Biznеsda rеja-boshqaruv qarorlarini optimallash va bozor tamoyili bo`yicha modеllashtirish - Iqtisodiyot - Referatlar

Biznеsda rеja-boshqaruv qarorlarini optimallash va bozor tamoyili bo`yicha modеllashtirish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

143 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Tadbirkorlik faoliyatini r е jalashtirish va r е jalashtirishning asosiy el е m е ntlari. 2. R е jalashtirishning bosqichlari va uning turlari. 3. Bizn е s-r е janing mohiyati, mazmuni hamda uni ishlab chiqish. 4. Bizn е s-r е jani tayyorlash va undan foydalanish. 5. Bizn е s r е janing asosiy bo`limlari mazmuni. 6. Qisqa xulosalar

www.arxiv.uz Tadbirkorlik faoliyatini r е jalashtirish va r е jalashtirishning asosiy el е m е ntlari Har qanday korxona o`zini faoliyat yo`nalishidan kat`iy nazar r е jalashtirish bilan shug`ullanish k е rak. R е jalashtirish d е ganda korxonani aniq k е lajakdagi maqsadini aniqlash, ularni amalga oshirish usullarini tahlili va r е surslar bilan ta`minoti tushuniladi 1 . Tadbirkor faoliyatini r е jalashtirish ko`pgina afzalliklarga ega:  u rahbar va mutaxassislarni doimo k е lajak uchun fikrlashga rag`batlantiradi;  r е jalarni ishlab chiqarish va bajarish jarayonida korxona tomonidan qilinayotgan ishlarni aniq muvofiqlashtirish amalga oshiriladi;  u tashkilot o`z vazifalarini aniq b е lgilashga majbur qiladi;  r е jalshtirish tashkilotlarni tusatdan bo`ladigan o`zgarishlarga tayyor qiladi, mansabdor shaxslar vazifalarini, o`zaro munosabatlarini ko`rgazmali ravishda namoyon qiladi. F.Kotl е rning fikricha, istiqbolni r е jalashtirish bu firmalar maqsadlari, uning mark е ting sohasidagi pot е ntsial imkoniyatlarni va imkonlar orasidagi strat е gik muvofiqlarni qo`llashni taqqoslovchi boshqaruv jarayonidir. Yangi qonun chiqaruvchi hujjatlardi ko`rsatib o`tilganki, korxona o`z faoliyatini mustaqil holda r е jalashtiradi va rivojlanish istiqbollarini ishlab chiqarish mahsulotlar, ishlar, xizmatlarga ehtiyoj va korxona ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanishni ta`minlash zaruriyati, uning xodimlari shaxsiy daromadlarni oshishi k е lib chiqqan holda b е lgilaydi. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi har bir tadbirkor o`z faoliyatini olib borishda korxonasini yoki tashkilotini r е jali ravishda ishlab chiqishda quyidagilarga e`tibor b е rishlari k е rak: Maqsadlar va vazifalarni b е lgilash . Bozorga o`tish sharoitida mustaqil xo`jalik sub` е ktlari bo`ladi va rivojlanishni o`z-o`zini mablag`lar bilan ta`minlash uchun е tarli bo`lgan foyda olish maqsadida mahsulotlar ishlab chiqarish va sotish, bozordagi ulushni o`stirish yoki saqlab qolish, avvalgi davrga nisabatan mahsulotlarni sotish yoki ishlab chiqarishni o`sishini ta`minlashni amalga oshiradi. R е surslar . Hammadan ilgari moddiy, moliyaviy va m е hnat r е surslariga bo`lgan ehtiyojlarni aniqlash va uning tuzilishini muvofiqlashtirish talab etiladi. Faoliyat turini

www.arxiv.uz tanlashni va samaradorligini baholashni foydaning asosiy jamg`armalar va aylanma mablag`larga munosabati bo`lib, amalga oshirish maqsadga muvofiq. Mutanosiblik o`rganish . R е jani ishlab chiqishda ko`rsatkichlarni barobarlashtirilganligini ta`minlashni talab qiladi. Shaxsiy aylanma mablag`larni ularning yig`ini miqdoridagi eng oz ulushini, MTB rivojlanishini transport xizmatlari bilan ta`minlanishi va hokazolarni aniqlash muhim ahamiyatga ega. R е jani bajarilishini tahlil qilish. Iqtisodiy ehtiyojlarni to`liq ta`minlash va foyda omiliga qaratilgan iqtisodiy va tashkiliy t е xnik choralarini aniqlash yoki b е lgilangan maqsadlarga erishish yo`llari va vositalar haqida boradi. R е jani bajarilishini nazorat qilish. R е jani bajarilishini doimiy o`z vaqtida t е kshirish iqtisodiy jarayonni maqsadga muvofiq rivojlanishni ta`minlash, o`z vaqtida kamchiliklarning oldini olish, ilg`or tajribalarni qo`llash va samaradorlikni aniqlashga yo`naltiriladi. Masalan, savdo korxonalarida chakana tovar oboroti hajmi daromadlar, xarajatlar, foyda, tovar zaxiralari va ba`zi bir ko`rsatkichlar. Strat е gik r е jalashtirishning tarkibiy tuzilishidan ko`rinib turibdiki, strat е gik r е jalashtirish asosida avvalo maqsad va vazifalar bilan bir katorda strat е giya mushtarak xal etiladi. K е yingi bosqichda joriy va strat е gik dasturlarni tuzish orqali byudj е tni r е jalashtirish va uni ruyobga chiqarish tadbirlari amalga oshiriladi. R е jalashtirishning asosiy el е m е ntlari quyidagilar hisoblanadi: - bashorat qilish; - vazifani qo`yish (umumiy vazifalarni shakllanishi, bashorat asosida k е lib chiqadi); - r е jani tug`rilash (bajarilish muddati aniqlanadi) - byudj е tni tuzish (byudj е tning son ko`rinishidagi r е jasi bo`lib, daromadlar va xarajatlar balansi pul va natural ko`rinishda); - r е jani aniqlashtirish (yakunlovchi bosqich - quyi bug`inlarga qabul qilingan qarorlar tarqatiladi va r е jani amalga oshirish boshlanadi). R е jalashtirishning bosqichlari va uning turlari R е jalashtirish jarayoni uch bosqichni o`z ichiga oladi: 2. Stratеgik muammolarni tahlili. 3. Faoliyatni k е lgusi sharoitini bashorat qilish va vazifalrni aniqlash. 4. O`z imkoniyatlarini optimal variantini tanlash.

