logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Informatika va AT
  4. Turizmda veb va geoaxborot tizimi texnologiyalarining imkoniyatlari

Turizmda veb va geoaxborot tizimi texnologiyalarining imkoniyatlari

Yuklangan vaqt:

14.03.2020

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2319.5 KB
Ko'chirib olish
Turizmda veb va geoaxborot tizimi texnologiyalarining imkoniyatlari Reja: 1. Geoaxborot tizimining axborot komponenti, turistik hududlarni tasniflash 2. Ob’ektlar, marshrutlar va hududlarni xaritalashtirish 3. O‘zbekistonda turistik-rekreatsion salohiyatni rivojlantirishning mintaqaviy geoaxborot tizimini shakllantirish Geoaxborot tizimining axborot komponenti, turistik hududlarni tasniflash &#34; MapInfo &#34; GISida kartalarni yaratish jarayonida ma’lumotlar bazasi tuziladi, raqamli ob’ektlarga semantik va atributiv ma’lumotlar beriladi. Dastur barcha grafikli, matnli va boshqa turdagi axborotlarni jadval ko‘rinishida saqlaydi. &#34; MapInfo &#34;ning bitta jadvaliga kartaning bitta qatlami to‘g‘ri keladi. Har bir jadval fayl tarmoqlari yig‘indisidan iborat, ya’ni <fayl nomi>TAV. Bu fayl jadvaldagi ma’lumotlar tarkibini ifodalaydigan matnni saqlaydi. Bu fayl shaklni ifodalovchi va uncha katta bo‘lmagan matnli fayl bo‘lib, o‘zida quyidagi ma’lumotlarni saqlaydi: — <fayl nomi> DAT, yoki <fayl nomi> WKS, DBF, XLS WKS DBF XLS: bu fayllar jadvalli ma’lumotlarga ega. dBASE/Fox BASE, ASCII bo‘laklovchilar bilan Lotus 1-2-3 Microsoft Access, Microsoft Exsel MapInfo jadvali, TAVni kengaytiruvchi faylidan yoki elektron jadval faylidan tuzilgan bo‘ladi. Rastrli tasvirlarni saqlovchi jadvallar ma’lumotlarni VMR, TIF yoki GIF shakllarida saqlaydi. — Fayl nomi > Mar: bu fayl grafikli ob’ektlarni ifodalaydi; <fayl nomi> ID: bu fayl MapInfo ning kartadagi ob’ektlarni tezda topishini ta’minlovchi fayl bo‘lib, u grafikli turdagi ob’ektlarning nomlari ko‘rsatkichlarini saqlaydi. Jadval indeksli faylni ham saqlashi mumkin. Indeksli fayl &#34;topish&#34; &#34; nayti &#34; komandasi yordamida kartadagi ob’ektlarni qidirishga imkon beradi. Agar ko‘cha, shahar yoki viloyatni topish zarur bo‘lsa, jadvalning kerakli maydonlarini indekslash lozim. Indekslar <fayl nomi> IND faylida saqlanadi. MapInfo dasturi monitor ekranida jadvalni, kartani, ro‘yxatni yoki grafikli shaklni ifodalashi mumkin. Har bir tasvir &#34;darcha&#34; &#34;okno&#34; menyusida tanlab olinib, mumkin bo‘lgan maxsus darchada ma’lumotlarni ko‘rsatadi. &#34;Kartalar&#34; darchasi ma’lumotning grafikli shaklidagi ifodasi, ya’ni u mazmun jihatidan umumiy qabul qilingan ko‘rinishdagi karta bo‘lib, ma’lumotlarni o‘zaro joylashishini ko‘rish, ularni tahlil qilish va qonuniyatlarni bilish imkonini beradi (6.rasm). 