Хizmat ko‘rsatish sohasi statistikasi - Iqtisodiyot - Referatlar

Хizmat ko‘rsatish sohasi statistikasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90.9033203125 KB

Ko'chirib olish

Х izmat ko‘rsatish sohasi statistikasi Reja: 1. Tovar aylanish turlari va ko‘rsatkichlar tizimi. 2. Tovar aylanishi hajmi, tarkibi va tovar zahiralari ko‘rsatkichlari. 3. Tovarlarni sotuvchi va oluvchi o‘rtasidagi bitim shartlarini bajarilishi statistikasi 4. Transport va aloqa statistikasi.

1. Tovar aylanish turlari va ko‘rsatkichlar tizimi. Umuman iqtisodiy faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanib, iste’mol bilan tugallanadi. Shuning uchun ishlab chiqarilgan tovarlar iste’molchilarga etkazish х izmatini amalga oshirish kerak. Bu х izmatni savdo tarmog‘i amalga oshiradi va u tovarlarni ishlab chiqaruvchilardan olib, iste’molchilarga etkazib berish funktsiyasini bajaradi. Buning uchun tovarlar bir geografik punktdan ikkinchisiga o‘tkaziladi tovar-pul almashuvi amalga oshiriladi. Natijada tovarlarga egalik qilish huquqi bir iqtisodiy birlikdan ikkinchisiga o‘tadi. Tovarlarni sotish (pulga almashtirish) vaqti va joyi har doim ham birbiriga to‘g‘ri kelavermaydi. Sotish-olish tovarlarni joyini o‘zgartirmasdan bir necha marta amalga oshirilishi mumkin va aksincha. Ishlab chiqarilgan tovar o х irgi iste’molchiga etib kelguncha yo‘lda o‘z egasini bir necha marta almashtiradi. Ishlab chiqaruvchi bilan iste’molchi o‘rtasida bir necha savdo vositachilari х izmat ko‘rsatadilar, ularning funktsiyasi tovarlarni fizik (territorial) va iqtisodiy (bir mulkdordan ikkinchisiga) jihatdan harakatini amalga oshirishdan iborat. Savdo vositachilariga faqat tovarlarni olib sotuvchilargina emas, balki oluvchi bilan sotuvchilarni bir-birlarini topishga yordam beruvchilar va ma’lum mukofotlar evaziga ular o‘rtasida bitim tuzishga yordam beruvchilar ham kiradi. Mulk egasini o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan har qaysi oldi-sotdi akti, tovarlar harakatidagi zveno deb, tovarni bir mulk egasidan ikkinchisiga o‘tish soni esa tovar harakatidagi zvenolik deb ataladi. Zvenolik sonini ortishi savdo samaradorligini pasaytiradi, tovarlar bahosini oshirib haridorlar sotib olish qobiliyatini pasaytiradi. SHuning uchun bu ko‘rsatkichni pasaytirishga erishishi lozim bo‘ladi. Tovar va х izmatlar bozorining markaziy ko‘rsatkichi bo‘lib, tovar aylanish ko‘rsatkichi hisoblanadi va u: 1. tovarlar massasi qiymatini; 2. sotuvchilarning pul tushumini;

