши ва унинг талаб даражасида йўлга қўйилиши ҳам сезиларли даражада ривожланишини жадаллаштиради . Бунда , айниқса меҳмонхоналар хўжалигини , унда овқатланишни ташкил этиш соҳасида туристик маршрутлараро замонавий сервис хизмат кўрсатиш , овқатланиш корхоналарини барпо этилиши , нонушта ва тушликни буюртма асосида турист меҳмонларнинг ҳоҳлаган жойида ташкил этиш ; савдо соҳасида ; қадимги обидалар ичида турли халқимиз ҳунармандлари ишлаб чиқарган таварларни сотишни ташкил этиш , буюртмалар олиш , компьютер суратга олиш соҳасини жорий этиш , турли ўйинлар бизнесини ривожлантириш , кўнгил очар дам олишни меҳмонларга ташкил этиш туризмнинг ривожланишига хизмат қилади . Умуман олганда , чора - тадбирларда кўзда тутилган хизмат соҳаларининг : меҳмонхона ва ундаги , ундан ташқари савдо ва умумий овқатланиш , транспорт , алоқа ва ахборотлаштириш , молия ва банк , туристик сайёҳат , маиший ва коммунал хизмат кўрсатиш , техника ва автомобилларни

таъмирлаш ва бошқа хизмат соҳаларини туризм соҳасига боғлиқ равишда олиб бориш , бу соҳани ривожлантиришдаги муҳим ишлардан ҳисобланади . 2007 йилнинг фақат январ - сентябр ойларида Ўзбекистон республикасини ижтимоий - иқтисодий ривожлантириш якунлари бўйича юртимиз иқтисодиётида таркибий ўзгаришлари амалга оширишга йўналтирилган устивор дастурлардан хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришда хизматлар ҳажми 2006- йилнинг шу даврга нисбатан 26,4%, шу жумладан , йиллик хизмат кўрсатиш 25,2% га ўсди . Юқори суръатларда ўсиш алоқа хизматлари (151,8%) ҳамда автомобил ва бошқа техникани таъмирлаш (136,7%), айниқса , меҳмонхоналар (129,7%), транспорт хизматлари (123,4%) ўсганлиги ва сўнгги йилларда ҳам бундай жадал ўсиш бўлаётганлигини кўришимиз мумкин . 3. Меҳмонхона хўжалигининг ривожланиш тарихи ва турли мамлакатларда хусусиятлари Меҳмонхона хўжалигининг келиб чиқиш ва ривожланиш тарихини кўриб чиқар эканмиз , унда инсоният цивилизацияси каби “ меҳмондорчилик ” ва уни бажариш учун қўлланадиган меҳмонхоналар тарихи шунчалик қадимий ҳисобланади . Ҳозирги меҳмонхоналар қадимги Грецияда “ станция ” “ таверна ”, Римда “ хоспитиум ”, “ пансионс ”, “ стабулиация ”, Россияда “ ночлег ”, “ станция ”, “ яма ”, Шарқда “ карвон сарой ”, Ғарбий Европада “ дилижанс ”, “ герберк ”, “ трактир ”, туриш ҳовлиси , қўноқ ҳовлилар ва ҳоказолар деб юритилар эди . Лекин қандай номи билан юритилишидан қатъий назар , уларнинг асосий вазифаси , мусофир , саёҳатчи инсонларга қисқа вақтга ётиб - қолиш жойи берилиб маълум хизматлар кўрсатилар эди . Меҳмонхоналар тарихига назар солганда , албатта , унинг вужудга келиш сабаби бўлган , сайёҳлик , диний , тадбиркорлик , алоқа ,