6-rasm. MapInfo dasturida &#34;Karta&#34; darchasi Kartalar darchasida jadvalga tegishli geografik ob’ektlar ko‘rsatiladi. Bu darcha birdaniga bir nechta jadvalli axborotlarni saqlashi va har bir jadval alohida qatlam bo‘lib ko‘rinishi mumkin. 7-rasm MapInfo da &#34;Ro‘yhat&#34; va &#34;Karta&#34; darchalari &#34;Ro‘yhat&#34; ― Spisok ǁ darchasida ma’lumotlar bazasidan olingan jadval shakldagi yozuvlar keltiriladi, u odatdagi amallarni bajarish imkonini beruvchi elektron darcha hisoblanadi (7-rasm). &#34;Ro‘yhat&#34; darchalarida ma’lumotlarni odatdagi qator va ustunlar shaklida ko‘rish va ularga ishlov berish mumkin. Har bir ustun ma’lum bir turdagi axborotlarga (masalan, maydonlar, familiyalar, manzillar, telefon raqamlari yoki boshqalar) ega. &#34;Ro‘yhatlarǁ darchasidagi yozuvlarni o‘zgartirish, o‘chirish, qo‘shish va ulardan nusxa ko‘chirish mumkin. Eslatma: &#34;Ro‘yxatlar&#34; &#34;Spisok&#34; va &#34;Karta&#34; “Kart ы &#34; darchalari o‘zaro bog‘liq: kartadagi vektorga “Ro‘yxat” &#34;Spisok&#34; qatorining bittasi mos keladi. Agar yozuv o‘chirilsa kartada ham tegishli tasvir o‘chiriladi. Sichqon yordamida ro‘yxatdagi biror bir ob’ekt belgilansa &#34;Kartada&#34; ushbu ob’ekt ham yoritiladi. &#34;Ro‘yxatdagi&#34; &#34;V spiske&#34; rastrli tasvirni raqamlashda bo‘sh (axborotsiz) qatorlar va faqat bitta ustun (kosmetik qatlamini raqamlashni bajarishda) hosil qilinadi. 8-rasm. Ma’lumotlar bazasi dialogi Ma’lumotlar bazasini to‘ldirish va mavzuli kartani yaratish uchun &#34;Ro‘yxat&#34; &#34;Spisok&#34; strukturasini olingan buyurtmaga mos ravishda o‘zgartirish kerak. Masalan, &#34;CHegaralar&#34; qatlami uchun maydonchalar ajratilib, rayon nomi, har bir ma’muriy rayon uchun esa haydaladigan erlar maydoni, qishlok xo‘jalik erlari tarkibi, shudgorlanganlik darajasi (ya’ni rayonning qishlok xo‘jaligi ekinlari umumiy maydonlaridan haydalgan erlar ulushi); &#34;Aholi yashash joylari&#34; qatlami uchun - aholi yashash joylarining nomi, ulardagi aholining soni berilishi mumkin. &#34;Tuproqlarning sifatiǁ qatlami uchun – indeks ko‘rsatkichi, o‘g‘it turi va solish me’yori, tuproqning suv-havo rejimi, tuproq unumdorligi, almashlab ekish maydoni raqami, maydonning nishabligi va boshqa ma’lumotlar beriladi. Jadval tarkibini o‘zgartirish yo‘llari 8rasmda keltirilgan. Bunday dialogga &#34;Jadvalǁ ”Tablitsa” →ǁO‘zgartirish&#34; ”Izmenit” → &#34;Qayta qurish&#34; “Perestroit” menyusi orqali chiqiladi. So‘ngra tarkibi o‘zgartirilishi kerak bo‘lgan jadval nomi tanlanadi. ―Ma’lumotlar turlarini qo‘shishǁ &#34;Dobavit pole&#34; , ―Ularni o‘chirishǁ &#34;Udalit pole&#34; tugmasi orqali amalga oshiriladi. ―Ma’lumotlar turlarini izohlashǁ &#34;Opisanie polya&#34; dialogida bajariladi. &#34;Indeksǁ maydonida bayroqchalarni o‘rnatish zarur (so‘rovlar va ob’ektlar bilan bog‘liq boshqa muolajalarni amalga oshirish uchun). 