Қайта суғурталаш - Iqtisodiyot - Referatlar

Қайта суғурталаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа : 1. Қайта суғурталашнинг мохияти ва зарурлиги. 2. Қайта суғурталаш муносабатларини ифодаловчи атамалар ва уларни гурухлаш. 3. Қайта суғурта қилишда шартномаларни тузиш ва ижро этиш тартиби. 4. Нисбий ва нонисбий қайта суғурта қилиш.

www.arxiv.uz Қайта суғурталашнинг мохияти ва зарурлиги Жахон иқтисодиётининг ривожланиши ва янгидан-янги замонавий технологияларни ишлаб чиқаришга жорий этиш натижасида юқори қийматга эга бўлган техника, траспорт воситалари ва бошқалар пайдо бўлди. Хусусан, ХХ асрнинг иккинчи ярмида атом электр станциялари, атом сув ости кемалари хамда йирик авиалайнерлар ишлаб чиқариш ривожланди. Бунга ухшаш объектларни кўплаб келтириш мумкин. Маълумки, юқорида кайд қилинган объектлар ва кўрилмаларнинг қиймати бир неча 10 миллион долларни ташқил этади. Шундан бир нечтасини суғуртавий химояга олиш алохида суғурта компанияси учун муайан кийинчиликларни келтириб чиқаради. Баъзи холларда, хаттоки молиявий баркарор бўлган йирик суғурта компанияси хам бир нечта атом электр станцияларини тўлалигича суғурта химоясига оломаслиги мумкин. Суғурта компанияси етарли миқдорда маблағи бўлмай туриб, йирик қийматга эга бўлган самолёт ёки юк кемасини суғурталаса суғурта ходисаси руй берганда тегишли қопламани тўла олмайди ва банкрот бўлиши мумкин. Суғурта компанияларининг молиявий баркарор фаолият кўрсатишни таъминловчи усуллардан бири - қайта суғурта тизимидир. Дунёда дастлабки қайта суғурта қилиш компанияси, бундан қарийб 150 йил олдин Германияда ташқил этилган. Ушбу қайта суғурталаш компаниясини ташқил қилишдан асосий мақсад, суғурта компанияларини молиявий баркарорлигини таъминлашга каратилган. қайта суғурта қилиш, ўз мохиятига кўра рисқни тақсимлаш билан боғлиқ иқтисодий муносабатлар йиғиндисидир. қайта суғурта қилиш операцияларини оддий суғурта компаниялари ва ихтисослашган қайта суғурта қилиш компаниялари хам амалга оширишлари мумкин. Ўзбекистон Республикасининг «Суғурта тўғрисида»ги қонунининг 11-моддасига мувофиқ, қайта суғурта қилиш суғурталовчининг суғурта товон пулини ёки суғурта сўммасини тўлаш хавфини бутунлай ёки кисман бошқа суғурта ташкилотига (ташкилотларига) улар ўртасида тузилган қайта суғурта қилиш шартномаси бўйича топширишдир.

www.arxiv.uz Қайта суғурталаш муносабатларини ифодаловчи атамалар ва уларни гурухлаш Қайта суғурталаш жараёни суғурта муносабатларининг ўзига хос кўринишларидан бири хисобланади. Ушбу жараёнда қатнашувчи томонларнинг ўзаро муносабатини тегишли атамалар асосида ифодалаш қайта суғурта қилиш механизмини чуқуррок, ўзлаштириб олиш учун имконият яратади. Қайта суғурталаш-суғурталашга рисқни қабул қилиш балки боғлиқ иқтисодий муносабатлар тизими (рисқларни бирламчи жойлаштириш) суғурталовчи мувозанатлашган суғурта портфелини яратиш ва суғурта операцияларини молиявий баркарорлигини таъминлаш мақсадида қабул қилиб олинган рисқни бир қисмини ўзаро келишган холда бошқа суғурталовчига бериши (рисқни икқиламчи жойлаштириш). қайта суғурталаш операциялари билан бир каторда асосан, ихтисослашган қайта суғурталаш компаниялари амалга оширади. қайта суғурталаш актив (рисқни бериш) ва пассив (рисқни қабул қилиб олиш) кўринишида бўлади. Бундан ташкари қайта суғурталаш нисбий ва нонисбий шаклда бўлади. Айрим холатларда қайта суғурталаш операциялари қайта суғурталовчи брокер икки томон, яъни суғурта компанияси ва қайта суғурталовчи компания ўртасидаги воситачидир. Қайта суғурталовчи суғурта брокери ёрдамида қайта суғурталаш учун рисқни қабул қилиб оладиган жисмоний ёки щуқуқий шахс. қайта суғурталовчи сифатида суғурта компанияси хам бўлиши мумкин. Жахондаги энг йирик суғурталовчилар гурухига Мюнхен қайта суғурталаш жамияти, Швейцария қайта суғурталаш жамияти, Кёльн қайта суғурталаш жамиятлари киради. Қайта суғурталаш ишида унинг бир неча турларини учратиш мумкин. Жумладан, факультатив, облигатор ва факультатив-облигаторли қайта суғурталаш шулар жумласидандир. Факультатив қайта суғурталаш нисбий