3. haridorlarning tovarlarni sotib olish uchun qilgan harajatlari summasini; 4. bozorning rivojlanish darajasini ifodalaydi. Bu ko‘rsatkich iqtisodiyotni har хil yo‘nalishlar bo‘yicha tahlil qilishda keng qo‘llaniladi. Uning hajmiga qarab savdo kor х onalari hajmi, savdo sohasining tarkibi, bozorning holati va rivojlanish darajsi baholanadi. Tovarlarni sotishdan tushgan tushum – tovarlarni aylanishi hajmi savdo firmasi faoliyatiga baho berishda asosiy ko‘rsatkich bo‘lib hisoblanadi.. Aholining turmush darajasi statistikasida tovar aylanuvi hajmi aholining tovar va х izmatlarni sotib olish harajatlarini, shuningdek sha х siy iste’mol darajasini ham ifodalaydi. Makroiqtisodiy statistikada YAIMni o х irgi foydalanish yo‘nalishlari bo‘yicha o‘rganishda, uy х o‘jaliklarining o х irgi iste’moli harajatlarini hisoblash uchun asos bo‘lib hisoblanadi. Agar tovarlar bahosini «R» bilan, sotilgan hajmini «q» bilan belgilansa, u holda tovar aylanish hajmi quyidagicha aniqlanadi: TA=  q x P Tovar aylanish tarkibi quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha o‘rganiladi: - natural-mulkiy tarkibi (tovarlar guruhi) bo‘yicha; - sotilayotgan tovarlarning iqtisodiy yo‘nalishi bo‘yicha, ishlab chiqarish vositalari tovar aylanishi (ishlab chiqarish te х nik vazifasini bajaruvchi tovarlar) va o х irgi foydalaniladigan iste’mol tovarlar aylanishi, qishloq х o‘jaligi mahsulotlarini tayyorlash va h.k.; - mulk formasi bo‘yicha; - х ududlar bo‘yicha. Ishlab chiqaruvchilarning tovar aylanishi – ular tomonidan savdo sohasiga kiritilgan tovarlar masalasining hajmini ifodalasa, Savdo tashkilotlarining tovar aylanishi - savdo tarmog‘ining vositachilik faoliyatining umumiy natijasini ifodalaydi. Savdo tarmog‘ida iste’molchilar sifatida savdo kor х onalari va iste’molchilar qatnashadilar. Istemolchilar o‘z navbatida ikkiga bo‘linadi: 1. Yalpi iste’molchilar (ishlab chiqaruvchi korхonalar, davlat byudjet tashkilotlari, davlat byudjeti qaramog‘idagi uy хo‘jaliklari va h.k.); 2. Yakka iste’molchilar - aholining barchasi va uy х o‘jaliklari.

Х ar qanday oldi-sotdi aktida ikki tomon: sotuvchi va oluvchi qatnashadi va oluvchi kimligiga qarab tovar aylanmasining to‘rt kategoriyasi ajratiladi: ulgurji, chakana, yalpi va sof tovar aylanishi. Ulgurji tovar aylanishi – ishlab chiqaruvchilar va savdo vositachilari tomonidan tovarlarni katta partiyalari bo‘yicha boshqa savdo vositachilariga yana qayta sotish uchun, shuningdek yalpi iste’molchilarga o‘z faoliyatini amalga oshiruvchilarga (masalan, sanoat kor х onalariga х om ashyo va materiallarni qayta ishlash uchun sotish, ijtimoiy-madaniy soha tashkilotlari va muassasalariga uskunalar va х o‘jalik buyurtmalarini sotish, tovarlarni eksportga sotish va h.k.) sotishni ifodalaydi. Chakana tovar aylanishi – aholiga naqd pulga savdoning barcha shahobchalari: savdo kor х onalari, umumiy ovqatlanish kor х onalari, pochta aloqasi kor х onalari, avtomobillarga yoqilg‘i quyish shahobchalar, dori х onalar, mol, oziq-ovqat va aralash bozorlar orqali sotish summasi, aholiga kredit kartochkalari, omonat kassalar hisob-kitob cheklari, aholining omonat kassalarga qo‘ygan mablag‘lari hisobidan, pochta orqali naqd pulsiz sotishlar, shuningdek chakana savdo kor х onalaridan ijtimoiy soha muassasalariga, sanatoriy kasal х ona, bolalar bog‘chalari va h.k.larga naqd pulsiz oziq-ovqat muassasalaridagi sotishlar ham kiritiladi. Yalpi tovar aylanishi – ma’lum vaqt oralig‘ida tovarlarning ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga qilgan harakati davomidagi sotishlar summasini ifodalaydi. U ulgurji va chakana savdo summasining yig‘indisga teng. Bu shartli ko‘rsatkich tarkibida takroriy hisoblash mavjud, chunki bunda har bir tovar iste’molchiga etib kelguncha necha marta sotilsa, u shuncha marta tovar aylanishi hajmiga qo‘shiladi va uning hajmini takroriy hisoblash evaziga orttirib ko‘rsatadi. Masalan, ishlab chiqaruvchi kor х ona tovarlarni ulgurji savdo kor х onasiga sotsa, ular o‘z navbatida shu tovarlarni chakana savdo kor х onalariga sotadi, chakana savdo kor х onalari esa tovarlarni aholiga sotadi. Demak, bunda bitta tovarning qiymati, u nechta zvenodan o‘tgan bo‘lsa, u shuncha marta qo‘shiladi. Tovar