соғломлаштириш , давлат хизматлари ва бошқа йўналишда шуларнинг жамлигини кўрамиз . Меҳмонхоналарнинг асосий фаолияти меҳмондорчилик бўлса , унинг маъноси инглизчадан олинган (hospitalitiy) у қадимги французчадан “hospis”, яъни “ странноприёмний ”, “ уй ” сўзидан келиб чиққан ва унга маънодош “ ҳост ” ( хўжайин ), “ ҳоспике ” ( приюд ), “ хотел ” ( меҳмонхона , ател ) деганини билдиради . Албатта , меҳмонхоналар тарихи инсонят жамияти , иқтисодиёт , мамлакатлар тарихи билан чамбарчас боғлиқ равишда вужудга келган . Иқтисодиётда турли соҳалар билан биргаликда хизмат соҳаси бўлган туризмнинг ва унинг бир бўлаги ( қадимги ) сайёҳликнинг тарихи меҳмонхоналар тарихи билан бевосита боғлиқ ҳисобланади . Чунки , бошқа ривожланиб келган соҳалар каби бу соҳа меҳмонхоналарни хўжалигини , корхона сифатида шакллантириб келди . Жаҳонда туризм фаолиятининг 3 минг йиллик ривожланиш эволюцияси ( Т . Тошмуродов тузган ) схемаси , расм -1.2 келтирилган . Ушбу схема туризмнинг макротарихини кўрсатади , бундан биз бунга чамбарчас бўлиб келган меҳмонхоналар тарихини ҳам англашимиз мумкин . Шу билан бирга , Т . Тошмуродов кўрсатган туризмнинг иқтисодий омиллари бўйича илмий ва назарий фикрлар эволюцияси ҳам ( расм -1.3) юқоридаги келтирилганларнинг исботи бўлади . Айниқса , саёҳатчи - тадбиркор англиялик Томас Кук , туризм фаолиятини шакллантириб , қуйидагиларни кўрсатиб берди : транспорт , меҳмонхона ва бошқа харажатларни ўз ичига олган ҳолда оммавий саёҳат қилиш ; кредитга саёҳат қилиш ; ёшлар учун марифий саёҳатлар ; ишчилар учун маҳсус саёҳатлар уюштириш , денгиз орти мамлакатларида саёҳатлар , валюта алмаштириш операциялари каби ўша вақтдаги ирогрессив фикрлари , ҳозирги туризм меҳмонхона хўжалиги , умуман хизмат ва хизмат кўрсатишга асос солинди десак , тўғри бўлади . Меҳмонхона хўжалиги тарихида инсоният цвилизациясидаги ҳар бир кашфиётларнинг бўлиши унинг ривожига катта туртки бўлади . Чунки , 1830

йилда кашф этилган Манчестер ва Ливерпул орасидаги биринчи темир йўли , 1833 йилда Россиядаги Черепанов пароходи , автомобилларнинг пайдо бўлиши ва бошқалар бунинг далили бўла олади . Албатта , бундай улуғ кашфиётлар ҳозирги замон туризмининг , унга боғлиқ меҳмонхоналарнинг тарихида асосий омили бўлсада , лекин инсоният тарихидаги яна бир жаҳоншумул кашфиёт , яъни ҳар томонлама қулай бўлган йўлларнинг очилиши , айниқса , ғарб билан шарқни бир неча юз йиллар боғлаб келган “ Буюк ипак йўли ” нинг аҳамияти беқиёс ҳисобланади . Бундай йўлларда , мақсадли равишда меҳмонхона вазифасини бажарувчи карвон - саройларнинг ташкил этилиши , саёҳатчи туристларга , хизмат кўрсатиш комплекси тариқасида вужудга келди . Ўз вақтида карвон - саройлар Туркия , Эрон , Афғонистон , Марказий осиё ва шимолий Ҳиндистон давлатларида бир кунлик йўл масофасида жойлаштирилган бўлиб , улар комплекс ички транспорт учун ва саёҳатчилар учун ҳовли жойлардан , савдо , хизмат кўрсатиш , маиший хизмат кўрсатиш хоналаридан ва ҳ . к . ташкил этилган .

