G'aznachilik faoliyatining tashkiliy-huquqiy asoslari - Iqtisodiyot - Referatlar

G'aznachilik faoliyatining tashkiliy-huquqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93.5 KB

Ko'chirib olish

G`aznachilik faoliyatining tashkiliy-huquqiy asoslari. Reja: 1. G`aznachilikfaoliyatining qonuniy-huquqiy asoslari 2. Davlat budjeti g’azna ijrosini tashkii qilishda g`aznachilikning o`rni va ahamiyati

1. G`aznachilikfaoliyatining qonuniy-huquqiy asoslari Iqtisodiy taraqqiyot tarixi shundan dalolat beradiki, XX asming 20-30- yillarida mamlakatning iqtisodiy qudratini oshirish maqsadida davlatning iqtisodiyotdagi o`rni oshib bordi va u ko`pchilik iqtisodiy va ijtimoiy funksiyalami o`z zimmasiga oldi. Bu esa professional davlat xizmatini shakllantirish va barcha davlat boshqaruvi tuzilmalanni mustahkamlashni talab etdi. XX asming 70-90- yillariga to`g`ri kcladigan navbatdagi ma`muriy qayta qurishlar sharoitida esa davlatning zimmasiga shunchalik ko`p vazifa va funksiyalar yuklandiki, natijada siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy muammolar ta'sirida davlat bu majburiyatlami bajarishga, "og`ir yukni tortishga" qodir boimay qoldi. Bu holatlar davlat boshqaruvi tizimida maimiriy islohotlar qilish zaruriyatini keltirib chiqardi. O`zbekistoMustaqillikka erishgandan so`ng, xo`jalik yuritish-ning bozor tizimiga o`tilishi, iqtisodiyot bozor infratuzilmasining shakllanishi va rivojlanishi mamlakat xo`jalik jarayonlarini amaiga oshirish uchun zarur boigan huquqiy asosni yaratishni talab etdi. Undan tashqari, jahondagi globallashuv jarayonlarida faol qatnashayotgan O`zbekiston uchun davlat boshqaruv institutlarini shakllantirish va tubdan isloh qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu boradagi islohotiar davlat moliyasi, davlat budjeti va budjet jarayonini boshqarish va tartibga solish organlari faoliyatining samaradorligini oshirishni ko`zda tutadi. Shu sababli ular faoliyatini amalga oshiri-layotgan iqtisodiy va demokratik islohotlar talablariga moslashtirish, so`nggi ijobiy natijalami ko`zlagan holda muvofiqlashtirish, shaklan va mazmunan yangi sifat pog`onasiga ko`tarish talab etilmoqda 1 . Bu borada dastlab O`zbekistoRespublikasi Vazirlar Mahkama-sining "Davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish loyihasini aroalga osbirishga tayyorlanish chora-tadbtriari to’g’risida"gi 2002 yil 26 aprelda 144-son Qarori qabul qilindi. Mazkur loyihani amalga oshtrishga Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki tomonidan 400,0 ming AQSh dollari miqdorida mablag' ajratildi. Qarorda aytilishicha, "Yaponiya hukumati tomonidan O`zbekistoRespublikasida moliya

axborot tizimining funksionai va texnikaviy tuzilmasini ishlab chiqish-ga" 1 500,0 ming AQSh dollari miqdorida grant berilishi bildirildi. Mazkur loyihaning maqsadi davlat moliyasini boshqarishni takomiHashttrish, zamonaviy kompyuterlar va axborot texnologiya-laridan foydalangan holda, budjet mablag`iarining samarali sarflanishini ta'minlash, budjet ijrosining yangi tizimini yaratishdan iboratdir. Ko`rsatib o`tilgan loyihani araalga oshirish yuzasidan raasitliyat O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga yukiatildi. Loyihani tayyorlash va amalga oshirish maqsadida Muvoftqlashtiruvchi kengash tuzildi. Bu kcngashning asosiy vazifalari etib quyidagiiar belgilandi: - loyihani tayyorlash va amaiga oshirish bo`yicha monitoring olib borish; - loyiha doirasida jalb ettladigan vakolatli organlar, konsalting kompaniyalari faoliyatini rauvofiqlashtirish; . loyihani tayyoriash va amalga oshirish uchun jalb etiladigan mablag`lardan samarali foydalanish ustidan nazoratni taininlash; - tender savdolari o`tkazish bo`yicha qarorlar qabul qilish va uiarning natijalarini ma'qullash, tegishli tender komissiyalari tarkibini tasdiqlash; . ekspertizalar o`tkazish va jalb etilayotgan konsultantlar va ekspertlar hisobotini ma'qullash. O`zbekistoRespublikasida davlat moliyasini isloh qilish bo`yicha muhira qadamlardan biri 2004-yil, 26-avgustda O`zbekistoRespublikasining "Davlat budjetming g’azna ijrosi to’g’risida"gi 664-II sonli Qonunining qabul qilinishi bo`ldi. Ushbu Qonunning maqsadi O`zbekistoRcspublikasi Davlat budjetining (shu jumladan, davlat maqsadli jamg`armalarining) va budjet tashkilotlari budjetdan tashqan mablag`larining g’azna ijrosi sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. - davlat budjeti g’azna ijrosining asosiy prinsiplari; - davlat budjetining g’azna ijrosi muddatlari; - g`aznachilikning asosiy vazifaiari; - g`aznachilikning boshqa organiar va tashkilotlar bilan o`zaro munosabatlari; - g`aznachilikning bank hisobvaraqlari;

