Foiz riski va uni boshqarish usullari - Iqtisodiyot - Referatlar

Foiz riski va uni boshqarish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

Foiz riski va uni boshqarish usullari Reja: 1.Foiz risklari: boshqarish va baholash. 2.Foiz stavkasini boshqarish usullari.

1. Foiz risklari: boshqarish va baholash Foiz riski o‘zida foiz stavkalari darajasining o‘zgarishi natijasida moliyaviy yo‘kotishlar ehtimolini aks etadi. Bazel Qo‘mitasi foiz riskining paydo bo‘lishi quyidagi omilarni aniqladi: 1. Narhlar o‘zgarishini riski. Bunda foiz riski aktiv va passivlarning to‘lov muddatlari bo‘yicha balanslashtirilmaganligi orqali aniqlandi. 2. Egri daromad o‘zgarishi riski. Aktiv va passivlar bo‘yicha foiz stavkalari o‘zgarishida vaqtlar bo‘yicha mos kelmasligi natijasida olinayotgan daromad tengligining buzilishi. 3. Bazaviy risk. Moliyaviy instrumentlarni qayta baholash vaqtida olingan va to‘langan foizlarni boshqarishda noaniq korrelyasiya o‘tkazish. 4. Opsionlar bilan bog‘liq risklar. Aktiv va passivlar muddatlari bo‘yicha o‘zgarishi opsion bitimlarda foiz risklarini keltirib chiqaradi. Tijorat banklarida foiz riski deganda bankning sof foydasi qisqarishi riskidan to foiz stavkalari darjasining o‘zgarishi natijasida uning kapitali qiymatining yo‘qolishigacha, natijada jalb qilingan mablag‘larning o‘rtacha qiymati joylashtirilgan mablag‘lar qiymatidan oshib ketishi holatiga olib kelish jarayonini tushunish kerak. Bunday holatda foiz riski kredit tashkiloti moliyaviy holatining foiz stavkasining salbiy o‘zgarishiga duchor bo‘lishi darajasini aks ettiradi. Bankning foiz riskini qabul qilish normal holat bo‘lib, u qo‘shimcha foyda olishda manba sifatida xizmat qiladi. Foiz riski odatda pul bozorining kelgusi holati haqida noto‘g‘ri axborot olish, shuningdek, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi, ya’ni inflyasiya, byudjet defitsiti hajmi, YAIM va boshqa ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi natijasida paydo bo‘ladi. Foiz riskini baholashda foiz marjasidan foydalaniladi.

Foiz marjasi daromad keltiruvchi aktivlar bo‘yicha foiz daromadlar bilan bankning majburiyatlari bo‘yicha foizli xarajatlari o‘rtasidagi farq tushuniladi. Foiz marjasi quyidagi formula orqali aniqlanadi: Мҳақ = х 100% Ад bu erda: Mhaq - foiz marjasining haqiqiy hajmi; Df - foizli daromad; Xf - foiz to‘lovlari bo‘yicha xarajatlar; keltiruvchi aktivlar; Ad - foizli daromad keltiruvchi aktivlar; Foiz marjasi quyidagi yo‘nalishlarda tahlil qilinadi: • haqiqiy foiz marja bilan uning bazasi bilan solishtirish, natijada foizlar bo‘yicha daromadning o‘sishi yoki kamayishini aniqlash mumkin; • foiz marjaning standartlarga yoki bank qoidalariga mos kelishini nazorat qilish; • qaysi turdagi daromad (xarajat) foiz marjasining o‘zgarishiga ta’sirini aniqlash uchun uning tarkibini tahlil qilish; • boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun foiz marjasining o‘zgarishi chegaralarini aniqlash; Foiz marjasining hajmiga ta’sir qiluvchi omillarga kredit qo‘yilmalarining tarkibi va hajmi hamda ularning manbasi, to‘lovlar muddati, foiz stavkalarining foydalanilishi va ularning harakati kiradi. Ta’minlangan va yuqori riskli ssudalarni uzoq va qisqa muddatlarda joylashtirish, shuningdek kreditlash hajmi daromad qo‘yilmalarni aniqlaydi. Foiz marjasining hajmiga kredit qo‘yilmalari va ularning to‘lov vaqtlari bo‘yicha manbasi nisbati, shuningdek foiz stavkalarini ko‘rib chiqish muddatlari ta’sir qiladi. Bizda asosan o‘rnatilgan (kredit to‘liq qaytarilmaguncha o‘zgarmaydi) foiz stavkalar qo‘llaniladi. shu shartlar doirasida aktivlar va passivlar to‘rt guruhga bo‘linadi: Д ф - Х ф

