Bank likvidligi va uni ta’minlash omillari - Iqtisodiyot - Referatlar

Bank likvidligi va uni ta’minlash omillari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB

Ko'chirib olish

Bank likvidligi va uni ta’minlash omillari Reja: 1. Bank balansi likvidligi va to’lov qobiliyati tushunchalari 2. Tijorat banki likvidligini boshqarish tahlili 3. Chet el mamlakatlari tijorat banklari to’lov qobiliyati va likvidliliginitartibga solish tajribasi 4. O’zbekistOD Respublikasi tijorat banklarida bank to'lov qobiliyatinitartibga solish muammolari 5. O’zbekiston Respublikasining hozirgi sharoitida tijorat banklariishonchliligini baholash va tahlili

Bank balansi likvidligi va to’lov qobiliyati tushunchalari Har qanday mamlakat iqtisodiyotining tayanadigan asosiy ustunlaridan biri bo'lib moliyaviy jihatdan inustahkam va barqaror faoliyat ko'rsatuvchi bank tizimi hisoblanadi. Har bir mustaqil davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi va kelajakdagi taraqqiyoti avvalo mazkur mamlakatda barpo etilgan va muntazam ravishda takomiliashtirilib boriladigan bank tizimining faoliyatiga bog'liqdir. Banklarning uziga xos xususiyati shundaki, ular o'z mablag'lari bilangina emas, balki omonatchilar va kreditorlar, aktsionerlar hamda mijozlar ularga ishonib topshirgan mablag'lar bilan, ya’ni keng jamoatchilik bilan ish ko'radi. Ushbu mexanizmning ajralmas qismi bo'lib ham makroiqtisodiy Tiutanosiblikka, ham mikroiqtisodiy darajada xo'jalik faoliyatini yuritilish sharoitlariga ta’sir ko'rsatuvchi tijorat banklari faoliyatini tartibga solish va barqarorligini ta'minlash chora-tadbirlari tizimi hisoblanadi. Bugungi kunda tijorat banki faoliyatini barqarorligining asosi bo'lgan Markaziy Bank nochor banklarini aniqlash va ularga iqtisodiy madad berish ulaming sinishiga yo'l qo'ymaslik chora- tadbirlarini qo'rmoqda. Bu o'z navbatida tijorat banklarining bankrotlik holatlarini ta'minlamoqda. Tijorat banklari vujudga kelganidan boshlab ularning likvidligini ta’minlash va boshqarish muammosi paydo bo'ldi. Bank tizimining nolikvidligi makroiqtisodiy sivosatning barqarorligini ta’minlashga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bozor munosabatlariga utish sharoitida bu muammo yanada dolzarbrok ahamiyat kasb etmoqda, chunki o'tkazilayotgan islohotlaming muvafTaqiyatiga ta'sir ko'rsatuvchi asosiy omillardan biri bank tizimining borqaror faoliyat ko'rsatishi bo'lib qolmoqda. Ma’lumki tijorat banklari har kuni o'zaro bog'liq bir nccha masalalarni yechmoqlari lozim: a) o'z operatsiyalarining foydaliligiga erishish; b) likvidlik darajasini zarur darajada saqlash; v) to'lov qobiliyatini mustahkamlash va boshqalar.