6.3-rasmning yuqori qismida jadvalning tarkibi o‘zgartirgandan keyingi ―Ro‘yhatǁ darchasi ko‘rsatilgan. Eslatma. Berilgan maydonlarning matnlari tiplarini MapInfo &#34;Ma’lumotnomasidan&#34; &#34;V spravochnike&#34; topiladi. ―OKǁ ni bosgach, &#34;Ro‘yhat&#34; va &#34;Karta&#34; darchalari birgalikda yopiladi. Bunday vaqtda MapInfo dasturi jadval tarkibini o‘zgartirishga kirishgan bo‘ladi. YAna ushbu qatlamni tiklash uchun ―Qatlamlarni boshqarishǁ &#34;Upravlenie sloyami&#34; darchasiga kirib, ―Qo‘shishǁ “Dobavit” komandasi orqali ushbu qatlamni boshqa qatlamlar qatoriga qo‘shish zarur. Eslatma. &#34;Qatlamni boshqarish&#34; va unga mos &#34;Kartalar&#34; darchalaridagi qatlamlar joylashishini &#34;Qatlamli pirog&#34; &#34;Sloyon ы y pirog&#34; ko‘rinishiga mos shaklda tasavvur qilish mumkin — eng pastda rastrli qatlam joylashgan (tiniq oq rastrlardan tashqari), undan balandda chegaralar, keyin esa gidrografiya, yo‘llar, aholi yashash joylari, yozuvlar (agar ular alohida qatlamga chiqarilgan bo‘lmasa) va h.k. mavzuli qatlamlar qo‘yilgan vazifaga binoan joylashgan bo‘lishi kerak. Jadvalga axborotlarni kiritishning bir qancha usullari mavjud. Ma’lumotlar bazasini tashqi manbalaridan import qilish, avtomatik uslubda axborotlarni kiritish (maydonlar, chiziqlar uzunligi va koordinatalarini), bevosita qo‘lda yozish bilan amalga oshirish ham mumkin, ya’ni avtomatik kiritishni qo‘lda bajarish ham mumkin. Quyida bu jarayonni ko‘rib chiqamiz. 9- rasm. Kartadagi ob’ektga mavzuli axborot berish usuli Ma’lumotlarni EHM xotirasiga qo‘lda kiritish: a) ma’lumotlarni bevosita jadval ko‘rinishida (ya’ni Exsel dagidek) kiritish uchun &#34;Jadvalni&#34; &#34;Tablitsu&#34; → &#34;Ro‘yhatlar&#34; &#34;Spiski&#34; darchasini ko‘rsatish zarur; b) &#34;Karta&#34; darchasiga o‘tib, qurollar panelidagi &#34;Axborot&#34; &#34;Informatsiya&#34; tugmasini tanlash va kursor strelkasi bilan kartadagi axborot kiritilayotgan ob’ektni ko‘rsatish kerak (9-rasm). Avtomatik ravishda jadvalga ma’lumotlarni kiritish. Ushbu uslub odatda kartadagi ko‘plab ob’ektlar bo‘yicha (uchastkalar yuzasi, yo‘llar uzunligi, erdan foydalanishda burilish burchaklari kordinatalari va boshqalar) ma’lumotlarni EHM xotirasiga joylashda, shuningdek qator nostandart savollarga javob berishda, masalan, tipik bo‘z tuproqlar maydonlari, transformatsiyalanuvchi ekinlarning umumiy maydoni va boshqalar xaqidagi ma’lumotlarni kiritish zarur bo‘lganda qo‘llaniladi. Buning uchun so‘rovning maxsus uslubi (SQL) dan foydalaniladi. Bu usul bilan ishlash qo‘llanmada bayon etilmagan. Ob’ektlar, marshrutlar va hududlarni xaritalashtirish GIS-texnologiyasidan foydalanishda operator birinchi navbatda monitor ekranida hosil qilingan va ko‘rish imkoni bo‘lgan skanirlangan tasvirni