www.arxiv.uz қайта суғурталаш шартномасининг тури бўлиб, бунда факультатив қайта суғурталашда хар бир берилаётган рисқ бўйича алохида шартнома тузилади. Цедент хар бир рисқ бўйича қайта суғурталаш зарур ёки зарур эмаслик масаласини мустақил кўриб чиқади. Ўз навбатида, қайта суғурталовчи хам цедентнинг таклифини қабул қилиши ёки қабул қилмаслиги хам мумкин. Облигаторли қайта суғурталаш халқаро амалиётда икки хил маънони билдиради. 1) қайта суғурталашнинг мажбурий шакли. Айрим мамлакатлар қонунчилигига кўра, ушбу мамлакат худудида фаолият кўрсатаётган барча суғурта компаниялари қабул қилган рисқларини бир қисмини мажбурий равишда қайта суғурталаш компаниясига беради. Бу чора қайта суғурталаш орқали чет элга валюта чиқиб кетишини олдини олади. 2) суғурта компанияси (цедент) маълум бир суғурта тури бўйича рисқни қайта суғурталовчига беришини ва ўз навбатида, қайта суғурталовчи рисқни қабул қилишни назарда тутувчи қайта суғурталаш шартномаси. Факультатив- облигатор шартномаси цедент қайта суғурталовчи билан келишган тоифадаги хар қандай суғурта рисқини бериши, қайта суғурталовчи эса уларни қабул қилиши шарт эканлиги хақидаги қайта суғурталаш шартномаси. Цедент атамаси рисқни икқиламчи жойлаштиришни амалга оширувчи, яъни рисқни қайта суғурталаш учун берувчи суғурта компанияси. Икқиламчи цедент ретроцедент деб аталади. Қайта суғурта қилишда шартномаларни тузиш ва ижро этиш тартиби Қайта суғурта қилиш шартномалари бир томондан суғурта компаниялари ўртасида ўзаро тузилиши ёки иккинчи томондан, суғурта компанияси ва ихтисослашган қайта суғурта қилиш компанияси ўртасида тузилиши мумкин. Бу ерда шартнома ўзи нима деган савол тугилиши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси 354-моддасида

www.arxiv.uz «Икки ёки бир неча шахснинг фуқаролик щуқуқлари ва бурчларини вужудга келтириш, ўзгартириш ёки бекор қилиш хақидаги келишуви шартнома дейилади» деб кўрсатилган. қайта суғурта қилиш шартномасини тузиш тартибини қуйидаги чизмадан кўриш мумкин. Дастлаб, суғурта компанияси ўзининг молиявий қобилиятини мустахкамлаш мақсадида қабул қилиб олинган рисқни бир қисмини бошқа суғурта компаниясида ёки ихтисослашган қайта суғурта қилиш компаниясида суғурталаш т ў ғрисида қарор қабул қилади. Ушбу қарорнинг ижросини таъминлаш мақсадида суғурталовчи ихтисослашган суғурта компаниясига мурожаат қилади. Агар қайта суғурталовчи компания рисқни қайта суғурта қилишга розилик билдирса, чизмада к ў рсатилганидек улар ўртасида қайта суғурталаш шартномаси тузилади. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, шартнома шартларида, унда иштирок этувчи томонларнинг хуқуқлари ва мажбуриятлари, олинган мажбуриятларнинг бажарилиши юзасидан жавобгарлик, шартномани кучга кириши, амал қилиш ва бекор этиш коидалари мужассам б ў лиши керак. Шунингдек, шартномада қайта суғурталаш мукофоти миқдори ва жавобгарлик хажми к ў рсатилиши зарур. Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонун хужжатларига кўра, қайта суғурта қилишда суғурта товонини ёки суғурта пулини тўлаш учун асосий суғурта шартномаси бўйича суғурталанувчи олдида ушбу шартнома бўйича суғурта компанияси жавобгар бўлиб қолаверади. Бироқ асосий