Ammo shuni ta’kidlasn lozimki bankning daromadliligi va likvidligi o'zaro teskari mutanosibdir. Yukon likvidlikni la'ininlash bankning yuqori daromadlikka erishish maqsadiga ziddir, chunki likvid aktivlar nolikvid aktivlarga nisbatan kam foiz daromadlari keltiradilar. Boshqa tomondan yuqori foydaga erishish maqsadida aktiv siesat yuigizaetgan banklar likvid aktivlarini mumkin bo'lgan minimal darajada ushlab turish tenedentsiyasiga ega bo'ladilar. Likvidlik va daromadlik o'rtasidagi bunday O'zaro bog'liqlik bank siyosati noratsional tuzilgan sharoitda yuqori likvidlik mavjud holda uning norcntabelligiga yoki xatarli darajada past bo'lgan likvidlik sharoitida bankning yuqori daromadligiga olib kelishi va bu uning hankrotligiga sabab bo'lishi mumkin. Likvidlik va fovdalilikning optimal darajada bo'lishini ta'minlash uchun banklar bu ko'rsatgichlami kompleks tahlil qilishlari zarur, buning uchun esa avvalo "bankning likvidligi" va bankning to'lov qobiliyati" kabi tushunchalami ko'rib chiqmoq zarur. Likvidlik termini moddiy qiyhiatliklarning va boshqa aktivlaming tezda sotilishini va pulga aylanishini ifodalaydi. Bankning likvidligini shuningdek ko'pgina hollarda naqd mablag'lami O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan yoki korrespondent banklardan sotib olish qobiliyati deb kam baholashadi. To'lig'iclv bank likvidligi deganda likvid aktivlarini sotish, pul mablag'larini Markaziy bankdan sotib olish va aksiyalar, obligasiyalar, depozit va omonat sertifikatlari hamda bosliqa qarz instrumcntlarini emissiyasini amalga oshirish imkoniyatlari nazarda tutiladi. To'lov qobiliyati - bu birmuncha kengrok bo’lib u faqatgina aktivlami tezda pulga aylantirish imkoniyatlarini emas, balki tijorat bankining o'z kreditorlari - momonatchilar, banklar va davlat oldidagi kredit va boshqa pul xarakteridati operatsiyalaridan kelib chikadigan o‘z to'lov majburiyatlarini o'z vaqtida va to'lig'icha bajarish qobiliyatini ham o'z ichiga oladi. Shunday qilib, likvidlik to'lov qobiliyatining zaair va majburiy sharti sifatida maydonga chikadi. Tijorat bankining likvidligi uning passiv bo'yicha pul shaklidagi o'z majburiyatlarini o'z vaqtida bajarilishini ta'minlash qobiliyatidir. Bankning likvidligi bank balansining aktiv va passivlarini balanslashtirilganlik darajasi. bank tomonidan joylashtirilgan aktivlar va jalb qilingan passivlaming muddati bo'yicha uzaro moslik darajasi bilan belgilanadi.

Bank likvidligining me’yorlari odatda balans aktivlarining turli moddalarim passivlaming jami summasiga yoki ma'lum moddalariga, yoki aksincha passivlaming aktivlarga bo'lgan nisbati sifatida o'rnatiladi. Bankning to'lov qobiliyatiga uning o'z majburiyatlari bo'yicha zarur summada javob bera olish qobiliyati deb ta’rif beriladi. Tijorat banki likvidligini boshqarish tahlili Oqim sifatida likvidlik muayyan muddat uchun yoki kelgusi davr uchun baholanadi. Bunda likvidlilik zahira nuqtai-nazaridan juda tor undashuv deb baholanadi. Likvidlilikni okim sifatida ko'rib chiqish jaraenida kamroq likvidlikka ega aktivlami kuo'prok likvidlikka ega bo'lgan aktivlarga aylanishini ta'minlash imkoniyatlariga, shuningdek qo'shimcha mablag’lami, shu jumladan qarz mablag'lami jalb qilishga alohida e'tibor beriladi. Shunday qilib likvidlikni faqatgina oqim sifatida baholash emas, balki likvidlikni prognoz sifatida baholash ham muhim ahamiyatga ega bo'ladi. O'zining lahzali likvidligini ta'minlash uchun yetarli likvid aktivlari zakiralariga ega bo'lgan bank vaqt utishi bilan, ya’ni majburiyatlar oqimining likvid aktivlariga joylashtirilgan qo'yilmalar transformatsiya okimidan ortib ketishi oqibatida o'z likvidligini yo'qotishi mumkin. Likvidlik - prognozni baholash muammoli masala hisoblanadi, chunki u bankning aktiv operatsiyalari xavfxatari(riski)ni baholash bilan bog'liq. Uzbyokiston amalietida bu maqsad uchun O'zbyokiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan chiqarilgan bank nazorati bo'yicha me’yoriy hujjatlariga asosan tijorat banklari tomonidan hisoblanadigar. iqtisodiy me’erlar xizmat qiladi. Likvidlik xavf-xatari deganda odatda bankni muayyan Iahzada naqd pulni ancha yuqori bo'lgan bahoda sotib olishga yoki o'z aktivlari qiymatini yo'qolishiga majbur qiladigan xavf-xatar tushuniladi. Bunda bank aktivlari fakatgina tezda va qiymatini yo'qolishiga yo'l qo'ymasdan sotilsagina likvid hisoblanadi. Bank passivlari bank ssudalami raqobatchi banklar xarid qilayotgan stavka bo'yicha sotib olishi mumkin bo'lgan taqdirdagina likvid hisoblanadi. Bank balansi likvidligigj uning aktivlari tarkibi ta'sir qiladi: aktivlaming umumiy summasida birinchi toifa likvid mablag'lari qancha ko‘p bo'lsa bankning

