Бизнес асослари курсининг моҳияти аҳамияти ва объектив зарурлиги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

130.5 KB

Ko'chirib olish

Бизнес асослари курсининг моҳияти аҳамияти ва объектив зарурлиги Reja: 1. Бизнес тушунчаси ва унинг моҳияти. 2. Бизнесни иқтисодиётга тўткан ўрни. 3. Бизнес ривожига таъсир этувчи омиллар. 4. Ўзбекистонда бизнесни шаклланиши ва ривожланиши. 1.1. Бизнес тушунчаси ва унинг моҳияти.

«Бизнес» -сўзи инглизча сўз бўлиб, у тадбиркорлик фаолияти ёки бошқача сўз билан айтганда кишиларни фойда олишга қаратилган тадбиркорлик фаолиятидир. Иқтисодиёт фанида бизнес фаолиятига доир дастлабки тадқиқотлар Х VIII асрда Р. Контильон, А. Тюрго, Ф. Кене, А. Смит ва Ж.Б. Сеи асарларида амалга оширила бошланди. Бироқ ҳозирга қадар жамоатчилик фикрида «Бизнес» тушунчасининг кўп маънолилиги сақланиб қолмоқда. Илмий адабиётда ушбу тушунча ҳақида кўпинча бу фавқулодда ҳодисанинг иқтисодий, ташкилий ва рухий тавсифлари (турли-туман қарашлар) тўплашидан иборат ҳар хил тасаввурлар мавжуд. Хорижий адабиётларда бизнес таърифини кўп турлари мавжуддир. Инсон жамиятининг бутун ривожланиш тарихи у ёки бу жиҳатдан доимо бизнес билан боғлиқ бўлган. Дастлабки босқичларда тадбиркорликнинг энг муҳим аломати бирон бир шахс-тадбиркор фаолиятининг фойдали ёки зарарлигини белгиловчи ноаниқлик омили ҳисобланган. Тадбиркорликнинг ижтимоий-иқтисодий вазифаси турли бозорларда талаб билан таклиф орасида мувозанат ўрнатишга доир таккомиллик фаолиятидан иборат деб тан олинган. Кейинчалик «сармоя эгаси» ва «Тадбиркор»тушунчалари бир-биридан фарқлана бошланди. Тадбиркор сармоянинг муомалада юритишни, кўпайиб боришини таъминлайди ва бу борада у венчур сармоядор, яъни жалб қилинган молиявий маблағларни усталик билан тасарруф этувчи шахс сифатида ишни юритиб юборишга ўз ғоялари, билими ва куникмаларини татбиқ қилиб, кўп фойда олиш мақсадида ўша маблағларни таваккал ишларга сарфлайди. Ўзбекистонда ва МДҲда бизнес ҳақидаги мақолалар, адабиётлар 60- йилларнинг ўрталарида пайдо бўлди. Хусусий мулкчилик эса ўша даврда бизнинг мафкурамиз учун бутунлай ёд нарса эди. Лекин бизда бизнесни фан

тариқасида ўрганиш фақатгина 90-йилларнинг бошларида бозор муносабатларига аста-секин ўтиш билан бошланади. Хорижий адабиётларда бизнес таърифини кўп турлари мавжуддир. Инсон жамиятининг бутун ривожланиш тарихи у ёки бу жиҳатдан доимо бизнес билан боғлиқ бўлган. Бизнесмен (тадбиркорлик) сўзи биринчи маротаба Англия иқтисодиётида XVIII асрда пайдо бўлиб, у «Мулк эгаси» деган маънони билдиради. Жумладан, Адам Смит тадбиркорни мулк эгаси сифатида таърифлаб, уни фойда олиш учун қандайдир тижорат ғоясини амалга ошириш мақсадида иқтисодий таваккалчиликка борадиган кишидир, - деб таъкидлайди. Тадбиркорни ўзи, ўз ишини режалаштиради, ишлаб чиқаришни ташкил этади, махсулотни сотади ва олган даромадига ўзи хўжайинлик қилади. Бизнес-бу аввало ишлаб чиқаришни ташкил этиш, иқтисодий фаолият ва муносабатлар, ҳаётни ўзи сўнгра эса пул ишлаш демакдир. Бизнес-бу хорижий сўздир. У бутун дунё бўйича тарқалгандир, ундан барча мамлакатларда фойдаланилади. Ўзбек тилида эса бизнес сўзи тадбиркорлик, бизнесмен эса тадбиркор демакдир. Ўзбекча сўз хорижий сўзга тўғри келади, лекин унга қўшимча маъно ҳам беради. Бу сўзларни ортида «иш» яъни иш билан шуғулланиш ёки бизнес фаолияти ташкил қилиш ётади. Шундай қилиб, бизнес-бу бизнес фаолиятини ташкил қилиш демакдир (саноат, бизнес фаолияти, савдо дўкони, хизмат кўрсатиш бизнес фаолияти, аудиторлик контораси, адвокат идораси, банк ва х.к.). Демак, биз бу йўқ нарсадан пул қилиш эмас, балки мураккаб ишлаб чиқаришни ёки хизмат кўрсатишни ташкил этиш демакдир. Бизнесмен-бу доимо ўз ишининг фидоийси, билимдонидир. Бизнесмен áûëèø учун ўқиш керак, нафақат дастлабки пайтларда, балки тадбиркор бир умир ўқиши, изланишда бўлиши керак.

