Axborotli-kompyuter tarmoqlari - Informatika va AT - Referatlar

Axborotli-kompyuter tarmoqlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

127.5 KB

Ko'chirib olish

Axborotli-kompyuter tarmoqlari Reja: 1. Axborot-hisoblash tarmoqlari jixozlarining tarkibi 2. Axborot-hisoblash tarmoqlarining turlari 3. Lokal hisoblash tarmoqlari 4. Aloqa kanallariga murojaat qilish usullari

Tarmoqlar — bu tezda murojaat qilsa bo’ladigan ma’lumotning cheksiz olamidir. Firmani samarali boshqarish tijorat va moliya bozorlarining holatini uzluksiz kuzatmasdan va o’zining filiali va xodimlari faoliyatini tezkor o’zaro muvofiqlashtirmasdan iloji yo’qdir. Aytilgan jarayonlarni amalga oshirish, ko’pincha bir-biridan territoriya jihatdan uzoqlashgan ko’p sonli turli xil mutaxassislarning boshqarishda birgalikda qatnashishini talab е tadi. Bunday vaziyatda bu mutaxassislarning samarali o’zaro harakatlanish tizimini tashkil е tishning markazita taqsimlangan axborot-hisoblash tizimlari quyilishi kerak. Ma’lumotlarni taqsimlangan qayta ishlash — hududiy jihatdan taqsimlangan tizim ko’rinishiga е ga bo’lib, bir-biriga bog’liq bo’lmagan, lekin o’zaro bog’langan kompyuterlarda bajariladigan ma’lumotlarni qayta ishlashdir. Axborotni taqsimlangan qayta ishlash tizimining birinchi vakillari ma’lumotni teleqayta ishlash tizimlari va ko’p mashinali hisoblash tizimlari bo’lgan е di. Ma’lumotlarni teleqayta ishlash tizimlari — bu axborot-hisoblash tizimi bo’lib, ularda, aloqa kanallari bo’yicha qayta ishlash markazita kelib tushuvchi qiymatlarni masofadan turib markazlashgan ravishda qayta ishlash bajariladi. Ko’p mashinali hisoblash tizimlari — bu bir nechta bir xil yoki mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarni o’z ichiga olgan tizim bo’lib, unda kompyuterlar bir-biri bilan ma’lumotlarni almashish qurilmasi, xususan, aloqa kanallari bo’yicha bog’langan. Aloqa kanallari bo’yicha bog’langanda gap ma’lumot-hisoblash tarmoqlari ustida yuritiladi. AXBOROT-HISOBLASH TARMOQLARI JIXOZLARINING TARKIBI Tuzilish jihatdan AHT o’z ichiga quyidagilarni oladi: • tarmoq uzellariga joylashtirilgan kompyuterlar (ishchi stan ы iyalari va serverlar); • ma’lumotlarni uzatish apparaturasi va kanallari, ular bilan birga bo’lgan periferiya qurilmalari bilan;

• interfeys platalari va qurilmalari (tarmoqli platalar, modemlar); • marshrutlovchilar va kommutaciya qurilmalari. Tarmoqlarda, foydalanuvchilar bilan aloqa qilish uchun hududiy qurilmalar bilan jihozlangan yoki axborotlarni kommutaciya va marshrutlash vazifalarini bajaruvchi bitta foydalanuvchili mini va mikro Е HM lar (shu jumladan shaxsiy kompyuterlar ham), quvvatli ko’p foydalanuvchili Е HM lar (mini- Е HM katta Е HM lar) ham ishlatilishi mumkin. Oxirgisi ma’lumotlarni samarali qayta ishlashni bajaradi va tarmoqdan foydalanuvchilarni turli-tuman axborot-hisoblash resurslari bilan masofadan ta’minlaydi, ya’ni serverlarning va quvvatli ishchi stanciyalarining vazifalarini amalga oshiradi. Е HM ning axborotlarni uzatish apparaturasi va videoterminal qurilmalari bilan tutashtirish qurilmasi sifatida quyidagilar ishlatiladi: • CHiziqli adapterlar — bu bir kanalli tutashtirish qurilmasi bo’lib, ular odatda, apparat yo’li bilan quyidagilarni bajaradi: 1) е lektr signallarning shakllarini va amplitudasini moslashtirish; 2) ma’lumotlarning ketma-ket hamda parallel va o’nga teskari holda o’zgartirish; 3) xizmatdagi sinxronlashtiruvchi signallarni kiritish, anglash va bartaraf е tish; 4) uzatilayotgan signallardagi xatoliklarni (signallarning shakli, amplitudasi va boshqa parametrlarining buzulishi) payqash. • Ma’lumotlarni uzatish multipleksorlari yoki oddiygina multipleksorlar — bu ko’p kanalli tutashtirish qurilmasidir (guruhli adapterlar). Ular adapterlar bajaradigan vazifalardan tashqari quyidagilarni ham amalga oshiradi: • Е HM ga turli guruhdagi terminal qurilmalarini va ular bilan ishlashni galma- gal ulash; • Е HM bilan uning ko’rsatmalari bo’yicha ma’lumotlar almashish; • ma’lumotlarni oraliqda yig’ish va е slab qolish (buferlash); • ma’lumotlar formatlarini va kodlarini o’zgartirish; • xatoliklarni payqash, ba’zida е sa avtomatik to’g’rilashni ta’minlaydigan ma’lumotlarning ishonchliligini nazorat qilish;

• tutashtirish apparaturasining ishga yaroqdigini nazorat qilish. Multipleksorlar oddiy boshqarish qurilmalari, arifmetik va е slab qoluvchi qurilmalar, interfeys bloklarini o’z ichiga oladi va ma’lumotlarni fizik va mantiqiy moslashtirish vazifalarini, ham apparatli (xususan, turli xil al oka kanallari bilan tutashtirish uchun turli xil chiziqli adapterlarni ishlatish yo’li bilan), ham dasturli (dasturlashtiriladigan multipleksorlar) yo’l bilan bajaradilar. Bog’lovchi processorlar kompyuter ko’rinishga е ga bo’lib, ular qiymatlarni mantiqiy va tashkiliy moslashtirish vazifasini bajarish uchun maxsus dasturli vositalar bilan jihozlangan. Bog’lovchi processorlar unumdorliroq Е HM lar resurslarining samarali ozod bo’lishiga imkon tug’dirib, o’ziga AHT larining aniq segmentlarini tashkiliy moslashtirish, xizmat ko’rsatish va boshqarish vazifalarini oladi. Ishchi stan ы iyalar (work station) — bu tarmoqqa ulangan kompyuter bo’lib, u orqali foydalanuvchi tarmoq resurslariga murojaat qila oladi. Tarmoqning ishchi stanciyasi ham tarmoqli, ham lokal rejimlarda ishlay oladi. U xususiy operacion tizim bilan jihozlangan va foydalanuvchini o’zining amaliy masalalarini echish uchun barcha kerakli narsalar bilan ta’minlaydi. Ishchi stanciyalar ba’zida grafik, muxandislik, noshirlik va boshqa ishlarni bajarish uchun ixtisoslashadi. Ko’pincha ishchi stanciyani (tarmoq foydalanuvchisi va xatto tarmoqda bajariladigan amaliy masala kabi) tarmoq mijozi deb atashadi. Server (Server) — bu tarmoqning barcha ishchi stanciyalar so’rovlarini qayta ishlash uchun ajratilgan ko’p foydalanuvchili kompyuter bo’lib, u bu stanciyalarga umumiy tizim resurslariga (hisoblash quvvatlariga, ma’lumotlar bazasiga, dasturlar kutubxonalariga, printerlarga, fakslarga va b.) murojaat qilish imkomini beradi va bu resurslarni taqsimlaydi. Server o’zining tarmoqli operacion tizimiga е ga bo’lib, tarmoq barcha bo’g’inlarining ishi uning boshqaruvi ostida o’tadi. Serverga quyiladigan е ng muhim talablar ichida yuqori ish unumdorlikni va ishonchliligini ajratib o’tish lozim. Ishchi stanciyalarga tarmoq resurslarini taqdim е tishdan tashqari, serverning o’zi ham mijozlarning so’rovi bo’yicha ma’lumotlarni mazmunli qayta ishlashni

bajarishi mumkin — bunday serverni ko’pincha qo’shimcha (ilovali) server deb atashadi. Server tarmoqda ko’pincha ixtisoslashtiriladi. Ixtisoslashgan serverlar ma’lumotlar bazasini va ma’lumotlar arxivini yaratish va boshqarish, ko’p adresli faksimil aloqa va е lektron pochtani qo’llash, ko’p foydalanuvchili terminallarni (printerlarni, plotterlarni va b.) boshqarish bo’yicha tarmoq ishidagi е ng «zaif» joylarni bartaraf е tish uchun ishlatiladi. Ixtisoslashgan serverlarga misollar: Fayl-server (File Server) — qiymatlar bazasi bilan ishlash uchun ko’pincha sig’imi terabaytgacha bo’lgan RAID diskli massivlardagi hajmli diskli е slab qolish qurilmalariga е gadir. Arxivli server (zahirali nusxalash serveri — Storage Express System) — ma’lumotlarni zahirali nusxalash uchun yirik ko’p serverli tarmoqlarda, sig’imi 5 Gbaytgacha bo’lgan almashtiriladigan kartrijli magnit lentadagi yig’uvchilar (strimmerlar) ishlatiladi; odatda, tarmoq ma’muriyati tomonidan scenariy bo’yicha (tabiiyki, arxiv katalogini tuzish bilan) serverlardan va ishchi stanciyalardan olingan ma’lumotlarni siqishtirish yo’li bilan kundalik avtomatik arxivlashtirishni bajaradi. Faks-server (Net SatisFaxion) — samarali ko’p adresli faksimil aloqani tashkil е tish uchun, bir nechta faks-modemli platali, uzatish jarayonida ruxsat е tilmagan murojaat qilishdan ma’lumotlarni maxsus himoyali, е lektron fakslarni saqlash tizimli ajratilgan ishchi stanciyasidir. Pochtali-server (Mail Server) — xuddi faks-server kabi, lekin е lektron pochtani tashkil е tish uchun е lektron pochta qutilari ishlatiladi. Bosma serveri (Print Server) — tizimli printerlarni samarali ishlatish uchun. Apparatli vositalar bilan bir qatorda AXT o’zining tarkibiga murakkab dasturli va ma’lumotli ta’minotni ham olishi kerak. AXBOROT-HISOBLASH TARMOQLARINING TURLARI

AXT lar ular qamrab oladigan hududga bog’liq ravishda lokal (LXT yoki LAN- Local Area Network), hududiy (XXT yoki MAN-Metropolitian Area Network) va global (GXT yoki Wan-Wide Area Network) bo’lishi mumkin. Agar tarmoqning abonentlari bir-biridan uncha katta bo’lmagan masofalarda (10—15 km gacha ) joylashgan bo’lsa, u holda bu tarmoq lokal tarmoq; deb ataladi. LXT uncha katta bo’lmagan hudud oralig’ida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Hozirgi vaqtda lokal hisoblash tarmog’i abonentlarining hududiy sochilib ketishiga aniq bir cheklanishlar mavjud е mas. Odatda bunday tarmoq aniq bir ob’ektga bog’langan bo’ladi. LXT sinfiga alohida korxonalar, firmalar, banklar, ofislarning va x.k. tarmoqlari misol bo’la oladi. Hududiy tarmoqlar shahar, tuman, viloyat yoki uncha katta bo’lmagan mamlakat abonentlarini birlashtiradi. Odatda hududiy MXT abonentlari orasidagi masofa o’nlab, yuzlab kilometrni tashkil е tadi. Global tarmoqlar bir-biridan sezilarli uzoq masofada joylashgan, ko’pancha turli mamlakatlarda yoki har xil kitalarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Bunday tarmoqning abonentlari orasidagi aloqa liniyalari, radioaloqa tizimi va xattoki sputnikli aloqa asosida amalga oshirilishi mumkin. Global, hududiy va lokal hisoblash tarmoqlarini birlashtirish ko’p tarmoqli ierarxiyani yaratish imkonini beradi. Ular ulkan ma’lumot to’plamlarini quvvatli, iqtisodiy maqsadga muvofik qayta ishlash vositalarini va cheksiz ma’lumot resurslariga murojaat qilishni ta’minlaydi. Lokal hisoblash tarmoqlari hududiy tarmoqqa uning komponentalari sifatida kirishi mumkin, hududiy tarmoqlar global tarmoqlar tarkibiga birlashadi va nixoyat, global tarmoqlar ham murakkab strukturani tashkil е tishi mumkin. Aynan shunday struktura hozirda е ng mashxur va ommaviy bo’lgan dunyo miqyosidagi superglobal Internet axborot tarmog’ida qabul qilingan.

Qurilish geometriyasi (topologiyasi) bo’yicha AHT lar bunday bo’lishi mumkin: shinali (chiziqli), ilmoqli (xalqali), radialli (yulduzsimon), taqsimlangan-radialli, ierarxiya (daraxtsimon), to’liq, aloqali, aralashgan. Ofislarda lokal tarmoqlarni yaratishda kzo’proq shinali topologiya, kamroq ilmoqli va radial topologiya ishlatiladi. Shinali topologiya tarmog’i chiziqli ma’lumotlarni uzatish kanalini ishlatadi, o’nga nisbatan qisqa biriktiruvchi liniyalar vositasi bilan interfeys plata orqali barcha uzellar ulangandir. Tarmoqning uzatish uzelidan ma’lumotlar shina bo’yicha ikkala tomonga tarqatiladi. Oraliqdagi uzellar kelayotgan axborotlarni translyaciya (olib ko’rsatish) qilmaydi. Ma’lumot hamma uzellarga keladi, lekin axborotni kimga yuborilgan bo’lsa, o’sha qabul qiladi. Shinali topologiya е ng oddiy topologiyalardan biridir. Bunday tarmoqni engil kuchaytiriladi va konfiguraciyalanadi hamda turli xil tizimlarga moslashtiriladi; u alohida uzellarning mumkin bo’lgan nosozliklariga nisbatan turg’undir. SHinali topologiya tarmog’ini keng ma’lum bo’lgan Ethernet tarmog’i va uning bazasida Tashkil е tilgan, Ofislarda ishlatiladigan, masalan, Net Ware Novell tarmog’i ham ishlatadi. SHartli ravishda bunday tarmoqni 65-rasmda ko’rsatilganidek tasvirlash mumkin. Ilmoqli topologiya tarmog’ida hamma uzellar aloqa kanallari bilan umumiy yopik ilmoqka (holkaga) ulangan. Tarmoq bir uzelining chiqishi keyingisining kirishi bilan ulanadi. Halqa bo’yicha ma’lumot uzeldan uzelga uzatiladi va har bir uzel yuborilgan axborotni retranslyaciya qiladi. Buning uchun har bir uzelda tarmoqda ma’lumotlarning o’tishini boshqarish imkonini beradigan o’zining interfeysli va uzatuvchi-qabul qiluvchi apparaturasi bor. Uzatuvchi-qabul qiluvchi apparaturani soddalashtirish maqsadida halqa bo’yicha qiymatlarni uzatish, ko’pincha, faqat bir yo’nalishda bajariladi. Qabul qiluvchi uzel faqat unga yuborilgan axborotni qabul qiladi va anglab oladi.

O’zining moslashuvchanligi va ishlashining ishonchliligiga ko’ra shinali topologiya tarmog’i amaliyotda ham keng tarqalgandir (masalan, Token-Ring tarmog’i). Bunday tarmoqning shartli strukgurasi 66-rasmda ko’rsatilgan. 66-rasm. Xalqali topologiya tarmog’i. Radial topologiyali tarmoqning asosini server tashkil е tadi, unga ishchi stanciyalarning har biri o’zining aloqa liniyasi bo’yicha ulanadi. Barcha, ma’lumot markaziy uzel orqali uzatiladi, u tarmoqdagi ma’lumot oqimlarini retranslyaciya qiladi, qayta ulaydi va marshrutlaydi. Bunday tarmoq o’zining tuzilishi bo’yicha, aslini olganda, teleqayta ishlash tizimiga o’xshash bo’ladi, unda hamma abonent punktlari intellektual bo’ladi (o’zining tarkibiga Е HM ni oladi). Bunday tarmoqning kamchiliklari sifatida quyidagilarni ta’kidlash mumkin: • markaziy apparaturaning yuqori yuklanganligi; • markaziy apparatura ishdan chiqqanda tarmoq ishga yaroqligini butunlay yo’qotishi; • aloqa liniyasining juda cho’zilib ketganligi; • ma’lumotni uzatish yo’lini tanlashda moslashuvchanlikning yo’qligi. Radial tarmoqlar ochiqdan ochiq ifodalangan markaziy boshkariladigan ofislarda ishlatiladi. Radial tarmoqning shartli strukturasi 67-rasmda ko’rsatilgan. 67-rasm. Radial topologiyali tarmoq. Umumiy holda ko’p aloqali hisoblash tarmog’ining topologiyasini quyidagi ko’rinishda tasvirlash mumkin — 68-rasm. Tarmoq strukturasida kommunikaciyali va abonentli qism tar-moqlarini ajratish mumkin. Telekommunikaciyali qism tarmoq. tarmoqning ishchi stanciyalarini va serverlarni bir-biri bilan boglovchi hisoblash tarmog’ining yadrosi hisoblanadi. Kommunikaciyali qism tarmoqning bo’g’inlari (bu holatda — kommutaciya

uzellari) yuqori o’tkazish qobiliyatiga е ga bo’lgan magistralli aloqa kanallari bilan bog’langandir. Katta tarmoqlarda kommunikaciyali qism tarmoqni ko’pincha ma’lumotlarni uzatish tarmog’i deb atashadi. Rasmda ko’rsatilgan: — tarmoqning kommutaciya uzeli, — tarmoqning ishchi stanciyasi, — tarmoqlararo interfeys, — tarmoqning serveri, - magistral aloqa kanali, — abonentlik aloqa kanali. Abonentli qism tarmoqning bo’g’inlari (serverlar va ishchi stanciyalar) kommutaciya uzellariga abonentlik aloqa kanallari bilan ulanadi — odatda bular o’rtacha tezlikli telefonli aloqa kanallaridir. Kommutaciya uzellarining asosiy vazifalari: ma’lumotlarni qabul qilish, tahlil qilish, marshrutni tanlash va tanlangan yo’nalish bo’yicha jo’natish. Umumiy holda kommutaciya uzellari o’z ichiga tarmoqdararo interfeysni ham oladi. Kommutaciya qurilmalari Hisoblash tarmoqlarining kommutaciya uzellari kommutaciya qurilmalarini (kommutatorlarni) o’z ichiga oladi (agar ular ierarxik tarmoqli adreslar asosida kommutaciyani bajarsa, ularni marshrutizatorlar deb ataladi). Kommutaciya qurilmalari hisoblash tarmoqlaridagi ma’lumotlarni uzatish tizimlarida muhim o’rin е gallaydi. Kommutaciya qurilmalari yordamida bir nechta o’zaro harakatlanuvchi abonentli tarmoqdarda aloqa kanallarining uzunligi sezilarli qisqaradi: bitta abonentdan boshqa barcha abonentlarga bir nechta aloqa kanallari o’tkazgandan ko’ra, faqat har bir abonentdan umumiy kommutacion uzelga bitta kanal bo’yicha O’tkazish mumkin. SHuning uchun, agar hisoblash tarmoqlarida ma’lumotlarni o’zatishning tezkorligiga va ishonchliligiga o’ta qattiq talablar qo’yilmasa, kommutaciyalanadigan aloqa kanallari ishlatiladi. Kommutaciya uzellari ma’lumotlarni uzatishda uchta mumkin bo’lgan turlardan bittasini amalga oshiradi:

• kanallarni kommutaciyalash; • axborotlarni kommutaciyalash; • paketlarni kommutaciyalash. Kanallarni kommutaciyalash. Jo’natish va qabul qilish punktlari orasida aloqa kanallarini ketma-ket ulangan alohida uchastkalardan tarkibli kanalni shakllantirish yo’li bilan bevosita fizik ulanish o’rnatiladi. Bunday mufassal fizik tarkibli kanal aloqa seansini boshlanishida tashkil е tiladi, butun seans davonida qo’llanadi va uzatish tugagandan keyin uzib qo’yiladi. Hosil bo’lgan kanalga begona abonentlar murojaat qila olmaydilar. Fizik kanalni hosil qiluvchi qism kanallarni o’zaro ishlaydigan abonentlarning monopollashtirishi (yakka е galik qilishi) axborotlarni uzatish tarmog’ining umumiy o’tkazish qobiliyatini pasayishiga olib keladi. Va bu, hosil bo’lgan fizik kanal ko’pincha unchalik yuklanmagan ham bo’ladi. Axborotlarni kommutaciyalash. Ma’lumotlar turli uzunlikdagi diskret porciyalar (axborotlar) ko’rinishda uzatiladi, shu bilan birga yuboruvchi va qabul qiluvchi orasida mufassal fizik kanal o’rnatilmaydi va kommutacion tizimning resurslari oldindan taqsimlanmaydi. YUboruvchi faqat oluvchining adresini ko’rsatadi. Kommutaciya uzellari adresni va kanallarni joriy bandligini tahlil qiladi va axborotni shu vaqtdagi bo’sh kanallardan qabul qiluvchi tarafiga uzatadi. Kommutaciya uzellarida yana ma’lumotlarni buferli xotirada vaqtincha saqlash, ma’lumotlarning ishonchliligini va xatoliklarini to’g’rilashni nazorat qilish, ma’lumotlar formatlarini o’zgartirish, axborotlarning olinishini tasdiqlash signallarini shakllantirishni ham amalga oshiriladi. Paketlarni kommutaciyalash. Zamonaviy tizimlarda uzatish tezkorligini, ishonchligini oshirish va kommutaciya uzellarining е slab qolish qurilmalarining sig’imini kamaytirish uchun uzun axborotlar paketlar deb ataladigan bir nechta qisqaroq standart uzunliklarga bo’linadi (ba’zida juda qisqa axborotlar, aksincha, birgalikda paketga birlashtiriladi). Paketlar o’lchamining standartligi aloqa uzellari jixozlarining mos standart razryadliligiga va uni ishlatishning maksimal samaradorligiga sabab

bo’ladi. Paketlar oluvchiga hatto turli yo’llar bilan borishi mumkin va bevosita abonentga berilishidan oldin tugallangan axborotlarni shakllantirish uchun birlashtiriladi (bo’linadi). Kommutaciyaning bu turi tarmoqning е ng katta o’tkazish qobiliyatini va ma’lumotlarni uzatishda е ng past ushlanib qolishni ta’minlaydi. Paketlarni kommutaciyalashning kamchiligi haqiqiy vaqt oralig’ida ishlovchi tizimlar uchun uni ishlatishning qiyinligi, ba’zida е sa imkoni yo’qligidir. Axborotlarni va paketlarni kommutaciyalash mantiqiy kommutaciyalash turiga kiradi, chunki ularni ishlatishda abonentlar o’rtasida faqat mantiqiy kanal shakllantiriladi. Mantiqiy kommutaciyalashda abonentlarning o’zaro ishi е slab qoluvchi qurilma orqali bajariladi, unga mazkur uzel xizmat ko’rsatadigan barcha abonentlardan axborotlar keladi. Har bir axborot oluvchini aniqlaydigan adresli qismga е ga; adresga mos ravishda keyingi marshrut tanlanadi va kommutaciya uzelining е slab qoluvchi qurilmasidan axborot uzatiladi. Paketlarni mantiqiy kommutaciyalashni ishlatadigan uzatish usuli ko’pincha kommutaciya markazida maxsus bog’lovchi mini- yoki mikro- Е HM bo’lishini talab qiladi, bu Е HM lar axborotlarni qabul qilish, saqlash, tahlil qilish, bo’lib chiqish, sintezlash, marshrutni tanlash va oluvchiga yuborishni amalga oshiradi. ../../AppData/Program Files/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/LAN.JPG Kommutaciya uzellarida yana koncentratorlar va uzoqlashgan multipleksorlar ishlatilishi mumkin. Ularning asosiy vazifasi last tezlikli aloqa kanallaridan abonentlarga kelayotgan kirish ma’lumotlar oqimini bir yoki bir nechta tezkorroq aloqa kanallariga birlashtirish va zichlashtirishdir va aksincha. Koncentratorlar bir nechta past tezlikli aloqa kanallaridan keladigan qiymatlar oqimini kamroq miqdordagi tezkorroq aloqa kanallariga asinxron vaqtinchalik zichlashtirish usuli bilan qayta ulashni amalga oshiradi. Uzoqlashtirilgan multipleksorlar uzoqlashtirilmagan multipleksorlar bajaradigan vazifalardan tashqari, bir nechta past tezlikli aloqa kanallarining ma’lumotlar

oqimini bitta tezkorroq, chastotali yoki vaqt bo’yicha (bunisi ko’proq) zichlashtirish usullari bilan birlashtirishni amalga oshiradi. Tarmoqlarni o’zaro bir-biri bilan ulash uchun tarmoqlararo interfeys sifatida takrorlagichlar, ko’priklar, marshrutizatorlar va shlyuzlar ishlatiladi. Bu qurilmalar katta ofislarda lokal hisoblash tarmoqlarini birlashtirish uchun aktiv qo’llanganligi uchun ular keyingi paragrafda batafsilroq ko’rib chiqiladi. LOKAL HISOBLASH TARMOQLARI Lokal xnsoblash tarmog’a (LXT) deb, е lementlari — hisoblash mashinalari (shu jumladan mini- va mikro- Е HM lar), terninallar, aloqa apparaturasining bir- biridan nisbatan uncha katta bo’lmagan uzoqlikda (15 km gacha) joylashgan tarmoyuta aytiladi (lokal hisoblash tarmoqlari — tarmoqning hisoblash jarayonlari ma’lumot jarayonlariga qaraganda ustun bo’lgan yagona turidir, shuning uchun «hisoblash» sifati bu erda o’rinlidir). Lokal tarmoq odatda bitta firma yoki ofis chegarasida ma’lumotlarni yig’ish, uzatish, bo’lib-bo’lib yuborilgan va tarmoqlangan qayta ishlash uchun mo’ljallangandir, ko’pincha firmaning va uning uzoqlashgan bo’limlarining faoliyatiga mos ravishda aniq bir vazifalarni bajarishga ixtisoslashadi. Ko’p holdarda punktlari lokal ma’lumotli tizimiga xizmat ko’rsatayotgan LXT boshqa hisoblash tarmoqlari, ichki va tashqi, xatto hududiy va global tarmoqlar bilan bog’langandir. Har qanday hisoblash tarmog’ining asosiy vazifasi unga ulangan foydalanuvchilarga ma’lumotli va hisoblash resurslarini taqdim е tishdir. LXTlarning darajali tiplarn LXT larida foydalanuvchilar uchun ikkita struktur-funkcional bo’g’in: ishchi stanciyalari va serverlar juda muhim hisoblanadi.

Xamma LXT lar ham punktlari tarkibida ajratilgan serverlarga е ga е mas, ba’zi holdarda server vazifasi tarmoqning ishchi stanciyalari o’rtasida taqsimlangan kabi bo’ladi. SHu nuqtai nazardan ikki tipdagi LXT to’g’risida so’z yuritish mumkin: • markazlashmagan boshqariladigan tarmoqlar; • markaziy boshqariladigan tarmoqlar. Markazlashmagan boshqariladigan tarmoqlarda (ularni ko’pincha bitta darajali tarmoqlar — peer-to-peer deb atashadi) ishchi stanciyalarining o’zaro harakatini umumiy boshqarish markazi va qiymatlarni saqlash uchun umumiy qurilma yo’q. Tarmoqni boshqarish vazifasi bir tarmoqdan ikkinchisiga uzatiladi. Tarmoqli operacion tizim ishchi stanciyalari bo’yicha taqsimlangan. Tarmoqning har bir stanciyasi ham mijozning, ham serverning vazifasini bajarishi mumkin. U boshqa ishchi stanciyalarini so’rovlariga xizmat ko’rsatishi va punktlari so’rovlarini tarmoq xizmatiga yuborishi mumkin. Tarmoqning foydalanuvchisiga boshqa stanciyalarga ulangan barcha periferiya qurilmalari (magnit va optik disklar, printerlar, skanerlar, plotterlar va b.) taallukli bo’ladi. Bitta darajali tarmoqlarning afzalliklari: • past narxi; • yuqori ishonchliligi. Bitta darajali tarmoqlarning kamchiliklari: • unchalik ko’p bo’lmagan ishchi stanciyalarini (10 tadan ko’p е mas) ulash imkoniyati; • tarmoqni boshqarishning murakkabligi; • stanciyalarni dastur ta’minotini yangilash va o’zgartirishning qiyinligi; • ma’lumotni himoya qilishni ta’minlashning murakkabligi. Bitta darajali tarmoqlar Arti-Soft Lantastic, Novell NetWare Lite tarmoqli operacion tizimlar MS Windows for Workgruops kobigi asosida yaratiladi. Markaziy boshqariladigan tarmoqlarda (ularni ko’pincha ajratilgan serverli tarmoq, deb atashadi) kompyuterlardan (serverlardan) bittasi barcha ishchi

stanciyalari ishlatishi uchun mo’ljallangan jarayonlarni amalga oshiradi, ishchi stanciyalarning o’zaro harakatini va boshqa bir qator servis vazifalarini bajaradi. Ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonida mijoz u yoki bu jarayonlarni: faylni o’qish, qiymatlar bazasidan ma’lumotlarni qidirish, faylni bosish va x.k. bajarish uchun serverga so’rovni shakllantirishi mumkin. Server mijozdan kelgan so’rovni bajaradi. So’rovni bajarish natijalari mijozga uzatiladi. Server umumiy foydalaniladigan ma’lumotlarning saqlanishini ta’minlaydi, bu ma’lumotlarga murojaat qilishni tashqil е tadi va ma’lumotlarni mijozga uzatadi. Mijoz olingan ma’lumotlarni qayta ishlaydi va qayta ishlash natijalarini foydalanuvchi uchun qulay ko’rinishda tasvirlaydi, ma’lumotlarni qayta ishlash serverda ham bajarilishi mumkin. Serveri faqat ma’lumotlarni tashqil е tish, saqlash va mijozlarga kerakli ma’lumotlarni berish jarayonlarini bajaradigan tizimlar «fayl-server» tizimi nomiga е ga: serverda saqlash bilan bir qatorda ma’lumotlarni mazmunli qayta ishlash ham bajariladigan tizimlarni е sa «mijoz-server» tizimlari deb atash qabul qilingan. Ya’ni «mijoz-server» tizimida server aktiv rol o’ynaydi: u so’rovga butun faylni oddiygina berib qolmasdan, balki ma’lumotlarni oldindan qayta ishlashi va mijozga, yoki masalani echilgan natijalarini, yoki faylning, aynan mijozni qiziqtirgan va mijoz uchun tasvirlash qulay bo’lgan tanlab olingan yozuvlarni berishi mumkin. Bunday texnologiya, boshqa hamma narsalardan tashqari, tarmoq aloqa kanallarining kam yuklanishiga imkon beradi. «Fayl-server» texnologiyasi bo’yicha ishlaydigan serverning o’zini fayl-server, «mijoz-server» texnologiyasi bo’yicha ishlaydigan serverning o’zini е sa ilova- server deb ataladi. Ajratilgan serverli lokal hisoblash tarmoqlarining afzalliklari: • ishchi stanciyalarning sonini cheklashning yo’qligi; • bitta darajali tarmoqdarga nisbatan boshqarishni oddiyligi; • yuqori tezkorlik;

•ma’lumotlarni himoya qilishning ishonchli tizimi. Ajratilgan serverli lokal hisoblash tarmoqlarining kamchiliklari: • bitta yoki bir nechta kompyuterlarni server uchun ajratilganligi sababli yuqori narxdaligi; • tarmoqning tezkorligi va ishonchliligining serverga bog’liqligi; • bitta darajali tarmoqqa nisbatan kam moslashuvchanligi. Ajratilgan serverli tarmoqlar juda keng tarqalgan hisoblanadi; bunday tarmoqdar uchun tarmoqli operacion tizimlarga misollar: MS LAN Manager, IBM va Novell Net Ware. ALOQA KANALLARIGA MUROJAAT QILISH USULLARI Ma ’ lumotlarni uzatish uchun monokanaldan ( monochannel — bir vaqtning o ’ zida bir nechta abonentlar ishlatadigan aloqa kanal i , masalan , shinali va ilmoqdi topologiyali tarmoqlarda ) foydalanadigan lokal hisoblash tarmoqlari uchun mijozlarning bu kanalga murojaat qilish masalasi juda dolzarb hisoblanadi . Murojaat qilishning samarali bo ’ lishi uchun maxsus mexanizm — murojaat qilish usullari lozim . Monokanalga samarali murojaat qilishni tashkil е tish uchun chastotali yoki vaqt bo ’ yicha modulyaciya bosh tamoyillari ishlatiladi . Oddiy tarmoqlarda vaqt bo ’ yicha modulyaciyalash , ya ’ ni monokanal bo ’ yicha uzatilayotgan axborotlarni vaqt bo ’ yicha ajratish tamoyili е ng ko ’ p qo ’ llaniladi . Vakt bo’yicha ajratishga asoslangan murojaat qilish usullarining bir necha guruhlari mavjuddir: • markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan; • determinirlangan va tasodifiy. Markazlashtirilgan murojaat qilish tarmoqni boshqarish markazidan, masalan, serverdan boshqariladi.

Markazlashtirilmagan murojaat qilish tarmoqning barcha ishchi stanciyalari tomonidan bajarishga qabul qilingan bayonnomalar asosida, markaz tomonidan biror-bir boshqaruvchi ta’sirlarsiz ishlaydi. Determinirlangan murojaat qilish monokanalning е ng to’liq ishlatilishini ta’minlaydi va har bir ishchi stanciyaga aniq bir vaqt ichida monokanalga murojaat qilishga kafolat beradigan bayonnomalar bilan tasvirlab chiqiladi. Tasodifiy murojaat qilishda stanciyalarning monokanalga murojaat qilishi istalgan vaqtda bajarilishi mumkin, lekin har bir shunday murojaat qilishda ma’lumotlarni samarali uzatishni amalga oshirish imkoniyatiga kafolat yo’qdir. Markazlashtirilgan murojaat qilishda har bir mijoz monokanalga quyidagi tartibda murojaat qilish huquqiga е ga bo’lishi mumkin: • oldindan tuzilgan jadval bo’yicha — kanal vaqtini statik bo’lib chiqish; • е lektron kommutator bilan beriladigan aniqlangan vaqt oraliqlari (masalan, har 15 sekundda) orqali qatiy pakt bo’yincha kommutaciyalash — kanal vaqtini dinamik determinirlashgan bo’lib chiqish; • tarmoq markazidan ishchi stanciyalarining, murojaat qilishning kerakligini aniqlash borasidagi so’rovini bajarish jarayonidagi amalga oshiriladigan moslashuvchan vaqt bo’yicha kommutaciyasi bo’yincha — kanal vaqtini dinamik soxta tasodifiy bo’lib chiqish; • maxsus paket — marker ko’rinishidagi vakolatni olganda. Birinchi ikki usul kanalning samarali yuklanishini ta’ninlamaydi, negaki murojaat qilish mumkin bo’lganda ba’zi bir mijozlar qiymatlarni uzatishga tayyor bo’lmasliklari mumkin va kanal ular uchun ajratilgan vaqt oraliqda bo’sh turib qoladi. Suroqlash usuli boshqarish markazi aniq ifodalangan tarmoqlarda va ba’zida ajratilgan abonentlik aloqa kanalli tarmoqlarda (masalan, radial topologiyali tarmoqlarda markaziy server resurslariga murojaat qilishni ta’minlash uchun) ishlatiladi. Vakolatni uzatish usuli markaz deb ataladigan (ba’zida « е stafeta tayokchasi») paketni ishlatadi.

Marker — aniq bir formatli xizmat paketa bo’lib, o’nga tarmoq mijozlari o’zlarining ma’lumot paketlarini joylashtirishlari mumkin. Markerning bir ishchi stanciyadan boshqasiga uzatish ketma-ketligi server (boshqaruvchi stanciya) tomonidan beriladi. Uzatish uchun ma’lumotga е ga bo’lgan ishchi stanciya mar- kerning bo’shligini tahlil qiladi. Agar marker bo’sh bo’lsa, stanciya unga punktlari ma’lumotlari paketini (paketlarini) joylashtiradi, unda bandlik belgisi o’rnatiladi va markerni yana tarmoq bo’yicha uzatadi. Axborot yuborilgan stanciya (paketda albatta adresli qims bo’ladi) uni qabul qiladi, bandlik belgisini tashlab yuboradi va markerni yana uzatib yuboradi. Markazlashtirnlmagan determinirlangan usullarga quyidagilar kiradi: • aralashib ketadigan segmentlar usuli; • segmentni ulash usuli. Ikkala usul asosan ilmoqli (halqali) topologiya tarmoqlarda ishlatiladi va tarmoq bo’yicha maxsus paketlarni uzatishga asoslanadi. Aralashib ketadigan segmentlar usuli segment deb ataladigan paketni ishlatadi. Segment — bu tarmoq bo’yicha е rkin aylanib yuradigan paket bo’lib, u standart vaqt oralig’ini aniqlaydi. Segment «band» yoki «bo’sh» bo’lishi mumkin. Agar segment bo’sh bo’lsa, segment etib borgan stanciya o’nga punktlari ma’lumotlari paketini/paketlarini qo’yishi mumkin, segmentni band deb belgilaydi va uni uzatib yuboradi. Bu usul ko’p jihatdan vakolatni o’zatish usuliga o’xshashdir, lekin segment harakatini tarmoq markazidan boshqarilmaydi. Segmentni ulash usuli ham segment deb ataladigan, tarmoq bo’yicha е rkin aylanib yuradigan paketni ishlatadi. Segmentni olgan ishchi stanciya, xatto agar kelgan segment band bo’lsa ham, punktlari ma’lumotlarini uzatishi mumkin. Keyingi holatda stanciya kelgan segmentning harakatini to’xtatib turadi (uni vaqtincha buferli xotiradi е slab qoladi) va uning o’rniga punktlari ma’lumotlar paketi ulangan yangi segmentni shakllantiradi. Stanciya tarmoq bo’yicha oldin punktlari yangi segmentini, keyin е sa oldin kelgan «begona» segmentni yuboradi. Tasodifiy murojaat qilish usullari tarmoqning barcha stanciyalarini tent huquqliligiga va ularning istalgan vaqtda monokanalga ma’lumotlarni uzatish

maqsadida murojaat qilish imkoniyatiga asoslangan. Bir nechta stanciyalar tomonidan bir vaqtning o’zida ma’lumotlarni uzatishga o’rinishlar mumkin bo’lganligi tufayli, ular o’rtasida ko’pincha janjallar (to’qnashuvlar) paydo bo’ladi, shuning hisobiga tasodifiy murojaat qilish usulini ko’pincha «tortishuvlar usuli» deb atashadi. Janjalli holatlar sonini kamaytirish ma’lumotlarni uzatishni istagan stanciya tomonidan monokalning bandligini aniqlash uchun, monokanalni oldindan е shitib ko’rish yo’li bilan ta’minlanadi. Agar kanal band bo’lsa, stanciya ma’lumotlarni uzatishga punktlari o’rinishini uncha katta bo’lmagan vaqt oraliqridan keyin tiklaydi. Agarda ma’lumotlarni uzatishni bir vaqtning o’zida ikkita stanciya boshlasa, u holda to’qnashuv sodir bo’ladi va ma’lumotlar monokanalda bo’zilib ketadi. Ikkala tuknashgan stanciyalar o’zlarining ma’lumotlarini qaytadan uzatishga majbur bo’ladilar. Tortishuvlar usuli monokanal kam yuklangan, abonentlar soni unchalik ko’p bo’lmagan tarmoqlarda ishlatish uchun tavsiya е tilishi mumkin (tez-tez paydo bo’ladigan janjalli holatlar tufayli bu usul kanalning yaxshi yuklanganligini ta’minlay olmaydi).

O'xshashlar

Kompyuter tarmoqlari

Kompyuter tarmoqlari, ularning afzalliklari va turlari

Lokal kompyuter tarmoqlari va ularning bazaviy texnologiyasi

Kompyuter tarmoqlari - dasturiy, yuklanuvchi, makro va tarmoq viruslari

Axborotli texnalogiyani yaratish tamoyillari