oladi, ya’ni raqamlanishi kerak bo‘lgan kartografik ma’lumotlarni. Raqamlash — rastrli tasvirni vektor ko‘rinishiga o‘tkazish va u orqali raqamli kartalar tuzish, mavzuli kartalar qatlamlarini yaratish, demakdir. Bunday holda kartografik generalizatsiya ishlari digitalizatsiya (mexanik raqamlash) jarayoni bilan birga olib boriladi. Kartalar tuzishning GIS-texnologiyasi nafaqat mavzuli kartalar qatlamini yaratish, balki ularni tahrir qilishni ham ko‘zda tutgan. Qatlamlarni sodda qilib tushuntiradigan bo‘lsak, ular oq shaffof varaqlar to‘plami shaklida bo‘lib, har birida geografik asos ob’ektlari (gidrografiya, aholi punktlari, ma’muriy chegaralar, yo‘llar va boshqalar) alohida-alohida tasvirlanadi, bundan tashqari, kartaning maxsus mazmuni elementlari ham ifodalanilishi mumkin. Bir-birining ustiga joylashgan bunday shaffof varaqlar kartografik tasvirni hosil qiladi. Qatlamlarni raqamlash ba’zi xususiyatlarga ega. Kartaning mazmunli elementlarini raqamlashda, har bir element ichidagi nim qatlamlarni farqlash zarur, ya’ni: A) yuza (maydon ko‘rinishdagi ob’ektlar); B) yoy (yoy ko‘rinishdagi ob’ektlar); V) nuqta (nuqtali ob’ektlar). 1.O‘zbekiston turistik-rekreatsion salohiyatining tahlili Samarqand viloyati shahar va tumanlaridagi turistik resurslarni sifat jihatdan baholash amalga oshirildi (1-jadval). 1-jadval Samarqand shahri va viloyati tumanlaridagi turistik resurslar salohiyatini sifat jihatdan baholash 1 № Tumanlar Tabiiy turistik resurslar Madaniy- tarixiy turistik resurslar Ijtimoiy– iqtisodiy turistik resurslar Turistik resurslar salohiyatining o‘rtacha miqdori Samarqand shahri 4 10 9 7,7 1 Bulung‘ur 8 3 2 4,3 2 Jomboy 9 4 4 5,7 3 Ishtixon 4 3 2 3,0 4 Kattaqo‘rg‘on 5 4 6 5,0 5 Narpay 4 3 4 3,7 1 Жадвал тадқиқот материаллари асосида муаллиф томонидан ишлаб чиқилди. 6 Nurobod 9 8 2 6,3 7 Oqdaryo 4 3 2 3,0 8 Payariq 4 3 3 3,3 9 Pasdarg‘om 6 3 3 4,0 0 Paxtachi 4 3 2 3,0 Samarqand 10 9 7 8,7 1 Toyloq 7 4 4 5,0 1 Urgut 10 8 7 8,3 1 Qo‘shrabod 6 8 2 5,3 So‘rov natijasida 10-8 ballni – juda yuqori, 7-6 ballni - yuqori, 5-3 ballni - o‘rta, 2-1 ballni – past degan xulosaga kelindi. Mazkur tahlil tabiiy turistik resurslar bo‘yicha Urgut, Nurobod, Qo‘shrabod, Jomboy va Samarqand tumanlarida yuqori salohiyatga egaligini ko‘rsatdi. Buni Urgut, Nurobod va Qo‘shrabodning tog‘li o‘lkalari, Nurobodning bepoyon dashtucho‘llari, Jomboy tumanining Zarafshon daryosi sohillari, «Zarafshon» qo‘riqxonasining mavjudligi, Samarqand tumanini antropogen landshaftlarga boyligi bilan izohlash mumkin. Samarqand shahri shu o‘rinda madaniy-tarixiy turistik resurslarning eng yuqori salohiyatiga ega. SHu kabi Urgut, Samarqand, Payariq tumanlari ham yuqori madaniy-tarixiy turistik resurslar salohiyatiga egadir. Bu esa Samarqand shahri, Urgut va Samarqand