Bosh sahifa
Referatlar
Iqtisodiyot
Firma nazariyasi
Firma nazariyasi
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
154.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Korxona (firma) xarajatlari va foydasi
Marketing - firma, kompaniyani boshqaruvchi tizim sifatida
Mikrodarajada firma strategik rejalashtirishni tashkil etish
Turizm sohasida firma ichidagi rejalashtirishning xususiyatlari
Shartnomalar nazariyasi
![1. «Prinsipal» va «agent» o`zaro munosabatlari muammosi Ish beruvchida o`zining vijdonliligi to`g`risida shubha uyg`otmagan holda, u qanday sekin ishlashi mumkinligini aniqlash uchun o`z vaqtining katta qismini yo`qotmagan bilimdon xodimni topish amri mahol. F. Teylor - mehnatni ilmiy tashkil qilish asoschisi Tashkilot o`lchamlarining o`sishi soni ortgan «agentlar» harakati ustidan nazorat qilish uchun talab etiladigan «prinsipal» xarajatlarining oshishini belgilab beradi. «Agent»ni nazorat qilish zarurati va nazoratni amalga oshirishni istamaslik o`rtasidagi tanlovdan iborat bo`lgan «prinsipal» dilemmasini o`yinlar nazariyasidan quyidagi model yordamida ko`rsatamiz. «Prinsipal»ning nazorat qilish uchun xarajatlari 1 ga teng deylik, «agent» tomonidan o`z majburiyatlarining vijdonan bajarilishidan olinadigan foyda 2 ga va vijdonsizlik bilan bajarganlik holatlardagi yo`qotishlar esa –2 ga teng, deylik. «Agent» tomonidan o`z vazifasini bajarishga nisbatan vijdonsizlik bilan munosabatda bo`lingan yoki « ishdan bo`yin tovlash » holatlari aniqlangan taqdirda, u mukofot olish huquqidan mahrum bo`lishini hisobga olgan holda, «prinsipal» bilan «agent»ning o`zaro munosabatlari quyidagi matritsa bilan izohlanadi: 1 -jadval «Prinsipal» bilan «agent»ning o`zaro munosabatlari «Prinsipal»«Ag ent » Nazorat qilish Nazorat qilmaslik Vijdonan ishlash 1; 1 [St 2 ] 1; 2 [St 1 , P] Ishdan bo`yin tovlash 0; -1 2; -2 Ushbu o`yinda «prinsipal» va «agent» strategiyasining mos kelmasligi muammosi yaqqol ko`rinib turibdi. Bunda Nesh bo`yicha muv o zanat mavjud emas: «prinsipal» va «agent» o`rtasidagi o`zaro munosabatlarda optimal natijaga erishish tashkilotning o`sishi jarayonida yuzaga keladigan tahdid ostida bo`ladi. Lekin, nazorat xarajatlarining ortishi «agentlar» sonining o`sishiga to`g`ri proporsional emas. Bu yerda «prinsipal» va «agent» o`rtasida axborot](/data/documents/54d7a62f-c7e7-4234-b0c3-1e3ceeca01b8/page-2.png)
![darajada oshiradi». Assotsiativ muhit nafaqat mehnat taqsimoti, balki «jamoaviy ish» asosida kooperatsiyadan foyda olish imkonini beradi. Kooperatsiyadan olinadigan ijobiy samara birgalikda ishlash va tashkilot a’zolari – «jamoa»ning o`zaro qo`llab-quvvatlashi bilan shartlangan. Xulosa qilib, shuni ta’kidlash joizki, «agentlar» ittifoqi sifatida firmada «prinsipal»dan «agentlar»ni ularning umumiy natijaga qo`shgan ulushiga muvofiq mukofotlashini, «agent»dan esa «prinsipal» tomonidan qo`yilgan vazifalarning vijdonan bajarilishini talab qiluvchi «oltin qoida» asosida «prinsipal» va «agent» muammosini hal etish imkoniyati paydo bo`ladi. Misol tariqasida quyidagi