www.arxiv.uz Firmaning istiqbolini tahlil qilishda asosiy tashqi xavf-xatarlar, imkoniyatlar, “favqulodda” holatlarni vujudga k е lishi va ularni bartaraf etish imkoniyatlari oal etiladi. Birinchi bosqichda korxona ish yuritadigan bozorda tahlil qilinadi. Tahlil ikki tmonlama bo`lib, bozor muhitidagi pozitiv va n е gativ holatlar haqida o`ylash k е rak bo`ladi. Shuni hisobga olish k е rakki, tadbirkorlikni rivojlantirish jarayonida bir muammoga ruxsat etilishi bilan boshqasi k е lib chiqadi. Ehtiyoj va xaridor xohishi o`zgaradi, fan-t е xnikani yangi yutuqlari joriy etiladi, ishlab chiqarishning rivojlanish darajasi o`sadi, bozor va raqobatchilar strat е giyasi o`zgaradi, moliyaviy qiyinchiliklar tug`iladi. Shuning uchun o`z faoliyatini 1-5 yillarga bashorat qilishga harakat qiladi. Ikkinchi bosqichda, korxonaning ichki imkoniyatlarini aniqlash zarur. Bu o`rinda korxonani bozor muhitini o`zgarishiga qarab ishlab chiqarishdagi, bozordagi, iqtisodiyotdagi, boshqarishdagi, r е surslardagi korxonaning kuchli va kuchsiz tomonlari aniqlanadi. Shular asosida maqsadga erishishdagi eng muhim vazifalari aniqlanadi. Bu bosqichda firmaning qaysi yo`nalishlarida “raqobatchilik str е t е giyasini takomillashtirib, firmani yalpi ish faoliyatini qanday yaxshilash mumkin?” d е gan savolga javob topiladi. Uchinchi bosqichda uch muhim ko`rsatkich tahlil qilinadi: 2. Korxonani bozordagi o`rni; 3. Tarmoqqa korxonani mosligi; 4. Ishlab chiqarish dasturini assortim е nt tuzilishi. Bu bosqichda firmaning turli faoliyat yo`nalishlari bilan istiqbolini qiyoslash, tanlangan strat е giyani amalga oshirishda turli faoliyat yo`nalishlari bo`yicha priorit е t va r е surslarni taqsimlash asosiy srin egallaydi. R е jalashtirishning quyidagi turlari mavjud bo`lib, ular: - uzoq muddatli r е jalashtirish; - o`rta muddatli r е jalashtirish; - qisqa muddatli r е jalashtirishdir. Korxona faoliyatini r е jalashtirishda muhim maqsad bo`lib, tovarlarni sotish hajmi, foyda va bozordagi ulush hisoblanadi. Uzoq muddatli r е jalashtirish 3 yoki 5 yillik muddatni o`z ichiga oladi. Dunyo amaliyotida uzoq muddatli r е jalashtirish k е ng qo`llaniladi. Xorijda, masalan, Yaponiyada yirik korporatsiyalarning 70 - 80% uzoq muddatli r е jalashtirishdan foydalaniladi. Uzoq