Расм. Жаҳонда туризм фаолиятининг 3 минг йиллик ривожланиш эволюцияси (микротарихи)Француз тадқиқотчиси ва географи Пифий (келиб чиқиши Массаллик – ҳозирги Марсел, Франция) орамиздан аввалги 230-йилда ўша вақтларда бовар қилмаган тарзда бутун Европа бўйлаб саёҳат қилди. Кўп сонли қўшинлари ҳарбий юриш қилган македониялик Александр (эрамиздан аввалги 356-233 йиллар) 32 минг чақирим йўлни босиб ўтган. Америка қитъасининг бир неча марта очилиши ва ўзлаштирилиши. 900-1100 йилларда Исландия ва Гренландиянинг ўзлаштирилишини алоҳида қайд этиш жоиз. Колумбдан ҳам аввал жасур викинглар Гренландияга ва ҳаттоки Америка қитъасига (Нюфаундленд) етиб борганлар Ҳужжатлар билан тасдиқланган энг қадимги саёҳатчилардан бири Игумен Даниил 1065 йилда Афон ва «Муқаддас Ер»га зиёрат қилган, борган ва сафар давомида кўрган халқлари ва ерлари ҳақида батафсил ёзиб қолдирган. Италиялик савдогар Морко Поло (1254-1324) 1271-1295 йилларда Хитойга сафар уюштириб, у ерда 17 йил истиқомат қилган. Буюк араб олими ва саёҳатчи Ибн Баттута (Абу абдуллоҳ Муҳаммад ибн Абдуллоҳ ал Лавати ат- Танжи) (1304-1368) 21 ёшидан саёҳат қилишни бошлаган ва Шарқнинг барча мамлакатларини (70 минг чақиримдан ортиқ) пиёда босиб ўтган. Буюк саёҳатчи ва кашфиётчи олимларга мисол қилиб Фернан Магеллан (1480-1521) Васко да Гама (1469-1524), Христофор Колумбни (1451-1506) кўрсатиш мумкин бўлиб, улардан охиргиси 1492- 1493 йилларда учта каравеллада Атлантика океанини босиб ўтган ва Америка қитъасини очган. 1471-1474 йилларда Эрон ва Ҳиндистонга саёҳат қилган Афанасий Никитин «Уч денгиз оша саёҳат» номли асар битган. 1815 йилда ҳам англиядан Францияга махсус ташкил қилинган турлар мавжуд бўлган. Ёзувчи ва саёҳатчи Д.Галинянй кенг омма учун Париждан Лондонга уюштирувчи бундай турларнинг ташаббускори бўлган. 1829 йилга келиб саёҳатчилар учун махсус тайёрланган дастлабки йўлкўрсаткич К.Ваедекер томонидан тайёрланган ва нашр қилинган бўлиб, у ҳозирда ҳам машҳурдир. Машҳур саёҳатчилар Н.Н.Миклухо-Маклай (1846-1888), Н.М.Прожевалский (1839-1888), В.И.Беринг (1681-1741) ва бошқалар ўз номларини тарихда ёзиб қолдирганлар. Кук 1846 йили қўшни давлат Шотландияга поезд ва пароходда саёҳатлар уюштирди. Энди бундай саёҳат Дастурларини ишлаб чиқиб, пул топиш Томас Кук ва унинг ўғли учун бизнес фаолияти бўлиб қолди. Кук 1860 йилда Лондонда ўзининг биринчи туристик корхонасини очди ва бу корхона Thomas Kuk Trawel номини олди. 1832 йилда Европа ва Америка қитъалари ўртасида мунтазам кема қатнови йўлга қўйилган бўлиб, 1866 йилда Кук АҚШга туристларнинг дастлабки икки гуруҳини жўнатади. Турлар узоқ муддатли бўлиб, беш ойгача давом этган. Жаҳон миқёсида ҳуқуқий мақомга эга бўлган туризм фаолияти товар ишлаб чиқаришдан 10 баробар тез суръатлар билан ривожланиш имкониятига эга бўлиб, энг самарали тармоқ ҳисобланади.