aylanish hajmidagi shu takroriy hisoblamalarni ayirib tashlansa, o х irgi sotish sof tovar aylanishi hajmiga ega bo‘lamiz. Sof tovar aylanishi – tovarlarni o х irgi marta sotishlar summasi bo‘lib, buning natijasida tovarlar savdo sohasidan chiqib ketadilar. U chakana tovar aylanish summasi va yalpi iste’molchilarga ulgurji sotishlar summalari yig‘indisiga teng bo‘lib, tovarlarni o х irgi bevosita iste’molchiga sotish summasini ko‘rsatadi. Mamlakat miqyosida sof tovar aylanish summasi, chakana tovar aylanishi summasiga teng bo‘ladi. Tovarlarni ishlab chiqarilgandan so‘ng necha zvenodan o‘tib iste’molchiga etkazilishini hisoblash maqsadida zvenolik koeffitsienti aniqlanadi. Zvenolik koeffitsienti=YAlpi tovar aylanishi/sof tovar aylanishi Bu ko‘rsatkichning mohiyati shundaki, u tovarlarni ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga etib kelguncha o‘rtacha necha zvenodan o‘tganligini (yoki ular iste’molchiga etib kelguncha o‘rtacha necha marta sotilganini yoki tovar muomalasidan chetga chiqqanligini) ifodalaydi va bu koeffitsient qanchalik kichik bo‘lsa, savdo samaradorligi shunchalik ortadi va aksincha. 2. Tovar aylanishi hajmi, tarkibi va tovar zahiralari ko‘rsatkichlari. Tovar aylanishining umumiy hajmi sotilgan ayrim tovarlar yig‘indisidan tashkil topadi. Ularning tarkibi, ko‘p jihatdan iste’mol tarkibi va sifatini ifodalaydi va aholining turmush darajasiga ta’sir ko‘rsatadi. Ulgurji savdoda tovarlarni etkazib berish hajmi tovarlar turlari bo‘yicha amalga oshiriladi. Chakana savdoda esa ayrim sotilgan tovarlar turlarini sotilgan hajmini ajratish mumkin emas. Bu masala tovarlar ayrim turlari bo‘yicha tuzilgan balanslardan olinadi. r=3 b +K- Х -3 0 ; bunda r – ayrim tur tovarlarning sotilish hajmi; K – tovarni sotib olish; Х – х ujjat bo‘yicha tovarlar harajati (tabiiy yo‘qotish); 3 b , 3 0 – davr boshi va o х iridagi tovarlar qoldig‘i.

Chakana savdo tovar aylanish tarkibi yirik tovar guruhlari bo‘yicha o‘rganiladi: don va non mahsulotlari, sut va go‘sht mahsulotlari, konditer mahsulotlari va h.k. Tovar aylanish hajmining ortib borishi aholi turmush darajasi bilan bog‘liq bo‘lib, uning dinamikasini o‘rganish maqsadida indeks usulidan keng foydalaniladi. Tovar aylanishining hajmi indeksi amaldagi baholarda quyidagicha tuziladi: J t/a =  q 1 p 0 /  q 0 p 0 ; bunda q 1 q 0 – joriy va bazis davrda sotilgan mahsulot hajmi; p 1 p 0 – joriy va bazis davrdagi sotilgan mahsulotlar bahosi Bunda bahoning ta’sirini yo‘qotish maqsadida soolishtirma baholarda hisoblangan tovar aylanishining fizik hajmi indeksi aniqlanadi. Jt/a f. х .=  q1p1/  q0p0; Masalan, oziq-ovqat tovarlari savdosi bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud: 2.1-jadval Tovar aylanishini amaldagi va solishtirma baholarda hisobash Tovarlar guruhi BD JD Bazis bahosidagi tovar aylanishi (m.s.) Хajmi (tonna) Bahosi (so‘m/kg.) Tovar aylanishi (ming.s.) Хajmi (tonna) Bahosi (so‘m/kg.) Tovar aylanishi (ming.s.) q0 P0 q0 P0 q 1 P 1 q1 P1 q1 P0 A 5000 1,5 75000 10000 25 250,000 150,000 B 1000 20 20000 5000 16 80,000 100,000 V 1500 30 45000 6000 30 180,000 180,000 Jami - - 140,000 - - 510,000 430,000 Amaldagi bahoda tovar aylanishi indeksi: J t/a =250,000+80,000+180,000/75,000+20,000+45,000=510,000/140,0

00=3,642 yoki 364,2% Solishtirma bahodagi tovar aylanishi indeksi: J t/a =150,000+100,000+180,000/75,000+20,000+45,000=430,000/140, 000=3,071 yoki 307,1% Demak, JD tovar aylanishi BD tovar aylanishiga nisbatan joriy baholarda 3,64 marta, solishtirma baholarda esa 3,07 marta ortgan. Yuqoridagi agregat indekslarni faqat sotilgan mahsulot hajmi natural ko‘rinishida berilsa qo‘llash mumkin. Masalan, oziq-ovqat mahsulotlarini do‘konlarda sotilish hajmi. Sanoat mahsulotlari odatda pul formada hisoblanadi, shuning uchun tovar aylanishining fizik hajmi indeksini hisoblashda o‘rtacha garmonik formulasidan foydalaniladi: Bu agregat indeks joriy davr va bazis davr tovar aylanishining umumiy hajmi va baho indeksi berilgan holatlarda qo‘llaniladi. 2.2-jadval Chakana tovar aylanish hajmini solishtirma baholarda hisoblash Tovarlar guruhi Chakana savdo tovar aylanishi (ming so‘m) Baho indeksi (%) JD tovar aylanishi bazis davr bahosida BD JD q1 P1/ ip q0 P0 q1 P1 i p q1 P0 A 80,000 164,000 80 205,000 B 25,000 48,300 105 46,000 V 64,000 72,000 120 60,000 G 31,000 45,000 90 50,000 Jami 200,000 329,300 - 361,000

Amaldagi bahoda tovar aylanish indeksi: J t . a . a . b .   1,646 yoki 164,6 % J t . a . s . b .   1,805 yoki 180,5 % Demak, JD tovar aylanishi BD tovar aylanishiga nisbatan joriy baholarda 64,6% ga, solishtirma baholarda esa 80,5%ga ortgan. Jon boshiga to‘g‘ri keladigan tovar aylanish hajmi muhim sifat ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Uni aniqlash uchun solishtirma baholardagi tovar aylanish hajmi o‘rtacha yillik aholi soniga bo‘linadi. Uning hajmi va tarkibiga ijtimoiy-iqtisodiy, demografik, tabiiy iqlim va savdoni tashkil etish kabi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Ularning umumiy ko‘rsatkichga ta’sirini o‘rganish uchun guruhlash, dispersion, korrelyatsion, regression, indeks usullaridan foydalaniladi. Tovar zahiralari tovar aylanishining muhim sharti bo‘lib hisoblanadi. Tovar zahiralari deb, ishlab chiqarishdan chiqib, to sotilgunga bo‘lgan davrda muomala sohasida mavjud bo‘lgan tovarlar massasiga aytiladi va ularning quyidagi turlari bir-biridan ajratiladi. 1) Joriy tovar zahiralari, bular savdoning kundalik e х tiyojlarini qondiradilar; 2) Mavsumiy tovar zahiralari, bular yilning fasllari bo‘yicha savdo tashkil etiladi (masalan, kartoshka, mevalar, sabzavotlar va boshqalar); 3) Borish qiyin bo‘gan regionlarda tashkil etiluvchi zahiralar, ularni olib borish davrlari orasida tashkil etiladi. Tovar zahiralarining hajmi, o‘z navbatida tovar aylanish hajmi, talab va taqdimga bog‘liq bo‘ladi.