likvidligi ham shuncha yuqori bo'ladi. Xalqaro bank amaliyotida aktivlaming eng likvid yoismi bo'lib kassadagi naqd pullar, shuningdek ushbu tjjorat bankining Markaziy bankdagi mablag'lari, Markaziy bankda qayta hisobga olinish mumkin bo'lgan qisqa muddatli tijorat veksellari va hukumat tomonidan kafolatlangan qimmatli qog'ozlar hisoblanadi. Likvidlik darajasi past bo'lgan aktivlar tarkibiga esa uzoq muddatli ssudalar va mulkka qilingan qo'yilmalar kiritiladi. Bank aktivlarini ularning likvidlik darajasiga ko'ra tahlil qilish bank likvidligi holatini erkin ifodalaydi. Bundan tashqari bankning likvidligi alohida aktiv operatsiyalarning xatardarajasiga bog'liq: bank balansida yuqori xatarii aktivlar kancha ko'p ulushga ega bo'lsa odatda uning likvidligi shuncha past bo'ladi. Bank mijozlarining kreditga darajasi ham bank ssudalarining o'z vaqtida qaytishiga va shu orqali bank likvidligiga ta'sir qiladi. Bank likvidligi shuningdek balans passivlari tarkibiga ham bog'liq. Tijorat banklarining likvidligi va to'lov qobiliyatiga ta’sir etuvchi bir qator omillar mavjud bo'lib ulami makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy omillarga bo'lish mumkin. Ushbu omillar tijorat banklari likvidligi va to'lov qobiliyatiga kompleks tarzda ta'sir etadi, chunki o'rtasida uzaro aloqalar kuzatiladi. Tijorat banklarining likvidligi va to'lov qobiliyatiga ta’sir etuvchi asosiy makroiqtisodiy omillarga quyidagilami kiritish mumkin: mamlakatdagi geosiyosiy va makroiqtisodiy vaziyat; bank faoliyatining barcha qonuniy, yuridik va me’yoriari; bank tizimining tarkibiy tuzilmasi va barqarorligi; pul bozori va qimmatbaho qog'ozlar bozorining holati va boshqalar. Bizning mamlakatimizda tijorat banklarining likvidligi va to'lov qobiliyatini davlat tomonidan tartibga solishning turli usullari keng qo'llanilmoqda. Bu usullar tijorat banklarining faoliyatini O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki tomonidan turli me’yorlar va cheklovlar o'rnatish hamda banklar faoliyatini soliqqa tortish kabilardan iboratdir. Bundan tashqari tijorat banklarining likvidligi va to'lov qobiliyatiga ta’sir etuvchi mikroiqtisodiy omillar kam mavjud bo'lib ular sirasiga quyidagi asosiylarini kiritish mumkin: tijorat bankining resurs bazasi, qo'yilmalar sifati, menejment darajasi, shuningdek bank faoliyatining funksional tizimi va ushbu

