Аудит моҳияти, мазмуни ва ташкил қилиш асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

177.5 KB

Ko'chirib olish

Аудит моҳияти, мазмуни ва ташкил қилиш асослари Режа: 1. Аудит тўғрисида тушунча, бозор иқтисодиёти шароитида тутган ўрни. 2. Аудитни назорат тизимидаги ўрни ва ривожланиши 3. Аудитни мақсади, мазмуни, вазифалари. 4. Ўзбекистон Республикасида ауд иторлик назоратини ҳуқуқий асослари. 5. Аудит турлари. 6. Аудиторнинг ҳуқуқи ва бурчи.

$1. Аудит тў ғ рисида тушунча , бозор иқтисодиёти шароитида тутган ўрни . Иқтисодий ислоҳатларни босқичма-босқич амалга оширилиши бозор элементларини иқтисодиётга жорий этила боришни бошқаришни ва мулк шаклини тубдан ўзгартиришини тақозо қилди. Мулкни нодавлатлаштириш мулкка бўлган муносабатини ўзгартирди унинг тўлиқлигини таъминлашда назоратини хар бир мулкдор зиммасига юклайди. Ўтган узоқ вақт ичида мулкни тўлиқлигини назорати бевосита давлат томонидан тузилган назорат ўтказиш режаларини тузиш бажарилишини ташкил қилиш билан ифодаланган бўлса, ҳозирга келиб амалга оширилган иқтисодий ислоҳатларни самараси ўлароқ ҳар бир мулк эгаси назорат шаклидан ўз ҳохиши билан фойдаланиш даражасига эришди. Ўта марказлаштирилган бошқариш тизимида ҳисоб ва назорат фақат ҳисобот тузиш учун хизмат қилиб келди. Корхона молиявий холатини таҳлил қилишда ҳисоб ва назорат ўз таъсир кучига эга бўлмай келди. Ҳозирги кунга келиб Республика иқтисодиётидаги иқтисодий ўзгаришлар, хорижий сармоялар кириб келиши, хусусийлаштиришнинг ривожланиши турли мулкчилик шаклидаги корхоналарнинг ташкил топиши бухгалтерия ҳисоботида ва назоратда ил\ор усулларни танлаш ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий қилиш имкониятларини яратди. Мустақиллигимизни ўтган даврида бу борада бир қатор ишлар амалга оширилди, шу жумладан бухгалтерия ҳисоби, харажатлар таркиби ва молиявий натижаларни шакллантириш тартиби аудиторлик фаолияти тў\рисида қонунлар қабул қилинди. Бундан асосий мақсад иқтисодиётни барча сохаларида амалга оширилаётган ислоҳатларни ҳисоб ва назоратидаги таъсирини оширишдир. Бозор муносабатлари ҳисоб ва назорат олдига янги иқтисодий усуллар ва талабларни яъни инвестиция, дивиденд, акциялари келтириб чиқаради, булар ёрдамида корхона фаолиятини ривожлантириш имкониятлари яратилади. Корхона бу талабларни бажариш меъёри қабул қилинган Қонун ва Низомларда ўз ифодасини топмоқда. Республикамиз иқтисодиётида турли мулкчилик шаклларининг пайдо бўлиши, корхоналарни чет эл инвестицияси билан ҳамкорликда фаолият кўрсатиш назорат тафтиш ишларини халқаро талаблар доирасида ташкил қилинишин талаб қила бошлади. Ҳар қайси ташкилот ва корхона хўжалик фаолиятини ташкил қилишда тегишли асосий ва оборот мабла\ларига эга бўладилар. Мабла\лар холати, уларнинг тўлиқлиги тегишли моддий жавобгар шахслар зиммасида бўлиб, бу тў\рида корхона бухгалтериясига белгиланган муддатларда моддий жавобгар шахслар товар ва моддий бойликларнинг харажати тў\рисида хисобот топширадилар.Хисобот кўрсаткичлари ёрдамида мабла\ларнинг ҳаракати ҳар бир моддий жавобгар шахс бўйича бухгалтерия ёзувлари орқали назорат қилиб борадилар.Назорат холати, қандай назорат усулидан$ $фойдаланиш биринчидан мулк шаклига бо\лиқ бўлса, иккинчидан корхона ташкил қилиш имконияларига бо\лиқдир. «Аудиторлик фаолияти тў\рисида» ги (янги тахридаги) Қонунни қабул қилиниши (иқтисодий) назорат ишларини соддалаштиришга, унинг таъсир кучини оширишга ва эркин назорат усулини шакллантиришга қаратилган йўналишдир. Жамият тараққиётида, унинг хар бир босқичида шаклланган назорат тури шу жамият ривожи учун хизмат қилади ва унинг ёрдамида жамиятга тегишли хомашё, материал ресурсларнинг холати ўрганилади ва тўлиқлигини таъминлаш чора тадбирлари амалга оширилади. Узоқ йиллар давомида асосий назорат усули бўлиб тафтиш ўтказишдан фойдаланиб келишди. Бу усул режали иқтисодиётни бошқарувчи усул деб ҳам хисобланар эди.Тафтиш ишлари олдиндан тузилган ва тасдиқланган режа асосида ўтказилиши, тафтишчига турли топшириқ ва кўрсатмалар бериш йўли билан амалга оширилиши таъминланар эди.Назорат ўтказишнинг бундай усулида корхона ва ташкилотларнинг хўжалик фаолияти фақат бир томонлама яъни режа топшириқларини бажарилишини текшириш билан якунланар эди. Республикамизда ўтказилаётган иқтисодий ислоҳатларнинг самараси шундаки-мулкни нодавлатлаштиришга, уни ўз эгасига етказиб беришга эришилди. Мулкий эркинлик намоён бўлди. Ҳар бир мулк эгаси ўз мулкини тўлиқ назорат қилиш даржасига эришди.