Бизнесмен нималарни билиши ва қилиши керак? У энг аввало, тадбиркорлик фаолиятини қандай амалга оширишни, қандай шароитда амалий харакат қилишни, тадбиркор олдида учрайдиган тўсиқларни ҳал қилиш йўлларини ва қандай ютуқларга эришишни билиши керак. Бизнесмен-ишлаб чиқаришни ташкил этишни, ҳамда махсулотни сотишни билиши керак. У бозор муносабатлари шароитида юзага келадиган аниқ шароитларни баҳолашни ва тўғри йўл танлашни билиши керак. Ҳеч ким, ҳеч қачон тадбиркорга нима қилишни ўргатмай ва оғир пайтдларда ёрдамга келмайди. Ҳар бир тадбиркор фақат ўз кучига, билимига ва заковатига ишониши ва суяниши лозим. Тадбиркорлик фаолиятини акциядорлик мулки шаклида ҳам, жамоа мулки шаклида ҳам, хусусий (якка) мулк шаклида ҳам амалга ошириш мумкин. Бироқ акциядорлик мулки шакли ва жамоа мулки шакли доирасида уни ташаббус кўрсатиш, қарорлар қабул қилиш ва ўз фаолияти учун жавобгарлик масалаларида ходимлар ва менежерларга хусусий мулк эгаси имкониятлари қанчалик даражада берилишига боғлиқ равишда амалга ошириш мумкин. Савдо, маиший хизмат, маҳаллий саноат, ижтимоий соҳалардаги фаолиятиларни давлат мулкчилигидан хусусийга айлантириш жараёни анча қийин ўтди. Бу ерда аввал хусусийлаштириш йириклаштирилган ишлаб чиқариш бўлимлари бўйича бажарилди, уларнинг заминида очиқ турдаги ҳиссадорлик жамиятлари тузилди. Аммо ҳаёт бу жамиятларни кичиклаштиришни тақозо қилади, шу мақсадда унга кирувчи айрим таркибий бирликларга катта мустақиллик берилди. Натижада Ўзбексавдо, Ўзмаишийиттифоқ, Ўзбекбирлашув каби тармоқлар бўйича 13 мингга яқин хусусий бизнес фаолиятилар ташкил этилди. Барча янги мустақил давлатларда ислоҳатлардан олдинги даврда мулкчиликнинг давлат шакли устунлик қилган. Хўжаликнинг давлат секторида мехнаткашлар умумий сонининг 4-5 қисми, кооперативларда 14-

$15% (булардан яримидан кўпи колхозларда), хусусий секторда 3%га яқини банд бўлган. Саксонинчи йилларнинг иккинчи яримида хўжаликнинг кооператив секторини яратиш ижарани ривожлантиришга ҳаракат қилинган. Бу ҳаракат бозор инфратузилмасини ривожланмаганлиги давлат мулкчилигининг хукмронлиги, хўжалик юритишнинг янгича шаклларини давлат секторига қарамлиги, хўжалик қонунларининг ноаниқлиги ва бир қатор сабаблар туфайли натижасиз бўлган. Бизнес фаолиятиларни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш иқтисодий ислоҳатларнинг етакчи бўғинидир. Хусусийлаштириш натижасида демократик жамиятнинг ижтимоий заминини ташкил қилувчи хусусий мулкчилик қатлами шаклланиб борди. 2001-2004 йилларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятиларини ташкил қилишга энг катта аҳамият берилди. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига ўтиш даврига Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаб ўтканидек, «...қишлоқ жойларида ихчам ишлаб чиқариш бизнес фаолиятлари ташкил этиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантириш ҳисобига аҳолининг иш билан бандлигини таъминлаш сиёсатини фаол амалга оширмоқчимиз» 1 . Мамлакатимизда бу сиёсатни амалга оширишда асосан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни тақозо этади. 1.2. Бизнесни иқтисодиётга тўткан ўрни. Бизнес фаолиятини бозор иқтисодиёти муносабатлари шароитида тўткан ўрни жудаям катта аҳамият касб этади. Жумладан, бизнинг мамлакатимизда хорижий мамлакатлар тажрибаларига суянган холда, бизнесни ривожлантиришга давлат томонидан катта эътибор берилмоқда. Бунда Олий 1 Каримов И.А. Ызбекистон ХХ1 аср буса\асида: хавфсизликка тащдид, бар=арорлик шартлари ва тара==иёт кафолатлари.Т.:Ызбекистон 1997.-221 б$