modelni keltiramiz, unda o`yinchilar uchta strategiyadan bittasini tanlashadi: «oltin qoida», teng sa’y-harakatlar standarti va opportunistik xatti-harakat. «Prinsipal» tomonidan teng sa’y-harakatlar standarti «agentlar» mehnatiga qat’iy belgilangan teng haq to`lanilishini qo`llashdan iborat, agentlar tomonidan esa yaxshi ham, yomon ham emas, «hamma qatori» ishlashdan iborat. «Prinsipal» opportunizmi, bunda «agent» bozordagi barcha vaziyat haqida to`liq axborotga ega bo`lmaydigan noqulay «tabiiy» shart-sharoitlar (masalan, bozor kon’yunkturasi) belgisi ostida «agent»ni pasaytirilgan tarzda mukofotlash shakliga ega bo`lishi mumkin. Ta’kidlash lozimki, Nesh bo`yicha muvozanat hisoblanmaydigan «oltin qoida» strategiyalarini faqat, bir tomondan, «agentlar» o`rtasida, ikkinchi tomondan, «agentlar» bilan «prinsipal» o`rtasidagi o`zaro ishonch me’yorlari asosida qabul qilish mumkin. Ko`rib chiqilayotgan model unda o`zaro ishonchsiz o`yinchilar ham o`z aybini inkor etishi mumkin bo`lgan «hukm qilinganlar dilemmasi»ning varianti hisoblanadi. Ko`rsatkichlar «Prinsipal» «Oltin qoida» Teng sharoitlar andazasi Opportuniz m«Agent» «Oltin qoida» 7; 7 [P] 4; 8 1; 9 Teng sharoitlar andazasi 8; 4 5; 5 2; 6 Opportunizm 9; 1 6; 2 3;3 [N, St 1 ,](/data/documents/54d7a62f-c7e7-4234-b0c3-1e3ceeca01b8/page-8.png)
![St 2 ] Shunga qaramay «agentlar» ittifoqi sifatida firma modelinig tarqalishini quyidagi omillar chegaralaydi: - «agentlar»ning xatarga moyilligi; - tashkilot ishtirokchilarining soni: samarali bo`lish uchun, rotatsiya federativ tamoyillari asosida yagona tashkilotga birlashgan 5-10 kishidan iborat guruh doirasida qo`llinilishi mumkin; tashkilot a’zolarining umumiy soni 100 kishidan oshmasligi kerak (10 kishidan iborat 10 ta guruh). - tashkilot a’zolari tomonidan «ijtimoiy» sarmoyaga, ya’ni o`zaro qo`llab- quvvatlash va o`zaro ishonch an’analari, umumiy maqsadlar va manfaatlarga dastlabki egalik qilish; ijtimoiy sarmoya tashkilot faoliyat ko`rsatishining dastlabki bosqichida «agentlar» rotatsiyasini boshlash uchun zarur. 3. Firmaning ichki tuzilmasi «Prinsipal-agent» muammosi hal eti lishi muqobil modellar dagi tashkilotning ichki tuzilishi asosida yotadi. Firma ichki tuzilishining quyidagi to`rtta varianti keng tarqalgan: o unitar (U-tuzilma), o xolding (X-tuzilma), o multidivizional (M-tuzilma) o aralash (A-tuzilma) . 1. Unitar tuzilma - hukmronlik munosabatlarining maksimal darajada markazlashuvini nazarda tutadi. Barcha asosiy qarorlar «prinsipal» tomonidan qabul qilinadi, uning o`zi nazoratni ham amalga oshiradi. Agar «agentlar» faoliyatini nazorat qilish huquqi boshqalarga o`tkazilsa, u holda funksional belgi bo`yicha – funksional bo`linmalar boshliqlariga: sotish bo`limi boshlig`i, bosh muhandis, bosh buxgalter va h.k.ga beriladi. Shunday qilib, funksional bo`linmalar rahbarlari bir vaqtning o`zida firma rahbariyatiga nisbatan «agentlar» , bo`lib topshiriqlarning bevosita ijrochilariga nisbatan esa - «prinsipal» hisoblanadi.](/data/documents/54d7a62f-c7e7-4234-b0c3-1e3ceeca01b8/page-9.png)