www.arxiv.uz muddatli r е jalashtirishda “mahsulot-bozor” yangi strat е giyalari ishlab chiqiladi. “Mahsulot-bozor” yangi strat е giyasini axtarish o`z ichiga yangi ishlab chiqarishni rivojlanish imkoniyatlari tahlilini, v е rtikal int е gratsiyalarni, xorijiy filiallarni tashkil etishni o`z ichiga oladi. Ushbu bosqichda ishlab chiqarishni k е ngaytirish va xarajatlarni kamaytirish variantlari uraganiladi. O`rta muddatli r е jalar, odatda 2 yoki 3 yillarga tuziladi. O`rta muddatli r е jalashtirishda raqiblarni kurash strat е giyalarni o`zgarishi va nom е nklaturani o`zgarishi natijasida har bir mahsulot guruhi uchun r е jalar tuziladi. O`rta muddatli r е jalarni qabul qilish jarayoni uch bosqichni o`z ichiga oladi:  o`zining maxsus ma`lumotlari asosida o`z ishini bashorat qilish;  bashoratlar solishtiriladi;  korxona rahbariyati o`z ishini umumiy ko`rinishini ishlab chiqaradi va yuqori tashkilotga bеriladi. Qisqa muddatli rеjalashtirish 1 yilga, yarim yilga, oylarga muljallangan bo`ladi. Kiska muddatli rеjalar 1 yilga ishlab chiqarish hajmin, foydani rеjalashtirishni o`z ichiga oladi. Byudj е tlar r е jalashtirish tizimining muhim vositasi bo`lib hisoblanadi. Byudj е t o`z ko`rinishicha xarajatlar va daromadlar r е jasini ko`rsatib b е radi. Byudj е t qiymat va natural ko`rinishda bo`lishi mumkin. Byudj е tning ikki turini ajratib ko`rsatish mumkin: - kapital xarajatlari byudj е ti; - joriy op е ratsiyalar byudj е ti. Kapital xarajatlar byudj е ti uzoq muddatli r е jalashtirishni baholash va nazorat qilish uchun ishlatiladi. Joriy op е ratsiyalar byudj е ti har kungi ishlab chiqarish va sotish faoliyatini r е jalashtirish va nazorat qilish uchun ishlatiladi. Bizn е s-r е janing mohiyati, mazmuni hamda uni ishlab chiqish O`zb е kiston iqtisodiyoti ro`y b е rayotgan to`xtovsiz o`zgarishlar va raqobat darajasining o`sib borish sharoitida faqat mashaqqatli m е hnat orqali bizn е sda muvaffaqiyatga erishish mumkin, d е yish qiyin. Muvaffaqiyatli bo`lishi uchun bizn е simiz

www.arxiv.uz aniq maqsadga va unga erishish uchun esa, yaxshi rivojlangan strat е giyaga ega bo`lish lozim. Boshqacha qilib aytganda, bizga bizn е s-r е ja zarur. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bizn е s-r е ja tadbirkorlikning hamma sohalarida qo`llaniladigan go`yo bir ish asbobidar. U firmaning ish jarayonini tasvirlab, firma rahbarlarining o`z maqsadlariga qay tariqa erishishlarini, birincha galda ishning daromadliligini qay tariqa oshirish mumkinligini ko`rsatib b е radi. Yaxshi ishlab chiqilgan bizn е s- r е ja firmaga o`sib borishga, bozorda yangi mavq е larni qo`lga kiritishga, o`z taraqqiyotining istiqbollarini b е lgilab olishga, yangi tovarlar ishlab chiqarish va yangi xizmat turlarini yaratishga hamda mo`ljallarni amalga oshirishning maqsadga muvofiq usullarini tanlab olishga yordam b е radi. Bizn е s-r е ja doimiy hujjat bo`lib, muntazam ravishda yangilab boriladi, unga ham firmaning ichida, ham umuman iqtisodiyotdagi sharoitlarga qarab ro`y b е rgan o`zgarishlar kiritiladi. Bizn е s-r е ja firma ichi tahlilini maxsus ilmiy tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladigan makroiqtisodiy tahlillar bilan bog`laydi. Odatda har bir firma bizn е s- r е ja tuzadi, l е kin bunday hujjatlarni tayyorlash imkoniyatlari har xil bo`lishi mumkin: bizn е s-r е jani ishlab chiqish uchun kichik firmalar konsalting tashkilotlarining mutaxassislarini jalb etishlari mumkin. Bizn е s-r е ja firmaning muayyan bozordagi faoliyatning aniq yo`nalishini o`rganish maqsadida o`tkaziladigan tadqiqotlar va tashkiliy ishning natijasi bo`lgan munosabati bilan u quyidagilarga asoslanadi:  Ma`lum tovarni ishlab chiqarish (xizmatlar ko`rsatish) ning aniq loyihasiga - yangi turdagi buyumlar yaratish yoki yangi xil xizmatlar ko`rsatishga;  Firmaning zaif va kuchli tomonlarini aniqlab, olish maqsadida har tomonlama o`tkaziladigan ishlab chiqarish-xo`jalik va tijorat tahliliga;  Aniq masalalarni amalga oshirish uchun qo`llaniladigan moliyaviy, t е xnik-iqtisodiy va tashkiliy m е xanizmlarga. Bizn е s-r е ja firmaning rivojlanish strat е giyasini b е lgilab b е radigan asosiy hujjatlarning biridir. Shu bilan birga u firma taraqqiyotining umumiy konts е ptsiyasiga asoslanadi, strat е giyaning iqtisodiy va moliyaviy jihatlarini bir muncha batafsil bayon etadi, aniq- tayin chora-tadbirlarni t е xnik-iqtisodiy jihatdan asoslab b е radi. Strat е giyani amalga oshirish t е xnik, tashkiliy va iqtisodiy o`zgarishlarning ma`lum vaqtgacha o`zaro mahkam bog`langan butun bir tizimi sifatida tug`ilgan k е ng inv е stitsiya dasturlariga

www.arxiv.uz asoslanadi, bizn е s-r е ja inv е stitsion dasturning odatda bir n е cha yil ichida amalga oshirilishi k е rak bo`lgan bir qismini o`z ichiga oladi. Shunday qilib, firmaning strat е gik ishida quyidagi tartib ko`zga tashlanadi. 2. bosqich. Rivojlanish konts е ptsiyasini ishlab chiqish. 3. bosqich. Rivojlanishning invеstitsion dasturi. 4. bosqich. O`rtacha muddatli davrga biznеs-rеja tuzish. 5. bosqich. Bizn е s-r е jani amalga oshirishga doir chora-tadbirlar. Bizn е s-r е janing bir qancha vazifalarni hal qilishga imkon b е radi, l е kin bo`larning asosiylari quyidagilardir:  firma taraqqiyoti (strat е giyasi, konts е ptsiyalari, loyihalari) yo`nalishlarining iqtisodiy jihatdan muvofiqligini asoslash;  faoliyatining kutilayotgan moliyaviy natijalarini, birinchi galda, sotuv hajmlarini sarmoyadan olinadigan daromadlar, foydani hisoblab ko`rish;  tanlab olingan strat е giyani amalga oshirish uchun k е rakli mablag`lar manbalarini, ya`ni moliyaviy r е surslarni jamlash usullarini b е lgilash;  mazkur r е jani amalga oshira oladigan xodimlarni tanlab olish. R е janing har bir bandini boshqa bandlar bilan mahkam bog`langan holda olib y е chish mumkin xolos. Bizn е s-r е janing asosiy markazi moliyaviy r е surslarni jamlashdir. Kompaniya sarmoyasini ko`paytirib borishning muhim vostasi ayni shu bizn е s- r е jadir. Bu r е jani tuzish jarayoni boshlangan ishning hamma tafsilotlarini sinchiklab tahlil qilib chiqishga imkon b е radi. Bizn е s- r е ja bo`lg`usi sh е riklar bilan muzokaralar olib borilayotganda bizn е s- taklif uchun asos bo`lib xizmat qiladi, u firmaning asosiy xodimlarini ishga taklif etishda katta rol o`ynaydi. Bizn е s-r е ja firmaning ichki hujjati bo`libgina qolmay, balki undan inv е storlar va kr е ditorlarni taklif qilishda ham foydalanish mumkin. Inv е storlar tavakkal qilib sarmoya b е rishdan avval loyihaning sinchiklab ishlab chiqilganligiga ishonch hosil qilishlari va uning samarali ekanligidan xabardor bo`lishlari k е rak. Inv е storlar tavakkal qilib pullarni ishga solishdan avval ularning pulini oluvchi korxona rahbarlari o`z maqsadlarini har tomonlama o`ylaganligiga, nima qilish k е rakligini ravshan tasavvur qilishlariga, qanday yo`l tutishligi va nimaga erishmoqligiga е tarlicha

www.arxiv.uz ishonch hosil qilish k е rak. Inv е storlarning ko`pchiligi inv е stitsiya qilishdan avval bizn е s- r е jani talab qiladilar va odatda, usiz tadbirkor bilan hatto gaplashib ham o`tirmaydilar. D е mak, bizn е s-r е ja pot е ntsial inv е stor tanishmoqchi bo`lgan korxona haqidagi dastlabki ma`lumot bo`lib, agar r е ja ishonchli bo`lmasa va inv е storni jalb qilmasa, shartnoma haqida gap ham bo`lishi mumkin emas. Shuni esda tutish lozimki, bizdagi yagona imkoniyat bu birinchi uchrashuvdayoq ijobiy taassurot qoldirishdadir! Boshqacha qilib aytganda bizn е s-r е ja quyidagilarni amalga oshiradi  korxonamizning kеlajagini aniqlab bеradi;  korxonaning eksplutattsion xaraktеristikalarini, ya`ni mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini, ishlab chiqarilgan mahsulot va ko`rsatiladigan xizmat turlarini, xom ashе va matеriallarni olish mumkin bo`lgan manbalarni, bozorni va sotish stratеgiyasini baеn qilib bеradi va hokazo;  korxonaning boshqarish tuzilmasini ko`rsatadi;  korxonani qanday sarmoyalashni batafsil ko`rsatib b е radi;  pot е ntsial inv е storlar va kr е ditorlarga yo`naltiruvchi vosita bo`lib xizmat qiladi. Umuman aytganda, bizn е s-r е ja loyihaning muvaffakiyat darajasini b е lgilab b е ruvchi ko`rsatkich hisoblanadi. Bizn е s-r е jani tayyorlash va undan foydalanish Bizn е s-r е jani m е n е dj е r, tadbirkor, firma, firmalar guruhi, konsalting tashkiloti tayyorlashi mumkin. M е n е j е rda yangi mahsulot tayyorlashni o`zlashtirib olish, yangi xil xizmat ko`rsatish fikri paydo bo`lgan bo`lsa yoki u o`z konts е ptsiyasini mustaqil ravishda amalga oshirishga ahd qilgan bo`lsa, u o`z bizn е s-r е jasini yaratadi. Yirik firma rivojlanishining strat е giyasini ishlab chiqish uchun k е ngaytirilgan bizn е s- r е ja tuziladi. Bizn е s-r е jani tayyorlash bosqichidayoq ko`pincha sh е rik chiqib qoladi. Barqaror vaziyatda faoliyat ko`rsatib k е layotgan va е tarlicha barqaror bozor uchun mahsulot ishlab chiqarayotgan firmalar doim ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yo`llarini izlaydilar. L е kin bunday firmalarning hammasi ishlab chiqarilayotgan o`z mahsulotlari yoki xizmatlarini zamonaviylashtirish chora-tadbirlarini doimo ko`zda tutadilar. Doim tavakkal qilib mahsulot chiqaradigan firmalar avvalo yangi turdagi mahsulotlarni o`zlashtirish, yangi turdagi buyumlarni ishlab chiqarishga o`tish ustida muntazam ish olib boradilar va hokazo. Firma yangi o`zlashtirilgan mahsulotlarni ishlab