- davlat budjetining xarajatlarint amalga oshirish; - davlat budjeti mablag`larini boshqarish; - davlat budjeti g’azna ijrosming buxgaiteriya hisobi; - davlat budjetining ijrosi to’g’risidagi hisobot va boshqalar. "Davlat budjetining g’azna ijrost to’g’risida"gi Qonunning qabul qilinishi, o`z navbatida, budjetdan mablag` oluvchilar bilan ularga tovar(xizmat, ishjlami yetkazib benivchilar o`rtasidagi shartnomalami ro`yxatdan o`tkazish hamda ularning xarajatlarmi to`lab berishga qaratilgan budjet mablag`larining harakatini nazorat qilish tartibini aniqlash va belgilashni taqozo etadi. O`zbekistoRespublikasi Vazirlar Mahkamasining "Davlat moliyasini boshqarishni isloh qiiish loyihasini amalga oshirishga tayyorlanish chora- tadbirlari to’g’risida"gi 144-son (26.04.2002) Qarori, 1-band. Shu maqsadda O`zbekistoRcspubiikasi Moliya vazirligining 63-son (05.05.2005) buyrug`i bilan tasdiqlangan va O`zbekistoRespubltkasi Adiiya Vazirligi tomonidan 1475-raqam (21.05.2005) biian ro`yxatga oiingan "Moliya organlanda budjetdan mablag` oiuvchilar bilan tovar (ishlar, xizmatlar) yetkazib beruvchilar o`rtasidagi shartnomalami ro`yxatdan o`tkazish va uiarning xarajatiari to`lovini nazorat qilish tattibi haqida Vaqtinchalik nizom" qabul qiiindi. Ushbu Nizom tajriba tariqasida Samarqand viloyatida, shu jumladan, respubiika budjetidan moltyaiashtiriiadigan ayrim budjet tashkilotlarida budjetdan mablag` oluvchilar bilan mol yetkazib bcruvchilar o`rtasidagi shartnomalann tegishli moliya organlartda ro`yxatdan o`tkazish va budjet mablag`larini ulaming xarajatlarini to`lashga o`tkazish ustidan nazorat qilish tartibini belgilab berdi. Bu borada qabul qilingan kcyingi me'yoriy-huquqiy hujjat O`zbekistoRespublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 1599 raqam (24.07.2006) bilan ro`yhatga olingan O`zbekistoRespubiikast Moliya vazirligi (61-son, 12.07.2006) va O`zbekistoRespublikasi Markaziy bankt boshqanivining (279son, 12.07.2006) qo`shma Qarori bilan qabul qilingan "Samarqand viioyati mahailiy budjetining

g’azna ijrosi hisobi to’g’risidagi Vaqtmchalik qoidalar" boiib, mazkur Vaqtinchalik qoidalar tajnba tariqasida Samarqand viloyati mahalliy budjeti g’azna ijrosi hisobini amalga oshirish tartibini belgilab berdi. Davlat budjetining g’azna ijrosini tatbiq etish hisobiga budjet tiztmint yanada isioh etish, zamonaviy axboiot texnologiyalaridan foydalangan holda, budjet mablag`larining maqsadli sarflanishi ustidan nazoratni kuchaytirish, barcha darajalardagi budjetlar daromadlari va xarajatlarini boshqarish samaradorligini oshirish maqsadida 2007-yil 28-fevralda O`zbekistoRespublikasi Prezidenti-ning "Davlat budjeti g’azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi PQ-594 sonli Qarori qabul qilindi. Ushbu qarorga muvofiq O`zbekistoRespublikasi Moliya vazir-ligi Davlat budjetining g’azna ijrosini tatbtq etish va uslubiyot bosh-qarmasi hatnda mahalliy moliya organlarining g’aznachtlik bo`lin-malari negizida O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi g`aznachiligi va uning hududiy bo`linmalari tashkiI etiidi. Shuningdek, maz-kur Qaror biian g`aznachilikning asosiy vazifalari belgilab beriidiki, ular "Davlatbudjetining g’azna ijrosi to’g’risida"gi Qonunda aks etgan g`aznachiiikning vazifalariga yanada aniqlik kiritdi. 2007-yil 20-martda O`zbekistoRespublikasi Vazirlar Mahkamasining 53-sonli Qarori bilan "O`zbekistoRespublikasi Moliya vaztrligining g`aznachiligi to’g’risida Nizom" qabul qilindi. Mazkur Nizom "Davlat budjeti g’azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi PQ-594 sonit (27.02.2007) qaroriga muvoftq ishlab chiqildi hamda g`aznachiiikning asosiy vazifalart, funksiyalari, vakolatlari va javobgarligini beigilab berdi. Keyingi yillarda ham davlat budjeti g’azna ijrosining ine'yony-huquqiy asoslarim mustahkamIashga qaratilgan qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bu borada O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirining 69-sonli (04.08.2009) buyrug`i bilan tasdiqlangan va O`zbekistoRespublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 2007- son (16 09.2009) bilan ro`yhatga olingan "Davlat budjetining g’azna ijrosi Qoidalari"ning qabul qilinishi muhim qadam bo`lib xizmat qildi. Mazkur