tumanlarida turistik resurslarning yuqori salohiyatiga, Kattaqo‘rg‘on, Nurobod va Jomboy tumanlari o‘rta salohiyatga egaligini ko‘rsatadi. Samarqand shahri, Urgut, Nurobod, Payariq va Samarqand tumanlarida turizmni keng rivojlantirish imkoniyatlari mavjud. Bu esa Samarqand shahri va uning yaqinidagi tumanlarida turizm infratuzilmasining birmuncha shakllanganligi bilan izohlanadi. SHu sababdan, mintaqaning turizm asosi hisoblangan Samarqand shahriga nisbatan yaqin hisoblangan tumanlarning (Jomboy, Oqdaryo, Samarqand, Toyloq tumanlari) turistik resurslaridan foydalanish qulayligi bilan ajralib turadi (2jadval). 2-jadval Samarqand viloyati tumanlarida turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari 2 № Tuman nomlari Tarixiy, me’moriy, arxeologik tanishuv turizmi Rekreatsio n va ekologik turizm Qishlo q turizmi Diniy, ziyorat turizmi Madaniy va etnografik turizm Jami Samarqand shahri 3 2 0 3 3 11 1 Bulung‘ur 0 1 2 1 1 6 2 Jomboy 0 2 2 1 1 6 3 Ishtixon 0 2 2 0 1 5 4 Kattaqo‘rg‘o n 1 2 2 1 1 7 5 Narpay 0 2 2 1 1 6 6 Nurobod 1 3 3 2 2 1 1 7 Oqdaryo 1 1 2 2 1 7 8 Payariq 0 1 2 3 1 7 9 Pastdarg‘om 0 2 2 0 1 5 1 Paxtachi 1 2 2 1 1 7 2 Жадвал тадқиқот материаллари асосида муаллиф томонидан ишлаб чиқилди. 0 1 1 Samarqand 2 2 1 2 2 9 1 2 Tayloq 1 1 1 1 1 5 1 3 Urgut 2 3 3 2 2 12 1 Qo‘shrabod 0 2 3 1 1 7 Bunda 3 - yuqori darajada imkoniyat, 2 - o‘rta darajada imkoniyat, 1 - past darajada imkoniyat, 0 – umuman imkoniyat yo‘q deb baholandi. Jadvalga asosan tumanlardagi ba’zi tarixiy joylar va ajoyib tabiat hududlariga alohida e’tibor qaratilmasa, turistik jozibadorligi yo‘qoladi. SHu sababli birinchidan, bu hududlar tarixiy-madaniy meros yoki rekreatsion resurs sifatida tan olinib, maxsus muhofaza ostiga olinishi (maxsus ro‘yxatga olinishi, ekologik, arxitekturaviy jihatdan nazoratga olinib muhofaza etish) kerak. Ikkinchidan, bu hududlardan foydalanish va muhofaza etishning iqtisodiy shart-sharoitini yaratish lozim. Bunda davlatning iqtisodiy-siyosiy yordami, samarali soliq siyosati va moliyalashtirish dasturi kabilar amalga oshirilishi maqsadga muvofiq. 4 Geoaxborot tizimi asosida turli jarayonlarni va hodisalarni modellashtirish Fazoviy ma’lumotlarning modellari deganda fazoviy ob’ektlarni formallashgan raqamli ifodalashga yo’naltirilgan mantiqiy qoidalar tushuniladi. Ma’lumotlarning vektorli modellari. Ma’lumotlarning vektorli strukturasini ma’lumotlarning vektorli modeli asosida birlashtirishning bir nechta usullari mavjud. Bunday yondashuv bir qatlam ob’ektlari orasidagi yoki turli qatlamlar ob’ektlari orasidagi o’zaro bog’lanishlarni tadqiq qilish imkonini beradi. Ma’lumotlarning eng oddiy vektorli modeli – “spagetti” modellar. Bunda xaritaning grafik ifodasi aynan, ya’ni birga-bir tarzda o’tkaziladi. Ob’yekt Nomeri Joylashishi Nuqta 5 (x,y) bitta koordinata juftliligi Chiziq 16 (x,y) koordinata juftliklari to’plami Soha 25 (x,y) koordinata juftliklari to’plami, bunda birinchi va oxirgi juftlik ustma-ust tushadi 3 – jadval. “Spagetti” – modeli. Bu modelda ob’yektlar orasidagi munosabatlar keltirilmaydi, har bir geometrik ob’yekt alohida saqlanadi va ob’ektlarning umumiy chegarasi 25 va 26 ikki marta yozilsa ham boshqa ob’ektlar bilan bog’lanmagan. Bunday usulning noqulayligi tomonlari shundayki, bunda ob’ektlar orasidagi barcha munosabatlar hisoblanishi lozim, bu esa ma’lumotlarni tahlil qilinishini murakkablashtiradi va saqlanayotgan ma’lumotlar hajmini oshiradi. Vektor topologik modellar vektor ob’ektlaning qo’shniligi, yaqinligi va h.k. kabi vektor ob’yektlarning o’zaro joylashishi haqidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Tugunlar fayllari Yoy nomeri X koordinatasi Y koordinatasi 1 19 6 2 15 15 3 27 13 4 24 19 Sohalar fayllari Sohalar nomerl ari Yoylar ro’yhati 1 1,4,3 2 2,3,5 3 5,6,7,8 Yoylar fayllari Yoy nomeri O’ng pol igon Chap poligon Boshlang’ich tugun Oxirgi tugun 1 1 0 3 1 2 2 0 4 3 3 2 1 3 2 4 1 0 1 2 5 3 2 4 2 6 3 0 2 5 4 – jadval. Ma’lumotlarning vektorli topologik modeli. Topologik axborot tugun nuqtalar va yoylar to’plamlari orqali ifodalanadi. Tugun nuqta – ikki yoki uch yoyning kesishish no’qtasi bo’lib, uning nomeri tugun nuqta tegishli bo’lgan ixtiyoriy yoyga murojaat qilish uchun ishlatiladi. Har bir yoy boshqa yoy bilan kesishish nuqtasida, yoki boshqa yoylarga tegishli bo’lmagan tugun nuqtalarda boshlanadi va tugashi mumkin. Yoylar oraliq nuqtalar bilan bog’langan kesmalar ketma-ketligi bilan hosil qilinadi. Bu holda har bir chiziq ikkita sonlar to’plami, ya’ni oraliq nuqtalar koordinatalari juftligi va tugun nuqtalar nomerlaridan iborat bo’ladi. Bundan tashqari, har bir yoy o’z identifikasion nomeriga ega bo’lib, bu nomer qaysi tugunli nuqtalar yoyining boshlanishi yoki oxirini ifodalashini aniqlash uchun ishlatiladi. Rastrli modellar ikki holda ishlatiladi. Birinchi holda, hududning dastlabki tasvirlarini saqlash uchun ishlatiladi. Ikkinchi holda, tematik qatlamlarni saqlash uchun ishlatiladi. Bunda foydalanuvchilarni operativ tahlil va vizuallashtirish maqsadida ob’ektning emas, balki ob’ektning turli xarakteristikalariga (balandlik belgilari, tuproq namligi va h.k.) ega bo’lgan nuqtalar to’plami qiziqtiradi. Rastrli modellardan foydalanilganda, rastrli ma’lumotlarni siqish masalalari dolzarb muammo bo’lib, bu maqsadlarda guruhli, blokli, zanjirli kodlashtirish usullaridan foydalanish mumkin. Turizm sohasini boshqarishdagi geoaxborot tizimini shakllantirish GISni ilmiy-texnik adabiyotlarda ko‘pchilik mualliflar u yoki bu muhim yo‘nalishi, belgisi yoki boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha tizimlashga harakat qilmoqdalar. Eng ko‘p tarqalgan tasnif bizningcha qo‘yidagi xossalarga asoslangan bo‘lishi kerak: - maqsadiga ko‘ra - foydalanish sohasi va hal etayotgan masalalari va vazifalari bo‘yicha; - muammoli-mavzuli yo‘nalishiga ko‘ra – qo‘llanish sohasi bo‘yicha; - qamrab olgan hududiga ko‘ra - mazkur GIS malumotlari bazasini tashkil etadigan raqamli kartografik malumotlar masshtablari qatori bo‘yicha; - geografik ma’lumotlarni tashkil etish usuliga ko‘ra - kartografik ma’lumotlarni EHM xotirasiga kiritish formati, saqlashi, ishlov berishi va tasvirlashi bo‘yicha. GIS maqsadiga ko‘ra - ko‘p maqsadli, axborot-ma’lumotnomali, monitoring va inventarizatsion, tadqiqotli, boshqaruvli, o‘quv ishlariga mo‘ljallangan, nashrli va boshqa yo‘nalishli bo‘lishi mumkin. Muammoli - mavzuli yo‘nalishiga ko‘ra - ekologik va tabiatdan foydalanish maqsadlari uchun, ijtimoiy-iqtisodiy, er kadastriga oid, geologik, muxandislik inshootlari va shahar ho‘jaligi, favquloddagi vaziyatlar, ekologik, navigvsion, transport, savdo-marketing, arxeologik va boshqa yo‘nalishlilarga ajratiladi. Qamrab olgan hududiga qarab - global, umummilliy, regional, lokal, sohalar miqyosidagi GISlarga bo‘linadi. Geografik malumotlarni tashkil etish usuliga qarab - vektorli, rastrli, vektor-rastrli yoki uch o‘lchamli GISlar bo‘lishi mumkin. Har bir amaliy sohalarda o‘ziga xos maxsus talablar, iboralar mavjud, lekin GIS boshqa axborot tizimlaridan farqli ravishda fazoviy geografik xususiyatli axborotlar bilan ishlaydi. Bugungi kunda GISni qo‘llayotgan soha va tarmoqlar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 1. Er resurslarini boshqarish, er kadastrida. 2. Ishlab chiqarish infratizimi, ularni boshqarish va obektlar inventarizatsiyasida. 3. SHahar qurilishida, arxitektura, sanoat va transport qurilishini loyihalashda, muxandislik izlanishlarida va rejalashtirishda. 4. Istalgan soha bo‘yicha mavzuli kartalashtirishda, atlaslar va mavzuli kartalarni tuzishda. 5. Dengiz kartografiyasi va navigatsiyasida. 6. Aeronavigatsion kartalashtirishda va havo kemalari harakatini boshqarishda. 7. Suv resurslarini boshqarish va suv kadastrida; suv ob’ektlarining inventarizatsiyasi va suvning mavsumiy va yillik holatlari hamda bashoratlashda. 8. Navigatsiya va er transporti harakatini boshqarishda. 9. Masofadan turib zondlash va kosmik monitoringda. 10. Tabiiy resurslardan foydalanish va ularni boshqarishda (suv, o‘rmon xo‘jaligi va boshqalarda). 11. Joy rel’efini tasvirlash va taxlil qilishda. 12. Tabiiy muhitdagi jarayonlarni modellashtirish, tabiatni muhofaza qilish tadbirlarni olib boishda. 13. Atrof muhit monitoringida, texnogen oqibatlarni baholashda, favqulodda va krizisli vaziyatlarni hal etishda. 