logo

Банклар фаолиятини бошšариш ва тахлил šилишнинг халšаро амалиёти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102.5 KB
Банклар фаолиятини бош š ариш ва та х лил š илишнинг хал š аро амалиёти Режа: 1. Банк фаолиятини бош š ариш ва та х лил š илишнинг асосий тамойиллари. 2. Банк фаолиятини бош š аришнинг Америка тизими. 3. Банк фаолиятини бош š ариш ва назорат š илишнинг Япония тизими. 11.1. Банк фаолиятини бош š ариш ва та х лил š илишнинг асосий тизими Тижорат банклари фаолиятини бош š аришнинг асосий вазифаси банкнинг бар š арорлигини таъминлаган х олда, унинг фойдасини кўпайтириш ва бозор š ийматини оширишдир. Бу вазифаларни бажариш учун мавжуд ресурсларни тў г ри жойлаштириш ва самарали фойдаланиш, бериладиган кредитларнинг хатарлилик даражасини пасайтириш, х амда банк фаолиятини ривожлантириш учун етарли маржани таъминлайдиган фоиз ставкаларини белгилашдир. Банк фаолиятини бош š аришнинг энг ма š бул йўли марказлаштирилган тарзда бош š арув š арорлари š абул š илишдир. Лекин банк фаолиятининг кенгайиши, бўлимлар ва филиалларнинг пайдо бўлиши, š арорларни š абул š илиш ваколатини банкларнинг ало х ида тузилмовий бўлинмаларига беришга тў г ри келди. Х ар š андай бош š арув модели š ўйидагиларни таъминлаши лозим: - š арор š абул š илинишини тезлаштириш; - ўзгарувчан бозор шароитларига жавоб беришнинг тезкорлигини; - ша х обчалар (бўлимлар) фаолияти назорат š илиниши мумкинлигини; Тижорат банклари бош š аруви самарадорлигига š уйидаги омиллар таъсир š илади: - мамлакатдаги и š тисодий вазият бар š арорлиги; - банк бош š аруви амалга оширилишининг асоси х исобланган: стратегик, тактик ва жорий режалаштириш мавжудлиги; - банк ра х барияти ва ходимлар малакавий даражалари; - бош š арув ахборот тизимларининг ташкил этилиши; - банк ресурс базасининг шаклланиш даражаси; - стандарт кредитларга э х тиёжнинг, кредитни š айтаришга š одир š арз олувчиларнинг мавжудлиги; - пул ва пул муаммоласи бозорнинг ривожланганлиги ва бар š арорлиги; - банкнинг ва унинг бўлинмаларининг молиявий а х волини мунтазам равишда кузатиб бориш имкониятининг мавжудлиги ва шу кабилар. Х озирги пайтда турли мамлакатлардаги бош š арув органларининг тижорат банклари фаолиятини ба х олаш тизимлари š ўйидаги жадвалда берилган. Мамлакат Назорат органи Тизимлар Жорий этилга н йил Тизим тури Франция Банк компанияс и О RAP (хатарнинг олдини олиш харакатларини ташкил эти шва муста х камлаш) 1997 Дистанцияли рейтинг тизими SAABA – статистик та х лил усули 1997 Тезкор харакат тизими Германия Банклар устидан назорат Федерал идораси BAKLS (Ахборотлар тизими) 1997 Молиявий коэффициентл ар ва айрим банк гуру х лари та х лилий тизими А ª Ш Учала назорат органи CAMELS 1980 Рейтинглар тизими Италия Италия банки PATROL 1993 Дистанцияли рейтинг тизими Буюк Британия Молиявий сиёсат бўйича идора RATE (хатарни ба х олаш ва назорат меъёри 1998 Банк хатарларини ба х олаш комплекс тизими) тизими Манба: Тижорат банклари фаолиятини назорат š илиш тизимлари. БПК. журнали № 7, 2002 й. 21 бет. 11.2. Банк фаолиятини баш š аришнинг Америка тизими Америка ª ўшма Штатларида тижорат банклари фаолиятини бош š ариш ва назорат š илишнинг « CAMELS » тизими ривожланган « CAMEL » сўзи, бир неча сўзларнинг бош х арфларидан тузилган бўлиб, банклар фаолиятини бош š ариш ва назорат š илиш мо х иятини ўз ичига олади. Бу тизим 1979 йил амалда š ўллай бошланган бўлиб, А ª Ш даги 3-та назорат