logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Фирма ва компанияларда бухгалтерия балансини иқтисодий ўқиш ва молиявий таҳлилга тайёрлаш

Фирма ва компанияларда бухгалтерия балансини иқтисодий ўқиш ва молиявий таҳлилга тайёрлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

121 KB
Ko'chirib olish
www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Режа:Режа: 11 . Бухгалтерия балансининг таркиби ва уни. Бухгалтерия балансининг таркиби ва уни нгнг молиявий таҳлил молиявий таҳлил манбаи эканлиги . манбаи эканлиги . 2. Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси моддаларининг бир-2. Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси моддаларининг бир- бири билан боғлиқлигини ўрганиш тартиби . бири билан боғлиқлигини ўрганиш тартиби . 3. Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси ва молиявий 3. Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси ва молиявий ҳисоботнинг бошқа шакллари ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш ҳисоботнинг бошқа шакллари ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш тартиби. тартиби. 1. Бухгалтерия балансининг таркиби ва уни1. Бухгалтерия балансининг таркиби ва уни нгнг молиявий таҳлил манбаи молиявий таҳлил манбаи эканлигиэканлиги Бухгалтерия баланси икки қисмдан актив ва пассивдан иборат бўлади.Бухгалтерия баланси икки қисмдан актив ва пассивдан иборат бўлади. Унинг актив қисмида корхона сармоясининг таркиби ва жойлаштирилиши,Унинг актив қисмида корхона сармоясининг таркиби ва жойлаштирилиши, пассивида - активларни ташкил этиш манбалари, яъни ўз сармояси вапассивида - активларни ташкил этиш манбалари, яъни ўз сармояси ва мажбуриятлари, бошқа корхона ёки жисмоний шахсларнинг вақтинча жалбмажбуриятлари, бошқа корхона ёки жисмоний шахсларнинг вақтинча жалб қилинган маблағлари кўрсатилади. қилинган маблағлари кўрсатилади. Шундай қилиб, «Турон” кўптормоқли хусусий корхонасидаШундай қилиб, «Турон” кўптормоқли хусусий корхонасида бухгалтерия баланси қуйидаги элементларни ўз ичига олади:бухгалтерия баланси қуйидаги элементларни ўз ичига олади: 1. 1. Корхона эгалик қиладиган воситаларни акс эттирувчи активлар.Корхона эгалик қиладиган воситаларни акс эттирувчи активлар. 2. 2. Корхона тасарруфидаги ўз маблағлари.Корхона тасарруфидаги ўз маблағлари. 3. 3. Кейинчалик қайтарилиши лозим бўлган активларни сотиб олиш,Кейинчалик қайтарилиши лозим бўлган активларни сотиб олиш, ҳосил қилиш натижасида юзага келган мажбуриятлар.ҳосил қилиш натижасида юзага келган мажбуриятлар. Бухгалтерия балансида корхона активлари икки гуруҳда: узоқБухгалтерия балансида корхона активлари икки гуруҳда: узоқ муддатли ва айланма активларда акс эттирилади. муддатли ва айланма активларда акс эттирилади. Узоқ муддатли активларга асосий воситалар, номоддий активлар,Узоқ муддатли активларга асосий воситалар, номоддий активлар, сармоя қўйилмалари, сотиб олинган акциялар ва заёмлар киритилади.сармоя қўйилмалари, сотиб олинган акциялар ва заёмлар киритилади. Корхонанинг ишлаши билан бу воситалар ўз қийматини ўзгартирмайди.Корхонанинг ишлаши билан бу воситалар ўз қийматини ўзгартирмайди. Масалан, асосий воситалар қиймати қисқа вақт мобайнида миқдор жиҳатиданМасалан, асосий воситалар қиймати қисқа вақт мобайнида миқдор жиҳатидан ўзгармайди. ўзгармайди. Жорий активлар, нақд пул маблағларни, истеъмолчиларЖорий активлар, нақд пул маблағларни, истеъмолчилар ҳисобварақларини ва нақд пул маблағлари шаклини эгаллаши лозим бўлганҳисобварақларини ва нақд пул маблағлари шаклини эгаллаши лозим бўлган захираларни ўз ичига олади. Жорий хўжалик даври мобайнида бу активларзахираларни ўз ичига олади. Жорий хўжалик даври мобайнида бу активлар доимо ўзгариши мумкин. Нақд пул маблағларига айлантирилиши осондоимо ўзгариши мумкин. Нақд пул маблағларига айлантирилиши осон бўлган жорий активлар ва осон реализация қилинадиган активларбўлган жорий активлар ва осон реализация қилинадиган активлар киритилади. киритилади. Корхона балансиКорхона баланси бўйича унинг активлари ва пассивларидаги ҳолат бўйича унинг активлари ва пассивларидаги ҳолат ўрганилади. Активлар суммаси корхонанинг хўжалик маблағларинингўрганилади. Активлар суммаси корхонанинг хўжалик маблағларининг таркибий тузилишини ифодаласа, пассив қисми, - манбаларини ифода этади.таркибий тузилишини ифодаласа, пассив қисми, - манбаларини ифода этади. УнингУнинг активларини ўрганишда қуйидагиларни аниқлаш мумкин: активларини ўрганишда қуйидагиларни аниқлаш мумкин: *0*0 балансни тузиш кунида корхонада бўлган воситаларни (асосий балансни тузиш кунида корхонада бўлган воситаларни (асосий воситалар, товар захиралари, пул маблағлари ва ҳоказолар);воситалар, товар захиралари, пул маблағлари ва ҳоказолар); *1*1 уларнинг жойланишини (асосий воситаларда, капитал қурилишда, уларнинг жойланишини (асосий воситаларда, капитал қурилишда, дебиторлик қарзида ва ҳоказоларда);дебиторлик қарзида ва ҳоказоларда); *2*2 уларнинг хўжаликдаги асосий ролини (айланма, асосий ёки жалб уларнинг хўжаликдаги асосий ролини (айланма, асосий ёки жалб этилган маблағлар).этилган маблағлар). Баланс пассиви маълумотлари асосида қуйидагиларни билиб олишБаланс пассиви маълумотлари асосида қуйидагиларни билиб олиш мумкин:мумкин: *3*3 маблағ қайси манбадан келиб турганлигини; маблағ қайси манбадан келиб турганлигини; *4*4 маблағлар кимга тегишли (ўзиникими ёки четдан жалб қилинганми) маблағлар кимга тегишли (ўзиникими ёки четдан жалб қилинганми) эканлигини;эканлигини; *5*5 маблағларнинг белгиланган мақсади қандай эканлигини (узоқ маблағларнинг белгиланган мақсади қандай эканлигини (узоқ муддатли ёки қисқа муддатли қўйилмалар).муддатли ёки қисқа муддатли қўйилмалар). Баланс активи ва пассивида барча баланс моддалари иккита йирикБаланс активи ва пассивида барча баланс моддалари иккита йирик бўлимга гуруҳланганбўлимга гуруҳланган .. Баланс активида маблағлар қуйидаги бўлимлар бўйича Баланс активида маблағлар қуйидаги бўлимлар бўйича тата қсимқсим ланган:ланган: 1-бўлим. Узоқ муддатли активлар;1-бўлим. Узоқ муддатли активлар; 2-бўлим. Жорий активлар2-бўлим. Жорий активлар Баланс пассивида ҳам маблағлар манбалари икки бўлимга бўлинадиБаланс пассивида ҳам маблағлар манбалари икки бўлимга бўлинади .. Булар жумласига:Булар жумласига: 1-бўлим. Ўз маблағлари манбалари;1-бўлим. Ўз маблағлари манбалари; 2-бўлим. Мажбуриятларни киритиш мумкин. Бу бўлимларнинг2-бўлим. Мажбуриятларни киритиш мумкин. Бу бўлимларнинг ўзларига юклатилган вазифалари бор. Уларнинг ҳар бири корхона молиявийўзларига юклатилган вазифалари бор. Уларнинг ҳар бири корхона молиявий ҳолатининг у ёки бу жиҳатларини ифода этади. Шу туфайли таҳлилҳолатининг у ёки бу жиҳатларини ифода этади. Шу туфайли таҳлил жараёнида асосий маълумотлар манбаи сифатида айнан шу молиявийжараёнида асосий маълумотлар манбаи сифатида айнан шу молиявий ҳисоботлардан, унинг таркибий қисми бўлган балансдан кенгҳисоботлардан, унинг таркибий қисми бўлган балансдан кенг фойдаланилади.