• bozor shartlarining o‘zgarishida foiz stakalarining to‘liq ko‘rib chiqilishi bo‘yicha aktiv va passivlar; • uch oy davomida to‘liq boshqariladigan aktiv va passiv; • uch oydan ko‘proq muddatda ko‘rib chiqilidagan stavkalar bo‘yicha aktiv va passiv; • o‘rnatilgan stavkalar bo‘yicha aktiv va passivlar. Birinchi ikki guruh bankning foiz marjasi o‘zgarishini sezuvchi majburiyatlar va aktivlarni aks ettiradi. Ularning nisbati foiz riskini aniqlash imkonini beradi (APS). APS quyidagi yondashuvlarda boshqariladi: • yuqori likvidlikni ta’minlash maqsadida stavkalarning, muddatlarning, aktivlarning diversifikatsiyasini qo‘llab-quvvatlash; • foiz stavkaning o‘zgarish bosqichlariga bankning aktiv va passivlarini boshqarish strategiyasini mos tanlash. Masalan, past foiz stavkalarning o‘sishi kuzatilganda majburiyatlar bo‘yicha mablag‘lar muddatini oshirish, o‘rnatilgan foiz stavkalardagi kreditlar hajmini kamaytirish, investitsiya muddatlarini qisqartirish, uzoq muddatli qarzlarni jalb qilish va kredit limitlarini yopishga to‘g‘ri keladi. Aktiv va passivlar, foiz stavkalarning muddatlariga bog‘liq holda foiz marjasining o‘zgarishi quyidagicha ifodalanadi: M = APS x I bu erda: M - foiz marjasi; I - foiz stavkalarining o‘zgarishining kutilishi. Bankning foiz riskiga tushib qolish darajasini baholashda ko‘yidagi ko‘rsatkich qo‘llaniladi: Fr = APS/Aktivlar x 100% Foiz siyosatini erkin yuritilishi uchun bank, uning xizmatlari qiymati koeffiitsenti qaysi chegaralarda olib borilayotganligini bilish kerak. Ushbu ko‘rsatikch ta’minlanmagan xarajatlar hajmini aks ettiradi. Bu ko‘rsatkich minimal foiz marjasi (Mmin) ko‘rinishida aniqlanadi, ya’ni xarajatlarni qoplash imkonini beruvchi, lekin foyda olib kelmaydigan aktivlar va passiv

operatsiyalar bo‘yicha minimal stavkalarni ko‘rsatadi. U quyidagicha aniqlanadi: Хт - Хб 4 М мин = x x 100% Ад N bu erda: Ax - harakatdagi bank aktivlari; Xt - bank faoliyatini ta’minlovchi xarajatlar; Xb - bankning boshqa xarajatlari; N - ko‘rilayotgan hisobot davridagi choraklar soni. Mo‘ljallanayotgan foiz marjasi (Mm) - mazkur ko‘rsatkich orqali bank kredit shartnomasiga kirishdan oldin, xarajatlarni qoplashgina qolmay, balki rejalashtirilgan foydani olish imkoniyatiga ega bo‘ladi, u quyidagicha aniqlanadi: Mm = 0,1 QR + Mmin + Pmin ; bu erda: 0,1 QR - majburiy zaxiralar fondini shakllantirish bilan bog‘liq jalb qilingan resurslarga qo‘shimcha (jalb qilingan resurslar qiymatining 10% i qo‘shiladi). Pmin - minimal risklar bo‘iyach bankning aktiv operaitsyalarining minimal foydalilik me’yori. Bank aktiv operaitsyalarining minimal daromadliligi (Dmin) : Dmin = QR + 0,1QR + Mmin + Pmin .

2.Foiz stavkasini boshqarish usullari Bank boshqaruvining asosiy maqsadi foiz marjasini, ya’ni daromad keltiruvchi aktivlari bo‘yicha foizli daromadlari bilan uning majburiyatlari bo‘yicha foizli xarajatlari o‘rtasidagi farqni boshqarish (nazorat) dan iborat. Undan tashqari spred ga, ya’ni aktivlar bo‘yicha olingan o‘rtacha tortilgan stavkalar bilan majburiyatlar bo‘yicha to‘langan o‘rtacha tortilgan stavkalar o‘rtasidagi farqga e’tibor qaratiladi. Foiz stavkasini boshqarishda GEP (nomutanosiblik) hisobga olinadi - u bankning fiksirlangan va suzib yuruvchi stavkalardagi aktiv va passivlarining balanslashmaganligini ko‘rsatadi - BA/P. Inflyasiya sharoitida foiz stavkalari prognoz qilish juda qiyin, shuning uchun risklarni boshqarishda bankda aktiv portfellarning muddatlari bo‘yicha balanslashtirishga qaratilishi kerak. Bu ham juda mushkul, agar bank aktiv va passiv balanslarida suzib yuruvchi va fiksirlangan stavkalarga ega bo‘lsa. SHuning uchun foi щ stavkalarni baholash juda muhim. Aktiv va passiv portfellarning muddatlari bo‘yicha balanslashtirish foiz spredini, ya’ni foiz riskini aniqlashda yordam beradi. Agar balanslashmagan muddatlar munosabati katta daromadni talab qilsa, bank xodimlari aniqlanmagan risk spredini ma’qul ko‘rishadi. Jalb qilingan mablag‘larning balanslashganligini balanslashmaganlik bilan solishtirib ko‘ramiz. 5-jadval. I variant (balanslashgan) Stavkala r Mudd at, kunlarda Kreditlar bo‘yicha foiz stavkasi Jalb qilingan mablag‘lar bo‘yicha foiz stavkasi Spre d Joriy bozor 90 180 20 25 15 20 5 5 Prognoz qilinishi 90 17 12 5