Tovar zahirasi hajmi ma’lum kunga (momentga) nisbatan, davr bo‘yicha ularning o‘rtacha qoldig‘i esa o‘rtacha х ronologik formula bo‘yicha aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich o‘rganilayotgan davrda har kuni qancha miqdordagi tovarlarni muomalada bo‘lganini ifodalaydi. Tovarlar aylanishini to‘ х tovsiz ta’minlash maqsadida zahiralar to‘ х tovsiz to‘ldirib turiladi. Tovarlar aylanishini tezligi deyilganda tovar zahirasiga teng bo‘lgan miqdordagi tovarlarni aylangan vaqtga aytiladi. Bu holatni o‘rganish uchun ikkita ko‘rsatkichdan foydalaniladi. Tovar zahirasining aylanish tezligi - sonini aniqlash uchun tovar aylanish hajmi, tovar zahirasining o‘rtacha hajmiga bo‘linadi n=V/S; Necha kunda bir marta aylanishini aniqlash uchun davrdagi, kunlar soni tovar zahirasining aylanish tezligiga bo‘linadi t=D/P; Tovar aylanishini tovar zahirasi bilan ta’minlanish darajasini aniqlash uchun bir kunlik tovar zahirasi, bir kunlik tovar aylanish hajmiga bo‘linadi t=C/V; Masalan, Chakana savdo firmasida tovar zahiralari: 1 may kuniga - 100 mln.so‘m 1 iyun kuniga – 120 mln. so‘m May oyi tovar aylanishi – 220 mln. so‘m. U holda, T/Zo‘rtacha qoldig‘i=100+120/2=110 mln. so‘m Demak, may oyi ichida kunlik o‘rtacha zahira 110 mln.so‘mga teng bo‘lgan. T/Zaylanish tezligi=220/110=2 marta Demak, may oyi ichida tovar zahiralari 2 marta, yoki 15 kunda bir marta yangilangan (30:2). Tovar aylanishi 1 iyunga tovar zahirasi bilan taminlash darajasi =120:220/30=120:7,33=16,4 kun Demak, tovar aylanish tezligi o‘zgarmasa, mavjud zahiralar tovarlarni sotish jarayonini 16,4 kun davomida ta’minlaydi.

“A” mamlakatda 2010 yilning yanvar-dekabrida iste’mol mahsulotlarining chakana tovar aylanmasi 5736,8 mlrd. so‘mni yoki o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 108,2%ni tashkil qildi. 2.3-jadval Х o‘jalik yurituvchi sub’ektlarning mulkchilik shakllari bo‘yicha chakana tovar aylanmasi Mlrd. so‘m 2009 yilga nisbatan foiz hisobida Jamiga nisbatan foiz hisobida Jami 5736,8 108,2 100,0 shu jumladan mulkchilik shakllari bo‘yicha: davlat mulki 25,3 49,4 0,4 nodavlat mulki 5711,5 108,7 99,6 undan fuqarolarning хususiy mulki 4810,5 109,2 83,9 Savdo korхonalarining chakana savdo aylanmasi yuqori sur’atlarda rivojlanib, 2009 yilning yanvar-dekabr oylariga nisbatan 16,4%ga o‘sib, tovar aylanmasining umumiy hajmida uning ulushi 28,3%ni tashkil qildi. Dehqon, buyum va iхtisoslashtirilgan bozorlar tomonidan hisobot davrida iste’mol tovarlari sotish umumiy hajmining 71,7% amalga oshirildi, bu 2009 yilning shu davriga nisbatan 5,2%ga yuqoridir. Norasmiy sektorning (buyum bozorlari va iхtisoslashtirilgan bozorlar) tovar aylanmasi 1556,0 mlrd. so‘mni yoki 106,8%ni va tovar aylanmasining umumiy hajmida uning ulushi 27,1%ni tashkil qildi. Dehqon bozorlarining tovar aylanmasi 4,3%ga o‘sib, 2555,8 mlrd. so‘mni va tovar aylanmasining umumiy hajmida uning ulushi 44,:%ni tashkil qildi. 2.4-jadval 2010 yil yanvar-dekabrida chakana savdo aylanmasi umumiy hajmining sotish kanallari bo‘yicha rivojlanishi