органи: Федерал захира тизими, Депозитларни су г урталаш Федерал корпарация ва валюта назорат šўлланилади. Бу сўздаги бош харф «С» - капиталнинг адекватлиги маъносини англатиб, тижорат банклари капиталларининг хуšуšий хужжатларда кўрсатилган меъёрларга жавоб беришлигини билдиради. «А» харфи-активлар сифатини англатиб, тижорат банклари активларининг жойлаштирилганлиги ва сифатлилиги назорати белгисидир. Маълумки, Банк активлари даромад келтирувчи ва даромад келтирмайдиган активларга, хамда хатарли даражаси бўйича хам гурухланади. Шунинг учун хам банк активлари тўгри жойлаштирилиши ва сифати доимо назорат šилиниши лозим. «М»-харфи менежмент сифатини билдиради. Тижорат банклари фаолияти кўрсаткичлари бошšарувининг (менежментнинг) сифатига боглиš. Тўгри ва ўз ваšтида šабул šилинган бошšарув šарорлари- муваффаšият гаровидир. «Е»-харфи операциялар сифати ва даромадлилик даражасини билдиради. Тижорат банклари кўпгина операцияларни амалга оширади, турли хизматлар кўрсатади, уларнинг дарормадлилик даражасини ўрганиш ва назорат šилиш, хамда операцияларни даромадлигига šараб бошšариш зарур бўлади. « L »-харфи-ликвидлик даражасини билдиради. Тижорат банклари банкрот бўлмасликлари учун, ликвидлик даражасини мунтазам равишда тахлил šилиб турушлари лозим. Мамлакатлар ўртасидаги иšтисодий муносабатлар ривожланганлиги, бизнесда катта ўзгаришлар содир бўлганлиги туфайли « CAMELS » назорат тизимига, 1997 йилдан бошлаб « S » харфи šушилди ва « CAMELS » деб ёзиладиган бўлди. « S » харфи-бозор хатарлигига сезгирлик мезонини билдириб, бозор муносабатлари шароитида айрим пайтларда учраб турадиган «бу х рон»ларга банкларнинг сезгирлигини ба х олайди. Умуман олганда бу рейтинг тизими, тижорат банклари фаолият натижаларини, мавжуд активлардан фойдаланиш самарадорлигини ба х олашда му х им бўлган умумий кўрсаткичларни ўз ичига олади. « CAMELS » да х ар бир элементини ташкил этувчи компонентлар кўрсткичлари ало х ида (масалан « C »)- капиталнинг адекватлиги) ва умумий –якуний рейтинг ба х о ани š ланади. Х ар бир элемент ва умумий-якуний рейтинг 5 баллик шкала асосида ба х оланади. 1-балл рейтинг энг ю š ори ба х оли кўрсаткич х исобланади ва бозорда тижорат банкининг бар šарорлигидан далолат беради. 5-балл эса энг паст бахо бўлиб, тижорат банкининг ахволи ёмонлигидан, банк активларини нотўгри жойлаштириб, самарасиз фойдаланаётганидан, ликвидлик даражаси паст эканлигидан, демак мунтазам равишда фаолиятини тахлил šилиб, назоратни кучайтириш лозимлигини билдиради. Тижорат банклари назорат рейтинглари молиявий вазиятни жорий бахолаш ва мавжуд муаммоларни аниšлаб, уларни бартараф šилишда банкларнинг бошšаришда мухим воситасидир. 11.3. Банк фаолиятини бошšариш ва назорат šилишнинг Япония тизими Японияда барча фаолият юритувчи субъектларида бизнес мустаšиллиги, хамда яхши иšтисодий кўрсткичларга-муносиб рагбатлантириш мухим ўрин эгаллайди. Японияда карпорациялар кўп бўлиб, уларни бошšаришда, бўлинмалар (филиаллар) фойда кўриш марказлари усули šўлланади. Фойда кўриш марказлари фаолияти самарадорлиги бошšарув хисоби асосий муаммоси- банкни саšлаб туриш билан боглиš умумий харажатларнинг ушбу тузилмавий бирликларга тўгри таšсимлашдир. Японияда хозирги замон ЭХМ имкониятларидан тўлиš фойдаланган холда, Z деб алалувчи бошšарув назарияси кўп šўлланилади. Z – назариясининг асосий тамойиллари š ўйидагилар: - менежерлар ва ходимлар ўртасида ишончли муносабат; - умумий а х