14. Ekologik muammolarni belgilab, dolzarbligini baholashda va ularni bartaraf etish choralarini ishlab chiqishda. 15. YUk tashishni rejalashtirish va tadbirkorlikda. 16. Geologiya, mineral-xom ashyo resurslari va tog‘ jinslarini qazib olish sanoatlarida. 17. Transport va telekommunikatsiya tarmoqlarini maqsadli rivojlantirishda. 18. Marketing va bozor iqtisodiyotini taxlil qilishda. 19. Arxeologiyada. 20. Xududlar va shaharlarning rivojlanishini kompleks boshqarish va rejalashtirishda. 21. Havfsizlik, harbiy ish va razvedkada. 22. O‘rta, maxsus va oliy talimda. 23. Qishloq xo‘jaligida va boshqa sohalarda. Ro‘yxatda keltirilgan sohalarni bir nechta asosiy guruhlarga ajratsa bo‘ladi: birinchi guruhga hisob-ro‘yxatli sohalarni kirish mumkin, ularda GIS joyda bajarilgan o‘lchashlar natijalariga tayanadi (masalan, er kadastri, katta korxonalarning taqsimlangan ishlab chiqarish infrastrukturasini boshqarish va boshqalar); ikkinchi guruhga, GIS tizimida boshqarish va qaror qabul qilish ishlarini bajarishga mo‘ljallangan sohalarni; uchunchi guruhga modellashtirish va murakkab taxlillarni o‘z ishlarini bajaradigan sohalarni kiritish mumkin. Ro‘yhatdagi sohalardan eng ko‘p GIS bilan ishlaydiganlari asosan, birinchi guruhga taalluqli. SHu sababli bugungi kunda amalda qo‘llanilayotgan va foydalanilayotgan GISlarning ko‘pchiligi o‘lchash natijalarini qayta ishlab chiqishga va ularni tahlil qilishga mo‘ljallangan. Adabiyotlar: 1. Трифонова Т.А. Геоинформационные системы и дистанционное зондирование в экологических исследованиях : учеб. пособие для студ. вузов / Т. А. Трифонова, И. В. Мищенко, А. Н. Краснощеков. – М.: Академ. Проект, 2005. - 350 с. 2. Морозов М.А. Информационные технологии в социально-культурном сервисе и туризме. Оргтехника. [Текст]: учебник для вузов по специальности &#34;Социально-культурный сервис и туризм&#34; / М. А. Морозов, Н. С. Морозова, М: Академия, 2006. – 240 с. 3. Александрова А.Ю. Международний туризм. Учебник. - М: «КНОРУС» 4. 2010. 464 с. 5. Чандра, А. М. Дистанционное зондирование и географические информационные системы / А. М. Чандра, С. К. Гош ; пер. с англ. А. В. Кирюшина. - М. : Техносфера, 2008. - 308 с. 6. Геоинформатика. Толковый словарь основных терминов // Ю.Б. Баранов, А.М. Берлянт, Е.Г. Капралов и др. — М.: ГИС-Ассоциация, 1999. — 7. 204 с. 8. Тухлиев И.С., Қудратов Ғ.Ҳ., Пардаев М.Қ. Туризмни режалаштириш. Дарслик. - Т.: “Iqtisod-moliya”, 2010 й.

O'xshashlar

Geoaxborot tizimi texnologiyalarining xususiyatlari va turlari
Geoaxborot texnologiyalarining asoslari
Geoaxborot tizimi va internet texnologiyalari multimedia
Ta’lim jarayonidaa axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining o’rni va imkoniyatlari
Axborot texnologiyalarining programma texnik va uslubiy vositalari Geoaxborot texnologiyasi Multimediya texnologiyasi