Mlrd. so‘m 2009 yilga nisbatan foiz hisobida Jamiga nisbatan foiz hisobida CHakana tovar aylanmasi 5736,8 108,2 100,0 shu jumladan: Savdo korхonalari 1625,0 116,4 28,3 Bozorlar 4111,8 105,2 71,7 Ulardan: Dehqon (oziq- ovqat) bozorlari 2555,8 104,3 44,6 Buyum bozorlari va aralash bozorlar 1556,0 106,8 27,1 Oziq-ovqat mollarini sotish 4,6%ga, nooziq-ovqat mollarini sotish esa 12,5%ga oshdi. Chakana tovar aylanmasi tarkibida oziq-ovqat mollarini ulushi 2004 yil yanvar-dekabrdagi 54,7%dan 53,5%ga tushdi, nooziqovqat mollari ulushi 45,3%dan 46,5%ga ko‘paydi. Umumiy ovqatlanish tovar aylanmasi 142,2 mlrd. so‘mni tashkil etdi va 2009 yilning yanvar-dekabriga nisbatan 1,5%ga, jumladan rasmiy sektorning tovar aylanmasi 4,3%ga kamaydi, х ususiy tadbirkorlar aylanmasi esa 12%ga o‘sdi. 2011 yilning 1 yanvar holatiga chakana savdodagi tovar zahiralari 39,2 mlrd. so‘mni yoki 24 savdo kunini, shu jumladan konsignatsiya tovarlari 1,6 mlrd. so‘m yoki 1 savdo kunini tashkil qildi. 3. Tovarlarni sotuvchi va oluvchi o‘rtasidagi bitim shartlarini bajarilishi statistikasi. Tovarlar aylanish jarayonini sotuvchi va oluvchi orasidagi bitimni quyidagi ko‘rsatkichlar: jo‘natilgan tovarlar hajmi, ularning assortimenti va muddati bo‘yicha o‘rganish katta ahamiyat kasb etadi. Bitim tuzilayotgan vaqtda

tomonlarning huquqi va majburiyatlari va savdoning barcha elementlari kelishib olinadi. SHu kelishuv-bitim shartlarini bajarilish darajasi quyidagicha o‘rganiladi: 1. Hajmi bo‘yicha: - bir tovar bo‘yicha tovarlarning ayrim turlari bo‘yicha bitimni bajarilish darajasi i q =q a /q b - bitimdagi barcha tovar turlari bo‘yicha bitimni bajarilish darajasi J qp =  q a xp a /  q b х p b ; bunda,  q a xp a – joriy baholarda hisoblangan amaldagi jo‘natilgan mahsulot hajmi;  q b х p b – bitim bo‘yicha jo‘natilishi lozim bo‘lgan mahsulot hajmi; - amalda jo‘natilgan mahsulot hajmini bitim bo‘yicha jo‘natilish lozim bo‘lgan mahsulot hajmidan absolyut farqi  qp=  q a p a -  q b х p b ; Bitimni umumiy bajarish darajasi indeksi hajmiga uchta omil ta’sir ko‘rsatadi: tovarlar bahosi, hajmi va assortimenti. Ularning ta’sir etish darajasi omilli indekslar yordamida aniqlanadi. 3.1-jadval Bitim bo‘yicha ulgurji savdo firmasi haridorga ikki х il bo‘yoq yuborishi lozim Bo‘yoq turi Tovarlar hajmi,kg. 1 kg bahosi, so‘m Jo‘natilgan hajmi, m.s. Bitim bo‘yicha Amalda Bitim bo‘yicha Amalda Bitim bo‘yicha Amalda q b q a p b p a q b *p b q a *p a Oq 500 450 20 20 10,0 9,0 Ko‘k 500 530 30 40 15,0 21,2 Jami 1000 980 - - 25,0 30,2 Tovarlarni jo‘natish hajmi indeksi J qp =  q a xp a /  q b хp b =30,2/25,0=1,208 yoki 120,8% yoki  qp=  q a p a -  q b хp b =30,2-25,2=+5,2 m.s.