Расм. Туризм бўйича иқтисодчи олимларнинг илмий ва назария фикрлари. Араб олими Холдуннинг (1200-1300 йиллар) фикрича, саёҳат ва туризм – давлат миқёсида товар савдосини ривожлантириш манбаи, карвонсаройлар қуриш савдогарлар орқали давлатга қўшимча даромадларни кўзлаш демакдир. А.Смитнинг (1776 й.) мутлоқ устунлик назарияси – айрим мамлакатларнинг табиий ресурслари ва иқлимига боғлиқ бўлган табиий устунлиги туфайли туризм бу давлатларда юқори суръатлар билан ривожланади. Thomas Cook – туризм даромад манбаи эканлигини амалиётда илк бор исботлади. Кук 1860 йилда Лондонда ўзининг биринчи туристик корхонасини очди ва бу корхона Thomas Cook Trawel номини олди. Кукнинг фирмаси 20 йил ичида фаолиятини кенгайтириб Шимолий Америкага ҳам саёҳат уюштирди. Америка иқтисодчиси П.Ротоу (1950 й.) биринчилардан бўлиб, туризмга иқтисодий воқелик сифатида эътибор бериб, туризм даромадининг жамият бойлиги ўртасидаги коррелацияни (иқтисодий боғланишни) аниқлади. Туркия туризм университетининг профессори Орхан Калкан (1960 й.) туризмни инсон соғлиғини яхшилаш ва умрини чўзиш манбаи эканлигини эътироф этган. Америка профессори Жон Вокер ва профессор Каролин Купернинг фикрига кўра, туризм – халқаро даражада валюта оқимини вужудга келтиришда қўлланиши мумкин бўлган қудратли иқтисодий қуролдир, дея ҳисоблашган. Хекшер-Олин назарияси кўп капиталга эга бўган мамлакатлар кўп капитал талаб қиладиган товарларни экспорт қилиши ва кўп меҳнат талаб қиладиган товарларни ва туризм хизматларини импорт қилишини исботлаган.

Карвон-саройларни маълум тўлов билан маълум вақтгача олиш мумкин бўлиб, унда овқатланиш, тиббий хизмат кўрсатиш, айримларида (Туркия селжукларда) камбағлларга давлат ҳисобида кийимлар берилган. Турли мамлакатларда карвон-саройлар ижтимоий кўникмалардан келиб чиққан ҳолда турли кўринишда ташкил этилган. Масалан Арманистонда залли (катта тўғри бурчакли бинонинг нефларга бўлингани), Туркияда ва кўпчилик Шарқ мамлакатларида эса одамлар учун алохида, маҳсулотларни сақлаш учун ички ҳовлидан, бир неча қаватда (пастки қаватларда кўп ҳолда ҳайвонлар жойлаштирилган) ташкил этилган. Ундан ташқари ҳимоя девори ва бошқа бинолар билан бирлаштирилган. Карвон-саройлар, асосан, савдогарларнинг тижорат юзасидан юришларига хизмат кўрсатган бўлса, шу билан бирга улар билан мусофирлар ҳам юришган. Шунинг учун айниқса, Шарқ мамлакатларида мусофир- меҳмонларга мусофир хоналар ташкил этилган. Уларни ҳам дастлабки оддий меҳмонхоналарнинг қадимги шакли деб ҳисобласак бўлади. Улар, айниқса эрамиздан олдинги V асрдан бошлаб Туркия, Эрон, Афғонистон, Марказий Осиё ва шимолий Ҳиндистонда кўп тарқалган, унда икки ҳовлили (ҳайвонларга) ва оддий сайёҳларга яшаш жойи тариқасида фойдаланилган. Худди шунингдек қадимги карвон саройлар туридаги меҳмонхоналар Европа давлатларидан Испанияда (Гренада) сақланиб қолганлари бор. Карвон-саройларнинг бунчалик тарқалиб кетишига асосан, унда сайёҳларга комплекс хизматларнинг кўрсатилиши, яъни қисқа муддатга яшашга транспорт вазифасини бажарувчи ҳайвонларга қараши, сайёҳларга ётоқдан ташқари савдо, маиший хизмат кўрсатиш, уларнинг хавфсизликлари ва ҳ.к хизматлар кўрсатилганлигидадир. Албатта, бошқа мамлакатларда ҳам қадимги меҳмонхоналар турли кўринишда ривожлана борди. Уларда айниқса, давлат ҳукмдорларининг аралашуви, ҳамда қонуний кўрсатмаларнинг чиқиши уларнинг интенсив ривожланишига сабабчи бўлди. Масалан, Ипак йўлидаги карвон

