Birja a’zolari va ishtirokchilari - Iqtisodiyot - Referatlar

Birja a’zolari va ishtirokchilari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

Birja a’zolari va ishtirokchilari Reja: 1. Brokerlik idoralari 2. Maklerlar

1. Brokerlik idoralari Birjada savdo tarmog‘i o‘tkazishda, odatda, ko‘p odamlar ishtirok etadi. U yerda ishlayotganlar aniq soni har kuni, ba’zida esa har soat o‘zgarib turadi. Kimdir savdo halqasida bir necha soat bo‘lib, so‘ng tanaffusga chiqishi va yana savdoning oxirlarida qaytishi mumkin. Bozor favqulodda faollik holatida bo‘lganida zal to‘lib ketishi ham mumkin. Savdo zaliga kirish cheklangan. Birja vositachilari savdo zalida ishtirok etadiganlardan biri sanaladi. Ular qatoriga brokerlar va maklerlar kiradi. Broker – bu ishlab chiqaruvchi va diler o‘rtasidagi yoki diler va iste’molchi o‘rtasidagi munosabatlarda agent sifatida qatnashadigan vositachi. Brokerlar faqat komission mukofotlar oladi. Brokerlik idorasi birjada asosiy operatsion bo‘g‘in hisoblanadi. U birja ma’muriyati vaqt-vaqti bilan o‘tkazib turadigan tender savdolarida sotib olinishi mumkin bo‘lgan to‘liq birja a’zosining joyi mavjudligida tashkil etilishi mumkin. Bitta to‘liq qatnashchi joyiga faqat bitta brokerlik idorasi tashkil qilinishi, o‘z navbatida, u brokerlar belgilangan sonini bepul akkreditatsiyalashi mumkin. Brokerlik idorasi mijozlar bilan brokerlik xizmatlari ko £ rsatish haqida shartnomalar tuzish, shuningdek, o‘z hisobidan harakat qilish huquqiga ega. O‘z xizmatlari uchun brokerlik firmalari tuziladigan bitim turi bilan ham, topshiriq turi bilan ham belgilanadigan mukofot oladi. Komission to‘lovlar har oy uchun qat’iy belgilangan miqdorda yoki har bitta bitim uchun foydadan olinadigan foiz ko‘rinishida olinishi mumkin. Dunyoning eng yirik brokerlik kompaniyalari: – «Morgan Stepin» (AQSH); – «Solaman braders» (AQSH); – «Merrim Linch» (AQSH); – «Nashura» (Yaponiya); – «Dayva sekyuteriz», «SDJ. Uorbkurg», (Buyuk Britaniya);– Dalkiniyen sekyuritiz» (Kanada).

Mijozlar va brokerlik idoralari o‘rtasidagi munosabatlar ular tuzadigan shartnoma va bitimlar asosida vujudga keladi. Bunday bitimlar bir nechta bo‘lishi mumkin: odatda, doimiy mijoz bilan belgilangan muddatga tuziladigan brokerlik xizmatlari ko‘rsatish uchun shartnoma; mijozga o‘z brokeridan birja axboroti yoki mijozni qiziqtirayotgan tahliliy sharh olish imkoniyatini beradigan axborot xizmatlari ko‘rsatish uchun shartnoma. Shuningdek, boshqa bitimlar ham tuzilishi mumkin, masalan, vakillik yoki qo‘shma faoliyat haqidagi bitimlar. Mijoz bilan ishlashda brokerlik idorasi o‘z birjasining hisob-kitob firmalaridan birida bu mijoz bilan ishlash uchun hisob raqami ochadi. Broker bilan belgilangan turdagi bitim tuzish haqida kelishib olar ekan, mijoz unga topshiriq beradi, bu topshriqlar variantlari xilma-xil bo‘lishi mumkin. Masalan, bitta idoraning brokerlik xizmatlari ko‘rsatish haqidagi shartnomasida mijoz brokerga quyidagi topshiriq turlarini beradi: – tovarni joriy birja narxida sotib olish; – tovarni joriy birja narxida sotish; – tovarni joriy birja narxidan qimmatga sotib olmaslik; – tovarni joriy birja narxidan arzonga sotmaslik; – tovarni uning narxi belgilangan qiymatga yetgan paytda sotib olish; – tovarni uning narxi belgilangan qiymatga yetgan paytda sotish; – tovarni brokerning xohishi bilan sotib olish;– tovarni brokerning xohishi bilan sotish. 2. Maklerlar Makler – bu fond va tovar birjalarida bitimlar tuzishdagi vositachi. U mijozning topshirig‘i bo‘yicha va uning hisobidan harakat qiladi. Makler yuridik shaxs huquqiga ega bo‘lib, birja operatsiyalarining belgilangan turlariga ixtisoslashadi. Ular vositachilik ximatlari ko‘rsatuvchi va buning uchun birja qo‘mitasi belgilagan miqdorda komission to‘lovlar oluvchi maklerlik idoralari va firmalariga birlashadi.

Birjada qatnashadigan shaxslar ichida maklerlar alohida o‘ringa ega. Ularning vazifasi – har bir xaridorga sotuvchini va har bir sotuvchiga xaridorni yetkazib berishdir. Asrlar davomida mavjud bo‘lib kelgan «maklerlar vositachilik qilishi, lekin shartnomalar tuzmasligi lozim» degan tamoyil birja savdosining rivojlanishi va 1896-yil birja qonunining kuchga kirishi bilan yanada kuchaydi. Bu qonunga ko‘ra, qasamyod qiladigan maklerlar oldingi kabi tayinlanmaydi, ularning o‘rnini hozirda kurs maklerlari egalladi. Kurslarning rasmiy belgilanishida ular yordamchi shaxslar sifatida ishtirok etadi. Savdoning boshqa turlari bilan shug‘ullanish va unda ishtirok etish ular uchun taqiqlangan. Kurs maklerlari lavozimga hukumat tomonidan tayinlanadi. Ishlarni boshlashdan avval ular zimmalariga yuklatilgan vazifalarni sidqidildan bajarishga qasamyod qilishlari zarur. Bu holatda, garchi faoliyati xususiy xarakterga ega bo‘lsa-da, ular amaldorlarga aylanadilar. Shu bilan birga, kurs maklerlari savdogar bo‘lib, ularning barcha huquq va majburiyatlariga egalar, garchi boshqa savdo maklerlariga qarshi ma’lum bir cheklovlarga uchrasalar ham. Kurs maklerlari birja zalida o‘z joylariga egalar, shunday ekan, u yoki bu narsani sotish yoki sotib olish istagida birjaga tashrif buyurgan shaxs kimga murojaat qilishini biladi. Erkin maklerlar, aksincha, butun birja bo‘ylab yugurib yuradi. Kurs maklerlarining savdo faoliyati doirasi erkin maklerlarning faoliyat doirasiga to‘liq mos kelmaydi. Mukofotli bitimlar ham bularning keyingisiga tegadi. Kurs maklerlari bu bilan shug‘ullanmaydi. Shuning uchun ham mukofotlar kursi norasmiy. Kurs maklerlarining bu bilan shug‘ullanmasliklarining sababi shundaki, ular birjada o‘z o‘rinlariga bog‘lab qo‘yilgan. Mukofotli bitimlar bo‘yicha makler turli birja guruhlarida turli qatnashchilarni izlashi lozim. U bir joydan boshqa joyga ko‘chib yurish imkoniga ega bo‘lishi kerak. Maklerlarning birja daromadlari 2 ta elementdan: kurtaj va chayqov foydasidan tashkil topadi. Kurtaj – bu savdo maklerining vositchalik bilan bog‘liq yugur- yuguri uchun mukofot. Kurs qiymatiga ega bo‘lmagan, alohida hisoblab chiqiladigan kurtaj kurs maklerlarida mingdan 1/2 ga teng bo‘ladi. U xaridor

tomonidan ham, sotuvchi tomonidan ham to‘lanadi, kurs maklerining kurtaji esa naqd bitimlarda ifodalanib, doimiy qiymatga ega bo‘ladi: maksimum mingdan 1/2, minimum 0 (franko kurtaj), odatda esa, mingdan 1/4.

Xulosa O‘zbekistonda birja savdosining zamonaviy holati va istiqbollari ko‘plab omillar bilan belgilanadi. Ko‘rinib turibdiki, birjalar kelajagi, iqtisodiy islohotlarning umumiy borishidan tashqari, bizning birjalar G‘arb mamlakatlarining birjalariga qanchalik tez yaqinlashishiga ham bog‘liq bo‘ladi. Agar listing, qimmatli qog‘ozlarni kotirovkaga yo‘l qo‘yish bir martalik harakat bo‘lsa, qimmatli qog‘ozlar kursi yoki narxini belgilash – bu kimoshdi jarayonida har bir birja xabarida doimiy yangilanib turadigan operatsiyadir. Qimmatli qog‘ozlar kotirovkasi – bu narxni aniqlash, uni har bir ish kuni davomida qayd qilish mexanizmidir. Birja savdosi jara yonida narxning paydo bo‘lishi ro‘yxatga olingan savdogarlar o‘zaro aloqasining natijasi hisoblanadi. Birja faqat ularni aniqlaydi, uning shakllanishiga obyektiv xizmat qiladi. Birja qimmatli qog‘ozlar xarid qilish hamda sotish talab va taklifni mujassamlaydi, talab va taklif nisbatini belgilaydi, natijada vaq tinchalik va nisbiy muvozanatning ifodasi, biroq u yoki bu maqs ad va bitimni amalga oshirish uchun yetarli bo‘lgan narx aniqlanadi. Bitim tuziladigan va qimmatli qog‘ozlar bir qo‘ldan boshqasiga o‘tadigan narx kurs deb ataladi. Birja kursi birja va birjadan tashqari aylanmada bitimlar tuzishda mo‘ljal sifatida foydalaniladi. Bunda «baravariga o‘tkaziladigan auksion» keyingi «zalpgacha» mavjud bo‘ladigan, uzluksiz kimoshdi esa qimmatli qog‘ozlarga joriy talab (talab narxi, xaridor taklif etadigan eng yuqori narx) va taklif (taklif narxi, qimmatli qog‘ozlar sotiladigan minimal narx) o‘rtasidagi nisbatni aniqlashga imkon beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2001. 2. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni – T.: O‘zbekiston, 1998. 3. «Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to‘g‘risida» O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. 1991-yil 19-noyabrda qabul qilingan. 4. «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoyalash to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 1996-yil 26-aprelda qabul qilingan. 5. «Birjalar va birja faoliyati to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2001-yil 29-avgust. 1-260-11. 6. «Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2008-yil 22-iyulda qabul qilingan.

O'xshashlar

Birja va birja faoliyatining huquqiy asoslari

Birja va birjalar faoliyati

Birja bitimlari va ularning turlari

Birja faoliyatini avtomatlashtirish

Xalqaro birja markazlari