faoliyatning rag'batlantirilishi. Tijorat banklari likvidlik dinamikasiga quyidagi uchta asosiy omil ta’sir ko'rsatadi: ■ jamg'armalar summasining oshishi yoki kamayishi bilan bog'liq holda mablag'lami kirim yoki chiqim qilish. ■ ssudalar va investitsiyalar hajmining oshishi yoki kamayishi bilan bog'liq holda mablag'laming oqib kelishi va chiqib ketishi. ■ Jamgarmalar hajmining o'sishi yoki kamayishi oqibatida majburiy rezervlar miqdorining o'sishi yoki kamayishi, chunki majburiy rezervlar me’yorining bajarilishiga yo'naltirilgan mablag'lar likvid aktivlarining asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Chet el mamlakatlari tijorat banklari to‘lov qobiliyati va likvidliligini tartibga solish tajribasi Rivojlangan mamlakatlar bank tizimlari bir-biriga o'xshash bo'lib tuyulsada ulaming har biri asrlar mobaynida tashkil topgan uziga xos bank ishi milliy munosabatlari va ulaming tarkibiy qismlariga ega. Tijorat banklari faoliyatini tartibga solish va ulami barqarorligini ta'minlash borasida har qanday davlat ham o'ziga xos tajribalarga ega Jahon banklari amaliyotida ichki va tashqi nazoratni tashkil etishga turlicha endashuvlar mavjud. Institutsional nuqtai nazardan bu tizimining tashkiliy tuzilish usullari, Markaziy bankning ushbu tizimdagi o'rni va roli bilan farq qiluvchi uch guruh mamlakatlarini ajratish mumkin: nazorat faoliyati fakatgina Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladigan mamlakatlar: Avstraliya, Buyuk Britaniya, Islandiya, Ispaniya, Irlandiya, Italiya, Yangi Zellandiya, Portugaliya. nazorat faoliyati Markaziy bank tomonidan boshqa organlar bilan birga amalga oshiriladigan mamlakatlar: AQSh - Federal Rezerv Tizimi (FRT), Moliya vazirligi va mustakil agentlik - Depozitlami Sug'urtalash Federal Korporatsiyasi (DSFK) bilan birgalikda; Shveytsariya - Markaziy bank. Federal Bank Komissiyasi bilan birgalikda; Fransiya Fransiya Banki, Bank Komissiyasi bilan birgalikda; Germaniya - Bundesbank, Kredit Nazorati Federal Xizmati bilan birgalikda nazorat faoliyati Markaziy bank tomonidan emas, balki boshqa organlar tomonidan amalga

oshiriladigan mamlakatlar: Kanada, Daniya, Lyuksemburg, Shvetsiya, Avstriya, Finlandiya, Norvegiya. AQSh da banklar faoliyatini nazorat etish va boshqarish bizdan farq qiladi. Bugungi kunda AQSh banklarini boshqarish va ulami faoliyatini nazorat etish quyidagi idoralar tomonidan olib boriladi: 1. Federal rezerv sistemasi. 2. Pul muomalasi nazoratchisi barcha milliy banklami nazorat qiladi. 3. Depozitlami sug'urtalovchi Federal korporatsiyasi bank va mijozlar depozitlarinisug'urtalaydi, bankrotlikka uchragan banklarga o‘z vakolati doirasida yordam beradi. 4. Adliya vazirligi. 5. qimmatli qog'ozlar va biijalar bo'yicha komissiya. 6. Shtatlardagi bank faoliyati bo'yicha komissiya yoki bank sovetlari yangi banklarochilishi uchun charterlar beradi va o'z navbatida shtatda charter olgan barcha banklami doimiy tekshiradi hamda ulami doimiy ravishda nazorat etadi. Moliyaviy barqarorligini yo'qotgan banklarga DSFK quyidagicha yordam berishi mumkin: 1. Bankrotlikka uchragan yoki barqarorligini yo'qotgan banklami boshqa bir iqtisodiy baquwat bank bilan qo'shilishiga yordam berish. 2. Sug'urtalash orqali banklami bankrotlikni bosib o'tish imkonini vujudga keltirish. 3. Bankrotlikka yuz tutgan bankning hisobiga belgilangan miqdorda pul mablag'i o'tkazish orqali bankni saqlab qolishi mumkin. 1986 yildan boshlab korporatsiya har xaftada tegishli chora ko'rilgan banklar, ularning xizmatchilariga nisbatan ko'rilgan chora-tadbirlar to'g'risida matbuot orqali aholini xabardor qilib turadi. AQShda banklar va jamg'arma muassasalarining faoliyati ham federal darajada ham shtatlar doirasida tartibga solinadi. Federal darajada kaznacheystva (moliya vazirligining amerikacha ekvivalenti) ning bo'limJaridan biri milliy banklami tashkil etishga lisenziya beradi va ular faoliyatini tartibga soladi. Depozitlami sug'urtalash federal korporatsiyasi esa har bir deposit muassasasidagi100,000 AQSh dollarigacha bo'lgan depozit schetlarini sug'urta qiladi. Angliya Bank tizimining o'ziga xos harakatlantiruvchi asosiy qismi va London pul bozorining asosiy qatnashchilari yirik tijorat banklaridan iborat