"Qoidalar" O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligt g`aznachiiigt va utting hududiy bo`linmalari tomonidan respublika va hududiy g’azna hisobvaraqlarini qo`llash sharoitida respublika budjeti, Qoraqalpogiston Respublikasi budjeti va mahaliiy budjetlarning g’azna ijrosini amalga oshirish tartibini belgiiab berdi. Xususan, ushbu "Qoidalar" muqaddam amal qilib kelgan bir qator me'yony hujjatlarai o`zida mujassamiashtirgan holda, quyidagilarni belgilab berdi: - g`aznachiiik va uning hududiy bo`linmalari tomonidan respublika va hududiy g’azna hisobraqamlarini qo`llash sharoitida rcspublika budjeti, Qoraqalpogiston Respublikasi budjeti va mahalliy budjetlaming g’azna ijrosini amalga oshirish tartibini; - respublika g’azna hisobraqami va hududiy g’azna hisobraqamlarini yuritish tartiblarini, - Respublika budjeti, Qoraqalpog`iston Respublikasi budjeti va mahalliy budjetiar daromadiari va xarajatlarining yoytlmasi, - budjetdan mablag` oluvchilarrting xarajatlar smetalari va ularga o`zgartirishlami g’aznachilik bo`linmaiariga taqdim etish tartiblartni, - yuridik majburiyatlarni ro`yhatga olishning umumiy qoidaiarini, - budjetdan mablag` oluvchilarning budjetdan tashqari mabiagiari hisobiga xarajatlarni amalga oshirish tartiblarini va boshqalar. 2007-yil 30-avgustda O`zbekistoRcspubltkasi Moliya vaziriigining 119-sonli buyrug`i bilan "Davlat budjeti g’azna ijrosi bo`yicha funksiyalanni chegaralash to’g’risida Nizom" tasdiqlandi. Ushbu Nizom O`zbekistoRcspublikasi respublika budjeti, Qoraqalpog`iston Respublikasi budjeti va mahatliy budjetlaming g’azna ijrosini tashkil etish borasida O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi Markaziy apparati tarkibiy bo`linmalari (g`aznachilikdan tashqari) hamda hududiy moliya organlari zimmalaridagi funksiyalar bilan O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi g`aznachiligi va uning hududiy bo`linmalari zimmalariga qo`ilgan funksiyalarni chegaralab berdi. Bu esa budjet siyosatmi amaiga oshirishga mutasaddi bo`lgan bir nechta davlat moliyasini boshqarish organlarining faoliyati bir-birini takrorlamasligini ta'minladi.

Shum alohida ta'kidlash zarurki, budjet qonunchiligini yanada rivojlantirish va takomillashtirish asosida budjet faoliyatint rivojlantirish davlatmoliyasini boshqarish tizimini tsloh qilishning asosiy yo`nalishlaridan biri hisoblanadi. Maiumki, 2000-yil 14-de-kabrda "Budjet tizimi to’g’risida"gi O`zbekistoRespublikasi Qonuni qabul qilinganidan beri o`tgan davr mobaynida budiet amaliyotida bir qator o`zgarishlar sodir bo`ldi, ular: - davlat budjeti g’azna ijrosining joriy etiiishi; - bir qator davlat maqsadli jamg`armaiari va boshqa nobudjet fondlarining tuzilishi va amal qilishi; - budjet tashkilotiarining budjetdan tashqari qo`shimcha mablag`larni jalb qilish manbalarining kengayishi va ular ustidan nazoratni yaxshilash zarurhgi; - budjet tasnifi, budjet hisobi va hisoboti tizimining takomillashuvi; - yangi tahrirdagi O`zbekistoRespublikasi Soliq Kodeksining qabul qilinishi va amaiga kiritihshi hamda boshqa holatlar bilan bogiiq bo`lib, budjet qonunchiligini yanada takomillashtirish zarurligini taqozo etdi. Natijada amaldagi "Budjet tizimi to’g’risida"gi hamda "Davlat budjetining g’azna ijrosi to’g’risida"gi O`zbekistoRespubiikast Qonunlarida belgilangan normalar mukammal tarzda qayta ishlangan holda Budjet Kodeksida o`z aksini topdi. Budjet ttzimidagi islohotlar doirasida 2014-yildan boshlab O`zbckiston Respublikasida amalga ktritilayotgan yangi Budjet Kodeksi davlat moliyasini boshqarishning huquqiy asoslarini yanada mustahkamlash, btidjet siyosatining ustuvorliklarini belgilab olish, budjet mablag`laridan foydalanish samaradorltgini oshirish va davlat xizmatlarini taqdim etish sifatini oshirishga qaratilgan. Ushbu Kodeks O`zbekistoRespublikasining budjet tizimi budjetlarini shakllantirish, tuzish, Ko`rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, davlat tomonidan mablag` jalb qilish va budjet to’g’risidagi qonun hujjatlari ijrosint nazorat qiiish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Yangi Budjet Kodeksi budjet jarayonini xalqaro amaliyot tajribalaridan kelib chiqqan holda tartibga solish, budjet amaliyotida mavjud bo`lgan ziddiyatlarni