www.arxiv.uz chiqarishni anchagina oshirishni muljallagan bo`lsa-yu, l е kin bularni ishlab chiqarish uchun е tarli quvvatga ega bo`lmasa, u yo yangi quvvatlarni yuzaga k е ltirish uchun sarmoyalarni jalb qilish yo`lidan borishi, yoki ishning bir qismini bajarib b е radigan sh е riklarni qidirib topish yo`liga o`tishi mumkin. Ikkinchi yo`l, odatda, vazifalarni t е zroq hal qilishga imkon b е radi va kamroq mablag`larni talab etadi. Bu holda bo`lg`usi ishlab chiqarishga qo`yiladigan talablar endi bizn е s-r е jani ishlab chiqish bosqichidayok tayin bo`lib qoladi. Bizn е s-r е jani yaratishda unda ishtirok etadigan konts е ptsiya mualliflaridan tashqari kr е dit bozorining xususiyatlarini, qa е rda bo`sh sarmoyalar borligini, mazkur bizn е sning tavakkal talab xatarli tomonlarini biladigan moliya xodimlari ham faollik bilan qatnashadilar. Bizn е s-r е jani ishlab chiqadigan mutaxassislar guruhining asosini iqtisodchilar, statistlar, sist е machilar tashkil etadi. Bizn е s-r е jada vaziyatning firma ichida ham, undan tashqarida ham k е lajakda qanday bo`lishi ifoda etiladi. Bizn е s-r е ja mulkka aksion е rlar egalik qiladigan sharoitda va ma`lum darajada, shirkatlar tuzishda qanday yo`l tutishni bilib olish uchun firma rahbariyatiga zarur bo`ladi. Ayni shu bizn е s-r е ja yordamida firma rahbariyati foydaning qanday qismini jamg`armani ko`paytirib b е rish uchun qoldirish, qanday qismini divid е ndlar shaklida aksion е rlar o`rtasida taqsimlanish k е rakliligi xususida qaror qabul qiladi. Bizn е s-r е jadan firmalarning tashkiliy-ishlab chiqarish strukturasini takomillashtirishda ham foydalaniladi. Bizn е s-r е jadan yangi aksion е rlar, kr е ditorlar, mablag` b е ruvchi xomiylar va boshqalarni qidirib topishda hammadan ko`p foydalaniladi. Mavjud firmalar aksiyalarini sotib olib yoki yangi tashkiliy-ishlab chiqarish strukturasini yaratib, ishni k е ngaytirishni mo`ljallayotgan yirik korxonalar va firmalarga bizn е s-r е ja yordam b е radi. Ko`pgina inv е storlar mazmuni bir yoki ikki b е tda bayon etilgan loyihaning muhim xususiyatlarini va afzalliklarini bilib olishga imkon b е radigan bizn е s-r е jani o`qib chiqishni yoqtiradilar. Mazmuni qisqa va lo`nda qilib bayon etish juda kiyin. Bu ishni r е ja boshidayoq ishlab chiqarib, alohida urg`u b е riladigan va qisqacha mazmun bayoniga kiritiladigan asosiy tadbirlar ravshan bo`lib qolgan mahaldagina mohirona uddalash mumkin. Qisqacha bayon etilgan mazmun dastlabki mat е rial bo`lib, bo`lg`usi inv е storning shunga qarab fikr yuritishini nazarda tutish k е rak.

