Axborot va kommunikatsiya - Iqtisodiyot - Referatlar

Axborot va kommunikatsiya

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52.5 KB

Ko'chirib olish

Axborot va kommunikatsiya Reja: 1.Boshqaruv jarayonini axborot bilan ta’minlash. 2.Boshqaruv texnikasi tushunchasi va klassifikatsiyasi. 3.Kommunikatsiya

1. Boshqaruv jarayonini axborot bilan ta’minlash. «Informasiya» axborot - atamasi lotincha so’z bo’lib, xabardorlik, biror xodisa yoki biror kishi faoliyati xaqida xabarga ega bo’lish ma’nosini bildiradi. Axborot boshqaruv tizimiga uni rivojlantirish va takomillashtirish maksadida faol ta’sir etish uchun zarur ma’lumotlar yigindisidan iboratdir. Yetarli va aniq axborotga ega bulmay boshqarish mumkin emas. Ishlab chiqarish axboroti boshqaruvchi va boshqariluvchi tizimlar urtasida aloqa usulidir. Boshqaruvchi tizim boshqariladigan tizimdan ishlab chiqarish xolati va uning xo’jalik faoliyati to’g’risida axborot oladi. Boshqaruvchi tizim olingan axborot asosida boshqariluvchi tizim faoliyatiga baxo beradi, boshqarishni yanada takomillashtirish maksadida ko’rsatma, farmoyishlar chiqarib, boshqariluvchi tizimga ijro uchun yuboradi. Axborot boshqaruv tizimida aloxida bo’g’in bo’lib xisoblanadi. Unga qator o’ziga xos xususiyatlar mansub bo’lib, ular axborot boshqaruvining barcha bo’g’inlari, barcha vazifalarini kamrab olishiga bog’liqdir. Axborot - bu boshqaruv apparati faoliyatining xam dastlabki nuqtasi, xam natijasidir, shuningdek, amalga oshirilayotgan xarakatlar mavjudligi sharti, mustaxkamlash usulidir. Axborot xajmi ortishi bilan boshqaruv axborotining sifat ko’rsatkichlariga bo’lgan talab xam ortib boradi. Boshqarish jarayoni boshqaruv qarorlarini qabul qilish maksadida axborot to’plash, o’zatish va qayta ishlash, boshqaruv buyruqlari ko’rinishida axborot berish va uni ijrochilarga yetkazishdan iborat. Axborotning quyidagi turlari mavjud: statistik, operativ, iqtisodiy, xisob, moliya, ta’minot, qadrlar bo’yicha, texnologik, konstruktorlik, marketing, ijtmoiy va boshqalar. Ishlab chiqarishni boshqarishda iqtisodiy axborot aloxida o’rin egallaydi, chunki u kishilarning moddiy boyliklarni ishlab chiqarish, taksimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayonidagi mnosabatlarini aks ettiradi. Shu bilan birga fan- texnika tarakkiyoti asosida ishlab chiqarish rivojlanishini aks ettiruvchi ilmiy- texnikaviy axborot ahamiyatiiyatini xam ta’kidlab utish lozim.

Kelib chiqish manbasiga bog’liq ravishda axborot tashqi va ichki axborot turlariga bo’linadi. Tashqi axborot tashqi muxitdan olinadigan xabarlardan iborat bo’ladi. Bular jumlasiga yuqori tashkilotlar farmoyishlari, reja topshiriklari, maxsulotni sotish shartlari xaqida axborotlar kiradi. Ichki axborot korxona yoki uning boshqaruv bo’g’inida shakllanib, iste’mol qilinadi. Korxona mikyosida ular jumlasiga sexlar tomonidan rejaning bajarilishi, moddiy-texnikaviy ta’minot, maxsulot tannarxi, qadrlar, mexnat unumdorligi xaqida axborotlar kiritilishi mumkin. Yunalishi bo’yicha axborot - boshlangich va boshqaruvchi (raxbarlik) axboroti turlariga bo’linadi. Raxbarlik axboroti boshlangich axborotni qayta ishlash asosida qaror qabul qilish natijasidir. Boshlangich axborot doimo boshqaruv tizimining quyi darajasidan yuqorirok darajaga karab xarakat kiladi, raxbarlik axboroti esa teskari yunalishda xarakatlanadi. Axborot vaqt utishi bilan turli ahamiyatiiyat kasb etadi. Barqarorlik darajasi bo’yicha uni barqaror shartli-barqaror, o’zgaruvchan turlarga bo’lish mumkin. Barqaror axborot o’zok muddat davomida o’z ahamiyatiiyatini o’zgartirmaydi (korxona, uning bo’linmalari nomi, maxsulot turi). Shartli-barqaror axborot ahamiyatiiyati ma’lum muddat davomida salanib turadi. Korxona mikyosida bunday axborotga turli meyor va meyoriy xujjatlarni (moddiy, mexnat sarfi, tariflar meyorlari)ni kiritish mumkin. Axborotning bunday turi korxona bo’yicha umumiy axborotning 35%dan ko’pini tashkil etadi. O’zgaruvchan axborot boshqaruv obyekti faoliyati va unga mos xolda boshqaruv jarayonlari o’zgaruvchanligini aks ettirib, qaror qabul qilish uchun tez qayta ishlashni talab etadi. Boshqaruv faoliyatida shuningdek, boshlangich axborotni qayta ishlash natijasida olingan xosila (ikkilamchi) axborotdan xam foydalaniladi. Axborotni ruyxatga olish va saklash maksadida uni saklovchi turli vositalar inson xotirasi, xujjat, perforasiya kartalari, magnit lentalari, baraban disk, eleqtr impulslar kombinasiyasidan foydalaniladi. Axborot yigindisi boshqaruvning axborot tizimini tashkil etib, u boshqaruv jarayonini axborot bilan ta’minlash shaklida namoyon bo’ladi. Axborot to’g’ri,