bartaraf etish, eskirgan tartib-qoidalarnt bekor qilish, budjet jarayonini tashkil etishdagi me'yorlar, nizomlar va budjet jarayoni ishtirokchilarining vakoiatlarini tiztmlashtirish maqsadida ishiab chiqildi. Budjet Kodeksining g’aznachilik faoliyati bilan bogiiq alohida qismi davlat budjeti g’azna ijrosini tashkil etish, yuridik va moliyaviy majburiyatiarni ro`yhatga olish, budjetdan mablag` oluvchiiar xarajatlari to`lovini amalga oshirish, davlat xaridlarini tashkil qilish, g`aznachilikning yagona g’azna hisobraqamini yuritish kabi masalalami tartibga solishga qaratilgan. 2. Davlat budjeti g’azna ijrosini tashkii qilishda g`aznachilikning o`rni va ahamiyati Davlat moiiyasini boshqarish masalaiari iqtisodiyot va moliya nazariyasida markaziy o`rinni egallaydi. iqtisodiyotimiz va davlat moliyasini boshqarishdagi muammolar shundan iboratki, bozor xo`jaligi o`z-o`zini tartiblovchi va rivojlantiruvchi tizim (bozorning "ko`rinmas qo`li") bo`lishiga qaramasdan, hech qachon davlat aralashuvisiz samarali ishlamagan. Tarixiy taraqqiyotdan maiumki, umuman olganda, kapitalistik bozor xo`jaligining yuzaga kelishi faol davlat aralashuvi bilan sodir boigan. Masalan, 1563-yilda ingiiz qirolichasi Elizaveta I milliy baliqchiliknt qoilab-quwatlash va unga boigan taiabni oshirish maqsadida o`z xizmatkorlariga haftasiga 2 marta go`sht roahsulotlarini iste'mol qilishni taqiqlagan. 1666-yilda esa Angliyada jun mahsulotlarini sotish bilan bogiiq qiyinchiliklami tugatish uchun bir qator tadbirlar amalga oshirilgan, xususan, vafot etgan fuqarolarni jun matodan bo`lgan kiyimlarda dafn etish majburiy qilib qo`yilgan, bu qonunni buzganlarga 5 funt-sterling miqdorida jarima belgilangan. Aksariyat hozirgi zamon iqtisodchi-olimlarning fikricha, bozorning "ko`rinmas" davlatning "ko`rinadigan" bilan to`ldirilib turishi kerak. Bu borada kelishmovchiliklar, qaramaqarshi fikrlar yuzaga kelishining sababi bu aralashuvning qay darajada bo`lishi bilan bog`liq, lekin davlatning tartiblovchi tamoyili, asosan, ko`pchilik olimiar tomonidan etirof etilmoqda. Bunday yakdillikning asosiy sababi shundaki, olimlaraing ftkriga ko`ra, bozor jamiyatda