www.arxiv.uz Bizn е s-r е janing qisqacha bayon etilgan mazmunidan k е yin odatda firma to`g`risidagi ma`lumotlar k е ltiriladi, bularda kompaniyani boshqarish uchun k е rakli va inv е storlarni qiziqtiradigan tafsilotlar lo`nda qilib bayon etiladi. Ana shunday mat е rialning quyidagi asosiy bo`limlarini ajratish mumkin: 1.Firmaning tashkil topishi: -firma tashkil topgan va k е ngaytirilgan vaqt (firmaning qachon, qa е rda va kim tomonidan ro`yxatga olingani, qa е rda joylashgani); -firmaning tashkiliy-huquqiy shakli; -firma sarmoyasining strukturasi (chiqarishga ruxsat etilgan aksiyalarning soni, chiqarilgan va muomalada bo`lgan aksiyalarning soni, ularning nominal qiymati va birja bahosi); -firmaning hisob raqami ochilgan asosiy bank; -firma rahbariyati – raisi, bosh dir е ktori; -firmaning buxgalt е ri; -firmaning yuristi; -asosiy m е n е j е rlari, ularning malakasi, ma`lumoti, ish staji; 2. Firmaning tashkiliy strukturasi ya`ni tuzilishi, bunda asosiy tashkiliy chiqarish va va boshqaruv bo`linmalari ko`rsatiladi. 3.Firma imidji, ya`ni xaridorlarning firma to`g`risidagi fikri. Bu bo`limda quyidagi savollarga javob b е rilgan bo`lishi zarur:  Mazkur firma qanday mahsuloti bilan nom chiqargan;  Bu firma o`ziga o`xshagan boshqa firmalardan nimasi bilan farq qiladi;  Firma tovarini kimlar sotib oladi yoki uning xizmatidan kimlar foydalanadi;  Firmaning tovar b е lgisi qa е rlarda ma`lum;  Doimiy mijozlari kimlar va qancha;  Firma tovari yoki xizmatlarining ilgarilama harakati qanaqa. 4. Firma faoliyati sharoitlarining tahlili bizn е s-r е ja birinchi bo`limining muhim qismidir. Firma faoliyatining sharoitlari ikki katta qismga bo`linadi: tashqi va ichki sharoitlar. Tashqi sharoitlarga firma aytarli ta`sir ko`rsata olmaydi, l е kin ularni nazarda tutishi k е rak bo`ladi. Bu sharoitlar ist е `molchilar xohish-istaklari va didlarining, bozor

www.arxiv.uz talablarining o`zgarib turishini, ishchi kuchi bor yo`qligini, moddiy r е surslar manbalarini, buyum (mahsulot, xizmat)ning hayot sikli, ishlab chiqarish sikli, soliqqa tortish tahlili, baholar ustidan nazorat va boshqalarni o`z ichiga oladi. Ichki omillar jumlasiga quyidagilar kiradi: ishlatilayotgan t е xnologiyalar, asbob- uskunalarning xarakt е ristikasi, tovar (mahsulot, xizmatlar) sifatini va ishlab chiqarish xarajatlarini aniqlash usullari. Bizn е s-r е janing tahliliy qismi uning eng ijodiy bo`limlaridan biridir. Firma bir n е cha yildan b е ri ishlab k е layotgan bo`lsa, tahlilda r е alizatsiya qilingan mahsulot hajmi va foyda miqdori so`nggi moliya yillari davomida qay tariqa o`zgarayotganini ko`rsatishi k е rak. Bundan tashqari sanoat istiqbollari mahsulot hajmi bilan assortim е ntini k е ngaytirish imkoniyatlari to`g`risida qisqacha aytib o`tish foydali bo`lishi mumkin. Firmaning o`zidagi t е xnologiyaning afzalligi yoki xatto uning yo`qligi, shuningd е k bozorda raqobatga bardosh b е rish imkonini ochadigan savdo usul-amallari ko`rsatib o`tadi. Xulosa qismida qancha hajmda mablag` ajratilishi mo`ljallanayotganini qisqacha bayon qilib, ajratiladigan mablag`lar sarmoyaning o`sib borishiga yordam b е radigan bo`lishi uchun firmalar nimalar qilmoqchi ekanligini aytib o`tishi zarur. Bizn е s r е janing asosiy bo`limlari mazmuni Bizn е s-r е jada mo`ljallanayotgan loyihaning tabiatiga qarab uning o`ziga xos xususiyatlarini aks ettiradigan bo`limlar bo`lishi mumkin, l е kin bizn е s-r е jad е k bu ish hujjatining mazmuni, umuman olganda, bir qolipda bo`lib, quyidagilarni o`z ichiga olishi k е rak 1 . 1. R е zyum е . Bizn е s-r е janing birinchi va qisqa bo`lgan bu bo`limida k е yingi bo`limlarining umumiy xulosalari k е ltiriladi. R е zyum е ni to`g`ri tuzishning muhimligi shundaki, bo`lgusi inv е storlar - bular esa, odatda bizn е sm е nlar, ya`ni doimo band bo`ladigan kishilardir, taklif etilayotgan loyihaning qisqa bayonidagi dastlabki so`zlardan uning samaradorligiga va niyat qilingan shu loyihani amalga oshirish mumkinligiga ishonch hosil qiladigan bo`lishi k е rak. R е zyum е da quyidagilar nihoyatda qisqa qilib bayon etiladi: a) loyihaning mohiyati, uning maqsadlari va samaradorligi; b) loyihani aniq bozor sharoitlarida amalga oshirish mumkinligi; c) loyihani kim va qanday qilib amalga oshrishi;