cheklangan guruh hisoblanadi. Ular jumlasiga awalo mamlakatning yirik "katta to'rtlik" banklari: "Lloyds", "Midland", "Barklayz" va "Neshnl Vestminster" kiradi. Tijorat banklari va kredit-moliya institutlarining faoliyatini tartibga solish Angliya Banki tomonidan amalga oshiriladi. 1979 yilgi bank qonuni mayda bank depozitorlari va jamg'armachilarini bank inqirozlaridan himoya qilish maqsadida bank depozitorlarini himoyaiash tizimini ishlab chiqdi. Bu boshqarma Depozitlami himoyaiash Fondini boshqaradi hamda barcha banklar va depozit qabul qiluvchi muassalar o'z depozit bazalariga nisbatan 0,3%, ammo 300,000 funt sterlingdan oshmagan miqdorda badal to'lashlari shart. 1981 yilda qabul qilingan "Monetar Nazorat to'g'risidagi nizonVga binoan bank muassalari va depozit qabul qiluvchilarning likvidligini ta'minlash maqsadida bu muassasalar o‘z majburiyatlarining 0,5% ini Angliya Bankidagi operatsiyalarda qatnashmaydigan hisob raqamida saqlashlari shart qilib qo'yildi. 1987 yilgi bank qonuniga muvofiq vakolatli banklar bu maqomini Angliya Bankidan olish uchun quyidagi talablarga javob berishi shartligi belgilab qo'yildi: a) muassasaning direktorlari, nazoratchilari va boshqaruvchilari o'zlarining lavozimlariga mos bo'lgan tartibli va vijdonli shaxslar bo'lishi lozim; b) muassaning faoliyati kamida ikki kishi tomonidan samarali boshqarilmogi lozim; s) kapitalning yetarliligi, shubhali qarzlami boshqarish, likvidlik, boshqaruvning ichki nazorati kabilarni hisobga olgan holda biznes extiyotkorlik bilan yuritilmog'i lozim. Germaniya bank tizimida kredit tizimining turli zvenolari o'rtasidagi o'zaro aloqalaming asosi sifatida universallashtirish tamoyili qo'llaniladi. Unga binoan turli kredit muassasalari moliyaviy operatsiyalami amalga oshirishda bir xil huquqga egadirlar. Germaniyada tijorat banklari faoliyatini tartibga solish vazifasi Bundesbank va Kredit Nazorati Federal Xizmati zimmasiga yuklangan. Bundesbank faqat birgina real ta'sir vositasiga ega, ya'ni u ham bo'lsa majburiy rezervlashning eng kam

miqdorini umatish va tijorat banklari ustidan nazorat qilishning fakatgina ikki instrumentiga ega - bo'lar mablag'lami rezervlash va hisobotlar qabul qilish. Boshqa nazorat funksiyalari Moliya vazirligiga bo'ysinuvchi Kredit Nazorati Federal Xizmati zimmasiga yuklangan. Germaniyada faoliyat ko'rsatayotgan tijorat banklari Bundesbankka bank balansi likvidligining ahvoli haqida har oyning oxirida talab etilgan shakllar bo'yicha hisobot topshiradilar. Fransiya bank tizimi ham dunyodagi eng qadimgi va hozirgi kunda taraqqiy etgan tizimlardan biri sanaladi, shu sababli ham bizningcha uning tajribasini o'rganish foydadan xoli emas. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida bank to'lov qobiliyatini tartibga solish muammolari Tijorat banklarining barqarorlik darajasini ekzogen va endogen faktorlar orqali aniqlanadi. Banklarning keng ko'lamda bankrotlikka uchrashi ekzogen faktorlaiga to'g'ri keladi. Bu - mamlakat yoki hududdagi siyosiy holat, umumiqtisodiy holat, moliya bozoridagi ahvol, kamkor-banklaming ishonchliligi, bank mijozlarining ishonchliligi. Agarda ekzogen faktorlaming ta'siri barqaror bo'lsa, u holda bankning holati endogen faktorlaida aniqlanadi. Bular bank strategiyasi, o‘z kapital mablag'lari bilan taminlanganligi, kadrlar malakasining darajasi, menedjment darajasi va uning ichki siyosati. Risk darajasi foizlarda shunday aniqlanadiki, bunda riskning umumiy summasi 100% ga teng bolsin. O'z kapitalini juda past malaka bilan boshqarilishi - tijorat banklarining bankrotligini keltirib chiqaruvchi eng keng tarqalgan sabablardan biri deb hisoblaymiz. Bankning moliyaviy ahvolini tuzatish va uning iqtisodiy barqarorligini yaxshilash uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirish lozim deb hisoblaymiz: 1. Bank sarmoyadorlarini imkoniyatlarini ko'rib chiqish va yil oxiriga qadar bankningustav kapitalini e’lon qilingan miqdorga yyetkazishni taminlash.