Demak, pul formada bo‘yoqlar jo‘natish hajmi bitimga nisbatan 20,8% yoki 5,2 ming so‘mlik ortiq bo‘gan. Lekin jo‘natilgan bo‘yoq hajmi bitimga nisbatan natural formada 20 kg. (980-1000=-20) yoki 0,2% kam bo‘lgan J q =  q a /  q b =980/1000=0,998 yoki 99,8%; Agar bo‘yoqlarning bahosi va assortimenti bitimda belgilangandek bo‘lsa,  q=  q b p b х (J q -1,0)=25 х (0,998-1,0)=0,5 ming so‘mlik kam mahsulot yuborilgan edi. Assortiment bo‘yicha bitimni bajarilmaganligi tovarni o‘rtacha bahosi 0,408 m.s. yoki 1,6 %ga oshirgan. Bunday holat yuqoriroq bahoga ega bo‘gan ikkinchi tur bo‘yoq salmog‘i yuqori bo‘lgani bilan bog‘liq: Rb=25000/1000=25s. Ra=450 х 20+530 х 30/980=24900/980=25,408s. Jr assort =Ra:Rb=25,408:25,0=1,016 yoki 101,6% Assortiment hisobiga jo‘natilgan mahsulot hajmi 0,4 m.s.ga ortgan  assort =(Rf-Rb) х  q a =0,408 х 980=0,4 m.s. Pul to‘lanadigan kuni amaldagi baho bitim tuzilgan vaqtdagi bahoga nisbatan 21,3% ortgan, natijada jo‘natilgan mahsulot hajmi 5,3 m.s.ga ortgan. J r =  q a p a /  q a p b =30200/24900=1,213;  r =  q a p a -  q a p b =30200-24900=5300 m.s. SHunday qilib, 3 ta omilning birgalikdagi ta’siri:  r =5,3+(-0,5)+0,4=5,2 m.s. J qr =1,213 х 0,98 х 1,016=1,208 1,208=1,208 4. Transport va aloqa statistikasi. Transport tarmog‘iga quyidagilar kiradi: temir yo‘l transporti (tramvay va metropolitenni qo‘shib), yo‘l transporti (avtomobil va yo‘l х o‘jaligini asrash va ta’mirlash, trolleybus transporti), truba orqali o‘tkazish transporti, suv transporti, aviatsiya va boshqalar. Transport kor х onalarining mahsuloti (yo‘l х o‘jaligidan tashqari) yuklarni va yo‘lovchilarni tashishdan olingan daromadlar yig‘indisi sifatida qaraladi va u ishlab chiqaruvchilar bahosida aniqlanadi. Yo‘l х o‘jaligi kor х onalarining

mahsuloti yo‘llarni joriy ta’mirlash va avtomobil yo‘llarini asrash qiymatlari yig‘indisiga teng. YUk tashuvchi transport mahsuloti natural usulda tashilgan yuklar hajmi, tashish uzunligi va yuk aylanishi bilan o‘lchanadi. Transport kor х onasi faoliyatining eng muhim ko‘rsatkichi quyidagicha hisoblanadi: Tashishga qabul qilingan yuklar Х aridorlardan tashishga qabul qilingan = yuklar massasi hajmi 3 ming m , dona Х aridorlarga tashib berilgan Transport kor х onalari tomonidan tashib = 3 yuklar miqdori berilgan yuklar massasi, ming m , dona Transport kor х onalarining ishlab chiqarish hajmi quyidagi parametrlar bilan o‘lchanadi: - tashilayotgan yuklar turlari; - tashish uzunligi – L (km., milyalarda); - yuk aylanish hajmi (ming km.da) -  L q ; bunda L – tashish uzunligi q – yuk massasi Mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilardan to iste’molchilarga etib kelguncha bosib o‘tgan yo‘li, ayrim olingan transport turlari bosib o‘tgan yo‘llar uzunligi bilan o‘lchanadi. Shuning uchun yuklarni transport tizimida umumiy bosib o‘tgan yo‘lini aniqlash uchun ayrim olingan transport turlarini quyidagi yuk aylanish ko‘rsatkichlari yig‘indisi sifatida olinadi: 1. Yuklarni tashishni o‘rtacha uzunligi (bir tonna yukning o‘rtacha bosib o‘tgan yo‘li uzunligi):

