logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Aholi statistikasi

Aholi statistikasi

Yuklangan vaqt:

26.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

17.0380859375 KB
Ko'chirib olish
Aholi statistikasi Reja: 1. Aholi soni va tarkibi statistikasi 2. Aholi harakati statistikasi 3. Aholining kelajakdagi sonini aniqlash 4. Dunyo aholisininig istiqboldagi soni Makroiqtisodiy statistika sotsial salohiyat (resurslar)ni o’rganishni aholi sonini o’rganishdan boshlaydi. Aholi sonini aniqlash manbai bo’lib quyidagilar hisoblanadi:  vaqt-vaqti bilan o’tkazilib turiladigan aholi ro’yxati;  aholining tabiiy o’sishi yoki kamayishi bo’yicha ma’lumotlar;  aholining mexanik harakatlari bo’yicha ma’lumotlar. Ana shu hisobga olish va oldin o’tkazilgan aholi ro’yxati ma’lumotlariga statistik ishlov berish asosida har yili hisob-kitob qilish yo’li bilan butun mamlakatdagi va ayrim viloyat, tuman hamda shahar va qishloq aholisining umumiy soni quyidagicha aniqlanadi: Ana shu hisobga olish va oldin o’tkazilgan aholi ro’yxati ma’lumotlariga statistik ishlov berish asosida har yili hisob-kitob qilish yo’li bilan butun mamlakatdagi va ayrim viloyat, tuman hamda shahar va qishloq aholisining umumiy soni quyidagicha aniqlanadi: A=A0+(TS-O’S) + (KLS-KTS) Bu yerda: A0 - aholining yil boshidagi soni; TS - Joriy yilda tug’ilganlar soni; O’S - Joriy yilda o’lganlar soni; KLS - Joriy yilda kelganlar soni; KTS - Joriy yilda ketganlar soni. Toshkent shahri aholi statistikasi ko’rsatkichlari Shahar aholisining umumiy sonini topish uchun aholining yil boshidagi soniga Joriy yilda tug’ilganlar soni va Joriy yilda o’lganlar soni o’rtasidagi farq hamda Joriy yilda kelganlar soni va Joriy yilda ketganlar soni o’rtasidagi tafovutlar qo’shiladi. Shahar aholisining umumiy sonini topish uchun aholining yil boshidagi soniga Joriy yilda tug’ilganlar soni va Joriy yilda o’lganlar soni o’rtasidagi farq hamda Joriy yilda kelganlar soni va Joriy yilda ketganlar soni o’rtasidagi tafovutlar qo’shiladi. 2018 yil uchun shahar aholisining umumiy sonini yuqoridagi Toshkent shahri statistikasi ma’lumotlariga asosan hisoblab ko’ramiz: A = 2464900 + (45548 – 15745) + (25473-10240) = = 2464900 + 29803 + 15233 = 2509936 Bunday hisoblashlarni shahar va qishloq, jins va yosh miqyosida ham bajarish mumkin. Bunday hisoblashlarni shahar va qishloq, jins va yosh miqyosida ham bajarish mumkin. Ro’yxat o’tkazish va joriy hisoblashlar yordamida aholi soni odatda yil boshidagi sana bilan aniqlanadi. Biroq ma’lum sanada aniqlangan aholi soni makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash uchun qo’l kelmay qoladi. Masalan, jon boshiga to’g’ri kelgan yalpi ichki mahsulot, milliy daromad, yalpi daromad kabi ko’rsatkichlar aholining yil boshidagi yoki yil oxiridagi soniga asoslanib emas, balki uni o’rtacha soniga asoslanib hisoblanadi. Aholining o’rtacha sonini aniqlashda turlicha metodlardan foydalanish mumkin. Aholining o’rtacha sonini aniqlash 1. Agar aholi soni faqatgina yilning boshi va oxirida keltirilgan bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni oddiy arifmetik formula yordamida hisoblanadi: Bu yerda: А - aholining o’rtacha soni; A0 - aholining yil boshidagi soni; A1 - aholining yil oxiridagi soni. 2. Agar aholi soni bir yil ichidagi oylar boshida teng intervallarda keltirilgan bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni o’rtacha xronologik formula yordamida hisoblanadi: Agar aholi soni bir necha yillar boshida teng intervallarda keltirilgan bo’lib, ja’mi yillar bo’yicha aholining o’rtacha sonini aniqlash lozim bo’lsa, bunday hollarda ham o’rtachani aniqlash o’rtacha xronologik formula yordamida hisoblanadi. Agar aholi soni bir necha yillar boshida teng intervallarda keltirilgan bo’lib, ja’mi yillar bo’yicha aholining o’rtacha sonini aniqlash lozim bo’lsa, bunday hollarda ham o’rtachani aniqlash o’rtacha xronologik formula yordamida hisoblanadi. 2. Agar aholi soni bir yil ichidagi oylar bo’yicha teng bo’lmagan intervallarda keltirilgan bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni o’rtacha tortilgan arifmetik formula yordamida hisoblanadi: Bu yerda: А - yonma-yon keltirilgan aholi sonining o’rtachasi; t - vaqt oralig’i (oy, kun va h.k.) Masalan: 2014-2018 yillar uchun aholining jami yillar bo’yicha o’rtacha sonini aniqlash uchun o’rtacha xronologik formuladan foydalanamiz: Masalan: 2014-2018 yillar uchun aholining jami yillar bo’yicha o’rtacha sonini aniqlash uchun o’rtacha xronologik formuladan foydalanamiz: Ā = (½*2352,9 + 2371,3 + 2393,2 + 2424,1 + ½*2464,9)/5-1= = (1176,45 + 7187,6 + 1232,45)/4 = = 9596,5/4 = 2399,125 Demak, Toshkent shahrida 2014-2018 yillar uchun aholining jami yillar bo’yicha o’rtacha soni o’rtacha xronologik formula yordamida hisoblanganda 2399,125 ming kishiga teng bo’ldi, ya’ni 2 399 125 kishi. 2. Aholi harakati statistikasi Aholining harakati ko’rsatkichlari mazmunan bir-biridan farq qiluvchi ikki guruh ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi: O’zbekiston aholisi tez sur’atlar bilan o’suvchi mamlakatlar qatoriga kiradi. Bunga quyidagi omillar katta rol o’ynab keldi: aholining jinsiy nisbati va yosh tarkibida mavjud bo’lgan ustunlik; bu omil nikohlanish uchun qulay sharoit yaratadi, umumiy aholi tarkibida aholini takror barpo qilishda ishtirok etuvchilar salmog’ini oshiradi; nikohlanish darajasining sobiq umumittifoq o’rtacha ko’rsatkichlardan yuqori bo’lishi uylanmagan va turmushga chiqmagan shaxslar salmog’ining ozligi: nisbatan barvaqt uylanish va turmushga chiqish odati; aholining tabiiy faolroq ishtirok etuvchi qishloq aholisi salmog’ini yuqoriligi; mahalliy aholi o’rtasida migratsiya harakatining nisbatan pastligi; yuqori yoshdagi ayollarning farzand ko’rishdagi faol ishtiroki va shu boisdan milliy an’anaga aylangan serfarzandlik udumi; mahaliy millat ayollari anchagina qismining ijtimoiy ishlab chiqarishga ishtirok etmasligi; demografik madaniyatning nisbatan pastligi va dinni taassuf ta’siri ostida homila sun’iy cheklash usulining uncha keng tarqalmaganligi. O’zbekiston aholisi tez sur’atlar bilan o’suvchi mamlakatlar qatoriga kiradi. Bunga quyidagi omillar katta rol o’ynab keldi: aholining jinsiy nisbati va yosh tarkibida mavjud bo’lgan ustunlik; bu omil nikohlanish uchun qulay sharoit yaratadi, umumiy aholi tarkibida aholini takror barpo qilishda ishtirok etuvchilar salmog’ini oshiradi; nikohlanish darajasining sobiq umumittifoq o’rtacha ko’rsatkichlardan yuqori bo’lishi uylanmagan va turmushga chiqmagan shaxslar salmog’ining ozligi: nisbatan barvaqt uylanish va turmushga chiqish odati; aholining tabiiy faolroq ishtirok etuvchi qishloq aholisi salmog’ini yuqoriligi; mahalliy aholi o’rtasida migratsiya harakatining nisbatan pastligi; yuqori yoshdagi ayollarning farzand ko’rishdagi faol ishtiroki va shu boisdan milliy an’anaga aylangan serfarzandlik udumi; mahaliy millat ayollari anchagina qismining ijtimoiy ishlab chiqarishga ishtirok etmasligi; demografik madaniyatning nisbatan pastligi va dinni taassuf ta’siri ostida homila sun’iy cheklash usulining uncha keng tarqalmaganligi. Aholi harakati ko’rsatkichlari Aholi harakati ko’rsatkichlarini Toshkent shahri misolida ko’rib chiqamiz: Aholi harakati ko’rsatkichlarini Toshkent shahri misolida ko’rib chiqamiz: 1. Tug’ilish koeffitsiyenti: Buning uchun bizga 2018 yilda tug’ilganlar soni - 45548 va aholining 2018 yil uchun o’rtacha soni ko’rsatkichlari zarur bo’ladi. Ā (2018) = (2 464 900 + 2 509 900)/2 = = 4 974 800/2 = 2 487 400 Kt = (45 548 * 1 000)/2 487 400 = 18,3 Javob: 2018 yilda Toshkent shahrida tug’ilish koeffitsiyenti 18,3 ‰ ga teng. 2. O’lish koeffitsiyenti: 2. O’lish koeffitsiyenti: Ko’ = (15 745 * 1 000)/2 487 400 = 6,3 3. Mutloq tabiiy o’zgarish: ∆TK = T – O’ = 45 548 – 15 745 = 29 803 4. Tabiiy o’zgarishi koeffitsiyenti: Kto’ = 18,3 – 6,3 = 12 yoki Kto’ = ((45 548 – 15 745) * 1 000) / 2 487 400 = = 29 803 000 / 2 487 400 = 12 Izoh: Toshkent shahri aholisi to’g’risida ma’lumotlar www.stat.uz saytidan olingan. Mexanik harakat ko’rsatkichlari 1. Kelganlar koeffitsiyenti: KKel = (25 473 * 1 000)/2 487 400 = 10,2 2. Ketganlar koeffitsiyenti: KKet = (10 240 * 1 000)/2 487 400 = 4,1 3. Mutloq mexanik o’zgarishi: ∆MO’ = 25 473 – 10 240 = 15 233 4. Mexanik o’zgarishi koeffitsiyenti: Kmo’ = (15 233 * 1000)/2 487 400 = 6,1 Kmo’ = 10,2 – 4,1 = 6,1 Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

Aholi statistikasi
Xalqaro aholi statistikasi
Aholi statistikasi 2
Aholi turmush darajasi statistikasi
Aholi turmush darajasi statistikasi. Aholining daromadlari va harajatlari balansi