mavjud bo`lgan iqtisodiy va ijtimoiy muamrnolarning barchasini o`z-o`zidan hal qila olmaydi. Misol uchun, monopoliya sharoitida o`z-o`zini tartiblash raqobatni rivojlantira olmaydi, bu esa tovarlar maium turiari narxining oshishiga olib keladi va natijada aholi daromadlari iqtisodiyotning alohida bir scktorida usbianib qoladi. Bunday holiarda bozor mexanizmi samarasiz ishlay boshlaydi va iqtisodiy tangiik sharoitida iqtisodiyotni barqarorlashtirishda bozor mexanizmi sust qatnashadi. Shuning uchtm, iqtisodiyotni tartiblovchi qo`shimcha mexanizmlarni ishlab chiqish ehtiyoj tug`iladi. Ana shunday mexaitizmlardan biri — davlatning iqtisodiyotni tartiblovchi dastak va vositataridir. Iqtisodtyotni faqat "ko`rinmas qo`l"ga tashlab qo`yish ijobiy natija bennasligini va bu haqiqatning naqadar to`g`ri ekanligini bugungi kundagi reallik, jahonda yuz berayotgan to`fonlar tasdiqlab turibdi. Xulosa qilib aytganda, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartiblash- ning bosh maqsadi - iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash, mamlakatda mavjud ichki tuzumni mustahkamlash, mamlakat iqtisodiyoti va ijtimoiy jarayonlarni jahondagi o`zgaruvchan sharoitlarga moslashtirishdan iborat. Tartiblashning boshqa barcha maqsad va vazifalari ana shu bosh maqsadga bo`ysundirilgan. Bu borada davlat moliyasini boshqarish va tashkil qilishda qanday vazifalar turganini ta'kid.lab o`tish o`rinli, ular muvozanatlashtirilgan bozorga kirib borishda barqaror taraqqiyotga erishish maqsadida maksimal darajada moddiy va moliyaviy rezervlarni qidirib topish; - ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollari va maqsadli dasturlarning samarali bajarilishini ta'minlovchi budjet daromadlarining umumiy hajmini to`g`ri belgilash; - umumdavlat ahamiyatiga ega bo`lgan barcha tadbirlarai uzluksiz moliyalashtirish ehtiyojini inobatga olgan holda, davlat budjeti xarajatlari umumiy hajmini to`g`ri belgilash va ularni optimallashtirish; - iqtisodiyotdagi intlyatsion tendensiyalar va pul-kredit nobarqarorligini bartaraf etishga, miiliy pul birligining barqaroriigini ta'minlashga qaratilgan

moliyaviy barqarorlashtirish dasturlarini davlat budjet siyosati choratadbirlari bilan muvofiqlashtirish; - iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo`lgan noinflyatsion manbalar hisobidan budjet defitsitiga barham berish yoki uni qisqartirish; -- iqtisodiy mintaqahir, xo`jalik sohalari va budjetlar o`rtasida davlat daromadlarini qayta taqsimlash yo`li bilan turli darajadagi budjetlami balanslashtirish maqsadida budjetni oqilona tartibga solishni amalga oshirish; - keng ko`lamli ijtimoiy-iqtisodiy dasturlaming samarali amalga oshirilishini ta'minlash imkonini bcradigan budjetni o`rta va uzoq istiqbolga mo`ljallab rejalashtirishning ahamiyatim oshinsh; - soliq majburiyatlarini bajarishda alohida fuqarolar va yuridik shaxslarning moliyaviy faoliyatlari ustidan nazoratni ta'miniash; - zamonaviy tcxnika va texnologiyalardan keng foydalanish asosida va moliyaviy hisob-kitoblaming avtomatlashtirilgan tizimini joriy qilish orqali budjetlami tuzish va ijro etish jarayonlarini avtomatlashtinsh va boshqalar. Ushbu strategik vazifalarni bosqichma-bosqich amalga oshirish doirasida O`zbekistoRespublikasi "Davlat budjetining g’azna ijrosi to’g’risida"gi (26.08.2004) Qonununirtg qabul qilinishi budjet tjrosining g’aznachtlik tizimiga  tilishiga asos soldi. 2005 yil may oyida davlat budjeti ijrosining g’aznachilik tizimini bosqichma-bosqich joriy eushni amalga oshirish maqsadida O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi huzurida "Davlat budjetining g’azna ijrosini tatbiq etish va uslubiyot boshqarmasi", keyinchalik (2007-yilda) uning negizida Moliya vazirligi g`aznachiligi tashkil etildi. kaziy Bankining hududiy boshqarmalarida g’aznachilikning yagona hisobraqami subschyotlari ochiladi. Respubiika mintaqalarida davlat xarajatlarini o`z vaqtida moliyalashtirishni ta'minlash maqsadida g`aznachilikning topshirig`i bilan Markazty Bank tomonidan butun ish kuni mobaymda subschyotiarga va subschyotlardan pui mablag`-larini o`tkazish tashkil etiladi. Mablag` o`tkazish va davlatning pul mablag`larini xarajat qilish uchun faqat Moliya vaziriigi ruxsati