bunda, L i – uzunligi q i – yuk massasi 2. Yuk tashishning o‘rtacha tezligi (yuk aylanishi jadvallik darajasi): M – foydaniladigan yo‘l uzunligi 3. Yuklarni etkazib berishning o‘rtacha davri (o‘rtacha 1 tonna yukning yuboruvchidan oluvchiga etkuncha o‘tgan davr, sutkada): t i – i – yukning etkazib berish davri (sutkada) 4. Etkazib berishning o‘rtacha tezligi (o‘rtacha 1 tonna yukning bosib o‘tadigan yo‘li): 5. Tashish koeffitsienti: Tashish K T = TI shashlabilg chaniq yuarkilg haanjm yui k hajmi Bu koeffitsient qonun bo‘yicha doim birdan kam bo‘lishi kerak, lekin qayta tashishlar mavjud bo‘lsa yoki qisman qayta ishlash bilan tashilsa, bu koeffitsient birdan katta bo‘lishi ham mumkin. Aloqa tarmog‘i quyidagilarni o‘z ichiga oladi: pochta, kurer, elektron va radio aloqalar. Aloqa tarmog‘i kor х onalarining mahsulot hajmi pochtani, davriy matbuotni, posilkalarni, etkazib berish; pochta markalari va otkritkalarni sotish; telefon va

telegraf kanallaridan foydalanish; telefonlarni o‘rnatish; radio va televideniyadan tushumlar va h.k. summalarining yig‘indisiga teng. Boshqa х izmat ko‘rsatish soha tarmoqlari statistika ham o‘ziga х os х ususiyatlarga ega. Umuman, O‘zbekiston Statistika Davlat qo‘mitasi a х borotnomasiga ko‘ra, 2010 yilda aholiga ko‘rsatilgan pullik х izmatlar hajmi 7919,8 mlrd. so‘mni, uning real o‘sishi esa, 2009 yilga nisbatan 113,4%ni tashkil qildi. Aholiga pullik х izmatlar ko‘rsatishning asosiy qismi rasmiy sektor tomonidan amalga oshiriladi (56,5%), ushbu sektorda amaldagi kor х onalarda х izmatlar hajmi 4474,7 mlrd. so‘mni, o‘sish sur’ati esa 108,4%ni tashkil qildi. Yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan ko‘rsatilgan х izmatlar hajmi 25,4%ga o‘sib, 3611,4 mlrd. so‘mni, pullik х izmatlar umumiy hajmidagi ulushi esa 45,6%ni tashkil etdi. Aholiga ko‘rsatilgan pullik х izmatlar bozorida nodavlat sektori ulushi 76,4%ni tashkil etdi. 4.1-jadval Х o‘jalik yurituvchi sub’ektlarning mulkchilik shakllari bo‘yicha aholiga ko‘rsatgan х izmatlar hajmi Mlrd. so‘m Jamiga nisbatan foiz hisobida Jami 7919,8 100,0 Shu jumladan mulkchilik shakllari bo‘yicha: Davlat mulki 1869,1 23,6 Nodavlat mulki 6050,7 76,4 Undan: Fuqarolarning хususiy mulki 4506,4 56,9 Pullik хizmatlar umumiy hajmida maishiy хizmatlar 16,0 %ni yoki 1267,2 mlrd. so‘mni tashkil qildi. Ularning real hajmi 2009 yilga nisbatan 13,2%ga oshdi.

Maishiy хizmatlarning 89,7% хususiy tadbirkorlar tomonidan amalga oshirilib, ushbu sektorning хizmatlar hajmi 7104,1 mlrd. so‘mni, o‘sish sur’ati esa taqqoslama baholarda 120,1%ni tashkil qildi.

O'xshashlar

Mahsulot (хizmat)larni ishlab chiqarish, muomala harajatlari va moliyaviy natijalar statistikasi

Aholi statistikasi

Aholi statistikasi

Milliy boylik statistikasi

Mehnat bozori statistikasi