aniq, o’z navbatida, obyektiv. Mazmunli va qarorlarni qabul qilish uchun tushunarli bo’lishi kerak. Axborot xajmi jixatidan kichik, mazmunjixatidan chukur, uning matni tushunarli va sodda bo’lishi lozim. Korxonani axborot bilan to’g’ri aloqalar ko’rinishidagi turli-tuman axborot oqimlari vositasida ta’minlanib, ular aniq ishlab chiqarish vazifasini xal etish imkonini beradi. Zamonaviy yirik korxonalarda axborot xajmi million xujjat satri gacha yetadi., bu o’rinda barcha axborot tez qayta ishlanishi zarurligini xam inobatga olish zarur. Masalan, Toshqent aviasiya zavodida kundalik birlamchi axborot million ko’rsatkichni tashkil etadi. Bunday sharoitda axborot bilan ishlashni tashkil etish bo’yicha quyidagi qator muammolarni xal etish lozim bo’ladi: 1) maqbul axborot tizimini ishlab chiqishi; 2) axborot akimlarini shakllantirish usullarini ishlab chiqish; 3) axborot qabul qilish va yuborishning maqbul usullarini tanlash; 4) axborotni saklash va izlashni tashkil etish; 5) axborotni qayta ishlash jarayonini mexanizasiyalash va avtomatlashtirish. Bu yunalishda olib boriladigan barcha ishlar axborotni yigish va qayta ishlashning yagona umumdavlat tizimini yaratishni ta’minlashi zarur. Axborotlar yigindisi boshqaruvning axborot tizimini tashkil etadi. Axborot tizimi - xujjatlar axborot oqimlari, aloqa kanallari va boshqaruv obyektining texnikaviy vositalarini kamrab oluvchi murakkab axborot majmuidir. Boshqaruv obyektining qandaydir bir qismi bo’yicha axborot yigindisi kichik tizimni tashkil etadi. Maqbul axborot tizimini tashkil etish boshqaruvning u yoki bu tashkiliy tizimini loyixalashtirish va uning samarali faoliyat yuritishining muxim shartlaridan bo’lib xisoblanadi. Axborot tizimlari oddiy va murakkab tizim bo’lishi mumkin. Oddiy axborot tizimi uni qayta ishlashni talab etmaydi, axborot manbaasidan u iste’mol qilinish joyigacha yetkazishda o’zgarish yo’z bermaydi. Bunday axborot telefon yoki boshqa xabar berish vositalari yordamida bir marta beriluvchi xabar sifatida yetkaziladi. Murakkab axborot tizimlari axborotni qayta ishlashning mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirish darajasi bo’yicha turlarga ajratiladi. Birinchi guruxga kulda yoki eng oddiy mexanizmlar yordamida qayta ishlanuvchi