bilan bank schyotlarini ochish inumkin. Bu huquq Davlat g`aznachisiga Moliya vazirligining buyrug`i bilan yuklatilgan. O`zbekistoRespublikasining Markaziy Banki va g`aznachiliko`rtasidagi o`zaro munosabatlarga taaliuqli masalalar ular o`rtasida tuzilgan shartnoma asosida tartibga solinadi. g`aznachilikyilda, kami-da, bir marta ushbu shartnomalarning tahiilini o`tkazishi shart, agar g`aznachilikfikri bo`yicha shartnomalarni ko`rib chiqish talab ctiisa, ikkala tomon talablarini qondirish maqsadida shartnomalarni qayta tuzish tadbirlari ko`riladi. Davlat budjetining kassaviy ijrosini amalga oshirish jarayonida g`aznachiliktijorat banklari bilan ham shartnoma tuzadi. Bu banklarning ro`yhati O`zbekistoRespublikasi Markaziy Banki tavsiyasidan keyin aniqlanadi. O`zbekiston Rcspublikasi Markaziy Banki va tijorat banklart g`aznachiliktalabi bilan quyidagt maiumotlarni bcrishga majbur: - budjet tashkiiotlarining bankda ochiigan shaxsiy hisobraqamlari, unda mablag`lar ayianishi va qoldig`i to’g’risida maiumot; - g`aznachilik so`ragan aniq budjet tashkilotming yoki umng tavsiyasi bilan ochilgan bank hisobraqamidagi mablag`lari to’g’risida maiumot. Davlat budjetining ijrosi to’g’risidagi hisobot g`aznachiliktomonidan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga taqdim etiladi. Davlatbudjeti g’azna ijrosining buxgaltertya hisobi g`aznachiliktomonidan, shuningdek, davlat soliq va bojxona xizmati organlari, budjet tashkilotlari hamda davlat rnaqsadli jamg`armalarini taqsimlovchi organlar tomonidan davlat budjetintng g’azna ijrosi buxgalteriya hisobining yagona hisoblar rejasi va budjet tasnifi asosida tashkil etiladi hamda amalga oshinladi. Davlat budjeti g’azna ijrosining buxgalteriya hisobi yagona hisoblar rejasi O`zbekistoRcspublikasi Moliya vazirhgi tomonidan ishiab chiqiladi va tasdiqlanadi. g`aznachilikyuridik va jismoniy shaxslarga ular tomonidan ortiq-cha to`langan soliqlar, yig`imlar va boshqa majburiy to`lovlar summalari, qonun hujjatiarida beigilangan tartibda yagona g’azna hisobraqa-midan yoki g`aznachiiikning boshqa bank hisobraqamlaridan qayta-rilishini amalga oshiradi.

O`zbekistoRespublikasi Budjet Kodeksiga, shuningdek, turlt darajadagi davlat boshqaruvi o`rtasida tushumlar taqsimotini tartibga soladigan boshqa qonunlarga muvofiq, g`aznachiliktushumiarni turli darajadagi budjetlar o`rtasida taqsimlash uchun javobgar hisoblanadi. g`aznachilikbeigilangan budjet tasnifiga muvofiq, barcha davlat tu-shumlarini ularning aniq ro`yhati bo`yicha yagona g’azna hisobraqa-mida yuritilishini ta'miniaydi, qonun asosida g’aznachilikning yagona hisobraqamidan barcha to`lovlarni amalga oshirishga g`aznachilikjavobgar hisoblanadi. Davlat moiiyasini isloh qilish, davlat budjetining g’azna ijrosini joriy etish, budjet mablag`larini boshqarish va ularning shakllanishi hatnda ishlatilishini nazorat qilish jarayonlari mukammallashib, tako-millashib bormoqda. Bu jarayonlarni amalga oshirishda O`zbekistoRespublikasi Prezidentining "Davlat budjetinmg g’azna ijrosi ttzimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi PQ-594-son (28.02.2007) Qarorining qabul qilinishi muhim qadam bo`lib xizmat qildi. Prezident Qarorining ijro etilishi doirasida Moliya vazirligi huzuridagi "Davlat budjetining g’azna ijrosini tatbiq etish va uslu-biyoti boshqannasi" hamda mahalliy moiiya organlarining g’azna-chilik bo`linmalari negizida O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi g`aznachiligi va uning hududiy bo`linmalari tashkil etildi. PQ-594-son Qaror biian Moliya vazirligi g`aznachiligi zimmasiga quyidagi asosiy vazifalar yuklatildi - davlat budjetining kassa ijrosi, jumladan, tushadigan daromad-larni turii darajadagi budjetlar o`rtasida taqsimlash, budjetdan mablag` oluvchilarnitig xarajatlar smetaiari ijrosi va davlat budjeti ijrost to’g’risida hisobot tuzish; - davlat budjeti mablag`larini yagona g’aznachilik hisobraqami, shuningdek, tegishii budjetlar daromadlari va xarajatlari o`rtasidagi kassa uziiishlarining oidini olishni ta'minlaydigan hududiy g’aznachilik hisobraqamlarini joriy etish orqali boshqarish; - budjet tashkilotlarini, shu jumladan, mudofaa va xavfsizlik tuzilmalarini moliyaiashga yo`naltiriladigan budjet mablag`laridan foydalanishni