www.arxiv.uz суғурта шартномаси бўйича суғурталанувчи хисобланган суғурта ташкилоти суғурта ходисаси юз беришидан олдин тугатилган тақдирда, унинг ушбу шартнома бўйича хуқуқ ва мажбуриятларини қайта суғурта қилинган қисми қайта суғурта қилиш шартномаси бўйича суғурталанувчига ўтади. Қайта суғурта қилиш шартномалари бир қатор ўзига хос белгиларга эга бўлиб, ушбу шартномалар савдо ва бошқа турдаги шартномалардан тубдан фарқ қилади. Шунинг учун хам қайта суғурта қилиш сохасини назарий жихатдан қайси суғурта тармоғига киритиш ёхуд уни мустақил суғурта сохаси сифатида қараш анча бахс мунозарани талаб қилади. Қайта суғурта қилиш шартномасига хос бўлган белгилардан бири қайта суғурта қилиш бўйича суғурта компанияларини қайтариб олиш характерига эга эканлигидир. Қайта суғурта қилиш муносабатларининг узоқ йиллик ривожланиши жараёни давомида, халқаро ва миллий даражаларда фойдаланиладиган қайта суғурта қилиш шартномаларининг бир неча турлари шаклланган. Улар қуйидагилардан иборат: - факультатив қайта суғурта қилиш; - облигаторли қайта суғурта қилиш; - факультатив-облигаторли қайта суғурта қилиш. Юқорида қайд қилинган қайта суғурта қилиш шартномаларидан энг оммавийси ва узоқ йиллардан бери қ ў лланиб келинаётгани бу факультатив қайта суғурта қилиш шартномаларидир. Мазкўр шартноманинг ижобий томони шундаки, бунда рисқни қайта суғуртага берувчи суғурта компанияси ва қайта суғурталовчи компания хам қанча миқдордаги рисқни ўзига олиб қолиш ёки қабул қилиб олиш масалаларини мустақил хал қиладилар. Аксинча, облигаторли қайта суғурта қилиш шартномалари б ў йича суғурта компанияси қабул қилиб олинган хар бир рисқнинг тегишли қисмини қайта суғурта компаниясига бериши шарт.

www.arxiv.uz Агар суғурта ходисаси рўй берса, бу хақда суғурта компанияси қайта суғурталовчи компанияга дархол хабар қилиши керак. Ўз навбатида, қайта суғурталовчи компания шартномада кўзда тутилган қопламани тўлаши шарт. Қайта суғурта қилиш компанияси шартнома бўйича ўз мажбуриятларини тўла-тўкис бажарса, у холда шартнома ижро этилган хисобланади. Нисбий ва нонисбий қайта суғурта қилиш Қайта суғурта қилиш операциялари нисбий ва нонисбий шаклда амалга оширилади. Нонисбий қайта суғурта қилишга нисбатан нисбий қайта суғурталаш анча илгари пайдо бўлган. Шу нуқтаи-назардан қараганда нисбий қайта суғурталашни, баъзан, анъанавий қайта суғурталаш хам деб аташ қабул қилинган. Нисбий қайта суғурта қилишнинг асосий мохияти шундаки, қайта суғурталовчи компаниянинг рисқини тақсимлашдаги улуши суғурта компанияси аниқлаган нисбат асосида олдиндан аниқланади. Ушбу нисбатга қараб, қайта суғурталаш мукофоти ва суғурта компаниясининг тегишли улуши аниқланади. Суғурта иши амалиётида нисбий қайта суғурталашнинг қуйидаги шакллари мавжуд: - Квотали қайта суғурта қилиш; - Эксцедент қайта суғурта қилиш; - Квотали-эксцедент қайта суғурта қилиш. Нонисбий қайта суғурта қилишда қайта суғурталовчининг суғурта мукофоти ва қопламасидаги фоизлардаги иштироки принципи қулланилмайди. Нисбий қайта суғурта қилишда томонларнинг манфаати бир- бирига мос келади. Бунга қарама-қарши уларок, нонисбий қайта суғурта қилишда, унда қатнашувчи томонларнинг манфаати бир-бирига мос

www.arxiv.uz келмайди. Бундай зиддиятнинг мохияти шундаки, суғурта компаниясининг қ ў шимча молиявий натижалар олишига интилиши, қайта суғурталовчи компаниянинг юқоридагидек интилиши бир-бирига мувофиқ эмас.

www.arxiv.uz Асосий адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси Тошкент 1992 й. 2. Ўзбекистон Республикаси «Суғурта фаолияти хақида»ги қонуни Тошкент 2002 й. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида» Т-«Ўзбекистон» 1995 йил. 4. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 5. И.А.Каримов «Ўзбекистон бозор муносабатларига ўтишининг ўзига хос йўллари» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 6. И.А.Каримов «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 7. Х.Р.Собиров «Суғурта 100 савол ва жавоб» Т-«Мехнат» 1998 йил. 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

IT суғурталаш

Қайта суғурталаш ва суғурта ташкилотларининг молиявий барқарорлигини таъминлашда унинг роли

Суғурталаш ва суғурта иши

Туристик корхоналарни суғурталаш ва солиққа тортиш

Суғурта ташкилоти молияси