саройларнинг қўриқланиши, ундаги яшовчиларнинг хавфсизлигини таъминлаш ва бошқалар Амир Темур кўрсатмаларида кўрсатилган (Темур Тузуклари). Худди шунингдек, Европада Улуғ Карл (768-814йил) Рим империясининг императори кўрсатмасига биноан черков ва монастирларга “госписия”ларни очиш ва уларда тунаш, овқатланиш, тиббий ёрдам бериш ва ювиниш жойларини ташкил этиш мажбурияти махсус ҳужжатлар билан қонунлаштирилган. Кейинчалик булар давлатдаги дароматли бизнес индустриясига айланиб борди. Инсон тарихидаги уйғониш (ренесанс) давригача меҳмонхоналарнинг турлари шаклланган бўлиб, меҳмонхона бизнеси индустрияси энди “куртак” ота бошлади. Туризм - меҳмонхона тарихида англиялик Т.Кукнинг 1841- йилда ташкил этган пекидж – тури (бир баҳода комплекс туристик хизматлар кўрсатиш) туризмнинг оммавийлик даврининг бошланиши бўлди. Шундан сўнг дунё мамлакатлари бўйлаб турли хилдаги ташкилотлар ташкил топилиб, туризм, сайёҳлик оммавийлашди ва ундаги меҳмонхоналар ривожланиб турли хиллари (отел, мотел) ташкил этилди. Европада меҳмонхона ишларига швейцариялик Цезарь Риц, америкалик Статлер бошқаларнинг ишлари замонавий меҳмонхоналарни ташкил этишда катта роль ўйнашди. Худди шу даврда «экспресс», «комфорт», «дизайн» деган сўзлар юритила бошланди ва эски номлар (Англияли ховли, эски почта) ўрнида «Бристоль», «Метрополь», «Палас», «Савой», «Эксельсиор» ёки оддий «Гранд-Отель» деган меҳмонхона номлари кириб келди. Иккинчи жаҳон урушидан сўнг меҳмонхоналар тарихида халқаро меҳмонхона халқалари шакллана бориб, 1950 йилларда «Мариот», «Рамада», «Шератон», «Редиссон» каби халқаро меҳмонхона халқалари вужудга келди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. “Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори. – Тошкент, “Халқ сўзи” газетаси, 18 апрел 2006 йил. 2. Ляпина И.Ю. Организация и технология гостиничного обслуживания. – М. АСАДЕМА. 2002. – 207 с. 3. Ляпина И.Ю., Игнатьева Т.Л., Безрукова С.В. Моддийьно-техническая база и оформиление гостиниц и туркомплексов. – М.: АСАДЕМА. 2004. – 251 с. 4. Ахмедов Х.И., Аддаберганов А.А. Организация обслуживания в гостинице. – Ташкент, “ To ’ lqin ”. 2007. – 222 б. 5. Филлиповский Е.Е., Л.В.Шмарова. Экономика и организация гостиничного хозяйства. – М.: “Финансы и статистика”. 2003. – 175 с. 6. Туризм и гостиничное хозяйство (под редакции А.Д.Чудновского). – М.: “ЮР Книга”. 2005. – 447 с.

O'xshashlar

Замонавий менежер

Бандлик фонди

Йул фонди

Менежер фаолиятини ташкил этиш

Суғурталаш ва суғурта иши