Банклар ва банк иши. Марказий банклар - Iqtisodiyot - Referatlar

Банклар ва банк иши. Марказий банклар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Марказий банкларнинг функциялари ва ташкил этиш шакллари. 2. Марказий банкнинг пассив операциялари. 3. Марказий банкнинг актив операциялари. 4. Марказий банкнинг пул-кредит сиёсати.

www.arxiv.uz Марказий банкларнинг функциялари ва ташкил этиш шакллари МБ пайдо бўлиши жуда қулай, кўпчиликнинг ишончини қозонган тижорат банклари қуйидаги марказлашган банк эмиссияси билан боғлиқ. Бундай банклар эмиссион деб аталган. ХIХ аср охирлари ХХ аср бошларида кўплаб мамлакатларда банкнинг барча банкнотлари эмиссияси битта марказлашган эмиссион банк деб ном олган эмиссион банкка жамланган. Кейинчалик бу оддий қилиб МБ деб аталди. МБ кредит тизими марказининг ўзаги бўлиб хизмат қилади. Капиталга эгалик қилиш нуқтаи назарда МБ қуйидагиларга ажратилади: — Давлат банки: капитал давлатга тегишли (масалан, Буюк Британия, Германия, Франция, Россия МБ); — Акционерлик банки (масалан, АқШ); — Аралаш банк акционерлик жамияти, бунда капиталнинг бир қисми давлатга тегишли (Япония, Бельгияда). Мамлакат кредит тизимида ва ҳокимиятнинг иқтисодий сиёсат юритишда МБ алоҳида ҳал қилувчи роль бажаради. МБ юридик томондан мустақилдир. Банк бошқарувчисини парламент, президент тайинлаши мумкин. МБ тўрт функцияни бажаради: — Банкнотлар эмиссиясини монополик тарзда амалга оширади; — Банкларнинг банки ҳисобланади; — Давлат банкири ҳисобланади; — Банк назорати ва пул-кредитни тартибга солишни амалга оширади. МБ бевосита корхоналар ва аҳоли билан ишламайди. Унинг асосий мижози сифатида иқтисодиёт ва марказий банк ўртада турувчи тижорат банклари қатнашади. МБ тижорат банкларининг пул маблағларини, яъни уларнинг хазина резервларини ўзида сақлайди. Кўплаб мамлакатларда тижорат банклари ўзларининг хазина резервларининг бир қисмини қонунга биноан МБ сақлашлари шарт. Бундай резервлар мажбурий банк резервлари дейилади. МБ мажбурий резервлар ва банкнинг депозитлари (мажбурий резервлар нормаси) бўйича банк

www.arxiv.uz мажбуриятлари орасида минимал нисбатни белгилайди. Тижорат банкларнинг (ТМ) МБ да очиладиган ҳисоб рақами орқали МБ улар орасидаги ҳисоб- китобларни тартибга солишни амалга оширади. ТБ касса резервларини сақлашни қабул қилган МБ уларга кредит ёрдамини кўрсатади. МБ ТБ учун охирги имконият, яъни охирги кредитордир. Одатда, унинг кредитлари учун ставка бозор ставкасига нисбатан юқори бўлади ва шунинг учун банклар МБга кредит олишнинг бошқа имконияти қолмаган такдирдагина мурожаат қилишади. Давлат банки сифатида МБ унинг хазиначиси (кассир) ва кредитори бўлиб хизмат қилади, унда давлат ва ҳукумат муассаларининг ҳисоб рақамлари очилади. Кўплаб мамлакатларда МБ давлат бюджетини хазинавий тўлдиришни амалга оширади. Солиқлар ва қарзлардан тушаётган даромадлар МБдаги хазинанинг (молия вазирлиги) фоизсиз счётига киритилади ва у орқали ҳокимятнинг ҳамма харажатлари қопланади. Баъзи мамлакатларда (масалан, АқШ) бюджет маблағларининг катта қисми ТБ жойлаштирилади. Давлат бюджетининг узлуксиз дефицити шароитида давлатни кредитлаш функцияси ва давлат қарзларини бошқариш кўпаяди. Давлат қарзларини бошқариш деганда, қарзларни жойлаштириш ва тўлаш, улар бўйича даромадлар, тўлашни ташкил этиш, конверсия ва консотдация бўйича МБ операциялари тушунилади. МБ давлат қарзларини бошқаришда турли усулларни қўллайди: давлат мажбуриятларининг курслари ва даромадлигига таъсир кўрсатиш мақсадида уларни сотиш ва сотиб олиш; сотув шартларини ўзгартириш; хусусий инвесторлар учун давлат мажбуриятларини жалб этиш ва бошқа йўллар. Давлат номидан МБ чет эл валютаси ва олтин заҳирасини тартибга солади ва давлат олтин валюта заҳирасини анъанавий сақловчиси ҳисобланади. У халқаро ҳисоб-китобларни тартибга солишни, тўлов балансини, олтин ва ссуда капиталининг жаҳон бозоридаги операцияларида қатнашишни амалга оширади. қоидага биноан МБ халқаро ва ҳудудий валюта-кредит ташкилотларида ўз мамлакатининг вакили сифатида қатнашади. МБ пассив операциялари