axborot tizimlari kiradi.. Ikkinchi guruxga axborotni to’plash, qabul qilish va qayta ishlashda mexanizasiya keng qo’llaniladigan axborot tizimlari kiradi. Uchinchi guruxga ma’lumotlarni kompleks mexanizasiya vositasi bilan birga avtomatlashtirish elementlarini qo’llab qayta ishlash va to’plash qo’llanilgan axborot tizimlari kiradi. Axborot qabul qilish, o’zatish va qayta ishlash sikli avtomatlashtirilgan axborot tizimi to’rtinchi guruxni tashkil etadi. Axborotni qayta ishlashda EXMlar qo’llaniladigan boshqaruv tizimlari avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi (ABT) nomini olgan. ABT quyidagi vazifalarni bajaradi: – axborot qabul qilish; – axborotni qayta ishlash; – axborotni saklash, yigish; – boshqaruv tashkilotiga axborot berish; – ijrochilarga buyruq o’zatish. Ilg’or axborot tizimini loyxalashtirish jarayoni quyidagi vazifalarni amalga oshirishga asoslanishi lozim: – korxonada mavjud axborot tizimini taxlil qilish, axborotning asosiy yunalishlarini urganish; – axborot tizimining iqtisodiy-modelini ishlab chiqishi; zarur axborot xajmi va mazmunini aniqlash; – axborot to’plash va qayta ishlash uchun texnikaviy vositalarni aniqlash; – axborotni qayta ishlash texnologiyasini yaratish; – axborot vujudga kelishi va foydalanish davriyligini belgilash; – korxonada qo’llaniladigan axborot uchun shifrlar tizimini yaratish; – axborotni o’zatish va qayta ishlashni avtomatlashtirish va mexanizasiyalashtirish kulay bo’lishi uchun standart ma’lumotlarni loyixalashtirish; – loyixalashtirish jarayonida olingan barcha materiallarni tartibga solish va rasmiylashtirish.

Bozor sharoitida ishlab chiqarish axborot tizimlarini ular rivojlanishi va loyixalashtirishga tizimiy yondashish asosida kompleks tashkil etishni talab etadi. Bu talablarga ma’lumotlarni qayta ishlashning integrasion tizimi javob beradi. Uni turli darajadagi zamonaviy xisob mashinalari, EXM, inson mashina tizimini xar tomonlama qo’llash asosida loyixalashtirish mumkin. 2. Boshqaruv texnikasi tushunchasi va klassifikatsiyasi. Boshqaruv texnikasi - bu aqliy mexnat texnikasi, boshqaruv tizimida axborotni qayta ishlash texnikasi, boshqaruv tizimida axborotni qayta ishlash texnikasi. Texnika vositalari qanchalik takomillashgan bo’lsa boshqaruv texnologiyasi, boshqaruv mexnatini tashkil etish va butun boshqaruv jarayoni shunchalik samarali bo’ladi. Xisoblarga asosan mamlakat iqtisodiyotini maqbul boshqarish uchun yil davomida 10 ta elementar arifmetik operasiya bajarishi zarur bo’lsa, boshqaruv apparati xodimlari 10 ta, ya’ni 10 ming marta kam operasiya bajarish kobiliyatiga ega ekanlar. Bu muammoni muvaffaqiyatli xal etish uchun boshqaruv mexnatini takomillashtirish, axborot to’plash va qayta ishlashni mexanizasiyalash va avtomatlashtirish zarur. Boshqaruv texnikasini fakat xisoblash mashinalari bilangina bog’lash noto’g’ridir. Dastlabki texnika vositalari 100 yil burun paydo bo’lgan ruchka, chizgichdan tortib EXM va kompyutergacha bo’lgan texnika vositalarini quyidagi ikki guruxga ajratish mumkin: orgtexnika va xisoblash mashinalari. Orgtexnika vositalariga juda turli-tuman uskuna va qurollar (oddiy qurol va vosita, axborot olish va qayta ishlash, kuchirish, ko’paytirish, aloqa vositalari va axborot o’zatish, xizmat ko’rsatish, xizmat xonalari uskunalari) kiradi. Boshqaruv mexnati turli oddiy qurol va uskunalardan (kalam, ruchka, idora daftarlari, jadval, grafik va boshqalar) foydalanishga asoslanadi. Eng sunggi avloddagi EXM va kompyuterlar oddiy texnika vositalari (kalam va chizgich) urnini tulik bosa olmaydi. Kulay, oddiy chidamli bu vositalar texnika vositalari singari juda muximdir. Oddiy qurol va uskunalarni axborotni qayta ishlash bosqichlari bo’yicha guruxlarga ajratish mumkin. Bu avvalo yozuv vositalari (kalam, ruchka, 12

