Инвестицион лойиҳаларни молиялаштиришнинг иқтисодий моҳияти ва аҳамияти - Iqtisodiyot - Referatlar

Инвестицион лойиҳаларни молиялаштиришнинг иқтисодий моҳияти ва аҳамияти

Yuklangan vaqt:

15.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2451.640625 KB

Ko'chirib olish

ИНВЕСТИЦИОН ЛОЙИҲАЛАРНИ МОЛИЯЛАШТИРИШНИНГ ИҚТИСОДИЙ МОҲИЯТИ ВА АҲАМИЯТИ Ўзбекисон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Молия институти Инвестиция ва иновациялар фанидан

Режа: 1. Инвестициянинг иктисодий мазмуни ва иқтисодиётни ривожлантиришдаги ўрни. 2. Инвестицияларнинг иқтисодий мазмуни ва моҳияти. 3. Инвестиция жараёнининг иқтисодий мазмуни ва моҳияти 4. Инвестицияларнинг иқтисодиётни ривожлантиришдаги роли.

Инвестициянинг иктисодий мазмуни ва иқтисодиётни ривожлантиришдаги ўрни. Инвестиция фаолияти инвесторнинг ўз ресурсларини инвестиция объектига сафарбар этишга асосланар экан, мазкур фаолият инвесторнинг мақсадига кўра ташкил этилиши ва молиялаштирилишини тақозо этади. Инвестиция фаолиятини молиялаштиришнинг зарурлиги шунинг билан изоҳланадики, инвестиция фаолиятига йўналтирилган ҳар қандай сармоя ўз-ўзидан инвестор манфаатларини таъминлаб бера олмайди. Инвесторлар доимо амалга оширган инвестиция фаолиятидан катта фойда ва самара олишни кўзлайдилар. Бу орқали ўз капиталини кўпайтириш ва уни бозор рисклари остида қийматининг йўқолишидан ҳимоялашни хоҳлайдилар. Бунинг учун улар энг оптимал вариантдаги инвестиция лойиҳасига капиталини йўналтириб, унинг ҳаракатини мунтазам бошқариб бориш орқали кўзланган мақсадига эришишга интиладилар.

Шунга кўра, инвестиция фаолиятини молиялаштиришнинг зарурлигини қуйидагилар билан изоҳлаш мумкин: - инвестиция фаолиятини молиялаштиришни ташкил этишда инвесторнинг ўз мақсадига эгалиги; - инвестиция фаолиятида инвестордан ташқари яна кўплаб бошқа иштирокчиларнинг қатнашиши ҳамда уларнинг ҳам манфаатлари мавжудлиги; - инвестиция фаолиятининг самарали кечишига турли рискли омилларнинг таъсири юзага келиши мумкинлиги;- инвестиция фаолиятини ташкил этиш унинг доимий бошқарувисиз самарали амалга оширилмаслиги; - инвестиция фаолияти орқали инвесторнинг ўз капиталини янада кўпайтиришга интилиши;

Ушбу жараённи таъминлашнинг зарурлиги эса қуйидагилардан иборатдир: 1. Молиявий нобарқарорлик шароитида лойиҳа бўйича инвестициялашнинг амалга оширилиши унинг самарадорлигини пасайтириб юбориш хавфини кучайтиради. Бу эса, лойиҳадан кутиладиган самарани таъминлашда уни бошқаришга бўлган эҳтиёжни кучайтиради. Лойиҳа самарадорлиги уни молиялаштиришнинг бир қанча замонавий усулларини қўллаш асосида аниқланади. Бу лойиҳа молиялаштиришда муҳим ўрин эгаллайди ва унинг натижаларига асоланиб лойиҳа раҳбари, таъсисчилар, инвесторлар ва бошқа иштирокчиларда лойиҳага тегишли ўзгартиришлар киритиш ёки ундан ўз вақтида воз кечиш юзасидан қарорлар қабул қилиш имкониятини туғдиради;