www.arxiv.uz МБ ўз функциясини банкнинг пассив ва актив операциялари орқали амалга оширади. Банк ресурсларини шакллантиришга ёрдам берадиган операциялар актив деб аталади. Кўплаб мамлакатларда МБ ресурсларининг асосий манбаи банкнотлар эмиссияси ҳисобланади (ҳамма пассивларнинг 54% дан 85% игача). Банкнот чиқаришнинг хзирги босқичи тўлиқ фидуциардир, яъни олтин билан таъминланмаган. Банкнотни олтин билан таъминланиши йўқ қилинган, лекин баъзи мамлакатларда фидуциялар эмиссия фаолиятини чегараловчи қонунлар ҳамон ҳаракат қилмоқда. Расман эса бирликларнинг олтин таркиби йўқ этилган (рад этилган). Банкнотлар эмиссиясининг замонавий механизми. ТБ давлатни кредитлаш ва олтин валюта заҳираларини кучайтиришга асосланган. Банкларни кредитлашда банкнотлар эмиссияси вексел ва бошқа банк мажбуриятлари; давлатни кредитлашда эса давлатнинг узоқ муддатли мажбуриятлари; олтин валюта резервларини оширишда сотиб олинаётган олтин ва чет эл валютаси билан таъминланган. Бошқача қилиб айтганда, банкнотлар эмиссия таъминоти сифатида МБ активлари хизмат қилади. МБ пассив операцияларнинг ўлчови «банкнотлар эмиссиясига», унинг банкларга актив ссудаларига, хазина (молия вазирлиги), чет эл валютаси ва олтин сотиб олишга боғлиқ. Юқорида айтиб ўтилганлар МБ ҳар қандай ссудаси кредитлар тизимида ёки давлатда янги банкнотлар чиқариш билан боғлиқ дегани эмас. Бундай кредитлар МБда очилган тижорат банклари ва хазина счётларига қабул қилиниши мумкин. Бундай ҳолларда банкнот эмиссияси эмас, балки МБ эмиссиясини депозитлаш содир бўлади. МБ ресурсларининг манбаи сифатида тижорат банкларнинг махсус счетларга қабул қилинаётган қўйилмалари ҳамда хазина (давлат бюджети маблағлари) қўйилмалари хизмат қилади.