фойдаланилади. Бунинг ҳолатини “Турон” кўптормоқли хусусий корхонанинг 2007Бунинг ҳолатини “Турон” кўптормоқли хусусий корхонанинг 2007 йил 1 январ ҳолати бўйича бухгалтерия баланси мисолида кўриш мумкинйил 1 январ ҳолати бўйича бухгалтерия баланси мисолида кўриш мумкин (4-жадвал).(4-жадвал). 4 - жадвал4 - жадвал “Турон” кўптормоқли хусусий корхонанинг (ОТАЖнинг)“Турон” кўптормоқли хусусий корхонанинг (ОТАЖнинг) 2007 йил 1 январ ҳолатига бухгалтерия баланси2007 йил 1 январ ҳолатига бухгалтерия баланси кўрсаткичлари (минг сўм)кўрсаткичлари (минг сўм) АКТИВАКТИВ Баланс бўлими ва моддалариБаланс бўлими ва моддалари сонисони СатрСатр рақамрақам ии ЙилЙил бошидабошида Йил охириЙил охири -- дада Фарқи, Фарқи, (( +,-+,- )) 1. Узоқ муддатли активлар1. Узоқ муддатли активлар Асосий воситаларАсосий воситалар қолдиқ қолдиқ қийматиқиймати 010-012010-012 154611,1154611,1 210791,1210791,1 +56180,0+56180,0 Номоддий активларНомоддий активлар қолдиқ қолдиқ қийматиқиймати 020-022020-022 8138,28138,2 9563,39563,3 +1425,1+1425,1 Узоқ муддатлиУзоқ муддатли инвестицияларинвестициялар 030030 13923,013923,0 11 31753175 ,0,0 - 748,0- 748,0 Ўрнатилган асоб-ускуналарЎрнатилган асоб-ускуналар 00 99 00 8280,78280,7 6140,6140, 77 - 2140,0- 2140,0 Капитал қўйилмаларКапитал қўйилмалар 100100 1939,51939,5 2737,72737,7 + 798,2+ 798,2 Узоқ муддатли дебиторлик Узоқ муддатли дебиторлик қарзлариқарзлари 110110 3215,43215,4 4241,64241,6 + 1026,2+ 1026,2 1-бўлим бўйича жами1-бўлим бўйича жами 11 33 00 190107,9190107,9 242749,4242749,4 + 52641,5+ 52641,5 1. Жорий активлар1. Жорий активлар Товар-моддий захиралариТовар-моддий захиралари 11 44 00 11 7474 55 83,783,7 206785,0206785,0 + 32201,3+ 32201,3 Дебиторлар жамиДебиторлар жами 210210 19246,119246,1 29536,029536,0 + 10289,9+ 10289,9 Пул маблағлариПул маблағлари 3232 00 11 351351 ,9,9 1515 0404 ,7,7 + 152,8 + 152,8 Қисқа муддатли Қисқа муддатли инвестицияларинвестициялар 3737 00 11100,111100,1 12510,612510,6 + 1410,5+ 1410,5 Бошқа жорий активларБошқа жорий активлар 380380 1149,71149,7 1121,31121,3 - 28,4- 28,4 2-бўлим бўйича жами2-бўлим бўйича жами 33 99 00 207431,5207431,5 251457,6251457,6 + 44026,1+ 44026,1 БАЛАНСБАЛАНС 4040 00 397539,4397539,4 494207,0494207,0 + 96667,6+ 96667,6 ПАССИВПАССИВ 1. Ўз маблағлари манбалари1. Ўз маблағлари манбалари УставУстав капитали капитали 4141 00 137607,1137607,1 11 55 9898 44 1,51,5 + 22234,4+ 22234,4 Қўшилган капиталҚўшилган капитал 420420 22438,322438,3 24351,624351,6 + 1913,3+ 1913,3 Резерв капиталиРезерв капитали 430430 23547,223547,2 24663,424663,4 + 1116,2+ 1116,2 Сотиб олинган хусусийСотиб олинган хусусий акцияларакциялар 440440 13251,413251,4 13486,913486,9 + 235,5+ 235,5 Тақсимланмаган фойдаТақсимланмаган фойда 44 5050 50817,050817,0 67768,867768,8 + 16951,8+ 16951,8 Мақсадли тушумларМақсадли тушумлар 4646 00 22 294294 ,7,7 22 548548 ,8,8 + 254,1+ 254,1 Келгуси давр харажатлари Келгуси давр харажатлари ва тўловлар учун захираларва тўловлар учун захиралар 470470 13215,413215,4 14241,614241,6 + 1026,2+ 1026,2 1-бўлим бўйича жами1-бўлим бўйича жами 480480 263171,1263171,1 306902,6306902,6 + 43731,5+ 43731,5 Мажбуриятлар Мажбуриятлар Узоқ муддатлиУзоқ муддатли мажбуриятлар, жамимажбуриятлар, жами 44 99 00 34103410 99 ,7,7 79752,279752,2 + 45642,5+ 45642,5 Жорий мажбуриятларЖорий мажбуриятлар ,, жами жами 600600 100258,6100258,6 107552,2107552,2 + 7293,6+ 7293,6 шу шу жумладан: жорий жумладан: жорий кредиторлик қарозларикредиторлик қарозлари 601601 96407,396407,3 103209,6103209,6 + 6802,3+ 6802,3 шундан:шундан: муддати ўтган муддати ўтган жорий кредиторлик жорий кредиторлик қарзлариқарзлари 602602 3851,33851,3 4342,64342,6 + 491,3+ 491,3 2-бўлим бўйича жами2-бўлим бўйича жами 7777 00 134368,3134368,3 187304,187304, 44 + 52936,1+ 52936,1 БАЛАНСБАЛАНС 7878 00 397539,4397539,4 494207,0494207,0 + 96667,6+ 96667,6 Манба:Манба: “ “ ТуронТурон ” кўптормоқли хусусий корхонанинг 2007 йил 1 январ” кўптормоқли хусусий корхонанинг 2007 йил 1 январ ҳолаҳола тига бухгалтерия баланситига бухгалтерия баланси маълумотлари асосида муаллифнинг маълумотлари асосида муаллифнинг ишланмаси.ишланмаси. Мазкур жадвал маълумотлари бўйича хулоса чиқариладиган бўлинса,Мазкур жадвал маълумотлари бўйича хулоса чиқариладиган бўлинса, шуни таъкидлаш мумкинки, мазкур корхонада баланс қиймати анча ошган.шуни таъкидлаш мумкинки, мазкур корхонада баланс қиймати анча ошган. Агарда унинг актив қисмини таҳлил қиладиган бўлсак шуни кузатишАгарда унинг актив қисмини таҳлил қиладиган бўлсак шуни кузатиш мумкинки, ҳисобот йилида узоқ муддатли активлар ҳам, жорий активлар ҳаммумкинки, ҳисобот йилида узоқ муддатли активлар ҳам, жорий активлар ҳам ошган. Аммо узоқ муддатли инвестициялар ва ўрнатилган асбоб ускуналарошган. Аммо узоқ муддатли инвестициялар ва ўрнатилган асбоб ускуналар қиймати камайган. Қолган барча моддалари бўйича кўпайиш содир этилган.қиймати камайган. Қолган барча моддалари бўйича кўпайиш содир этилган. Баланснинг пассив қисмида ҳам барча моддалари бўйича кўпайиши юзБаланснинг пассив қисмида ҳам барча моддалари бўйича кўпайиши юз берган. Бунда ўз маблағлари ҳам ва четдан жалб қилинган маблағлар ҳамберган. Бунда ўз маблағлари ҳам ва четдан жалб қилинган маблағлар ҳам ҳисобот йилида ошган. Бундай ҳолатни умуман олганда ижобий ҳол, дебҳисобот йилида ошган. Бундай ҳолатни умуман олганда ижобий ҳол, деб баҳолаш мумкин.