Ушбу жараённи таъминлашнинг зарурлиги эса қуйидагилардан иборатдир: 2. Инвестиция лойиҳаларини молиялаштириш вақт жараёни билан амалга оширилади. Бу, ўз навбатида, вақтнинг лойиҳа натижаларига таъсирини мақбуллаштиришда муҳим ўрин эгаллайди. Пулнинг вақт мобайнида ўз қийматини йўқотиб бориши инвестиция жараёнида капиталнинг инвестор лойиҳадан кутган самарани ҳосил қилишини таъминлаш йўлида тўғри ва оптимал ишлатилишини таъминлаш заруриятини келтириб чиқаради ва амалга оширади. Инвестициялаш бўш пул маблағларини жалб қилиш эвазига юз беради. Ҳаракатда бўлмаган пул ресурслари ўз қийматини йўқотиб бораверади. Бу йўқотиш аниқ мақсадга эга бўлмаган ва самараси таҳлил қилинмаган инвестициялашда кўпроқ юз беради. Бироқ, турли омиллар таъсири шароитида вақт ўтиши билан пухта ишлаб чиқилган инвестиция лойиҳасига йўналтирилган инвестициялашда ҳам капитал қиймати ўзгариши ёки ўзгаришсиз қолиши мумкин;

3. Лойиҳани амалга оширишнинг якуний натижасига таъсир кўрсатувчи муҳим омиллардан бири инфляция ҳисобланади. Бу, ўз навбатида, фоиз ставкасининг сурункали ўзгариб бориши, валюта курсининг ўзгариши, талаб ва таклифнинг ўзгариши, қонунчиликдаги нобарқарорлик (депозит ва кредитлар бўйича фоиз ставкалари, мажбурий захира, қайта молиялаштириш ставкаси, валюта сиёсати, божхона сиёсати (ички бозорни ихоталаш ва ш.к.) кабилар натижасида юзага келади;

4. Инвестиция фаолиятида турли хил ноаниқликлар мавжуддир. Ноаниқлик омилларини ҳисобга олган ҳолда инвестиция лойиҳаларини, жараёнларини самарали молиялаштиришнинг замонавий тамойиллари, механизмлари ва усулларини билиш ҳамда улардан оптимал фойдаланиш иқтисодий тизимни ривожлантиришнинг янги сифатига ўтиш имконини беради; 5. Ҳар қандай лойиҳанинг кучли ва ожиз томонлари бўлишини ҳисобга олган ҳолда уларни молиявий таҳлил қилиш орқали лойиҳани амалга ошириш жараёнида дуч келинадиган рисклар, кризисли вазиятдан чиқиб кетиш юзасидан қарорлар қабул қилиш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш лозим бўлади. Бунда кўриладиган зарарлардан ўзини-ўзи суғурталаш амалиётини кучайтиришга эътибор қаратиш муҳим аҳамият касб этади.

Инвестицион лойиҳаларни амалга оширишда энг муҳим масала бу уларни молиялаштиришдир. Молиялаштириш – бу инвестиция лойиҳасини амалга ошириш учун зарур бўлган элементларни сотиб олиш учун маблағ сарфлашни англатади.

Ушбу маблағларни турли манбалардан олиш мумкин: бюджетдан молиялаштириш, корхоналарнинг ўз маблағларидан фойдаланиш, кредит ресурслари, қарз маблағлари (аҳоли ва индивидуал фирмалар) ва бошқалар. Нафақат инвестиция фаолиятининг самарадорлиги, балки инвесторнинг келажакдаги ҳаётийлиги, молиявий барқарорлиги қайси манбалар танланишига боғлиқ. Инвестицияларни молиялаштириш манбалари инвестиция манбалари сифатида ишлатилиши мумкин бўлган пул маблағларидир.

Инвестиция фаолиятининг нафақат ҳаётийлиги, балки ундан келадиган якуний даромаднинг тақсимланиши, илғор капиталдан фойдаланиш самарадорлиги ва инвестицияларни амалга оширадиган ташкилотнинг молиявий барқарорлиги молиялаштириш манбаларини танлашга боғлиқ. Ички капитал ҳисобидан шакллантирилган инвестиция ресурслари хилма-хил шакллар билан тавсифланади ва қоида тариқасида, кичик бизнес фаолиятини амалга ошириш учун қулайроқдир.

ИНВЕСТИЦИЯ ФАОЛИЯТИНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ МАНБАЛАРИНИНГ ГУРУҲЛАНИШИ Инвесторларнинг ўз ресурслари (фойда, амортизация ажратмаси, ҳуқуқий шахслар ва фуқароларнинг пул жамғармалари ва бадаллари, акциялардан тушган маблағлар ва бошқалар) Инвесторларнинг қарзга олган ресурслари (корхоналар, тижорат банклари, нобюджет фондлари кредитлар, облигацияли, сертификатли, векселли ва бошқа хил қарзлар, бюджет ссудалари) Бюджетнинг инвестиция ресурслари (республика ва маҳаллий бюджет маблағлари)