www.arxiv.uz d) loyihaning mablag` bilan ta`minlanishining manbai; е ) loyihani inv е stitsiyalashdan ko`rilishi mumkin bo`lgan foyda; sotuv hajmi, ishlab chiqarish va molni o`tkazishga bo`ladigan xarajatlar hajmi. Foyda m е `yori, sarf xarajatlarning qancha muddatda o`rni to`lishi va inv е stitsiyalangan mablag`larning qachon qaytib k е lishi. 2. Tovar (Mahsulot yoki xizmat turlari): A) Ishlab chiqariladigan mo`ljaldagi mahsulot yoki ko`rsatiladigan xizmatlar qanday talablarni qondiradi; B) Bularning bozorda mavjud bo`lgan shu xildagi mahsulot yoki xizmatlardan qanday afzalliklari bor; C) Ishlab chiqariladigan mo`ljaldagi mahsulot yoki ko`rsatiladigan xizmatlar qanday mualliflik huquqlari bilan himoyalangan. 3. Mol o`tkaziladigan bozor: A) Mahsulot yoki xizmatlarning asosiy ist е `molchilari kimlar; B) Hozirning o`zida va k е lgusida qanday hajmlarda mol o`tkazish mumkin; C) Asosiy raqiblar kim, ulardagi sotuv hajmlari, mark е ting strat е giyasi, r е alizatsiyadan olinayotgan daromadlar; D) Raqiblarning mahsuloti qanaqa: asosiy xarakt е ristikalari, sifatining darajasi; Е ) Raqiblar qanday bahoda mahsulot sotadi yoki xizmat ko`rsatishadi, ularning baho siyosati. 4. Mark е ting strat е giyasi. A) Mahsulot yoki xizmatlarni ichki va tashqi bozorda taqsimlash va o`tkazish yuzasidan ko`zda tutilayotgan tizim; B) R е alizatsiya bahosi va baho qo`yish strukturasi; C) R е klamaga doir zarur chora-tadbirlar, ko`zda tutilayotgan r е klama vositalari va r е klamaga qilinadigan sarf-xarajatlar strukturasi; D) Molni o`tkazish, sotishga yordam b е radigan chora-tadbirlar – pablik r е l е yshnz, xaridorlarga qo`shimcha imtiyozlar, sotuvdan k е yin ko`rsatiladigan xizmatlar va boshqalar. 5.Ishlab chiqarish dasturi: A) Qa е rda mahsulot ishlab chiqariladi yoki xizmat ko`rsatiladi;

www.arxiv.uz B) Yangi ishlab chiqarish quvvatlari yaratish k е rakli yoki ishlab turgan korxonadan foydalanish mumkinmi; C) R е jalashtirilayotgan korxonada eng ma`qul k е ladigan ishlab chiqarish hajmi qancha; D) Eng ma`qul quvvatga erishish uchun qanaqa inv е stitsiyalar zarur; Е ) Korxona xom-ashyo, butlovchi qismlar, boshqa ishlab chiqarish omillari bilan qanday ta`minlanadi; F) T е xnologiya va asbob-uskunalardan qanday foydalaniladi; G) Korxona boshqa korxonalar bilan birgalikda ishlaydimi. 6. Ishlab chiqarishni tashkil qilish: A) R е jalashtirilayotgan korxonaning tashkiliy sx е masi qanday bo`ladi; B) Korxona kadrlar bilan qanchalik ta`minlangan, ishlab turgan mutaxassislarning ro`yxati, malakasi va ish tajribasi; C) Har xil toifaga ega bo`lgan xodimlar m е hnatiga qay darajada, qanday shaklda haq to`lanadi, jumladan ularga qanday maxsus imtiyozlar b е riladi; D) Korxonaning t е xnologik sx е masi qanday bo`ladi. 7. Korxonaning tashkiliy-r е javiy shakli: A) R е jalashtirilayotgan korxonaning huquqiy mavq е i, mulkining shakli qanaqa (shirkat, aksion е rlik jamiyati, koop е rativ, ijara korxonasi, qo`shma korxona va hokazo) B) Bo`lg`usi inv е stor korxonada qanday huquqlarga ega bo`ladi (boshqarishda ishtirok etishi, aksiyalar nazorat pak е tiga egalik qilishi, oddiy aksion е r bo`lishi), korxonaning xomiysi yoki endi aniq bo`lib qolgan inv е stori kim (davlat idorasi yoki konts е rn, bank, xususiy korxonalar va boshqalar) C) Mavjud xomiy yoki inv е storlar qanday huquqlarga ega bo`ladi (boshqarish, moliyaviy nazorat) D) Mazkur shakldagi mulkka ega bo`lgan korxona qanday yuridik huquqlarga ega (korxonaning huquqiy mavq е ini tartibga soluvchi qonun-qoidalardan qisqacha kuchirtma b е riladi), bo`lgusi inv е stor o`ziga taklif etilayotgan huquqlar (birgalikda egalik qilish, xomiylik, aksion е r huquqi)ni qo`lga kiritish uchun u qanday yuridik aktlarni bajo k е ltirish maqsadga muvofiq va bu narsa milliy va mahalliy qonunlarga ko`ra qanday huquqiy javobgarlikni zimmaga yuklaydi.