ло š ий а š идаларга чу š ур ишончлилик; - тўла бандлик сиёсати («умрбод ёлланиш»); - ме х натга шахсий манфаатдорлик; - š арор š абул š илишда ходимнинг шахсан иштирок этиши; - асосланган назорат; - ходимга нисбатан холисано ёндашув: шахси бутунликнинг олий шакли сифатида: ходимларнинг барча э х тиёжларини š ондириш масаласи. Тижорат банклари капитал сифатини кўчайтириш, банк хизмати турларини кенгайтириш, банк сармояларини кўпайтириб, уларнинг молиявий бар š арорлигини муста х камлаш, банклар фаолиятини бош š аришнинг асосий вазифаларидир. ¡ збекистонда х ам тижорат банклари фаолияти та х лил š илинади. БУ борада ¡ збекистон Банклар ассоциацияси х узуридаги «Ахбор-рейтинг» банклараро рейтинг компанияси сезиларли ишларни олиб бормо š да. Компания бир неча йиллардан бери мамлакатимиз тижорат банклари фаолиятига холисано рейтинг ба х оларини бериб келмо š да. 2005 йил 27 декабр Токиода бўлиб ўтган Осиё кредит рейтинг агентликлари ассоциациясининг ( Association of Credit Rotting - Aq 1 encies in Asia ) йиллик мажлисида ¡ збекистон Банклар асоциацияси ху зуридаги, «Ахбор- рейтинг» барклараро рейтинг компанияси ушбу халšаро ташкилот аъзолигига šабул šилинди 1 . Бу «Ахбор-рейтинг» компаниясига ишонч белгиси бўлиб, бу компаниянинг тижорат банклари фаолиятига рейтинг бахо беришда ахборот ва тажриба алмашиш имкониятларини яратади, халšаро талабларни тадбиš этиб, рейтинг бахолаш тизимини тккомиллаштиришга олиб келади. « Банклар фаолиятини бош š ариш ва та х лил š илишнинг хал š аро амалиёти» мавзуси бўйича таянч иборалар Банк фаолиятини бош š ариш, марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган бош š арув, бош š арув модели, бош š арув самарадорлиги, самарадорлик омиллари, рейтинг ба х олаш тизхимлари: CAMELS , PATROL , Z - назарияси; бош š арув тамойиллари; «Ахбор-рейтинг» компанияси. «Банклар фаолиятини бош š ариш ва та х лил š илишнинг хал š аро амалиёти» мавзуси бўйича ўз-ўзини назорат š илиш ва му х окама учун саволлар 1. Банклар фаолиятини бош š ариш ва та х лил š илиш хал š аро амалиётининг мо х ияти. 2. Банк фаолиятини рейтинг ба х олашнинг хал š аро усуллари. 3. « CAMELS » рейтинг ба х олаш тизимининг мо х ияти. 1 4. Хал š аро амалиётда банк фаолиятини бош š ариш усуллари. Фойдланиш учун тавсия этилган àäàáè¸òëàð 1. “Œçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè” “Ìàðêàçèé áàíêè ò ¢ðèñèäà”ãè šîíóí.-Ò., Œçáåêèñòîí, 1996. 2. “Œçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áàíêëàð ôàîëèÿòè ò ¢ðèñèäà”ãè šîíóí.- Ò., Œçáåêèñòîí, 1996. 3. Êàðèìîâ È.À. Œçáåêèñòîí èšòèñîäèé èñëîàòëàðíè ÷óšóðëàøòèðèø é¢ëèäà.- Ò., Œçáåêèñòîí, 1995. 4. Œçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Ìàðêàçèé áàíêèíèíã ìåú¸ðèé  óææàòëàð ò¢ïëàìè. 2002.2003 5. Œçáåêèñòîí áàíê òèçèìèíè èñëî  šèëèø âà ýðêèíëàøòèðèø á¢éè÷à šîíóí÷èëèê óææàòëàðè. 2002. 2003 6. Àáäóëëàåâà Ø. Áàíê èøè. Œšóâ š¢ëëàíìà. -Ò., Ìîëèÿ, 2003. 7. Àáäóëëàåâà Ø. Áàíê ðèñêëàðè âà êðåäèòëàø. -Ò., Ìîëèÿ, 2002. 8. Áàíêîâñêîå äåëî: Óïðàâëåíèå è òåõíîëîãèÿ: Ó÷åá. Ïîñ. Äëÿ ÂÓÇîâ. Ïîä ðåä. ïðîô. À.Í. Òîâàùåâà. - Ì., Þíèòè-Äàíà, 2001. 9. Ìàñëå÷åíêîâ Þ.Ñ. Ôèíàíñîâûé ìåíåäæìåíò â êîììåð÷åñêîì áàíêå. -Ì., ÞÍÈÒÈ, 1996. 10. Òàâàñèåâ À.Ì. Áàíêîâñêîå äåëî: óïðàâëåíåíèå è òåõíîëîãèÿ. Ó÷åá. Ïîñ. - Ì., Äåëî, 2001. 11. Õóäàéáåðäèåâ Ó. Òèæîðàò áàíêëàðèäà ìèæîçëàðãà äåïîçèò èñîá âàðàšëàð î÷èø âà óëàðíè þðèòèø òàðòèáè. Ñàìàðšàíä, ÑàìÊÈ, 1999. www . ziyonet . uz www . nur . uz