Республикамиздаги маҳаллий ва хорижий инвестиция ресурсларини чуқур қайта ишлайдиган ва юқори қўшимча қийматга эга рақобатдош маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган юқори технологияли ва маҳаллийлаштириладиган замонавий корхоналарни ташкил қилиш учун маҳаллий ва хорижий инвестицияларни фаол жалб этиш, эркин иқтисодий ҳудудларнинг муайян соҳага ихтисослашувини қўллаб қувватлаш ва уларда инвестиция фаолиятини молиялаштиришни ривожлантиришга замин яратади. Ўзбекистонда иқтисодий ўсишни таъминлашнинг асосий омили инвестициялар . Хулоса қилиб шуни таъкидлаш керакки, миллий иқтисодиётимиз учун инвестицияларнинг аҳамияти бир қатор омилларга боғлиқ, улар орасида қуйидагилар алоҳида ажралиб туради: йирик инвестиция лойиҳаларини қўшимча молиялаштириш имконияти; энг янги технологиялар ва ускуналарга, инновацион лойиҳаларга чет эл сармоясини жалб қилиш орқали ишлаб чиқаришни ташкил қилишнинг илғор усулларидан фойдаланиш.

Шу билан бирга, мамлакатимизда кўпинча корхоналарни техник ва молиявий жиҳатдан кучли бўлган рақобатчилардан ҳимоя қилиш истаги билан таъқиб қилинади. Масалан, импорт қилинадиган товарларга катта миқдордаги импорт божлари жорий этилиши муносабати билан республикамиз корхоналарига ўзларининг эскирган маҳсулотларини ички бозорларда кейинчалик оширилган нархларда сотиш учун қулай имконият яратилмоқда. Инвестицияларнинг иқтисодий мохияти ва зарурлиги . Инвестицияларни молиялаштириш ва бунда вужудга келадиган иқтисодий муносабатлар турли макромухит ва микромухит омиллари билан белгиланади.

Макромухит омилларига иқтисодий (инфляция, солиқ даражалари, мамлакатда амалга оширилаётган пул-кредит сиёсати), сиёсий (мамлакатда сиёсий барқарорлик, қонун базасининг мавжудлиги, давлат бошқарувининг барқарорлиги ва х.к.), илмийтехникавий (фан ва техника тараккиёти даражаси, саноат кудрати, мамлакатда амалга оширилаётган саноат сиёсати ва х.к.) сабаблар киради.

Инвестициянинг иқтисодий мохияти – бу асосий ва айланма капитални корхонани ташкил этиш, реконструкция ёки техник қайта кўроллантиришга сарфлаш; молиявий инвестиция бўйича – инвесторни молиявий капиталини ошириш мақсадида унинг инструментларидан фойдаланиб, маблағларни акция, облигация, банк депозитларига ва бошқа қимматли қоғозларга қўйишдир. Қуйидаги йўналишларда олиб борилади:  фуқаролар, давлатга қарашли бўлмаган корхоналар, хўжалик ассоциациялари, жамоа ва ўртоқлик хўжаликлари ҳамда жамоа мулкчилиги асосида ташкил этилган ташкилотлар, нодавлат корхоналари ва муассасалари томонидан;  давлатни маъмурий ва бошқарув бўлинмалари, ташкилотлари ҳамда давлат корхоналари ва муассасалари томонидан;  чет эл фуқаролари, хусусий фирмалар, ассоциациялар, компаниялар ва ҳуқуқий шахслари ҳамда бошқа хорижий давлатлар ва ҳалқаро молия – кредит муассасалари томонидан;  қўшма корхона кўринишида маҳаллий ва чет эл фуқаролари, ҳуқуқий шахслар ва давлатлар билан ҳамкорликда.

Ўзбекистон Республикаси Инвестиция дастурини уч йиллик даврга шакллантириш ва амалга ошириш СХЕМАСИ Босқичла р Чора-тадбирлар 1-босқич Инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун инвестиция таклифларини тақдим этиш шаклларининг намуналари ва макетларини ишлаб чиқиш ва ташаббускорларга юбориш. 2-босқич Соҳалар ва ҳудудларни ривожлантириш концепциялари ва дастурларини ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Маҳкамасининг ҳужжатларидаги топшириқларни инобатга олган ҳолда Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигига инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун инвестиция таклифларини тақдим этиш. Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигига Инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун давлат-хусусий шериклик шартлари асосида амалга ошириладиган инвестиция таклифларини тақдим этиш. Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигига Инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун давлат мулки объектларидан самарали фойдаланишни ташкил этиш ва уларни хусусийлаштириш доирасидаги инвестиция таклифларини тақдим этиш.