Мулк эгаси ўз мулкини тўлиқлигини таъминлаш мақсадида ўзи учун ишончли, бетараф назорат усулидан фойдаланиши мумкин.Бундай назорат тури аудит назоратидир.Аудит назорати Республикамизда ёш ва янги назорат тури ҳисобланиб, унинг жорий қилинши 90-йиллардан бошланди. Аудит назоратини жорий қилиш бевосита мулкни нодавлат шаклига ўтказиш даврига тў\ри келди.Бу дегани сўз аудитга қадар назорат ишлари паст савияда олиб борилган деган маънони билдирмайди, чунки тафтиш усули кенг қўлланилган.Тафтиш ва аудит назорати бир-бирига ўхшаш бўлса ҳам, улар тубдан фарқ қилади. Биринчи фарқи аудит бу мулк эгасининг яъни хўжалик юритувчи субъектнинг хоҳиши билан унинг талабига биноан тузилган шартномага асосан ўтказилди. Иккинчидан аудит назоратида фақат холатни текширибгина қолмай мулк эгасига хўжалик фаолиятини яхшилаш тў\рисида тегишли маслахатлар беради. Учинчидан хўжаликда амалга оширилган муомалаларини амалдаги қонунларга мос келишини белгилаб беради, иш фаолиятида йўл қўйилган камчиликларни бартараф қилишда ёрдам беради. Аудит ёрдамида ҳисоб-китобларни тў\ри юритилиши ҳисоб ва ҳисоботлар сифати, молиявий натижаларнинг тў\ри аниқланганлиги текширилади.Текшириш аудитор томонидан олиб борилади. Аудит лотинча сўз бўлиб, у эшитади, деган маънони билдиради.Аудитор тузилган шартнома асосида хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий$ $ҳолатини, ҳисоб-китоб ишларини тў\рилигини назорат қилиб, ўз хулосасини берувчи юридик шахс хисобланади. Ўзбекистон Республикасида «Аудиторлик фаолияти тў\рисида» Қонун қабул қилиниши ва бу соҳа бўйича малакали кадрлар тайёрлаш маъсулиятини янада оширади.Республикмизда кенг қулоч ёзган иқтисодиётни эркинлаштириш аудит назоратини янги қирраларини очиб берди ва 1992 йилда қабул қилинган аудиторлик фаолияти тў\рисидаги қонунга тегишли ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритилишини тақозо қилди. Ўзбекистон Республикасида 2000 йил 26 майда «Аудиторлик фаолияти тў\рисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунга ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиш ҳақида Қонун қабул қилинди. Янги тахрирдаги «Аудиторлик фаолияти тў\рисида» ги Қонун аудиторлик фирмаларининг ҳуқуқларини, мажбуриятларини, жавобгарлигини янада оширади.Қонуннинг 2-моддасида: «Аудиторлик фаолияти деганда- аудиторлик текширувини ўтказиш ва бошқа шу билан бо\ лиқ профессионал хизматлар кўрсатиш борасидаги тадбиркорлик фаолияти тушунилади. Давлат ҳокимияти ва бошқарув органларига аудиторлик фаолиятини амалга ошириш тақиқланади» деб белгилангандир. Корхона ва ташкилотлар, хўжалик юритувчи субъектларнинг асосий фаолиятини бошқариш. Ташкил қилиш асоси бўлиб уларнинг устави ҳисобланади. Уставга асосан аудиторлик ташкилотлари ўз хўжалик фаолиятини юритадилар ва амалдаги қонунларга, фармон ва низомларга мос ҳолда фаолият кўрсатадилар. Хўжалик юритувчи субъектларнинг иш фаолияти аудитор назоратидан ўтказилаётганда асосий эътибор амалдаги Қонунларга ва фармонларга риоя қилиш холатини аниқлаб олишга қаратилиши керак.Аудит назорати ёрдамида хўжаликда амалга оширилган хўжалик муомалаларининг қонунийлиги хўжлик фаолияти билан бо\лиқлиги аниқланади.Аудит фанининг объекти сифатида хўжалик юритувчи субъектлар, мулк эгалари тушунилади.Аудит назоратини ташкил қилиш, ўтказиш бўйича мулк эгаси аудит фирмаси билан шартнома тузиш ҳуқуқига эгадир. Аудит назорати ёрдамида молиявий ҳисоботни тў\рилигини, бухгалтерия ҳисоби маълумотларини қонунийлигини, мабла\ларнинг тў\рилигини назорат қилиш имконияти яратилди.Аудит ёрдамида мулк эгасининг иқтисодий аҳволи билан бо\лиқ маълумотлар ёритилиб, унга аудитор холис баҳо беради,йўл қўйилган камчилик ва нуқсонларни аниқлаб бартараф қилиш бўйича ўз маслаҳатларини беради. Аудит ўтказиш давомида аниқланган камчилик аудитор хулосасида ўз ифодасини топади. Демак, аудитнинг асосий мазмуни маълумотларни йи\иш ва белгиланган ўлчов бирликларида баҳолашдир. Аудит ўтказилиши, иқтисодий маълумотларни умумлаштирилиши бўйича ихтиёрий ва мажбурий аудитга бўлинади. Ихтиёрий аудит бевосита мулк эгасининг талабига биноан ўтказилиши, унда аудит мақсади, мазмуни, йўналиши бевосита манфаатдор томонидан$