баҳолаш мумкин. Баланс активининг 1-бўлими «Узоқ муддатли активлар»да узоқБаланс активининг 1-бўлими «Узоқ муддатли активлар»да узоқ фойдаланиладиган активлар (моддий-ашёвий воситалар, қимматли қоғозлар,фойдаланиладиган активлар (моддий-ашёвий воситалар, қимматли қоғозлар, узоқ муддатли инвестициялар) акс эттирилади. Балансда улар қуйидагиузоқ муддатли инвестициялар) акс эттирилади. Балансда улар қуйидаги моддалар бўйича гуруҳланган:моддалар бўйича гуруҳланган: Асосий воситаларга узоқ вақт мобайнида (бир йилдан ортиқ) шаклиниАсосий воситаларга узоқ вақт мобайнида (бир йилдан ортиқ) шаклини ўзгартирмаган ҳолда ишлатиладиган, ўз қийматини қисман йўқотадиганўзгартирмаган ҳолда ишлатиладиган, ўз қийматини қисман йўқотадиган моддий-ашёвий бойликлар киради. Балансда улар дастлабки қиймати бўйича,моддий-ашёвий бойликлар киради. Балансда улар дастлабки қиймати бўйича, эскириши ва қолдиқ қиймати бўйича ҳам кўрсатилади. эскириши ва қолдиқ қиймати бўйича ҳам кўрсатилади. Номоддий активларга ер, сув ва бошқа табиий ресурслардан бинолар,Номоддий активларга ер, сув ва бошқа табиий ресурслардан бинолар, иншоотлар, ақлий интелектуал мулк, товар захиралари, ихтиролар, «нау-хау»иншоотлар, ақлий интелектуал мулк, товар захиралари, ихтиролар, «нау-хау» ва бошқалардан фойдаланишга доир мулкий ҳуқуқларybyu қиймати киради.ва бошқалардан фойдаланишга доир мулкий ҳуқуқларybyu қиймати киради. Балансда уларнинг дастлабки ва қолдиқ қиймати эскириш сўммаси ва қолдиқБалансда уларнинг дастлабки ва қолдиқ қиймати эскириш сўммаси ва қолдиқ қиймати акс эттирилади. қиймати акс эттирилади. Сармоя қўйилмаларига хўжалик ёки пудрат усулида амалга оширилаётганСармоя қўйилмаларига хўжалик ёки пудрат усулида амалга оширилаётган тугалланмаган қурилиш қиймати, шунингдек, геологик-қидирув ишларига ватугалланмаган қурилиш қиймати, шунингдек, геологик-қидирув ишларига ва корхоналарга ана шу мақсадда берилган маблағлар сўммаси киради. корхоналарга ана шу мақсадда берилган маблағлар сўммаси киради. Узоқ муддатли инвестицияларга корхоналарнинг бошқа корхона уставУзоқ муддатли инвестицияларга корхоналарнинг бошқа корхона устав фондига бир йилдан ортиқ муддатга қўйилган омонатлари киради. Бунданфондига бир йилдан ортиқ муддатга қўйилган омонатлари киради. Бундан ташқари, бу бўлимда сотиб олинган акциялар, бошқа корхоналарга берилганташқари, бу бўлимда сотиб олинган акциялар, бошқа корхоналарга берилган қарзлар алоҳида моддалар билан кўрсатилади.қарзлар алоҳида моддалар билан кўрсатилади. Баланс активининг 2-бўлими «Жорий активлар» деб аталади. Бу айланмаБаланс активининг 2-бўлими «Жорий активлар» деб аталади. Бу айланма маблағларнинг 3 гуруҳига ажратиш мумкин бўлган барча сўммасидир.маблағларнинг 3 гуруҳига ажратиш мумкин бўлган барча сўммасидир. 1. 1. Захиралар ва сарфлар - ишлаб чиқарши захиралари, тугалланмаганЗахиралар ва сарфлар - ишлаб чиқарши захиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш, тайёр маҳсулот, қайта сотиладиган товарлар, давришлаб чиқариш, тайёр маҳсулот, қайта сотиладиган товарлар, давр харажатлари.харажатлари. 2. 2. Пул маблағлари - кассадаги, валюта маблағлари, қисқа муддатлиПул маблағлари - кассадаги, валюта маблағлари, қисқа муддатли қўйилмалар, қайта сотиб олинган ўз акциялари.қўйилмалар, қайта сотиб олинган ўз акциялари. 3. 3. Дебиторлар - харидорлар ва буюртмачилар билан ҳисоб-китоблар,Дебиторлар - харидорлар ва буюртмачилар билан ҳисоб-китоблар, уюшган корхоналар билан ҳисоб-китоблар, таъсисчилар ва бошқауюшган корхоналар билан ҳисоб-китоблар, таъсисчилар ва бошқа дебиторлар билан ҳисоб-китоблар.дебиторлар билан ҳисоб-китоблар. Баланс пассиви ҳам икки бўлимдан иборат бўлади:Баланс пассиви ҳам икки бўлимдан иборат бўлади: 1. 1. Ўз маблағлари.Ўз маблағлари. Мажбуриятлар.Мажбуриятлар. Баланс пассивининг биринчи бўлимида ўз маблағлари акс эттирилиб, Баланс пассивининг биринчи бўлимида ўз маблағлари акс эттирилиб, улар қуйидаги моддалар бўйича гуруҳланган:улар қуйидаги моддалар бўйича гуруҳланган: 2. 2. устав сармояси;устав сармояси; 3. 3. қўшилган сармоя; қўшилган сармоя; 4. 4. захира сармоя; захира сармоя; 5. 5. тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар); тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар); 6. 6. мақсадли тушумлар ва фондлар; мақсадли тушумлар ва фондлар; 7. 7. келгуси харажатлар ва тўловлар захиралари; келгуси харажатлар ва тўловлар захиралари; 8. 8. келгуси давр даромадлари. келгуси давр даромадлари. Охирги иккита модда олдинги йиллар балансида қисқа муддатли Охирги иккита модда олдинги йиллар балансида қисқа муддатли мажбуриятлар сифатида 2-бўлимида кўрсатилади. Аслида эса бу маблағлармажбуриятлар сифатида 2-бўлимида кўрсатилади. Аслида эса бу маблағлар ўз маблағларига киритилиши керак. ўз маблағларига киритилиши керак. Устав сармояси, одатда, унинг таъсисчилари қўшган бадаллариУстав сармояси, одатда, унинг таъсисчилари қўшган бадаллари эвазига ташкил бўлади. Унинг кўпайиши хўжалик фаолияти давомидаэвазига ташкил бўлади. Унинг кўпайиши хўжалик фаолияти давомида оладиган фойда эвазига амалга ошади. Зарур ҳолларда таъсисчиларнинголадиган фойда эвазига амалга ошади. Зарур ҳолларда таъсисчиларнинг мақсадли бадаллари эвазига ҳам кўпайиши мумкин. мақсадли бадаллари эвазига ҳам кўпайиши мумкин. Устав сармоясига бадал шароитида асосий воситаларни (бино,Устав сармоясига бадал шароитида асосий воситаларни (бино, иншоотлар, жиҳозлар, қурилмалар) ва бошқа моддий неъматларни ҳамдаиншоотлар, жиҳозлар, қурилмалар) ва бошқа моддий неъматларни ҳамда номоддий активларни (ер, сув ва бошқа табиий бойликлардан фойдаланишномоддий активларни (ер, сув ва бошқа табиий бойликлардан фойдаланиш ҳуқуқи, нау-хау, товар белгилари каиблар)ни қўшиш мумкин.ҳуқуқи, нау-хау, товар белгилари каиблар)ни қўшиш мумкин. Шуни таъкидлаш жоизки, устав капиталининг миқдори таъсисШуни таъкидлаш жоизки, устав капиталининг миқдори таъсис ҳужжатида қайд этилган ҳажмидан ошиб кетмаслиги лозим. ҳужжатида қайд этилган ҳажмидан ошиб кетмаслиги лозим. Қўшилган сармоя (капитал) - бу акциянинг биринчи марта номиналҚўшилган сармоя (капитал) - бу акциянинг биринчи марта номинал қийматидан ортиқча сотиш эвазига олинган эмиссион даромаддир. қийматидан ортиқча сотиш эвазига олинган эмиссион даромаддир. Захира сармояси корхона уставига асосан фойда ҳисобидан ташкилЗахира сармояси корхона уставига асосан фойда ҳисобидан ташкил қилинган захиралардан, инфляция захираларидан мулкни қайта баҳолашқилинган захиралардан, инфляция захираларидан мулкни қайта баҳолаш учун қайта ташкил қилинган, қайтариб бермаслик шарти билан олинганучун қайта ташкил қилинган, қайтариб бермаслик шарти билан олинган мулклардан иборат бўлади. мулклардан иборат бўлади. Захира сармояси миқдори таъсисчилар томонидан белгиланган устав Захира сармояси миқдори таъсисчилар томонидан белгиланган устав сармоясининг 25 фоизигача миқдорда ташкил қилиниши мумкин. Захира сармоясининг 25 фоизигача миқдорда ташкил қилиниши мумкин. Захира сармоясини келгуси харажатлар ва тўловлар захираси билан алаштирмаслик сармоясини келгуси харажатлар ва тўловлар захираси билан алаштирмаслик ва алмаштирмаслик лозим. Бу захира корхона устави ва қонун асосида ва алмаштирмаслик лозим. Бу захира корхона устави ва қонун асосида ташкил қилинади. ташкил қилинади. Ушбу захира харажатлар ва тўловларга бир хил миқдорда қўшибУшбу захира харажатлар ва тўловларга бир хил миқдорда қўшиб бериш учун тўпланади. Масалан, ходимлар таътили учун тўпланган маблағ,бериш учун тўпланади. Масалан, ходимлар таътили учун тўпланган маблағ, узоқ ишлаганлиги учун тўланадиган рағбатлантиришга мўлжалланганузоқ ишлаганлиги учун тўланадиган рағбатлантиришга мўлжалланган маблағ, мавсумий харажатлар учун тўланадиган маблағ, асосий воситаларнимаблағ, мавсумий харажатлар учун тўланадиган маблағ, асосий воситаларни таъмирлаш учун ажратилган харажатлар ва ҳоказо.таъмирлаш учун ажратилган харажатлар ва ҳоказо. Тақсимланмаган фойда корхонанинг ўтган ва ҳисобот йилидаТақсимланмаган фойда корхонанинг ўтган ва ҳисобот йилида тақсимланмай қолган фойда миқдорининг маълум бир муддатга қолдиғинитақсимланмай қолган фойда миқдорининг маълум бир муддатга қолдиғини ифодалайди. ифодалайди. Мақсадли тушумлар ва жамғармалар - бевосита бирор мақсадлиМақсадли тушумлар ва жамғармалар - бевосита бирор мақсадли тадбирларни ўтказишга қаратилган маблағларни ўз ичига олади. Буларга:тадбирларни ўтказишга қаратилган маблағларни ўз ичига олади. Буларга: болалар боғчалари, яшаш ва бошқа бинолар қуриш, илмий-тадқиқотболалар боғчалари, яшаш ва бошқа бинолар қуриш, илмий-тадқиқот ишларини таъминлаш каби тадбирларга мўлжалланган маблағлар киради. ишларини таъминлаш каби тадбирларга мўлжалланган маблағлар киради. Келгуси давр даромадлари келгуси давр учун шу жорий йилдаКелгуси давр даромадлари келгуси давр учун шу жорий йилда олинган даромадлардир. Бунга: камомадлар бўйича келгусида тўпланадиганолинган даромадлардир. Бунга: камомадлар бўйича келгусида тўпланадиган тушумлар, айбдор шахслардан камомад чиққан неъматларнинг баланстушумлар, айбдор шахслардан камомад чиққан неъматларнинг баланс қиймати миқдорида ўндириб олинган маблағлар каби моддалар киради. қиймати миқдорида ўндириб олинган маблағлар каби моддалар киради. Баланснинг пассив томонидаги иккинчи бўлимида ҳуқуқий ваБаланснинг пассив томонидаги иккинчи бўлимида ҳуқуқий ва жисмоний шахслардан олинган ва маълум муддатдан кейин қайтарилишижисмоний шахслардан олинган ва маълум муддатдан кейин қайтарилиши шарт бўлган мажбуриятлар жамланган. Бу мажбуриятлар қисқа ва узоқшарт бўлган мажбуриятлар жамланган. Бу мажбуриятлар қисқа ва узоқ муддатли кредитлар ва заёмлардан ҳамда турли кредитор қарзлардан иборатмуддатли кредитлар ва заёмлардан ҳамда турли кредитор қарзлардан иборат бўлиши мумкин.бўлиши мумкин. Узоқ муддатли мажбуриятларга тўланиш муддати бир йилдан ортиқ,Узоқ муддатли мажбуриятларга тўланиш муддати бир йилдан ортиқ, қисқа муддатлиларга бир йилдан кам бўлган қарзлар киради. қисқа муддатлиларга бир йилдан кам бўлган қарзлар киради. Бухгалтерия балансида узоқ муддатли мажбуриятлар иккита моддадаБухгалтерия балансида узоқ муддатли мажбуриятлар иккита моддада кўрсатилади: «Узоқ муддатли заёмлар» ва «Узоқ муддатли кредитлар».кўрсатилади: «Узоқ муддатли заёмлар» ва «Узоқ муддатли кредитлар». «Узоқ муддатли заёмлар» моддасида банклардан бошқа корхона ва«Узоқ муддатли заёмлар» моддасида банклардан бошқа корхона ва ташкилотлардан олинган муддати бир йилдан ортиқ бўлган қарзлар киради. ташкилотлардан олинган муддати бир йилдан ортиқ бўлган қарзлар киради. «Узоқ муддатли кредитлар»га бир йилдан ортиқ бўлган муддатга«Узоқ муддатли кредитлар»га бир йилдан ортиқ бўлган муддатга банклардан олинган қарзлар киради. банклардан олинган қарзлар киради. «Қисқа муддатли кредитлар» моддасида банклардан бир йилгача«Қисқа муддатли кредитлар» моддасида банклардан бир йилгача олинган қарзлар кўрсатилади. Ушбу моддада банкларнинг ушбу корхонаолинган қарзлар кўрсатилади. Ушбу моддада банкларнинг ушбу корхона ходимларига уй-жой қурилиши учун берган кредити ҳамда товарларниходимларига уй-жой қурилиши учун берган кредити ҳамда товарларни кредитга сотиб олганда унинг қолдиқ миқдори кўрсатилади. кредитга сотиб олганда унинг қолдиқ миқдори кўрсатилади. Қисқа муддатли қарзларга «Харидорлар ва буюртмачилардан олинганҚисқа муддатли қарзларга «Харидорлар ва буюртмачилардан олинган аванслар (ҳисоб рақамига тушганлар)» ҳамда «Кредиторлар» гуруҳигааванслар (ҳисоб рақамига тушганлар)» ҳамда «Кредиторлар» гуруҳига кирувчи баланс моддалари киради.кирувчи баланс моддалари киради. «Харидорлар ва буюртмачилардан олинган аванслар (ҳисоб рақамига«Харидорлар ва буюртмачилардан олинган аванслар (ҳисоб рақамига тушганлари)» моддасида бошқа ташкилотлардан келгуси давр ҳисоб-тушганлари)» моддасида бошқа ташкилотлардан келгуси давр ҳисоб- китоблари учун олинган сўммалари кўрсатилади. Айниқса, ҳозир барчакитоблари учун олинган сўммалари кўрсатилади. Айниқса, ҳозир барча тўловлар олдин амалга оширилмоқда. Бу эса ушбу моддада пул бўлибтўловлар олдин амалга оширилмоқда. Бу эса ушбу моддада пул бўлиб туришига асос бўлади. туришига асос бўлади. «Кредиторлар» гуруҳида турли ташкилот ва корхоналардан, бюджет,«Кредиторлар» гуруҳида турли ташкилот ва корхоналардан, бюджет, суғурта, товар жунатувчилар ва пудратчилардан қарзлар, ишчи всуғурта, товар жунатувчилар ва пудратчилардан қарзлар, ишчи в ахизматчилар иш ҳақи бўйича ҳисоб-китоблар каби кредитлар кўрсатилади. ахизматчилар иш ҳақи бўйича ҳисоб-китоблар каби кредитлар кўрсатилади. Кўриниб турибдики, бухгалтерия балансида корхонанинг муайянКўриниб турибдики, бухгалтерия балансида корхонанинг муайян санадаги (йил боши ва охири) хўжалик маблағлари ва уларнинг манбаларисанадаги (йил боши ва охири) хўжалик маблағлари ва уларнинг манбалари акс эттирилган.акс эттирилган. Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси моддаларининг бир-бири билан Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси моддаларининг бир-бири билан боғлиқлигини ўрганиш тартибибоғлиқлигини ўрганиш тартиби Корхона маблағлари ва уларнинг манбалари бухгалтерия балансидаКорхона маблағлари ва уларнинг манбалари бухгалтерия балансида муайян санада билан (чорак боши ёки охири, йил) кўрсатилади. муайян санада билан (чорак боши ёки охири, йил) кўрсатилади. Балансда актив моддалари кўрсаткичлари пассив моддалариБалансда актив моддалари кўрсаткичлари пассив моддалари кўрсаткичлари билан бевосита боғлиқ бўлиб, улар тенг бўлиши шарт.кўрсаткичлари билан бевосита боғлиқ бўлиб, улар тенг бўлиши шарт. Бундай ўзаро боғлиқликни шартли равишда «Турон» кўптормоқлиБундай ўзаро боғлиқликни шартли равишда «Турон» кўптормоқли хусусий корхонаси (иш юритиш ва мулк шакли очиқ турдаги акциядорликхусусий корхонаси (иш юритиш ва мулк шакли очиқ турдаги акциядорлик жамияти - ОТАЖдир) молиявий ҳисоботи мисолида кўриб чиқайлик (2-жамияти - ОТАЖдир) молиявий ҳисоботи мисолида кўриб чиқайлик (2- жадвал маълумотлари). жадвал маълумотлари). Мазкур корхонанинг баланси йил бошида 397539,4 минг сўм, йилМазкур корхонанинг баланси йил бошида 397539,4 минг сўм, йил охирида эса 494207,0 минг сўмни ташкил этган. Шу тариқа, мазкур ОТАЖохирида эса 494207,0 минг сўмни ташкил этган. Шу тариқа, мазкур ОТАЖ йил охирига келиб 494207,0 минг сўмлик хўжалик маблағларига эга бўлганйил охирига келиб 494207,0 минг сўмлик хўжалик маблағларига эга бўлган деган хулосага келиш мумкин. Бу маблағлар қуйидаги тартибдадеган хулосага келиш мумкин. Бу маблағлар қуйидаги тартибда тақсимланган: узоқ муддатли активлар, яъни асосий воситаларда, номоддийтақсимланган: узоқ муддатли активлар, яъни асосий воситаларда, номоддий активлар, узоқ муддатли инвестициялар, ўрнатилган асбоб ускуналар,активлар, узоқ муддатли инвестициялар, ўрнатилган асбоб ускуналар, капитал қўйилмалар кабиларда – йил бошида 190107,9 минг сўм бўлганкапитал қўйилмалар кабиларда – йил бошида 190107,9 минг сўм бўлган бўлса, йил охирига келиб 242749,4 минг сўмга етган. Жорий активлар, мосбўлса, йил охирига келиб 242749,4 минг сўмга етган. Жорий активлар, мос равишда 207431,5 ва 251457,6 минг сўмни ташкил қилади.равишда 207431,5 ва 251457,6 минг сўмни ташкил қилади. Бу маблағлар ўз маблағлари ва четдан жалб қилинган маблағлар Бу маблағлар ўз маблағлари ва четдан жалб қилинган маблағлар ҳисобидан қопланган. Ўз маблағлари ҳисобидан йил бошида 263171,1 мингҳисобидан қопланган. Ўз маблағлари ҳисобидан йил бошида 263171,1 минг сўм қопланган бўлса, йил охирига келиб 306902,6 минг сўмга етган. Худдисўм қопланган бўлса, йил охирига келиб 306902,6 минг сўмга етган. Худди шундай маблағларнинг бир қисми мажбуриятлар, яни четдан жалб қилинганшундай маблағларнинг бир қисми мажбуриятлар, яни четдан жалб қилинган маблағлар ҳисобидан қопланган. Мажбуриятлари ҳисобидан, мос равишдамаблағлар ҳисобидан қопланган. Мажбуриятлари ҳисобидан, мос равишда 134368,3 минг сўм ва 187304,4 минг сўм миқдорида қопланади. 134368,3 минг сўм ва 187304,4 минг сўм миқдорида қопланади. Шу келтирилган маълумотлар асосида ҳисоб-китоблар қилинадиганШу келтирилган маълумотлар асосида ҳисоб-китоблар қилинадиган бўлса маблағларнинг қандай манбалардан қопланганлигини кўриш мумкин.бўлса маблағларнинг қандай манбалардан қопланганлигини кўриш мумкин. Жумладан, корхонанинг ўз маблағлари йил бошида қуйидаги тарздаЖумладан, корхонанинг ўз маблағлари йил бошида қуйидаги тарзда тақсимланади: узоқ муддатли активларга – 190107,9 минг сўм, обороттақсимланади: узоқ муддатли активларга – 190107,9 минг сўм, оборот маблағларида – 73063,2 минг сўм (263171,1 - 190107,9 = 73063,2). Оборотмаблағларида – 73063,2 минг сўм (263171,1 - 190107,9 = 73063,2). Оборот маблағларининг қолган сўммаси, яъни 134368,3 минг сўми (207431,5 –маблағларининг қолган сўммаси, яъни 134368,3 минг сўми (207431,5 – 73063,2) четдан жалб қилинган маблағлар ҳисобига қопланади. 73063,2) четдан жалб қилинган маблағлар ҳисобига қопланади. Шу тариқа ўзШу тариқа ўз маблағларининг оборотдаги улуши маблағларининг оборотдаги улуши 33 55 ,, 2 фоизни ташкил этади:2 фоизни ташкил этади: ( ( 73067306 33 ,, 2х 100)2х 100) 207431,5207431,5 Қолган 64,8 фоизи (100,0 – 35,2) четдан жалб қилинган маблағлардир.Қолган 64,8 фоизи (100,0 – 35,2) четдан жалб қилинган маблағлардир. Худди шундай ҳисоб-китобни йил охиридаги маълумотлар бўйича ҳамХудди шундай ҳисоб-китобни йил охиридаги маълумотлар бўйича ҳам амалга ошириш мумкин.амалга ошириш мумкин. Бухгалтерия балансининг умумий ички ўзаро боғлиқлигини кўрибБухгалтерия балансининг умумий ички ўзаро боғлиқлигини кўриб чиқамиз:чиқамиз: * Баланс активи барча бўлимларининг йиғиндиси унинг пассив* Баланс активи барча бўлимларининг йиғиндиси унинг пассив қисмидаги барча бўлимлар йиғиндисига тенг:қисмидаги барча бўлимлар йиғиндисига тенг: Р1А + Р2А = Р1П + Р2П;Р1А + Р2А = Р1П + Р2П; 190107,9 + 207431,5 = 263171,1 + 134368,3 190107,9 + 207431,5 = 263171,1 + 134368,3 Корхона маблағларининг битта сўммаси икки бўлимда: таркиби ваКорхона маблағларининг битта сўммаси икки бўлимда: таркиби ва жойлашиши, шунингдек, вужудга келиш манбалари бўйича тақдим этилади.жойлашиши, шунингдек, вужудга келиш манбалари бўйича тақдим этилади. Таркиби бўйича - корхонанинг маблағлари: асосий воситалар, товарТаркиби бўйича - корхонанинг маблағлари: асосий воситалар, товар захиралари, пул маблағлари ва ҳоказолардан иборатдир. Воситаларнингзахиралари, пул маблағлари ва ҳоказолардан иборатдир. Воситаларнинг таркиби маблағларнинг қаерда (асосий ёки оборот маблағларда, кассада,таркиби маблағларнинг қаерда (асосий ёки оборот маблағларда, кассада, ҳисоб-китоб счетида ва ҳоказо) жойлашганлигини кўрсатади. ҳисоб-китоб счетида ва ҳоказо) жойлашганлигини кўрсатади. Маблағларнинг ҳар бир сўммаси (асосий воситалар, товар захиралари,Маблағларнинг ҳар бир сўммаси (асосий воситалар, товар захиралари, нақд пул) шаклланиш манбасига эга бўлади (ушбу корхонанақд пул) шаклланиш манбасига эга бўлади (ушбу корхона таъсисчиларининг ўз маблағлари, жисмоний ва юридик шахслардан қарзгатаъсисчиларининг ўз маблағлари, жисмоний ва юридик шахслардан қарзга олинган маблағ, банк кредитлари).олинган маблағ, банк кредитлари). * Ўз маблағлари сўммаси одатда узоқ муддатли активлар сўммасидан* Ўз маблағлари сўммаси одатда узоқ муддатли активлар сўммасидан ортиқ бўлиши керак:ортиқ бўлиши керак: Р1П > Р1А ;Р1П > Р1А ; 263171,1 > 190107,9263171,1 > 190107,9 Корхонанинг ўз маблағлари асосий воситаларни харид қилиш ва узоқКорхонанинг ўз маблағлари асосий воситаларни харид қилиш ва узоқ муддатли молиявий қўйилмалар учун сарфланади. Қолган қисми ҳисобигамуддатли молиявий қўйилмалар учун сарфланади. Қолган қисми ҳисобига эса оборот маблағлари (ишлаб чиқариш захиралари, пул маблағлари ваэса оборот маблағлари (ишлаб чиқариш захиралари, пул маблағлари ва ҳоказо) қопланади. Агар ўз маблағлари узоқ муддатли активлардан камҳоказо) қопланади. Агар ўз маблағлари узоқ муддатли активлардан кам бўлса, бу корхона оборотдан ташқари активларни қоплаш учун қарзбўлса, бу корхона оборотдан ташқари активларни қоплаш учун қарз маблағларидан фойдаланганлигини билдиради. Бозор муносабатларимаблағларидан фойдаланганлигини билдиради. Бозор муносабатлари шароитида бу ҳолат қониқарсиз аҳвол саналади. Бундай ҳолда корхонашароитида бу ҳолат қониқарсиз аҳвол саналади. Бундай ҳолда корхона тўловга ноқобил ҳисобланади. тўловга ноқобил ҳисобланади. * Оборот активлари, яъни товар заҳиралари, харажатлар, пул* Оборот активлари, яъни товар заҳиралари, харажатлар, пул маблағлари, ҳисоб-китоблар умумий сўммаси қарзлар умумий сўммасиданмаблағлари, ҳисоб-китоблар умумий сўммаси қарзлар умумий сўммасидан ортиқ бўлиши лозим:ортиқ бўлиши лозим: Р2А > Р2П; Р2А > Р2П; 207431,5 > 134368,3 207431,5 > 134368,3 Оборот маблағларининг катта қисми, одатда, қарз маблағлари эмас, ўзОборот маблағларининг катта қисми, одатда, қарз маблағлари эмас, ўз маблағлари ҳисобидан қопланади. Агар мажбуриятлар сўммаси (Р2П) оборотмаблағлари ҳисобидан қопланади. Агар мажбуриятлар сўммаси (Р2П) оборот активларидан ортиқ бўлса, бу оборот маблағларининг бутун сўммаси қарзактивларидан ортиқ бўлса, бу оборот маблағларининг бутун сўммаси қарз маблағлари ҳисобига шаклланишидан далолат беради. Бозор муносабатларимаблағлари ҳисобига шаклланишидан далолат беради. Бозор муносабатлари шароитида бундай корхона тўловга ноқобил ва иқтисодий жиҳатдан ночоршароитида бундай корхона тўловга ноқобил ва иқтисодий жиҳатдан ночор аҳволда бўлиши мумкин. аҳволда бўлиши мумкин. * Узоқ муддатли мажбуриятлар узоқ муддатли активлардан ошиб* Узоқ муддатли мажбуриятлар узоқ муддатли активлардан ошиб кетмаслиги даркор:кетмаслиги даркор: УММ < Р1АУММ < Р1А 34109,7 34109,7 < < 190107,9 190107,9 Бу узоқ муддатли активлар, биринчи навбатда, ўз маблағлариБу узоқ муддатли активлар, биринчи навбатда, ўз маблағлари ҳисобига шаклланиши билан изоҳланади. Узоқ муддатли кредитлар ваҳисобига шаклланиши билан изоҳланади. Узоқ муддатли кредитлар ва қарзлардан асосий воситалар, капитал ва узоқ муддатли қўйилмаларниқарзлардан асосий воситалар, капитал ва узоқ муддатли қўйилмаларни инвестициялаш учун қўлланилади. Улар шунингдек, оборот активларидаинвестициялаш учун қўлланилади. Улар шунингдек, оборот активларида (товар захираларини харид қилиш, пул маблағларини ташкил этиш ва(товар захираларини харид қилиш, пул маблағларини ташкил этиш ва ҳоказода) ҳам фойдаланилиши мумкин. ҳоказода) ҳам фойдаланилиши мумкин. * Ўз оборот маблағлари (ЎОМ) ўз маблағлар манбаларидан (Р* Ўз оборот маблағлари (ЎОМ) ўз маблағлар манбаларидан (Р II П) камП) кам бўлиши керак. Чунки ўз оборот маблағлари корхона ўз маблағларининг бирбўлиши керак. Чунки ўз оборот маблағлари корхона ўз маблағларининг бир қисми ҳисобланади. қисми ҳисобланади. ЎОМ < РIП; ЎОМ < РIП; 73063,2 < 263171,1 73063,2 < 263171,1 Оборот активлари оборотдаги шахсий маблағлар қўшув қисқаОборот активлари оборотдаги шахсий маблағлар қўшув қисқа муддатли кредитлар ва қарзлар, шунингдек, қўшув оборот маблағларинимуддатли кредитлар ва қарзлар, шунингдек, қўшув оборот маблағларини тўлдиришга йўналтирилган узоқ муддатли кредитлар ва қарзларга тенгтўлдиришга йўналтирилган узоқ муддатли кредитлар ва қарзларга тенг бўлиши керак. бўлиши керак. Актив ва пассив бўлимлари ўртасидаги ўзаро муносабатни «Турон»Актив ва пассив бўлимлари ўртасидаги ўзаро муносабатни «Турон» кўптормоқли хусусий корхона ёки ОТАЖ баланси бўйича кузатиш мумкин. кўптормоқли хусусий корхона ёки ОТАЖ баланси бўйича кузатиш мумкин. Мазкур корхонада таҳлил қилинаётган давр охирида хўжаликМазкур корхонада таҳлил қилинаётган давр охирида хўжалик маблағлари 494207,0 минг сўмни ташкил этган. Улар қуйидагилар ҳисобигамаблағлари 494207,0 минг сўмни ташкил этган. Улар қуйидагилар ҳисобига ташкил этилган:ташкил этилган: 1. Ўз маблағлари – 306902,6 минг сўм. 1. Ўз маблағлари – 306902,6 минг сўм. Жалб қилинган маблағлар (Мажбуриятлар) – 187304,6 Жалб қилинган маблағлар (Мажбуриятлар) – 187304,6 минг сўм.минг сўм. Ўз маблағларининг 242749,4 минг сўми узоқ муддатли активларниЎз маблағларининг 242749,4 минг сўми узоқ муддатли активларни шакллантиришга йўналтирилган. шакллантиришга йўналтирилган. Қолган қисми эса (Қолган қисми эса ( 73067306 33 ,, 22 минг сўм) ўзминг сўм) ўз оборот маблағларини ташкил этади. Қисқа муддатли қарздорликоборот маблағларини ташкил этади. Қисқа муддатли қарздорлик 107552,2 107552,2 минг сўмминг сўм ( ( 187304,4 – 79752,2187304,4 – 79752,2 минг сўм) оборот активларини тўлдириш учун минг сўм) оборот активларини тўлдириш учун тўлиқ фойдаланилган.тўлиқ фойдаланилган. Шу тариқа, оборот активларининг бир қисми ўз маблағлари қолганШу тариқа, оборот активларининг бир қисми ўз маблағлари қолган қисми эса қисқа муддатли қарзлар ҳисобидан қопланган.қисми эса қисқа муддатли қарзлар ҳисобидан қопланган. Актив моддаларининг ўзаро боғлиқлиги бухгалтерия балансиАктив моддаларининг ўзаро боғлиқлиги бухгалтерия баланси моддалари бир қанча ўзгаришларни талаб қилади. моддалари бир қанча ўзгаришларни талаб қилади. Амалиётда бундай ўзгаришларнинг тўртта тури кузатилади. Буни бизАмалиётда бундай ўзгаришларнинг тўртта тури кузатилади. Буни биз «Турон«Турон ” кўптормоқли хусусий корхона (” кўптормоқли хусусий корхона ( ОТАЖОТАЖ ) мисолида кўриб чиқишимиз) мисолида кўриб чиқишимиз мумкин.мумкин. 1. 1. Фақат баланснинг актив қисмидаги сўммаларнинг ўзгариши. Масалан,Фақат баланснинг актив қисмидаги сўммаларнинг ўзгариши. Масалан, ҳисоб-китоб счетида маблағдан корхонанинг кассасига пул келтирилди.ҳисоб-китоб счетида маблағдан корхонанинг кассасига пул келтирилди. Бу ҳолда корхонанинг кассасида маблағ кўпаяди, аммо ҳисоб-китобБу ҳолда корхонанинг кассасида маблағ кўпаяди, аммо ҳисоб-китоб счётида камаяди. Бу ҳолда ўзгаришлар фақат баланснинг актив қисмидасчётида камаяди. Бу ҳолда ўзгаришлар фақат баланснинг актив қисмида содир этилганлиги учун баланснинг умумий сўммаси, яъни якунисодир этилганлиги учун баланснинг умумий сўммаси, яъни якуни ўзгармайди. ўзгармайди. 2. 2. Баланснинг пассив қисмидаги сўммаларнинг ўзгариши. Фойданинг бирБаланснинг пассив қисмидаги сўммаларнинг ўзгариши. Фойданинг бир қисмини бирор фондга уўчирилган бўлса, ўзгариш пассив счётлардақисмини бирор фондга уўчирилган бўлса, ўзгариш пассив счётларда содир бўлади, аммо бухгалтерия балансининг умумий суммасисодир бўлади, аммо бухгалтерия балансининг умумий суммаси ўзгармасдан қолади.ўзгармасдан қолади. Бу ҳолда фойдадан ажратилган фонднинг суммаси Бу ҳолда фойдадан ажратилган фонднинг суммаси кўпаяди, фойда сўммаси эса шу миқдорга камаяди. Баланснинг пассивкўпаяди, фойда сўммаси эса шу миқдорга камаяди. Баланснинг пассив қисмининг умумий суммаси ўзгармайди. Ўзгариш фақат баланснингқисмининг умумий суммаси ўзгармайди. Ўзгариш фақат баланснинг пассив қисмининг ичида содир бўлади.пассив қисмининг ичида содир бўлади. 3. 3. Баланснинг актив ва пассив қисмидаги сўммаларининг бир маромда Баланснинг актив ва пассив қисмидаги сўммаларининг бир маромда кўпайиши рўй беради. кўпайиши рўй беради. Масалан, етказиб берувчилардан материалларМасалан, етказиб берувчилардан материаллар келди, дейлик. Бунинг натижасида «Материаллар» актив моддасикелди, дейлик. Бунинг натижасида «Материаллар» актив моддаси кўпаяди. Худди шу сўмма ҳисобидан етказиб берувчиларга қарз (пассивкўпаяди. Худди шу сўмма ҳисобидан етказиб берувчиларга қарз (пассив моддаси) ҳам кўпаяди. Яъни баланснинг иккала қисми ҳам (актив вамоддаси) ҳам кўпаяди. Яъни баланснинг иккала қисми ҳам (актив ва пассив) бир хил миқдорда кўпаяди. Натижада баланснинг умумийпассив) бир хил миқдорда кўпаяди. Натижада баланснинг умумий миқдори ҳам кўпаяди.миқдори ҳам кўпаяди. 4. 4. Баланснинг актив ва пассив Баланснинг актив ва пассив қисмидаги сумманингқисмидаги сумманинг бир маромда бир маромда камайишикамайиши рўй беради. рўй беради. Масалан, ҳисоб-китоб счетидан етказиб берувчига Масалан, ҳисоб-китоб счетидан етказиб берувчига материаллар учун маблағ тўланди. Натижада, «Ҳисоб-китоб счети» активматериаллар учун маблағ тўланди. Натижада, «Ҳисоб-китоб счети» актив моддасидаги сумма камаяди ва худди шу сўммага етказиб берувчигамоддасидаги сумма камаяди ва худди шу сўммага етказиб берувчига қарздорлик (пассив моддаси) ҳам камаяди. Бу ҳолда баланснинг иккалақарздорлик (пассив моддаси) ҳам камаяди. Бу ҳолда баланснинг иккала қисми бир хил суммага камаяди. қисми бир хил суммага камаяди. Буни мазкур ишда келтиришимиздан мақсад, амалиётда кўпгинаБуни мазкур ишда келтиришимиздан мақсад, амалиётда кўпгина бухгалтерлар баланснинг ушбу сирини билмайдиларбухгалтерлар баланснинг ушбу сирини билмайдилар . Уларга бу борда йўл-. Уларга бу борда йўл- йўриқ кўрсатиш бугунги кунда ўта муҳимдир. Бу таклиф бевосита амалиётгайўриқ кўрсатиш бугунги кунда ўта муҳимдир. Бу таклиф бевосита амалиётга ҳам тадбиқ қилиниши мумкин.ҳам тадбиқ қилиниши мумкин. 3. Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси ва молиявий ҳисоботнинг бошқа3. Молиявий таҳлилда бухгалтерия баланси ва молиявий ҳисоботнинг бошқа шакллари ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш тартиби.шакллари ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш тартиби. Бухгалтерия баланси моддалари молиявий ҳисоботнинг муайянБухгалтерия баланси моддалари молиявий ҳисоботнинг муайян шакллари кўрсаткичлари билан бевосита боғлиқдир. Зеро, 2-сон «Молиявийшакллари кўрсаткичлари билан бевосита боғлиқдир. Зеро, 2-сон «Молиявий натижалар ҳақидаги ҳисобот» шаклида корхона томонидан бир йилданатижалар ҳақидаги ҳисобот» шаклида корхона томонидан бир йилда олинган фойда ҳисоб-китоби берилади. Фойданинг барча 5 тури бўйичаолинган фойда ҳисоб-китоби берилади. Фойданинг барча 5 тури бўйича ҳисоб-китоб келтирилади. Бу шакл маълумотномасида эса бюджетга барчаҳисоб-китоб келтирилади. Бу шакл маълумотномасида эса бюджетга барча тўловлар кўрсатилади. тўловлар кўрсатилади. Бухгалтерия балансининг пассив қисми 1-бўлими «Ўз маблағлариБухгалтерия балансининг пассив қисми 1-бўлими «Ўз маблағлари манбалари»да тақсимланмаган фойда сўммаси кўрсатилади. Активнинг 2-манбалари»да тақсимланмаган фойда сўммаси кўрсатилади. Активнинг 2- бўлимида дебиторлик қарздорлигида турлари бўйича сўмма берилади.бўлимида дебиторлик қарздорлигида турлари бўйича сўмма берилади. ОТАЖнинг дебиторлик қарздорлиги йил охирида 3644 минг сўмни ташкилОТАЖнинг дебиторлик қарздорлиги йил охирида 3644 минг сўмни ташкил этди. У бир йилда 1396 минг сўмга ошган. Баланс пассивинингэтди. У бир йилда 1396 минг сўмга ошган. Баланс пассивининг 2-«Мажбуриятлар» бўлимида бир йилда муддати ўзайтирилган дебиторлик2-«Мажбуриятлар» бўлимида бир йилда муддати ўзайтирилган дебиторлик ва кредиторлик қарздорлиги 85 минг сўмга кўпайган ва 6014 минг сўмнива кредиторлик қарздорлиги 85 минг сўмга кўпайган ва 6014 минг сўмни ташкил этган кредиторлик қарздорлиги қайд этилган. ташкил этган кредиторлик қарздорлиги қайд этилган. Назорат қилиш учун молиявий ҳисоботда махсус «Дебиторлик ваНазорат қилиш учун молиявий ҳисоботда махсус «Дебиторлик ва кредиторлик қарзлар ҳақида маълумотнома» бор. Унда дебиторлик вакредиторлик қарзлар ҳақида маълумотнома» бор. Унда дебиторлик ва кредиторлик қарздорлигининг вужудга келиши акс эттирилади. Яъни уларкредиторлик қарздорлигининг вужудга келиши акс эттирилади. Яъни улар қандай корхоналар бўйича ташкил этилганлиги ва сўммаси кўрсатилади.қандай корхоналар бўйича ташкил этилганлиги ва сўммаси кўрсатилади. Мисолимизда бутун сўммада муддати узайтирилган дебиторлик қарздорлигиМисолимизда бутун сўммада муддати узайтирилган дебиторлик қарздорлиги 2383 минг сўм ёки бутун қарздорларнинг 65,4 фоизини, кредиторлик2383 минг сўм ёки бутун қарздорларнинг 65,4 фоизини, кредиторлик қарздорлиги 4033 минг сўм ёки 67,1 фоизини ташкил этган. Бундай ҳолатқарздорлиги 4033 минг сўм ёки 67,1 фоизини ташкил этган. Бундай ҳолат қониқарсиздир, чунки катта маблағлар музлатилган бўлиб, улардан хўжаликқониқарсиздир, чунки катта маблағлар музлатилган бўлиб, улардан хўжалик фаолиятида фойдаланилиши мумкин эмас.