2. Muddati o‘tgan qarzlami qaytarish uchun tegishli tadbir asosida choralar ko'rish vakaytishi mavhum boMgan kreditlar uchun zahiralarni belgilangan me yorga yetkazilishini taminlash. 3. Bankning aktivlarini daromad keltirmaydigan qismini kamaytirish va o'z navbatidadaromadlik imkoniyatini oshirish uchun aktiv mablag'lami asosan tavakkalchilik darajasi kam bo'lgan DKK bozoriga yo'naltirish. 4. Bank boMimlari va binolarini ko'rish bo'yicha amalga oshirilgan 290,5 mln sumlikkapital xarajatlarni bankning norentabel bo'limlarining bino va inshootlarini, bankning asosiy faoliyatida muhim bo'lmagan vositalami sotish orqali qoplash. 5. Bank ssudalari bo'yicha muddati o'tgan foizlarni to'liq qaytarib olib, shu summanibankning muddatsiz depozitlardagi majburiyatlarga ishlatish uchun bankning vakillik varaqasida saqlab turish. 6. Bank mamuriyatiga, transportga, ish haqi va shu bilan birgalikda ungatenglashtirilgan xarajatlarni bank daromadligiga bog'liq ravishda hisoblash. 7. Bankning aktivlarini marketing tadqiqotlariga bog'liq ravishda taqsimlashni yo'lgaqo'yish. Xulosa qilib shuni ko'rsatishimiz mumkinki, banklarning bankrotlikka uchrash quyidagi eng asosiy holatlarda ro'y berishi mumkin: ssudalaming qaytmasligi va boshqa aktivlar qiymatining yo'qotilishi, likvid mablag'laming minimum darajadaligii va asosiy faoliyatdan ko'riladigan zararlar shuningdek, ushbu zararlarni omonatchilar va mijozlar mablag'lari hisobidan qoplash. Bank likvidlikning o'zgarishiga ta’sir qiluvchi omillami hisobga olgan holda likvidli aktivlarga zarur miqdorini beliglab olishlari shart. Mazkur omillarga quyidagilar kiradi: 1) omonatchilaming ko'payishi yoki kamayishiga ko'ra mablag'larga ega bo'lish yoki ularni yo'qotish bank jalb qilingan mablag'lar bo'yicha majburiyatlarni yaqin muddatlarda bajarishi lozim, bu omonatlar va boshqa passivlaming muddatlari bilan bog'liq, hamda bankda qoladigan depozitlar miqdorini (asosiy deponentlar) hisob varaqdan olinadigan yoki darhol toManadigan depozitlar va boshqa passivlar bilan qiyoslangan holda tahlil qilish kerak;