maqbullashtirish ustidan monitoringnt amalga oshirish, bunda ular tomonidan ruzilayotgan shartnomalarning sifati ta'minlani-shini, ularning maqsadga rnuvofiqligi va narx-navo yechimini nazarda tutish hamda vositachiiik xizmatlaridan voz kechish; - xarajatlar smetasi va ro`yhatga olingan shartnomalarda nazar-da tutilgan qatiy summalar doirasida tovar(ish, xizmat)lar yetkazib beravehilaming bevosita hisob raqamlariga budjet mablag`lari oluv-chilar nomidan va ulaming topshirigi bo`yicha to`lovlami amalga oshirish orqali to`lov intizomiga so`zsiz rioya etilishi ustidan ta'sir-chan nazoratni ta'minlash; - davlat budjeti g’azna ijrosining buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish, davlat budjeti ijrosi haqida axborot yig`ish, qayta ishlash va tahlil qilish, shuningdek, O`zbekiston Respublikasining davlat ichki va tashqi qarzlariga xizmat ko`rsatish, O`zbekiston Respublikasi kafolatlarini ijro etish. Bugungi kunga kelib g`aznachilikva uning hududiy bo`linmalari shtatlari shakllantirilgan bo`Iib, markaziy g`aznachilikka 92 ta, g`aznachilik hududiy bo`linmalanga 2261 ta, jami g`aznachilik tizimiga 2353 ta shtat birligi ajratilgan. Lekin davlat budjeti g’azna ijrosi bilan qamrab olinayotgan jarayonlami hisobga oladigan boisak, g’aznachilik orqali budjet daromadiari va xarajatlari ijrosi, budjetdan tashqari maqsadli jamg`armalarning daromad va xarajatlari ijrosi, budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag`lari tusbumi va sarll ijrosi amalga oshirilayotganligini, bu bilan bog`liqbo`lgan ish hajmining ortib borayotganligini hisobga olib, g`aznachilikamaiiyot boshqarma-lari bo`linmalari shtatlari sonini qayta ko`rib chiqish zarurligini etirof etish lozim. "Amaliyot boshqarmasi", "Metodologiya, moliyaviy resursiar va hisoblarni boshqarish boshqarmasi" va "Davlat budjetining g’azna ijrosi tahlili va nazorati boshqarmasi" singari boshqarmalar kiradi. o`z navbatida, ushbu boshqarmalar tarkibiga bir qancha bo`limlar kiradi.

1. Amaliyot boshqarmasi tarkibiga quyidagilar kiradi: - Yuridik majburiyatlarni ro`yhatga olish va narxlarni monitoring qilib borish bo`limi - Moliyaviy majburiyatlami ro`yhatga olish va to`lovlarni amalga oshirish bo`limi - Mudofaa idoralari tashkilotlarining yuridik va moiiyaviy majbu-riyatlarini ro`yhatga oiish va to`lovlarini amalga oshirish bo`limi - Huquq tartibot tashkilotlarining yuridik va moliyaviy majbu riyatlarini ro`yhatga olish va to`lovlarini amalga oshirish bo`limi - Davlat maqsadli va boshqa budjetdan tashqari jamg`armalaming yuridik va moliyaviy majburiyatlarini ro`yhatga olish bo`limi - Hisob - kassa amaliyoti bo`limi - O`zbekistoRcspublikasiga kirib keladigan barcha turdagi gumanitar yordam va texnik ko`mak vositalarmng hisobi bo`limi. 2. Metodologiya, moliyaviy resurslar va hisoblarni boshqarish boshqarmasi tarkibida quyidagilar mavjud: - Budjetning g’azna ijrosi metodologiyasi bo`limi - Moliyaviy resurslarni boshqarisb bo`limi - Ichki va tashqi qarzlar bo`yicha hisob-kitoblar bo`limi - Davlat xaridiarini amalga oshirish jarayoni momtonngi axborot-tahlil bo`limi."Amaliyot boshqarmasi", "Metodologiya, moliyaviy resursiar va hisoblarni boshqarish boshqarmasi" va "Davlat budjetining g’azna ijrosi tahlili va nazorati boshqarmasi" singari boshqarmalar kiradi. o`z navbatida, ushbu boshqarmalar tarkibiga bir qancha bo`limlar kiradi. 3. Davlat budjetining g’azna ijrosini jamlanma tahlil qilish va nazorat qilish boshqarmasi quyidagilami o`z ichiga oladi: - Davlat budjetining g’azna ijrosini jamlanma tahlil qilish bo`limiPQ-594-son Qaror bilan, shuningdek, g`aznachilikhududiy bo`linmalarining tashkiliy tuzilishi ham tasdiqlangan (3.5-rasmga qarang).

Moliya vazirligi g`aznachiligito’g’risidagi Nizomga muvofiq, `aznachilikning hududiy bo`linmalari quyidagi ishlarni bajaradi: - budjet tashkilotlari xodimlariga ish haqi va unga tenglashtirilgan boshqa to`lovlar, shuningdek, qonun hujjatlariga muvofiq budjet tashkilotlari tomonidan naqd puJ mablag`lari bilan to`lanadigan boshqa to`lovlarni to`lash uchun g’aznachilikning bank hisob raqamlariga mablag`lar o`tkazadi; - yuridik va jismoniy shaxslarning bank hisobraqamJariga sudning qarori bo`yicha yagona g’aznachilik hisobraqamidan yoki g’aznachilikning boshqa hisobraqamlaridan mablag 4 lar oikazadi, shuningdek, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda davlat organlari yoki ushbu organlar mansabdor shaxslarining noqonuniy xatti-harakatlari yoki harakatsizligi natijasida fuqarolarga yoki yuridik shaxslarga yetkazilgan zararni qoplash uchun mablag`lar o 4 tkazadi; - O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligiga har kunlik asosida g’aznachilik hisobraqamlarida mablag`larning harakati to ` risidagi axborotni elektron shaklda taqdim etadi; - budjetdan mablag` oluvchilarga ular uchun g’aznachilikda yoki uning hududiy bo`linmalarida ochilgan shaxsiy hisobraqamlari-dan ko^chirmalar, ularning xarajatlarini qoplashga budjet mablag`lari o`tkazilganligini tasdiqlaydigan to`lov hujjatlari va boshqa hujjatlarni taqdim etadi; - manbalar bo`yicha tegishli budjetlar daromadlari tushumi hisobini yuritadi; - moliya organlarining topshirig`i bo`yicha yuqori budjetlarda nazarda tutilgan rejali dotatsiyalar, subvensiyalar, budjet ssudalari summasini va boshqa to`lovlarni quyi budjetlarning shaxsiy g’aznachilik hisobraqamlariga o`tkazadi; - budjet tashkilotlari va buyurtmacbilarning shartnomalari xarajatlar smetasida ko`rsatilgan summalar doirasida va maqsadlarga muvofiq tuzilishi ustidan qattiq nazorat qilish asosida shartnomalarni ro 4 yxatdan o`tkazadi; - budjetdan mablag` oluvchilar nomidan ro`yhatga olingan shartnomalarda yoki boshqa hujjatlarda nazarda tutilgan summalar doirasida tovarlarni yetkazib beruvchilar (ishlami bajaruvchilar, xizmatlar ko ` rsatuvchi1ar)ning bevosita bank hisobraqamlariga to`lovlarni amalga oshiradi;

- budjet tashkilotlarini, jumladan, mudofaa va xavfsizlik tuzilmalarini moliyalashtirishga yo`naltiriladigan budjet mablag`laridan foydalanishni maqbullashtirish yuzasidan monitoring olib boradi, bunda ular tomonidan tuzilayotgan shartnomalarning sifati ta'minlanishini, ularning maqsadga muvofiqligi va narx-navo yechi-mini hamda qoidaga ko 4 ra, vositachilik xizmatlaridan voz kechishni nazarda tutadi; - schyot-fakturalar va tovarlar yetkazib berilishi (ishlar bajarilishi, xizmatlar ko`rsatilishi) holatini tasdiqlaydigan boshqa hujjatlar asosida budjet mablagi oluvchilarning moliyaviy majburiyatlari hisobini yuritadi va boshqa ishlarni amalga oshiradi. Bugungi kunda davlat budjeti g’azna ijrosini tashkil etish borasidagi Prezident Qarorlarining ijrosi doirasida Osiyo taraqqiyot banki va boshqa xalqaro moliya tashkilotlarining qarz mablag`larini jalb etgan holda davlat budjetining barcha daromadlarini yagona g’azna hisobraqamiga jamiash va undan xarajatlar to`lovini amalga oshirish imkonini beruvchi davlat budjeti g’azna ijrosining yagona integratsiyalashgan axborot tizimini tashkil etish bo`yicha chora-tadbirlar kompleksi ishlab chiqildi. O`zbekistoaloqa va axborotlashtirish agentligi O`zbekistoRespublikasi Markaziy banki bilan birgalikda belgilangan tartibda respublikaning barcha shahar va tumanlarini qamrab olgan holda, O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi tizimining malumotlar tarmog`ini tashkil etish uchun yer usti raqamli aloqa kanallarini berish choralari ko`rilmoqda.

Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. Akperov I. Kaznacheyskaya sistema ispolneniya byudjeta v Rossiyskoy Federatsii. Uchebnoe posobie. – M.: “KNORUS”, 2010. - 640 str. 2. Burxanov U., Atamuradov T. Davlat xaridi. O‘quv qo‘llanma. – T.: “Fan va texnologiya”, 2012. -152 bet. 3. Davlat byudjetining g‘azna ijrosi. Me’yoriy-huquqiy hujjatlar to‘plami. - T.: “Koh`inur", 2006. - 257 str. 4. Malikov T, Jalilov P. Byudjet-soliq siyosati. - T.: Akademiya, 2011. – 264 bet. 5. Qosimova G.A. G‘aznachilik faoliyati mexanizmni tashkil qilish. O‘quv-uslubiy majmua. – T.: “Moliya”, 2010. - 256 bet.

O'xshashlar

Auditorlik faoliyatining tashkiliy asoslari

Tijorat banklarining tashkiliy huquqiy asoslari

Birja va birja faoliyatining huquqiy asoslari

Soliq nazoratining tashkiliy va huquqiy asoslari

Sug‘urta kompaniyasining tashkiliy asoslari