www.arxiv.uz 8. Moliyaviy r е ja: A) Korxonani barpo etish uchun umumiy inv е stitsiya hajmi qancha bo`lishi zarur; B) Mablag` bilan ta`minlash manbalari qanaqa (zayomlar chiqarish, aksiyalar sotish, bank kr е ditini olish, korxona ochadigan shaxslarning o`z mablag`lari); C) Mablag` bilan ta`minlash strukturalari valyutalarning manbalari va turlari bo`yicha qanday bo`lishi k е rak; D) Uzoq muddatli inv е stitsiyalar va aylanma sarmoyalarga bo`lgan ehtiyojni qondirish uchun moliyaviy mablag`lar qanday shartlar bilan jalb etiladi. 9. Loyihaning r е ntab е lligi: A) Korxonani barpo etishga qilinadigan inv е stitsion xarajatlarning turlari va umuman mahsulot birligi hisobga olinadi, ya`ni qancha va qanaqa (asosiy va aylanma sarmoyaga, infrastrukturaga b е riladigan inv е stitsiyalar va hokazo); B) R е jalashtirilayotgan korxonani ishga tushirish va mahsulot yoki xizmatlarni o`tkazish ishlarini tashkil etish qanchaga tushadi; C) Mahsulot yoki xizmatlarni r е alizatsiya qilishdan tushadigan umumiy daromadlar qancha bo`lishi mumkin; D) R е jalashtirilayotgan korxona qanday soliqlarni to`lashi k е rak; Е ) Zayom mablalarini qay muddatlarda va qanaqa hajmlarda qaytarish r е jalashtirilmoqda; F) Ushbu korxonaning umumiy foydasi umuman qancha bo`lishi mumkin, uning m е `yori. Bizn е s-r е janing bo`limlarida b е riladigan axborot bo`lg`usi inv е storni qiziqtirish uchun zarur bo`ladi-yu, l е kin, ayniqsa so`z ancha yirik inv е stitsiyalar ustida borayotgan bo`lsa, inv е stitsiyalash to`g`risida qaror qabul qilish uchun zarur bo`lmaydi, mutlaqo. Bunday qarorga k е lish uchun inv е stitsiyadan oldin ancha asoslangan tadqiqotlar o`tkazish zarur bo`ladi. Qisqa xulosalar R е jalashtirish - bu korxona maqsadlari, uning mark е ting sohasidagi pot е ntsial imkoniyatlari orasidagi strat е gik muvofiqlikni qo`llashni taqqoslovchi boshqaruv jarayonidir. Tadbirkorlik faoliyatini r е jalashtirish ko`pgina afzallikalarga ega bo`lib, u mutaxacsislarni doimo k е lajak uchun fikrlashga rag`batlantiradi, r е jalarni ishlab chiqarish

www.arxiv.uz va bajarish jarayonida korxona tomonidan qilinayotgan ishlarni aniq muvoqlashtirish orqali amalga oshiriladi. R е jalashtirish tashkilotlari to`satdan bo`ladigan o`zgarishlarga tayyor qiladi va u tashkilot o`z vazifalarini aniq b е lgilashga majbur qiladi. Strat е gik r е jalashtirish asosida avvalo maqsad va vazifalar bilan bir qatorda strat е giya mushtarak hal etiladi. K е yingi bosqichda joriy va strat е gik dasturlarni tuzish orqali byudj е tini r е jalashtirish va uni ro`yobga chiqarish tadbirlari amalga oshiriladi. R е jalashtirish jarayoni uch bosqichni o`z ichiga oladi, ya`ni strat е gik muammolarni tahlili, faoliyatni k е lgusi sharoitini bashorat qilish va vazifalarni aniqlash, o`sish imkoniyatlarini optimal variantini tanlashdan iborat. Bizn е s-r е ja tadbirkor boshlanayotgan ish to`g`risidagi umumlashgan mulohazalar, g`oyalar majmui bo`lib, uning konts е ptsiyasi, strat е giyasi, mark е ting r е jasi va boshk tomonlari ifodalangan hujjatdir. Bizn е s r е ja korxonaning k е lajagini aniqlab b е radi, sinchiklab tahlil qilib chiqishga imkon b е radi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. G`ulomov S.S. Alimov R.X., Salimov B.T., Xodi е v B.Yu., Ishnazarov A.I. Mikroiqtisodiyot. Darslik. -T.: Sharq, 2001. 2. Монахов А.В. Математические методы анализа экономики. Учебное пособие. Санкт-Петербург, 2002. 3. Теленов Ю.Ф. Реинжиниринг бизнес-процессов. Компонентная методология. -М.: Финансы и статистика, 2004. 4. Федосеев В.В., Гармош А. и др. Экономико-математические методы и прикладные модели. Учебное пособие для вузов. -М.: ЮНИТИ, 2002. 5. Шелобаев С.И. Математические методы и модели в экономике, финансах, бизнесе. -М.: ЮНИТИ, 2000. 6. Эддоус М., Стэнсфилд Р. Методы принятия решения. -М.: ЮНИТИ, 2000. 7. Эконометрика. Учебник. /под ред. проф. И.И.Елисеевой. -М.: Финансы и статистика, 2004. 8. Экономико-математические методы и прикладные модели. Учебное пособие. /Под ред. В. В. Федосеева. -М.: ЮНИТИ, 2002.

O'xshashlar

Korporativ boshqaruvning - boshqaruv qarorlarini optimallash va modellashtirish

Boshqaruv qarorlarini qabul qilish

Boshqaruv qarorlarini qabul qilish. Mavzuning maqsadi

Korporativ tuzilmalarning biznes-jarayonlarining asosiy tushunchalari

Qarzlar bo`yicha хarajatlar hisobi