2) omonatlar summasining o'sishi yoki qisqarishiga muvofiq majburiy zahiralarme'yoriy miqdorining ko'payishi yoki kamayishi ham likvidlikka bevosita ta'sir ko'rsatadi. 3) ssudalar va investitsiyalar summasining oshishi yoki kamayiishaiga ko'ramablag'alr oqib kelishining ko'payishi yoki pasayishi ushbu omilning ta’siri iboratki, ssudalar va investitsiyalar miqdoridir har bir oshishi likvidli aktivlar ulushini kamaytiradi,chunki investitsiyalar uzoq muddatga asoslangan. O‘zbekiston Respublikasining hozirgi sharoitida tijorat banklari ishonchliligini baholash va tahlili Respublikamizda tijorat banklari likvidligi va to'lov qobiliyatini boshqarishning asosiy usuli ular tomonidan O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki o'matgan iqtisodiy me’yorlarga rioya etishi hisoblanadi. Likvidlikni sifatli baholash, bankning moliyaviy ahvolini tahlil va nazorat qilish uchun koeffitsentlar uslubidan foydalaniladi. Dastlabki ikki koeffitsent Markaziy bank talablari bajarilishini nazorat qilish uchun qolgan 4 tasi likvidlik bilan bog'liq ahvolning yaralishini tahlil etish uchun hisob-kitob qilinadi. 1. Naqd pul zahiralariga doir talablarga rioya qilish koefTitsenti. Bazi bitimimaxrajda likvidlikning zarur darajasini, sur'atda esa bankning muayyan sanasidagi naqd pul zahiralarini ko'rsatishni taklif etadi. 2. Likvid aktivlarga doir talablarga rioya qilish koefTitsenti. Uning maxrajidalikvidlikning talab etiladigan darajasini qo'yish, surat esa likvidlik aktivlaming muayyan sanadagi amaliy miqdorini ko'rsatish zarur. 3. Kreditlar-depozitlar. Mazkur koeffitsent likvidlik bilan bog'liq ishlaming ahvoliniko'rsatadi va uning kichik qiymati likvidlik yetarli darajada ekanligidan dalolat beradi: Aylanma mablag'lar-aktivlar; Aylanma mablag'Iar-depozitlar; Aylanma mablag'lar-depozitlardan qarz mablag'lari. Likvid koeffitsentlari tahlil maqsadiga ko'ra farqlanishi mumkin. Iqtisodiy adabiyotlarda likvidlikning quyidagi umumiy formulasi beriladi: Likvidlik = Likvid aktivlar / jalb etilgan

aktivlar Ushbu koefTitsentni muddatlar bo'yicha bo'lib chiqish mumkin, masalan, qisqa muddatli likvidlik koefTitsenti (KMK) va o'rta muddatli likvidlik koffitsenti (UMK) KMK = kassa nostro hisob varaqlari bo'yicha qoldiqlar (DKMO) / joriy va jamg'rma hisob varaqlaridan qisqa muddatli depozitlar UMK = (qoplash muddati 1-5 yilgacha bo'lgan qimmatli qog'ozlar va ssudalar) / (qoplash muddati 1-5 yilgacha bo'lgan depozitlar va zayomlar) Bank likvidligi quyidagilar qoplanishi lozim: -depozitlaming olinishi; -aktivlar va majburiyatlarni qoplash muddatlari o'rtasidagi farqiar; -pul bozorining o'zgarishlari; -rejalashtirilmagan xarajatlar; Har bir aktiv va majburiyat uchun eng kichik muddat belgilanib, shu muddat ichida qoplanishi lozim.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. O’zbekiston Respublikasi moliyaviy qonunlari. - T.: 1998, 1999. 2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Šarori. Bank tizimini islohqilish chora tadbirlari tug`risida. T.: 1999 yil 15 yanvar. 3. O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki tug`risidagi Qonuni. - T.: Sharq,1997. - 47 b. 4. Banklar va bank faoliyati tug`risida. Uzbekiston Respublikasining Qonuni. T. Sharq, 1997. 48b. 5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Bank tizimini erkinlashtirishbuyicha 21 mart 2000 yil karori. 6. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat banklari faoliyatini tartibgasolish qoidalari” yuriqnomasi. № 10. 1997 yil 22 fevral.

O'xshashlar

Bank tavakkalchiligi va uni boshqarish

Milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshlik omillari va uni oshirish strategiyasi

Tijоrat banklarining to’lоvga layoqatliligi va likvidligi

Bank tizimi va bank turlari

Bank xavfsizligining maqsadi va vazifalari