3-босқич Инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун тақдим этиладиган ва қуйидагиларни назарда тутувчи инвестиция лойиҳаларининг дастлабки рўйхатини шакллантириш: бошқалар тасарруфига ўтувчи объектлар бўйича харажатларни молиялаштириш, тугалланган объектлар бўйича кредитор қарздорликни қоплаш; янги бошланадиган лойиҳалар, лойиҳа ҳужжатлари ва белгиланган тартибда тасдиқланган молиялаштириш манбалари; марказлаштирилмаган манбалар, ХМИ/ХҲМТ ва Ўзбекистон Республикаси Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси маблағлари ҳисобидан молиялаштирилаётган лойиҳалар бўйича — лойиҳа ҳужжатларига мувофиқ иқтисодий самарадорлиги, устуворлиги ва мақсадга мувофиқлигидан келиб чиққан ҳолда инвестиция таклифларини баҳолаш. Биринчи навбатда, муҳандислик-коммуникация инфратузилмасини (электр, газ, сув таъминотини, канализация, йўл ва бошқалар) ривожлантириш ва молиявий таҳлилнинг умумқабул қилинган услубидан фойдаланиш зарурлигини ҳисобга олган ҳолда, уларни амалга оширишнинг мақсадга мувофиқлигини баҳолаш натижаларига кўра Инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун тақдим этиладиган инвестиция лойиҳаларини танлаб олиш.

1-босқич Тақдим этилган таклифларни умумлаштириш ва Инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун таклиф қилинган инвестиция лойиҳаларининг дастлабки рўйхатини шакллантириш. 2-босқич Инвестиция дастури лойиҳасига киритиш учун Вазирлар Маҳкамасига инвестиция лойиҳаларининг дастлабки рўйхатини киритиш. 3-босқич Инвестиция дастури лойиҳасига киритиладиган инвестиция лойиҳаларининг дастлабки рўйхатини Вазирлар Маҳкамасининг тегишли бўлинмалари билан келишиш. 4-босқич Лойиҳа-смета ҳужжатларини белгиланган тартибда ўз вақтида ишлаб чиқиш ва келишишни таъминлаш, шунингдек Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлигининг экспертиза органларига (ижтимоий объектлар бўйича) кейинчалик қуйидагиларга киритиш учун тақдим этиш: ХМИ/ХҲМТ ва Ўзбекистон Республикаси Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси маблағлари, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва хорижий кафолатланмаган кредитлар ҳамда бошқа марказлаштирилмаган манбалар бўйича Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигига.

5-босқич Инвестиция дастури лойиҳасини Вазирлар Маҳкамасига киритиш. 6-босқич Инвестиция дастури лойиҳасини Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрациясига киритиш. 1-босқич Инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш бўйича комплекс тармоқ жадвалларини тайёрлаш, келишиш ва тасдиқлаш. 2-босқич Инвестиция дастурининг ижро ҳолатини «инвестиция лойиҳаларининг амалга оширишни назорат ва мониторинг қилиш» автоматлаштирилган ахборот тизимидан (кейинги ўринларда — ахборот тизими) фойдаланган ҳолда мониторинг ва назорат қилиш. 3-босқич Инвестиция, саноат ва савдо вазирлигига Инвестиция дастурининг ижро ҳолати бўйича ахборот тизими орқали маълумотлар тақдим қилиш. 4-босқич Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ва Вазирлар Маҳкамасига Инвестиция дастурининг ижро ҳолати бўйича ахборот тизими орқали йиғма маълумотларни тақдим қилиш.

2020-2022 йиллар учун инвестиция дастури қабул қилинди Президент “Ўзбекистон Республикасининг 2020-2022 йилларга мўлжалланган Инвестиция дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорни имзолади. Унда: 850,5 трлн сўм инвестициялар, шу жумладан 35,5 млрд АҚШ доллари миқдоридаги хорижий инвестициялар ўзлаштирилишини назарда тутувчи 2020-2022 йилларда капитал қўйилмаларни ўзлаштиришнинг йиғма прогноз параметрлари, шунингдек. 2020-2022 йилларда инвестициялар ва кредитларни ўзлаштириш ҳамда жалб қилишнинг прогноз параметрлари; 206 та янги ишлаб чиқариш қувватлари ва 31 мингдан зиёд иш ўринлари яратилишини назарда тутувчи 2020 йилда йирик ишлаб чиқариш объектлари ва қувватларини ишга тушириш манзилли дастури кўрсатилган.Шунингдек қуйидагилар тасдиқланди:

 2020 йилда инвестиция ва кредитларни ўзлаштириш бўйича йиғма манзилли дастур, шунингдек, унинг чораклар кесимида ижросининг прогноз кўрсаткичлари;  2020 йилда Ўзбекистон Республикаси давлат кафолати остида хорижий кредитлар жалб қилган ҳолда амалга ошириладиган инвестиция лойиҳаларининг манзилли дастури;  2020 йилда тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитлар жалб қилган ҳолда амалга ошириладиган инвестиция лойиҳаларининг манзилли дастури;

 2020 йилда лойиҳаолди ва лойиҳа ҳужжатларини ишлаб чиқиш, келишиш ва тасдиқлаш талаб этиладиган инвестиция лойиҳалари рўйхати; • . 2020 йилда ишлаб чиқиладиган истиқболли инвестиция лойиҳалари рўйхати. Лойиҳалар (объектлар) бўйича тасдиқланган лойиҳа- смета ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар • .

Ҳукумат қарорларига асосан киритилади. Қурилишга ҳамда тасдиқланган лойиҳа-смета ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш жараёнларига тегишли ваколатга эга бўлмаган шахсларнинг аралашувига йўл қўйилмайди.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг Самарқанд филиали ходимлари томонидан 2022 йилнинг 9 ойи давомида Навоий вилоятида асосий капиталга киритилган инвестиция кўрсаткичлари бўйича таҳлилий маълумот тайёрланди. 2022 йилнинг январь-сентябрь ойларида Навоий вилоятида асосий капиталга киритилган инвестициялар 13 трлн сўмни ташкил этди. Вилоятда инвестициялар ўзлаштирилишида кескин дифференциаллик сақланиб қолган. Хусусан, киритилган инвестицияларнинг 67 фоизи вилоятнинг 3 та ҳудуди – Навоий ш. (29%), Томди (23,1%) ва Кармана туманлари (14,8%) ҳиссасига тўғри келган. Хатирчи (5,1%), Қизилтепа (3,6%), Навбаҳор (2,6%), Конимех (2%), Учқудуқ (1,5%) ва Ғозғон шаҳри (0,1%) туманларида инвестициялар оқимининг пастлиги кузатилган.

Ҳудудларда амалга оширилаётган йирик инвестицион лойиҳалар натижасида асосий капиталга киритилган инвестициялар ҳажми ўтган йилнинг мос даврига нисбатан Нурота (2,8 баравар), Учқудуқ (1,6 баравар), Ғозғон ш. (1,5 баравар), Навоий ш. (1,4 баравар) ва Қизилтепа (1,2 баравар) туманларида ўсиш даражаси қайд этилган. Лекин, Томди (97,5%), Хатирчи (97,5%), Зарафшон ш. (86,5%) ва Конимех (20,3%) инвестициялар оқимининг пасайиш тенденцияси кузатилган. Вилоят бўйича аҳоли жон бошига тўғри келадиган асосий капиталга киритилган инвестициялар 12 480,2 минг сўмни (Республика кўрсаткичидан 7135,1 минг сўм кўп), ўсиш кўрсаткичи ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 5,9%ни ташкил қилган ҳолда республика ҳудудлари орасида 2- ўринни эгаллаган.

Туман (шаҳар)лар кесимида жон бошига тўғри келадиган асосий капиталга киритилган инвестициялар ҳажми бўйича Томди тумани (15,4 баравар), Навоий шаҳрининг (2 баравар) кўрсаткичи вилоят кўрсаткичидан юқори бўлган. Учқудуқ (2,4 баравар), Хатирчи (3,9 баравар), Қизилтепа (4,2 баравар) ва Навбаҳор (4,3 баравар) туманлари кўрсаткичининг вилоят кўрсаткичига нисбатан пастлиги қайд этилган. Жон бошига тўғри келадиган асосий воситаларга киритилган инвестициялар ҳажми бўйича ҳам туманлар ўртасида кескин тавофутнинг мавжудлиги кузатилган. Жумладан, энг юқори кўрсаткич қайд қилинган Томди туманида жон бошига тўғри келадиган асосий капиталга ўзлаштирилган инвестиция ҳажми Навбаҳор туманига нисбатан 67 баравар ва Қизилтепа туманига нисбатан 65 бараварга зиёддир.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти

Инвестицион муҳитни иқтисодий ўсишга таъсири

Солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва тамойиллари

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида инвестиция лойиҳаларининг самарадорлигини баҳолаш

Инвестиция лойиҳаларини молиявий-иқтисодий баҳолашнинг услубий асослари