muykalam, trafaret), tasvir vositalari (grafik, diagramma, nazorat va nozirlik oynalari, marshrut sxemalari), xujjatlar saklash vositalari (tokcha, konvert, kartoteka, pefokarta va x.k.), axborot qabul qilish va mustaxkamlash vositalari (tarozi, soat, xisob mashinasi, ulchov vositalari, kuchiruvchi mashinalar), aloqa vositalari (talafon, ATS,raxbar va dispecher kommutatori, radio aloqa, radiofon, signal uskunalari, ovoz berish uskunalari), axborot o’zatuvchilar (ovoz, nur, kartochka, oyna, metall), boshqaruv mashinalarida qo’llaniladigan axborot o’zatuvchilar (magnit lentalari, disklar, qog’oz). 3. Kommunikatsiya Kommunikatsiya - bu axborot almashishdir. Ana shu axborot negizida raxbar ma’lumotlar olib, samarali qarorlar qabul kiladi va ishchi xodimlarga yetkazadi. Raxbarlik faoliyati samarali axborot almashinuvni talab kiladi. Agar insonlar o’zaro axborot almashinmasa, ular birgalikda ishlay olmaydi va oldilariga kuygan maksadning shakllanishi, unga erishishi kiyin bo’ladi. Boshqaruv faoliyatida axborot almashuv muxim ahamiyatiiyatliligi uchun raxbar o’zining vaqtining 50% - 90%ni kommunikatsiyaga sarflaydi. Axborot almashishning sifati boshqaruv qarorlariga ta’sir ko’rsatadi. Kommunikatsiyaning majlislar, xizmat yozuv-chizuvlari, telefon orqali mulokotlar, xisobotlar, videotasmalar va yo’zma-yo’z suxbatlar orqali ko’pgina muammolarni xal qilishda yordam beradi. Korxona tashqi muxit bilan aloqa bog’lashda, turli-tuman vositalardan foydalanadi. Mavjud xaridorlar bilan ular reklama orqali boglanibgina kolmay, maxsulotni bozorga olib kiradigan boshqa dasturlardan xam foydalanadi. Axborotlar korxona ichida bosqichma-bosqich, ya’ni vestikal kommunikatsiyalar orqali utadi. Axborotlar yuqori boshqaruv organlaridan, pastki organlarga utadi. Shuningdek pastki organlardan yuqori boshqaruv bo’limlariga axborotlar oqimi keladi. Aynan ikkinchi jarayon korxonalarda ijobiy o’zgarishlarga olib keladi.

Korxonada vertikal kommunikatsiyalardan tashqari, gorizontal kommunikatsiyalar xam mavjud. Ma’lumki korxonalarda turli-xil funksional bo’limlar, sexlar va boshqa bo’limlarning mavjudligi ular orasidagi axborot oqimining kerakligini anglatadi. Masalan, fundamental texnologiya asosida, korxona turli-xil maxsulotlar ishlab-chiqarishi mumkin, shuning uchun xam marketing bo’limining axborot ahamiyatiiyatligini saklab koladi va uning talablarini o’z vaqtida kondirilishini ta’minlaydi.

Xulosa: Axborot boshqaruv tizimida aloxida bo’g’in bo’lib xisoblanadi. Unga qator o’ziga xos xususiyatlar mansub bo’lib, ular axborot boshqaruvining barcha bo’g’inlari, barcha vazifalarini kamrab olishiga bog’liqdir. Axborot - bu boshqaruv apparati faoliyatining xam dastlabki nuqtasi, xam natijasidir, shuningdek, amalga oshirilayotgan xarakatlar mavjudligi sharti, mustaxkamlash usulidir. Axborot xajmi ortishi bilan boshqaruv axborotining sifat ko’rsatkichlariga bo’lgan talab xam ortib boradi.

Adabiyotlar: 1. О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.-T.: О‘zbekiston, 200 9 . – 40 b. 2. О‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 11 dekabrdagi “Xususiy korxona tо‘g‘risida”gi Qonuni. -О‘zbekiston Respublikasi qonun xujjatlari tо‘plami. № 3 - T.: Adolat, 2004 . – 7-9 b. 3. “Monopoliyaga qarshi ishlarni tartibga solish va raqobatni rivojlantirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida” : О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 fevraldagi PF-4191-son Farmoni // О‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari tо‘plami – 9 son – 2010- 9 mart. 4. “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bо‘yicha tashkiliy chora-tadbirlari tо‘g‘risida: О‘zR Prezidentining Farmoyishi. 2009 yil 9 dekabr //Xalq sо‘zi. -2009. - № 238. – mo dekabr. – 1 b. 5. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ”Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sohasidagi ustuvor yо‘nalishlar amalga oshirilishini jadallashtirish chora-tadbirlari tо‘g‘risidagi” Farmoni// Xalq sо‘zi, 2005 , 15 iyun. 6. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik subyektlari tomonidan taqdim etiladigan xisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish tо‘g‘risida” Farmoni// Xalq sо‘zi, 2005,15 iyun. 8.О‘zbekistan Respublikasi Vazirlar Mahkamasining О‘zbekiston Respublikasi, Prezidentining “Aholi bandligini oshirish hamda mehnat va axolini ijtimoiy muxofaza qilish organlari faoliyatini takomillashtirish chora- tadbirlari tо‘g‘risida” 2007 yil 6apreldagi PK-616 sonli qarolrni amalga oshirish chora- tadbirlari haqida”gi qarori О‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis palatalarining Axborotnomasi, 2007, №5

O'xshashlar

Axborot kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanish evolyutsiyasi

O'zbekiston Respublikasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish istiqbollari va bojxona tizimida samarali qo'llanilishining jahon tajribasi

Boshqarishda axborot va kommuikatsuya

Boshqaruvda axborot tеxnologiyalari

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari