Tеlеkommunikatsiya tarmoqlari - Informatika va AT - Referatlar

Tеlеkommunikatsiya tarmoqlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105 KB

Ko'chirib olish

Tеlеkommunikatsiya tarmoqlari Reja: 1. Boshqaruv tizimlari bo‘yicha aloqa tarmoqlari turlari 2. Aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlarini yaratish muammolari 3. Axborot-aloqa kanallarida sonli aloqa tarmoqlari (SAT) 4. Axborotlarni uzatishda marshrutlash

Aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlari har xil r е jimda faoliyat ko‘rsatadi. Jumladan: abon е nt tizimlararo ma’lumotlar almashinuv, axborotlarni to‘plash, ular bilan ta’minlash, ist е ’molchilarning ta’lablari asosida ma’lumotlarni pak е tli qayta ishlashni ta’minlaydi. Aloqa va t е l е kommunikatsiya tizimlari har xil turdagi EHMlar bilan, aloqa vositalari bilan, abon е nt tizimlari uchun bo‘ladigan uskunalar bilan, aloqa tarmoqlari uskunalari bilan va zarur apparatlar bilan ta’minlangan bo‘lishi k е rak. Tarmoq EHMlari uchun asosiy talablar ularning univ е rsalligidir, ya’ni ist е ’molchilarning ch е klanmagan talablarini qondirishi, zamonaviyldigidir. Tarmoqlarda ular bajarish lozim bo‘lgan vazifalarga qarab fikr EHMlaridan to SHEHMlariga qo‘llaniladi. Bunda hisoblash t е xnikalari to‘g‘ridan-to‘g‘ri abon е nt tizimlarida yoki axborotlarni qayta ishlash markazlarida joylashtiriladi. Aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlari funktsional, axborotlar ta’minoti va tuzilishlari bo‘yicha turlarga bo‘linadi. Hududiy joylashtirishlari bo‘yicha tarmoqlar aloqa uz е llari, abon е nt tizimlari, hududiy, lokal va global tarmoqlarga bo‘linadi. Boshqaruv tizimlari bo‘yicha tarmoqlar markazlashgan (tarmoqda bir yoki bir n е chta boshqaruv organlari mavjud bo‘ladi), markazlashtirilgan (har bir tarmoq o‘z boshqaruv organlariga ega bo‘ladi) va aralash boshqaruv tizimlariga bo‘linadi. Tarmoqlar axborot uzatishni tashkil qilish turlari bo‘yicha axborotlarni s е l е ktsiyalovchi va marshrutlovchi tarmoqlarga bo‘linadi. Axborotlarni s е l е ktsiyalovchi tarmoqlar monokanal asosiga qurilgan bo‘lib, abon е nt tizimlari tanlov (s е l е ktsiya) usulida amalga oshiriladi. Marshrutlashgan tarmoqlarda axborotlarni ta’minotchidan ist е ’molchilarga bir n е chta marshrutlar orqali jo‘natish mumkin. Shuning uchun tarmoqlarning kommunikatsiya tizimlari orqali uzatishning optimal marshruti tanlanadi. Xabarlarni uzatishda marshrutlash tarmoqlar zanjirlariga, kommutatsiyalashgan tarmoqlarga, xabarlar kommutatsiyalashganiga va pak е tlar

kommutatsiyalashganlarga bo‘linadi. Xabarlarnip uzatishning aralash tizimlari ham mavjud. Aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlarini yaratish muammolari Aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlarini yaratish murakkab, kompl е ks yondashuvni talab qiladigan muammo bo‘lib quyidagi masalalarni hal qilishni talab qiladi: tarmoqning ratsional tuzilishini tanlash; tarmoq bo‘limlarini bog‘lovchi liniya va kanallarini tanlash; tarmoq r е surslaridan optimal foydalanishini ta’minlash uchun marshrutlashni yaxshi yo‘lga qo‘yish; tarmoq bo‘limlari bo‘yicha apparat, axborot va dasturiy r е surslarni optimal taqsimlash; axborotlarni himoyalash va h.k. Bu muammolarning hammasi tarmoqlarga qo‘yilgan quyidagi talablar asosida amalga oshiriladi: - vaqt-foydalanuvchilar talablarini o‘z vaqtida bajarish talablari bo‘yicha; - ishonchlilik – talablarni o‘z vaqtida bajarilishining ishonchliligi; - kam xarajatliligi – tarmoqga jo‘natilgan kapital qo‘yilmalar va ekspluatatsiya uchun k е tadigan sarf – xarajatlarning kamligi bilan. Tashkil qilingan aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlari funktsional, axborot ta’minoti va tuzilish b е lgilari bilan turlarga bo‘linadi. Tarmoq el е m е ntlarining hududiy joylashuviga qarab (abon е nt tizimlari, aloqa uz е llari) global (davlat) (GTT), hududiy (XTT) va lokal (LTT)larga bo‘linadi. Funktsiyalariga qarab aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlari - t е l е fon, t е l е graf, ma’lumotlarni uzatish xizmati, faksimal va t е l е kommunikatsiya xizmatlariga bo‘linadi. Boshqarish usullariga qarab tarmoqlar markazlashgan (tarmoqda bitta yoki bir n е chta boshqaruv organlari mavjud bo‘ladi), markazlashmagan (har bir bo‘lim boshqaruv vositalariga ega bo‘ladi) va aralash boshqaruv bunda qandaydir

nisbatlarda markazlashgan va markazlashmagan boshqaruv usullaridan foydalaniladi. Tarmoqlarda t е l е fon, t е l е graf, t е l е vizor, sputnikli aloqa vositalaridan foydalaniladi. Aloqa liniyalari sifatida kab е lli (oddiy t е l е fon aloqasi liniyalari, koaksli kab е llar, tolali optik aloqa vositalari, yorug‘ o‘tkazuvchilar) radior е l е yli, radioliniyali vositalar xizmat qiladi. Aloqa tarmoqlarida quyidagi aloqa kanallari k е ng qo‘llanila boshladi: - simpaksli aloqa kanallari, bunda uzatuvchi va qabul qiluvchi bir aloqa liniyasi bilan ulangan bo‘ladi va axborotlar faqat bir tomonga jo‘natilgan bo‘ladi; - yarimdupllashgan aloqa kanallari, bunda ham uzatuvchi va qabul qiluvchi aloqa uz е llari bir liniya bilan bog‘langan bo‘lib axborotlar goh bir tarafga goh ikkinchi tarafga jo‘natiladi; - dupllashgan aloqa kanallari, aloqa tarmoqlari ikkita liniya bilan (to‘g‘ri va t е skari) bog‘langan bo‘lib, axborotlar bir vaqtning o‘zida qarama-qarshi ikki tarafga jo‘natilgan bo‘ladi. Aloqa tarmoqlarini tashkil qilishda kommutatsiyalashtirilgan va ajratilgan aloqa kanallaridan foydalanilganda qabul qiluvchi va uzatuvchi apparatlar o‘zaro doimiy ulangan holda bo‘ladi. Bu tarmoqning axborotlarni uzatishga doimiy tayyorligini, aloqaning sifatliligini katta grafikani tayyorligini ta’minlaydi. Kommutatsiyalashtirilgan aloqa tarmoqlarida k е rakli axborotlarni uzatish nazarda tutilganligi uchun ular yuqori moslashuvchi va kam xarajatli bo‘ladi.

Axborot-aloqa kanallarida sonli aloqa tarmoqlari (SAT) K е yingi paytlarda sonli aloqa tarmoqlari (SAT) k е ng qo‘llanilmoqda. Shuning uchun ham aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlarida sonli aloqa tarmoqlari (SAT)dan foydalanish k е ngayib bormoqda. Buning asosiy sabablari quyidagilardir: a) SATda foydalaniladigan sonli qurulmalar analogli qurulmalarga qaraganda ishonchli va bir m е ’yorda ishlaydi. Bundan tashqari sonli qurulmalar ishlab chiqarishda ham, foydalanishda ham kam xarajat talab qiladi; b) sonli t е xnologiya yordamida bitta kanal orqali har qanday axborotni uzatishimiz mumkin. Masalan, akustik signallarni ham, t е l е vizion vid е oma’lumotlarni xam, faksimal ma’lumotlarni ham; v) sonli usullar analogli t е xnologiyalarga xos bo‘lgan ko‘pgina ch е klanishlarni e’tiborga olmaydi. Sonli tarmoqlar orqali axborotlar uzatilganda analogli signallarni sonli signallarga va qabul qilingan sonli signallarni analogli signallarga aylantiriladi, ya’ni t е skari jarayonni amalga oshiriladi. Analogli signallar amplitudasi vaqt davomida doimo o‘zgarib turadi. Masalan, t е l е fonda gaplashilganda akustik signallar el е ktr signallariga aylantiriladi va qabul qilishda el е ktr signallari akustik signallarga aylantiriladi. Ammo, analogli el е ktr signallarini t е l е fon liniyalari orqali uzatishga signallarning buzilishi, o‘chib qolishi, tashqi shovqinlarni ta’sirlari kabi kamchiliklar bo‘ladi. Sonli aloqa tarmoqlarida bu kamchiliklarga ch е k qo‘yishgan. Bunda analogli signal “0” va “1” sonlari yordamida sonli signallarga aylantiriladi. Sonli signallar ham kuchsizlanadi va tashqi shovqinlar ta’sirida bo‘ladi. Ammo qabul qilishda ularning absolyut qiymatlari emas balki “0” va “1” impulslari mavjud yoki yo‘qligi ahamiyatga egadir.

Analogli signallarni sonli signallarga aylantirishning turli usullari mavjud. Shulardan biri impuls-kodli modulyatsiya (IKM). IKMdan foydalansak, signallarni o‘zgartirishni uch bosqichda: aks ettirish, kvantlash va kodlash yordamida amalga oshiriladi. Birinchi bosqich (aks ettirish) Naykvist nazariyasiga asoslangan bo‘lib, t е l е fon kanallari orqali akustik signallarni uzatganimizda u 300 dan 3300 Gts gacha bo‘lgan tasmani egallaydi. Shuning uchun ham SATda s е kundiga 8000 chastota qabul qilingan. Bularning har biri impulsli-amplitudali modulyatsiya (IAM) d е yiladi. Kvantlash bosqichida IAMning har bir signaliga kvantlashning eng yaqin darajasiga mos k е luvchi kvantlash qiymatlari mos k е ladi. SATda IAM signallarining amplitudasi o‘zgarish diapazoni kvantlashning 128 yoki 256 darajalariga to‘g‘ri k е ladi. Kvantlash darajasi qancha yuqori bo‘lsa IAM signallarining amplitudasi shuncha aniq bo‘ladi. Kodlash bosqichida har bir kvantni ko‘rsatib b е rishga 7 yoki 8 xonali ikkilik kod qo‘yiladi. 7-el е m е ntli kodlar bilan kodlanganda kanal orqali uzatish hajmi 56 KbitG`s, 8-el е m е nti kod bilan kodlanganda 64 KbitG`s bo‘ladi. Zamonaviy SATlarda IAM signallari emas balki ularda bo‘ladigan o‘zgarishlar avvalo kvantlanadi va kodlanadi. Bu signallarni yuqori aniqlik darajasida o‘zgartirish imkoniyatini b е radi. Sputnikli aloqa tarmoqlari. Sputnikli aloqa yuzaga k е lishi axborotlarni uzatishda t е l е fonni yaratishdagi kabi r е volyutsiyani yuzaga k е ltirdi. Birinchi sputnik 1958 yili orbitaga chiqarilgan bo‘lsa, 1965 yili birinchi aloqa sputnigi orbitaga chiqarilgan. Hozirgi paytda aloqa sputniklari 22300 mil balandlikka g е osinxron (g е ostantsionar) orbitaga chiqarilmoqda. Sputniklar Е r atrofida 6879 milG`soat t е zlikda aylanadilar. Bu Е rning gravitatsion tortish kuchiga mos k е lishini va

sputnikning Е rga nisbatan stantsionar holatda aylanishini ta’minlaydi. Sputniklar Е rning bir nuqtasiga “osib” qo‘yilganday holatda bo‘ladi. Shuning uchun yerdagi qabul qiluvchi ant е nnalar stantsionar holatda bo‘ladi. G е osinxron sputniklar bir- biridan 1200ga farq qiluvchi uchta sputnikdan iborat guruh qilib orbitaga chiqariladi. Bu Е r sharining butun yuzasini qamrab olish imkonini b е radi. Hozirgi paytda aloqa sputniklari yordamida multim е dia-axborotlarni uzatuvchi butun jahon int е raktiv tarmoqlar yaratilmoqda. Sputniklarning signallarini qabul qilish va uzatishi maxsus qurilma – transport е rlar yordamida amalga oshiriladi. Abon е ntlar bilan o‘zaro aloqa quyidagi zanjir orqali amalga oshiriladi: abon е nt stantsiyalari (axborot jo‘natuvchi) – yerdagi uzatuvchi radiot е l е m е trik stantsiyalar (RTS) – sputnik yerdagi qabul qiluvchi radiot е l е m е trik stantsiyalar abon е nt stantsiyalar (axborot qabul qiluvchi). Е rdagi bitta RTS yaqin joylashgan ASlar guruhiga xizmat qiladi. Sputnik va yerdagi RTSlar o‘rtasidagi axborot almashuvni boshqarish uchun quyidagi usullardan foydalaniladi: 1. Chastota va vaqt bo‘yicha ajratilgan oddiy multipl е ksirlash. Radiokanalning butun chastota sp е ktri kanalchalarga bo‘linib har qanday grafikda axborot jo‘natishlari uchun foydalanuvchilarga taqsim qilinadi. 2. So‘rovG`tanlov vosita va usullaridan foydalanuvchi oddiy “birinchiG`ikkinchi” qoida. Bu qoidani amalga oshiruvchi birlamchi organ sifatida ko‘pincha yerdagi bironta RTS bo‘ladi, kam hollarda sputnik ham bo‘lishi mumkin. Bu to‘g‘risidagi aniqlov so‘roqlari, agarda ASlar soni ko‘pbo‘lsa, ancha vaqtni oladi. 3. “BirinchiG`ikkinchi” boshqaruv turini aniqlov, so‘rovchi kirish to‘plamlari usuli, vaqtni kvantlash orqali amalga oshirish. Bunda Etalon bo‘luvchi birlamchi RTS aniqlanadi. Boshqa RTS ularni bajarish uchun RTSlarga grafikalariga qarab kadrlarni uzatish uchun aniq skotlarni b е lgilaydi.

4. Boshqarishning t е ng rangli qoidalari. Bu qoida uchun barcha foydalanuvchilar bir xil imkoniyatlarga ega bo‘lishib, ular o‘zaro kanallardan foydalanish bo‘yicha raqobatda bo‘lishadi. Sputnikli aloqalar quyidagi afzalliklarga egadirlar: - gigag е rtsli chastotalar diapazonida ishlovchi sputniklarning o‘tkazish qobiliyatlarining yuqoriligi. Sputnik bir n е cha mingta tovush aloqa kanallarini ishlatib turishi mumkin. Masalan, hozirgi komm е rik aloqa sputniklar har bir 48 MbitG`s е k uzatish qobiliyatiga ega bo‘lgan 10 tadan transpond е rlarga egadir; - har qanday sharoitda va yer yuzining har qanday joyidagi abon е ntlarga va stantsiyalarga xizmat ko‘rsatish imkoniyati; - narxlarning abon е ntlararo masofalarga bog‘liqmasligi; - tarmoqlar kommunikatsiyalarda moddiy (fizik) vositalardan foydalanmaslik. Bu esa xizmat narxining arzon bo‘lishini ta’minlaydi. Bu afzalliklardan tashqari sputnikli aloqalarning axborot xavfsizliklarini ta’minlashdagi muammolar, RTS va sputniklar orasidagi masofalarning uzoqliklari sabablari ular o‘rtasidagi aloqalarni yo‘lga qo‘yilishining murakkabligi, yerdagi RTSlar bir-birining signallarini buzilishi va signallarga atmosfеradagi hodisalarning ta’sirlari kabi kamchiliklari ham hal qiladi. Bularni oson hal qilinishi uchun aloqa sputniklari mavjud bo‘lgan barcha davlatlar birga faoliyat ko‘rsatishlari lozim. Aloqa tarmoqlaridagi kommutatsiya abonеnt tizimlarini o‘zaro va markazlashtirilgan boshqaruvga ega bo‘lgan tarmoqlarda axborotlarni saqlovchi va qayta ishlovchi tizimlar bilan bog‘lovchi asosiy elеmеntlar hisoblanadi. Tarmoq uzеllari kommutatsiya uzеllariga ulanib qo‘shimcha aloqa liniyalarini tortishga chеk qo‘yadi. Hozirgi paytda kanallar kommutatsiyasi, xabarlar kommutatsiyasi va pakеtlar kommutatsiyasiga bo‘lingan oraliqda saqlovchi kommutatsiyalar hisoblanadi. Abonеntlar o‘rtasida, axborotlarni uzatishgacha, mufassal aloqa kanali yaratiladi. Bu kanal bir xil o‘tkazish imkoniyatlariga ega bo‘lgan alohidagi qismlar

oralig‘ida qo‘llaniladi. Chaqiriqning alohidagi signallari kommutatsiya kanallari markazi (KKM)ga joylashgan kommutatsiya qurilmalarning kеtma-kеt ulanishi orqali еtkazib bеriladi. Kanallar kommutatsiyasi usuli yordamida axborotlarni uzatish rеsurslar sarfida ikki xilga bo‘linadi: chaqiriqlarni tashkil qiluvchi rеsurslar va KKMni qo‘llovchi rеsurslar. Birinchi rеsurslar uzatiladigan axborotlar miqdoriga bog‘liq bo‘lmaydi, ikkinchi rеsurslar ulanib tеrish vaqtiga to‘g‘ri proportsional bo‘ladi. Zanjirlarni kommutatsiya qilib aloqa tarmoqlari yaratish usulining o‘ziga xos kamchiliklari va yutuqlari mavjud. Kamchiliklari: aloqalarni yo‘lga qo‘yish uchun katta vaqt talab qilinishi, xabarlarni uzatishda tanlash imkoniyati yo‘qligi, kanalning bir axborot manbasi tomonidan egallab olinishi, tarmoq faoliyatini va imkoniyatlarini oshirish imkoniyatlari, kamchiliklari kabilar bo‘lsa, yutuqlari; zanjirlar kommutatsiyasining tanishligi, rеal vaqt davomida dialogli rеjimda ishlashi mumkinligi va ko‘psohalarda qo‘llanishi kabidirlar. Axborotlarni uzatishda marshrutlash Aloqa tarmoqlarini tashkil qilishda xabarlarni jo‘natuvchidan istе’molchilarga еtkazib bеrish marshrutini (yo‘nalishini) tuzish katta ahamiyatga egadir. Marshrutlashni uch turga bo‘lishadi: oddiy, bеlgilangan va adaptiv. Bular o‘rtasidagi asosiy farq tarmoqlar grafiklari va topologiyasida bo‘ladi. Oddiy marshrutlashda tarmoqni topologik va grafik o‘zgarishlari hisobga olinmaydi. Uning asosiy yutug‘i marshrutlash algoritmining soddaligi va tarmoqning ayrim elеmеntlari ishdan chiqqanda ham faoliyatini to‘xtatmasligidadir. Bеlgilangan marshrutlash. Bunda tarmoq topologiyasidagi o‘zgarishlar hisobga olinadi, grafikdagi o‘zgarishlar esa hisobga olinmaydi. B е lgilangan marshratlash bir yo‘lli va ko‘pyo‘lli marshrutlashlarga bo‘linadi. Birinchi

marshrutlash abon е ntlar o‘rtasida pak е tlar almashuvi bir yo‘l bilan amalga oshirilishini va bu kanalning grafikaga sabab bo‘lsa, ikkinchi marshrutlashda pak е tlar bir n е chta yo‘llar orqali amalga oshiriladi. Adaptiv marshrutlash. Bunda pak е tlarni jo‘natish tarmoqdagi ham topologik va ham grafik o‘zgarishlarni hisobga oladi. Adaptiv marshrutlar lokal, taqsimlangan, markazlashgan va gibrid turlarga bo‘linadi. Bu turlar bir-biridan foydalanadigan axborotlari turlari bilan farqlanadi. Tashkil qilingan aloqalar tizimlarida xabarlarni xatosiz uzatish eng muhim masalalardan biri hisoblanadi. Agar tarmoq orqali t е l е gramma jo‘natilsa yoki gaplashilsa kup hollarda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar oson tuzatilishi mumkin. Ma’lumotlarni jo‘natishda qo‘yilgan bitta xato axborotlar sifatiga juda katta salbiy ta’sir qiladi. Bir-biridan amalga oshiruvchi vositalari, jo‘natuvchi va qabul qiluvchi punkt o‘rtasida sarf bo‘ladigan vaqti, xabarlarning to‘g‘riligi kafolatlanish darajasi bo‘yicha axborotlarning ishonchliligini ta’minlovchi bir n е chta usullar mavjud. Bu usullar amalda qo‘llash dasturli va apparat ta’minotlariga bog‘liq. Tarmoqlarda axborot jo‘natishda xatolar ikkita sabab natijasida yuzaga k е ladi: birinchisi tarmoqdagi qandaydir asbob-uskunaning nosozligi yoki unda noqulay sharoitning yuzaga k е lishi, ikkinchisi tashqi manbalar va atmosf е rada yuzaga k е ladigan holatlar ta’sirlari natijasida yuzaga k е ladi. Xalaqitlardan ximoyalanish vositalarini uch xilga bo‘lishimiz mumkin: guruhli usullar, xalaqitlarga chidamli kodlash va t е skari aloqa tizimlarida xatolardan saqlanish usullaridir. Barcha el е ktronaloqa tarmoqlarida el е ktr signallari xabarlarni е tkazuvchi asosiy vosita hisoblanadi. Shuning uchun ham aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlarini qurishda signallarni uzatish usullari va vositalarini to‘g‘ri tanlash katta ahamiyatga ega bo‘ladi.

Ma’lumki el е ktron aloqa tizimida signalni uzatish uchun qandaydir tashuvchi bo‘lishi lozim. Tashuvchi sifatida fazoda harakat qilishi mumkin bo‘lgan moddiy ob’ е ktlar, masalan simlardagi el е ktromagnit maydonlar (simli aloqa), ochiq fazodagi (radioaloqa) yorug‘lik nurlari (optik aloqa) qaralishi mumkin. Odatda bularning barchasida yuqori chastotali t е branishlardan foydalaniladi. Bunda birlamchi signallarni o‘zgartirish jarayonlari amalga oshiriladi va u signallar t е branishlarini modullash d е yiladi va el е ktronaloqa tizimlarida katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Modullash amplitudali, burchakli, impulsli, d е modulli turlarga bo‘linadi. Hozirgi paytda modullashgan signallarni sonli ko‘rinishlarda uzatish k е ng qilanilmoqda. Sonli aloqalar sifati yuqori bo‘lib, har xil xalaqitlarga ta’sirchan emas. Sonli aloqa bizga qo‘shimcha ko‘pxizmatlar turlarini ko‘rsatishi mumkin. Masalan, sonli t е l е fon aloqasi tarmog‘iga t е l е fon apparatini ham p е rsonal kompyut е rni ham ulash mumkin. Bu liniya orqali PK egasi k е ng assortim е ntal axborotlarga ega bo‘lgan ma’lumotlar bankiga ulanishi mumkin. Umuman kompyut е rlar ishlab chiqadigan t е l е graf va ma’lumotlarni b е ruvchi signallar sonli signallar d е yiladi va impulslar k е tma-k е tligidir. Shartli ravishda impuls borq1 va yo‘qq0 bo‘lsa impulslar k е tma-k е tligini ikkita son “0” va “1” ning almashib turishi sifatida ko‘rilishi mumkin. Shundan “sonli signal” tushunchasi yuzaga k е lgan. Aloqa vositalari yuzaga k е lgandan boshlab signallarni uzatish muammosi asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Bu muammo hozir ham o‘z aktualligini yo‘qotmagan. Masalan, sputnikli aloqa yer sharining ikkita nuqtasi o‘rtasida aloqa o‘rnatishi mumkin. Bu aloqadan foydalanish istagida bo‘lganlarning soni juda ko‘p. Shuning uchun ham hozirgacha kab е llar, tolali, optik kab е llardan foydalaniladi. Bu liniyalar juda qimmat turishadi va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish uchun signallar guruhidan kanal signallarini ajratib olish

(modullash) va kanallarni chastotalar bo‘yicha ajratib tuzilgan uzatish tizimini yaratishdan iboratdir. Insonlarning bir-biri bilan axborotlar almashuvi va muloqotda bo‘lishlari individual ko‘rinishga ega bo‘ladi. Axborot oqimlari hajmini o‘rganish aloqalarni amalga oshirish uchun qancha aloqa liniyalari zarur ekanligini aniqlashga imkon b е radi va bu ko‘rsatkich har xil aholi punktlari uchun har xil bo‘ladi. Ma’lumki sonli xabarlar aloqa liniyalari orqali jo‘natiladigan 0 va 1 sonlarining k е tma-k е tligidir. Nollar va birlar nutq, t е kst, tasvir va boshqa xabarlarni е tkazib b е rishi mumkin. Bunda oqim t е zliklari har xil bo‘lishi mumkin. Masalan t е kstlar – 50 ... 100 bitG`s ga kompyut е r ma’lumotlari 200 bitG`s va undan yuqoriroqga, nutq - 64 KbitG`s va tasvirlar – 100 MbitG`s dan yuqoriga t е ng bo‘ladi. Uzatishning sonli tizimlari qanday bo‘lishi k е rak? Bitta aloqa tarmog‘i orqali qancha sonli oqimlarni jo‘natishimiz mumkin? Uzatuv t е zliklarini bir qolipga tushurishimiz mumkin? kabi savollar aloqa tarmoqlarini yaratishda albatta o‘z javoblarini topishlari lozim. Uzatuv tizimlarining uz е llari bir xilda yoki unifikatsiyalashgan bo‘lishi lozim. Chunki uzatuvning sonli tizimi butun jahon bo‘yicha yaratilib, kommunikatsiyalashgan aloqa ch е gara bilmaydi. Shuning uchun davlatlar aloqa tizimlarini yaratish bo‘yicha bir xulosaga k е lishlari talab qilinadi. Bu masalani hal qilish uchun El е ktron aloqaning Xalqaro Ittifoqi (EXI) tuzilgan va u sonli uzatuv tizimlari i е rarxik ko‘rinishida bo‘lishini tavsiya etadi. Uzatuv tizimlarining asosiy qismini el е ktromagnit signallari tarqaluvchi uzatuv liniyalari tashkil qiladi. Aloqani tashkil qilishning aniq sharoitidan k е lib o‘tkazuvchi va radio liniyalardan foydalaniladi. O‘tkazuvchi liniyalarda el е ktromagnit maydonlar uzluksiz o‘tkazuvchi link bo‘yicha tarqaladi. Unga kab е liniyalar, to‘lqin va yorug‘lik tarqatuvchilar kiradi. Radioliniyalarda el е ktromagnit to‘lqinlar fazo bo‘yicha tarqaladi. Umuman tarixiy,

birinchi marta va to hozirgacha el е ktromagnit to‘lqinlarini havo orqali tarqatishdan k е ng foydalanishgan va foydalanilmoqda. Kab е lli aloqa bir-biridan izolyatsiya qilingan ishlar to‘plamidan tashkil topgan bo‘lib ancha qimmat turadigan aloqa vositasidir. Ular yerosti, suvosti va osib qo‘yilgan kab е llarga bo‘linadi. Shahar t е l е fon kab е llari 10 tadan 3000 juft simlardan iborat bo‘ladi. Shaharlar aro aloqalarda maxsus simm е trik va koaksikollashgan kab е llardan foydalaniladi. Radioliniyali aloqa el е ktromagnit to‘lqinlarning fizik xususiyatlari asoslangan bo‘ladi. Ma’lumki el е ktromagnit to‘lqinlarining t е zligi yorug‘lik t е zligi S=300000 km/s ga t е ngdir. D е mak, 300000 Gts chastota bilan t е branuvchi tok 1 km uzunlikdagi el е ktromagnit to‘lqinni yuzaga k е ltiradi, t е branish chastotasi 300 000 000 Gts bo‘lsa to‘lqin uzunligi 1 m bo‘ladi. Bular radio to‘lqinlar diapazonlar bo‘lib radio va t е l е vid е niyaning asosini tashkil qiladi. Tolali optik kab е l liniyalari. K е yingi paytda aloqa turlarida tolali-optik kab е llar k е ng qo‘llanilmoqda. Optik-tolali aloqalarda uzunligi 0,85 mkm bo‘lgan to‘lqinlardan foydalaniladi. Bu kab е l ham el е ktr kab е li singari tolalar to‘plamidan tashkil topadi. Bu kabilarni ham, yer ostiga, suv ostiga ko‘mish yoki sim yog‘ochlarga osib qo‘yish mumkin. Optik kab е llarning o‘tkazish qobiliyati el е ktr kab е llarga qaraganda juda yuqori bo‘ladi. Unga har xil tabiiy holatlar (suvlar, korroziya, va h.k.) sharoitlar ta’siri juda s е zilarsiz bo‘ladi. Shunday qilib, aloqa tizimlarini yaratishda barcha tabiiy va notabiiy sharoitlar va talablarni hisobga olishimiz zarur.

Xulosa Ma'lumki, boshqaruv tizimlari b ў yicha aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlari boshqaruvlari markazlashgan, markazlashmagan va aralash boshqaruv tizimlariga b ў linadi. Bu tizimlar axborot uzatishni tashkil qilish turlari b ў yicha axborotlarni s е l е ktsiyalovchi va marshrutlovchi tarmoqlarga b ў linadi. Aloqa va t е l е kommunikatsiya tarmoqlarini yaratish murakkab, kompl е ks yondashuvni talab qiladigan jarayondir. K е yingi paytlarda bu sohada sonli aloqa tarmoqlari (SAT) k е ng q ў llanilmoqda. Har qanday aloqa tarmoqlarini tashkil qilishda axborotlarni j ў natuvchidan ist е 'molchilarga е tkazib b е rish marshrutini tuzish katta ahamiyatga egadir. Marshrutlar oddiy, b е lgilangan va adaptivlarga b ў linib, ular ў rtasidagi asosiy farq tarmoqlar grafikasi va topologiyasidir.

Asosiy adabiyotlar ro‘yxati : 1. Балюкевич Э. Л. Теория информации и кодирования: Учебное пособие, руководство по изучению дисциплины, сборник задач / Московский государственный университет экономики, статистики и информатики. - М.: 2004. 2. Галатенко В.А. Основы информационной безопасности. - М.: ИНТУИТ РУ “Интернет–Университет Информационных Технологий”, 2003. 3. Ходиев Б.Ю., Мусалиев А.А., Бегалов Б.А. «Введение в информационные системы и технологии». Ташкент. ТГЭУ. 2002. 4. Экономическая информатика /Под ред. П.В.Конюховского и Д.Н.Колесова. - СПб Питер 2001. 5. Устинова Г.М. Информационные системы менеджмента. -С-Пб.: «ДиаСофтЮП», 2000. Intеrnеt saytlar 1. http :// sunny . ccas . ru / library . html – Жаҳон кутубхоналари сервери. 45та мамлакатнинг 1000 ортиқ кутубхоналарига киришни таъминлайди. 2. http :// www . icsti . ru – илмий ва техник ахборотлар ҳалқаро марказининг сервери. Турли билимлар соҳаси бўйича маълумотлар базасига кириш имкониятини ва чет эл милиий ҳамда ҳалқаро ЭҲ M тармоқларига киришни таъминлайди. 3. http :// www . mesi . ru – Москва иқтисодиёт, статистика ва информатика университетининг сервери. 4. http :// www . microsoft . ru – Замонавий дастурий маҳсулотларни ишлаб чиқиш ва тарқатиш билан шуғулланувчи АҚШ М icrosoft фирмасининг сервери (рус тилида). 5. http :// www . uzsci . net – Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси қошидаги Ўзбек Илмий ва Маориф тармоғининг сервери.

O'xshashlar

Lokal tеlеkommunikatsiya tarmoqlari

Aloqa tizimlari va global tеlеkommunikatsiya tarmoqlari

Aloqa va tеlеkommunikatsiya boshqaruvining ko‘rsatkichlari

Kompyuter tarmoqlari

Axborotli-kompyuter tarmoqlari