(90 kundan keyin) II variant (balanlashmagan): 180 kunga muqobil kreditlash strategiyasi: a. qarzlarni 180 kunga jalb qilish, spred 5%; b. qarzlarni 90 kunga jalb qilish (yana 90 kunga uzaytirish sharti bilan) spred ½ (10+13) = 11,5%. Bizning misolda qisqa muddatli stavkalarni aniq prognoz qilinganligi tufayli 180 kunlik kreditlash uchun balanslashmagan boshqaruvni tashkil etishni taqozo qildi, ya’ni foiz marjasini kengaytirish lozim. Berilgan ma’lumotlarga ko‘ra, II variant bo‘yicha spred 11,5% ni, I variantdagi 5% lik emas. Bu BA/P ni to‘g‘ri prognoz qilish hisobiga erishildi. Qarz mablag‘larini ikki mustaqil bosqichli shartnoma bo‘yicha 180 kunga jalb qilish qaror qilindi: boshida 90 kunga jalb qilish keyin esa uni 90 kunga yana yangilash. Bu holatda spred 180 kunlik balanslashmagan kreditga 11,5% ni tashkil qilib, quyidagi tarzda namoyon bo‘ldi: I bosqich: 180 kunlik kreditlar bo‘yicha stavka = 25%; mablag‘larni sotib olish (birinchi 90 kun) = 15%; spred = 10%; II bosqich: 180 kunlik kreditlar bo‘yicha stavka = 25%; mablag‘larni sotib olish (ikkinchi 90 kun) = 12%; spred = 13%. Spred 180 kunlik kreditga 11,5% ni tashkil qiladi. BA/P ijobiy va salbiy bo‘ladi. Ijobiy BA/P da o‘zgaruvchan stavkalardagi aktivlar o‘zgaruvchan stavkalardagi passivlardan yuqori bo‘ladi. Ijobiy BA/P da foiz stavkasining pasayishi foiz marjaning pasayishiga olib keladi va aksincha. Salbiy BA/P da o‘zgaruvchan foiz stavkalardagi passivlar, o‘zgaruvchan foiz stavkalardagi aktivlardan oshib ketadi. Bu holatda foiz stavka pasaysa marja o‘sadi, foiz stavka oshsa marja kamayadi. Bankning foiz siyosati ni amalga oshirish bosqichlari : I bosqich - past foiz stavkalar (o‘sish kuzatilmoqda): • qarz mablag‘lari muddatini oshirish;

• fiksirlangan stavkalardagi kreditlarni qisqartirish; • portfel investitsiyalar muddatini qisqartirish; • qimmatli qog‘ozlarni sotish;  uzoq muddatli qarzlarni sotish; • kredit liniyalarni yopish. II bosqich - o‘suvchi foiz stavkalar (maksimal o‘sish kuzatilmoqda); • qarz mablag‘larni muddatini qisqartirish; • investitsiyalar muddatini uzaytirish; • fiksirlangan stavkalardagi kreditlar ulushini oshirish; • qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalar ulushini oshirish; • fiksirlangan stavkalardagi qarzlarni muddatidan oldin qaytarish. II bosqich - yuqori foiz stavkalar (pasayish kuzatilmoqda): • qarz mablag‘lari muddatini qisqartirish; • fiksirlangan stavkalardagi kreditlarni ulushini oshirish; • investitsiyalar portfeli muddatlarini oshirish; • aktivlarni sotish rejasini tuzish. II bosqich - kamayuvchi foiz stavkalar (minimal tushish mumkin): • qarz mablag‘lari muddatini uzaytirish; • investitsiya muddatlarini kamaytirish; • o‘zgaruvchan foiz stavkalardagi kreditlar ulushini oshirish; • qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalarni kamaytirish; • uzoq muddatli qarzlarni oshirish.

O'xshashlar

Kredit riski mazmuni, baholash va uni boshqarish usullari

Tijorat banklarida likvidlilik riski va uni boshqarish

Tijorat banklarida portfel riski va uni boshqarish

Boshqarish usullari

Bank tavakkalchiligi va uni boshqarish