www.arxiv.uz Одатда пассивнинг 40% дан кўп бўлмаган қисми банкнинг ўзлик капитали улушига тўғри келади. Марказий банкнинг актив операциялари МБ асосий актив операцияларига қуйидагилар тегишлидир: — Ҳисоб-ссуда операциялар; — Банк инвестициялари; — Олтин ва чет эл валютаси билан операциялар. Ҳисоб-ссуда операциялари икки кўринишда бўлади: 1. Тижорат векселлари, давлат облигация ва бошқа қимматбаҳо қоғозлар гарови остида тижорат банкига ва давлатга ссуда бериш. 1. Ҳисоб операциялари — МБ томонидан давлат ва банк векселларини сотиб олиш. Тижорат банклардан векселлар сотиб олиш қайта ҳисоб деб аталади, яъни бунда ТБ ўз мижозларидан сотиб олган векселларни иккинчи марта сотиб олиши ва иккиламчи ҳисоб содир бўлади. МБ тижорат банкка вексель сотиб олишда тўлайдиган сумма ва вексель бўйича қарздорлардан оладиган сумма орасидаги фарқ, банк даромадларини шакллантиради. МБ ТБга бераётган ссудаларнинг ставкаси ва уларнинг векселларини қайта ҳисобга олиш расмий ҳисоб ставкаси ёки МБ ҳисоб ставкаси дейилади. Банк инвестициялари — бу банк томонидан қимматбаҳо қоғозлар сотиб олишдир. МБ инвестициялари банк томонидан қимматбаҳо қоғозларга қўйилмаларидан ташкил топади. МБ томонидан давлат мажбуриятларини сотиб олиш саноати ривожланган кўплаб мамлакатларда кредитлашнинг асосий ва ягона шакли бўлиб хизмат қилади. Давлатни тўғридан-тўғри кредитлаш, яъни банк ссудаларини тақдим этиш баъзи мамлакатлар амалиётида учрамайди (Масалан, АқШ, Япония, Буюк Британия, Швеция) ёки чегараланган (Германия, Франция, Голландия).

www.arxiv.uz Бир нарсага эътиборни жалб этиш мақсадга мувофиқ бўлади, яъни МБ портфелида давлат қиматбаҳо қоғозларнинг бироз ёки кам қисми мавжуд бўлади, уларнинг асосий қисми банк томонидан ққБида сотилади. Бунга асосан давлатнинг асосий кредитлари сифатида марказий эмас, балки тижорат банклар ва бошқа монокредит муассасалари, компаниялар, аҳоли қатнашади. Россиянинг давлат қарзлари қарийб ҳаммаси давлатни МБ тўғри кредитлаши натижасида шаклланган (МБ тўғрисидаги қонунга биноан МБ вазирликка унинг қимматбаҳо қоғозларини сотиб олиш йўли билан кредит бериш мумкин). Марказий банкнинг пул-кредит сиёсати МБ давлат иқтисодиёти пул-кредит сиёсатини тартибга солишнинг асосий йўл кўрсатувчиси ва давлат иқтисодий сиёсатининг таркибий қисми ҳисобланади. Унинг бош мақсади - бу барқарор иқтисодий ўсишга эришиш, ишсизлар сонини ва инфляцияни камайтириш, тўлов балансини тенглаштиришдир. Бу таъсирнинг усуллари турличадир: — Ҳисоб фонд ставкасини ёки МБ расмий ҳисоб ставкасини ўзгартириш; — Банкларнинг мажбурий резервлари нормасини ўзгартириш; — Очиқ бозордаги операциялар, яъни векселлар, давлат облигациялари ва бошқа қимматбаҳо қоғозларни сотиш-сотиб олиш бўйича операциялар; — Банклар учун иқтисодий нормативларни регламентациялаш (тартибга солиш), (ҳаракатчан активлар ва дипозитлар ўртасида, ўзлик ва қарз капитали ўртасида, акционерлик ва қарз капитали ўртасидаги ва бошқа нисбатлар). Барча кўрсатилган усулларни умумий деб аташ мумкин, яъни улар барча ТБнинг ссуда операциялар бозоридаги операцияларга бутунлай таъсир этади. қисқача қилиб айтганда, МБ сиёсати валюта интервенцияси, ҳисоб сиёсатини ўтказиш ва тартибга солишнинг бошқа усуллари ёрдамида валюта курсини оптималлаштиришга эришишга йўналтирилган. МБ чет эл валютасига миллий валютага алиштириб сотаётганда ёки сотиб олаётганда чет эл валютасига талаб ва

www.arxiv.uz таклиф муносабатлари ўзгаради. Натижада миллий валюта курси бунга мос равишда ўзгаради. Ўзбекистон МБи пул-кредит тизимдаги барқарорликни ушлаб туриш учун банклар фаолиятини тартибга солиш ва назорат қилиш функциясини бажаради. Бунда МБ банкларнинг оператив фаолиятига аралашмайди.

O'xshashlar

Банклар ва банк фаолияти

Банклар ва банк тизими

Банклар ва уларнинг операциялари

Банклар ликвидлиги ва тњловга лаёкатлилиги таќлили

Банклар ва уларнинг операциялари. Кредит тизим