фаолиятида фойдаланилиши мумкин эмас. Баланс активининг 1-бўлимида асосий воситалар ҳақидагиБаланс активининг 1-бўлимида асосий воситалар ҳақидаги маълумотлар: уларнинг бошланғич қиймати, эскириши ва қолдиқ қийматимаълумотлар: уларнинг бошланғич қиймати, эскириши ва қолдиқ қиймати мавжуд. 3-шакл «Асосий воситалар ҳаракати ҳақида ҳисобот»да асосиймавжуд. 3-шакл «Асосий воситалар ҳаракати ҳақида ҳисобот»да асосий воситалар турлари, уларнинг ҳаракати ҳамда бошланғич қиймати бўйичавоситалар турлари, уларнинг ҳаракати ҳамда бошланғич қиймати бўйича давр боши ва охиридаги қолдиқлари (уларнинг эскириши ва қолдиқ қиймати)давр боши ва охиридаги қолдиқлари (уларнинг эскириши ва қолдиқ қиймати) ҳақидаги маълумотлар кўрсатилган. Бу кўрсаткичлар асосий восита ҳолати ваҳақидаги маълумотлар кўрсатилган. Бу кўрсаткичлар асосий восита ҳолати ва улардан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қилиш учун жуда муҳимдир. улардан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қилиш учун жуда муҳимдир. 4-шакл «Пул оқимлари ҳақидаги ҳисобот»да пул маблағларининг4-шакл «Пул оқимлари ҳақидаги ҳисобот»да пул маблағларининг барча турлари - хўжалик фаолияти, дивидендлар, солиққа тортиш,барча турлари - хўжалик фаолияти, дивидендлар, солиққа тортиш, инвестициялар ва бошқалар ҳақидаги ахборотлар кўрсатилади. 4-шаклинвестициялар ва бошқалар ҳақидаги ахборотлар кўрсатилади. 4-шакл бухгалтерия баланси билан ўзаро боғлиқ. Бухгалтерия балансининг 170, 180бухгалтерия баланси билан ўзаро боғлиқ. Бухгалтерия балансининг 170, 180 ва 190-сатрлар бўйича қолдиқ пул маблағлари 4-шаклда 070 ва 080-ва 190-сатрлар бўйича қолдиқ пул маблағлари 4-шаклда 070 ва 080- сатрлардаги пул маблағлари қолдиқларига тенгдир. «Валюта маблағларисатрлардаги пул маблағлари қолдиқларига тенгдир. «Валюта маблағлари ҳаракати ҳақидаги маълумотнома»да (090 ва 120-сатрлар) валюта маблағлариҳаракати ҳақидаги маълумотнома»да (090 ва 120-сатрлар) валюта маблағлари қолдиғи кўрсатилади. Бу бухгалтерия балансида 180-сатр бўйичақолдиғи кўрсатилади. Бу бухгалтерия балансида 180-сатр бўйича кўрсатилади. кўрсатилади. 5-шакл «Ўз сармояси ҳақидаги ҳисобот»да устав сармояси, қўшилган5-шакл «Ўз сармояси ҳақидаги ҳисобот»да устав сармояси, қўшилган устав сармояси, резерв сармояси, тақсимланмаган фойда ҳаракати ҳақидагиустав сармояси, резерв сармояси, тақсимланмаган фойда ҳаракати ҳақидаги маълумотлар берилади. Баланс пассивининг 1-бўлими «Ўз маблағларимаълумотлар берилади. Баланс пассивининг 1-бўлими «Ўз маблағлари манбалари»да уларнинг йил боши ва охиридаги аҳволи кўрсатилган. Бундайманбалари»да уларнинг йил боши ва охиридаги аҳволи кўрсатилган. Бундай шаклга асосланиб, корхонанинг ўз сармояси ташкил бўлиши ва ҳаракати,шаклга асосланиб, корхонанинг ўз сармояси ташкил бўлиши ва ҳаракати, шунингдек тузилмаси таҳлил қилинади. Корхона молиявий ҳолатини таҳлилшунингдек тузилмаси таҳлил қилинади. Корхона молиявий ҳолатини таҳлил қилишда шу тарзда молиявий ҳисоботнинг барча шаклларидан фойдаланишқилишда шу тарзда молиявий ҳисоботнинг барча шаклларидан фойдаланиш зарур.зарур. Улар бир-бирини тўлдириб боради. Мазкур маълумотлар молиявийУлар бир-бирини тўлдириб боради. Мазкур маълумотлар молиявий ҳисоботнинг шакллари ўртасидаги оддий боғлиқликни ифодалаш биланҳисоботнинг шакллари ўртасидаги оддий боғлиқликни ифодалаш билан чекланмайди. Улар корхонани бошқариш ва маълумотларни назорат қилишчекланмайди. Улар корхонани бошқариш ва маълумотларни назорат қилиш учун ҳам ўта муҳимдир.учун ҳам ўта муҳимдир. А д а б и ё т л а р р ў й х а т и:А д а б и ё т л а р р ў й х а т и: 1.1. Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси. - Т.: Ўзбекистон, 1993.Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси. - Т.: Ўзбекистон, 1993. 2.2. Ўзбекистон Республикаси мулкчилик тўђрисидаги љонуни. - Т.:Ўзбекистон Республикаси мулкчилик тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 1990.Ўзбекистон, 1990. 3.3. Ўзбекистон Республикаси Аудиторлик фаолияти тўђрисидаги љонуни.Ўзбекистон Республикаси Аудиторлик фаолияти тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 2000.- Т.: Ўзбекистон, 2000. 4.4. Ўзбекистон Республикаси Хўжалик жамиятлари ва ширкатларЎзбекистон Республикаси Хўжалик жамиятлари ва ширкатлар тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 1992.тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 1992. 5.5. Ўзбекистон Республикаси Гаров тўђрисидаги љонуни. - Т.:Ўзбекистон Республикаси Гаров тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 1992.Ўзбекистон, 1992. 6.6. Ўзбекистон Республикаси Давлат статистикаси тўђрисидаги љонуни.Ўзбекистон Республикаси Давлат статистикаси тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 1993.- Т.: Ўзбекистон, 1993. 7.7. Ўзбекистон Республикаси банкротлик тўђрисидаги љонуни.Ўзбекистон Республикаси банкротлик тўђрисидаги љонуни. ( ( ЯнгиЯнги тата ҳрирда)ҳрирда) - Т.: Ўзбекистон, - Т.: Ўзбекистон, 20042004 .. 8.8. Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ќисоби тўђрисидаги љонуни. -Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ќисоби тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 199Т.: Ўзбекистон, 199 66 .. 9.9. Ўзбекистон Республикаси товар бозорларида монополистикЎзбекистон Республикаси товар бозорларида монополистик фаолиятни чеклаш ва раљобат тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон,фаолиятни чеклаш ва раљобат тўђрисидаги љонуни. - Т.: Ўзбекистон, 1996.1996. 10.10. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. 2–том. Т.:Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. 2–том. Т.: Ўзбекистон, 1996Ўзбекистон, 1996 .. - 380 бет. - 380 бет. 11.11. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-том. Т.:Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-том. Т.: ЎзбекистонЎзбекистон ,, 1996 1996 .. - 366 бет. - 366 бет. 12.12. Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлида 4 - том. Т.: ЎзбекистонКаримов И.А. Бунёдкорлик йўлида 4 - том. Т.: Ўзбекистон ,, 1996 1996 .. - 349 - 349 бет.бет.

O'xshashlar

Фирма ва компанияларда молиявий тахлилнинг ўзига хос хусусиятлари
Бухгалтерия балансини тузиш
Молиявий (бухгалтерия) ҳисобот
Молиявий менежментнинг иқтисодий моҳияти, предмети ва функциялари
Бухгалтерия ҳисобининг тамойиллари ва концепциялари