Shaxsiy kompyuterlarning turlari, modellari va texnik ko‘rsatkichlari - Informatika va AT - Referatlar

Shaxsiy kompyuterlarning turlari, modellari va texnik ko‘rsatkichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.71484375 KB

Ko'chirib olish

Shaxsiy kompyuterlarning turlari, modellari va texnik ko‘rsatkichlari Reja: 1. Kompyuterlar tasnifi 2. Kompyuterlarning asosiy texnik ko‘rsatkichlari 3. Shaxsiy kompyuterlarning funksional bloklari 4. Shaxsiy kompyuterning konstruksiya elementlari

1. Kompyuterlar tasnifi Shaxsiy kompyuterlar (ShK) EHM tasniflanishi bo‘yicha mikromashinalar toifasiga mansub bo‘lib, hisoblash imkoniyatlari cheklangan, ammo eng ommaviy tarqalgan hisoblanadi. Bu kompyuterning ofis muhitida shaxsiy qo‘llash uchun mos keladigan variantidir. ShKlar bilan bir qatorda mikrokompyuterlar toifasiga grafik, nashriy va izlanish ishlariga mo‘ljallangan ishchi stansiyalar, lokal tarmoq va ma’lumotlar bazalari serverlari hamda tarmoq ishchi stansiyalari kiradi. Ular orqali tarmoq resurslaridan foydalanishga imkon yaratiladi. ShK universal va foydalanishga qulay bo‘lgan bir qator afzalliklarga ega: – maxsus tayyorgarlikka ega bo‘lmagan foydalanuvchilarga ishlash imkonini beruvchi qulay interfeys; – qo‘llanilish sohasiga (ta’lim, ilmiy izlanishlar, boshqaruv) mos keluvchi arxitektura va tashqi qurilmalar to‘plamiga muvofiqlashish hisobiga o‘z ish joyini tashkillashtirishning qulayligi; – foydalanishning soddaligi, bog‘lama va qurilmalarni birgal ikda yig‘ish imkoniyatining kengligi, ommaviy foydalanish uchun yuqori ishonchlilik; – kompyuter va uni tashkil qiluvchi qurilmalar narxining arzonligi va modellarining ko‘pligi, standartlashtirishning va bir xil shaklga keltirishning yuqori darajadaligidir. ShKlarni turli belgilari bo‘yicha sinflarga ajratish mumkin. Rivojlanish davrida (ShKlarning dastlabki modellari 80-yillar ning boshlarida paydo bo‘lgan) ShKlar birinchi avlodining 8 bitli mashinalaridan, to 64 bitli to‘rtinchi avlod (Pentium IV) mashinal arigacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi. Bu vaqt ichida taktlash chastotasi yuz barobarga, tezkor xotira hajmi yuzlab Mbaytga, disklardagi jamlagichlarning hajmi o‘nlab Gbaytga yetdi. Konstruktiv xususiyatlari nuqtayi nazaridan barcha ShKlarni shartli ravishda statsionar (stol kompyuterlari) va nostatsionar (mobil, noutbuk, netbuklar) turlarga ajratish mumkin. Statsionar ShKlar keng funksional imkoniyatlarga va rivojlangan tashqi qurilmalarga ega. Ular xususiy operatsion tizimga ega bo‘lib, ma’lumotlarga ishlov beruvchi amaliy dasturlar bilan jihozlangan. Ularning xotirasi ko‘p pog‘onali, aloqa va ulanish uchun interfeys tizimi rivojlangan, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish uchun ko‘p sonli portlari mavjud. Noutbuklar, elektron planshetlar, elektron lug‘atlar kabi mobil ShK turlari keng tarqalgan. Bu texnik vositalar yakka tartibda qo‘llaniluvchi, imkoniyatlari cheklangan texnik vositalardir. Hozirgi vaqtda dunyo bo‘ylab EXMning chorak milliardan ziyod turlaridan foydalanilyapti, bulardan 90 foizi shaxsiy kompyu terlardir. Amerikaning IBM, Apple, Hewlett Packard (HP), DEC, Compaq kompaniyalarining shaxsiy kompyuterlari ko‘pchilikka ma’lum bo‘lib, ular jahon bozorida juda keng tarqalgan. Ularning mahsulotlari foydalanuvchilar orasida anchagina taniqlidir.

ShKni ishlab chiqarish bo‘yicha eng katta kompaniya IBM (Internationale Business Machina) hisoblanadi. Bu kompaniya yigirma yildan ortiq vaqt mobaynida yetakchi kompaniya bo‘lib kelmoqda. Uning IBM PC XT, AT modellari mashhurdir. Bugungi kunda eng keng qo‘llanilayotgan ShKlar IBM firmasining Pentium II, III, IV protsessorlari qo‘llangan kompyuterlar hisoblanadi. IBMdan keyin ikkinchi o‘rinni Apple firmasining taniqli Macintosh modelli ShKlari egallab kelmoqda. Bu firma 1998-yildan boshlab yangi arxitekturali iMac ShKlar, Power Book va iBook noutbuklar, Power Macintosh oilasiga mansub ishchi stansiya modellarini ishlab chiqaradi. HP firmasi HP Workstation sinfiga mansub bo‘lgan ishchi stansiyalarni, HP Compaq sinfiga mansub bo‘lgan ixcham (mobil) ishchi stansiyalarni ishlab chiqaradi. ShKlarning katta sinfini DEC firmasi (so‘ngi paytlarda Compaq firmasi bilan birga) ishlab chiqarmoqda. Bular HiNote modelli mobil ShKlar, Ventures, Celeries modelli stol kompyuterlari, VAX Station va DEC Station ishchi stansiyalari, shuningdek, yangi Alpha 212642 protsessorlari asosidagi, taktlash chastotasi 500–1000MHz bo‘lgan zamonaviy ishchi stansiyalardir. ShKlarning keng turlarini Acer, Sun, Vio, Rossiya kompaniyalari Akvarius R-style kompaniyalari ishlab chiqarmoqda. 2. Kompyuterlarning asosiy texnik ko‘rsatkichlari Samaradorlik . Bu ko‘rsatkich taktlash chastotasi (Hz) va tezkorlik (operatsiya/s) kabi texnik ko‘rsatkichlari bilan uzviy bog‘liq. Kompyuter rivojlanishining dastlabki davrida iqtisodiy, muhandisli-texnik, matematik kabi turli masalalar uchun unumdorlikni baholashning o‘rtacha qiymati olinar edi. Haqiqiy tezlik ko‘rsatkichlarini aniqlash bo‘yicha maxsus testlar mavjud bo‘lgan va hozir ham mavjuddir. So‘ngi paytlarda unumdorlik ko‘rsatkichining o‘lchov birlik sifatida sekundiga million operatsiya bajarishidan foydalana boshlashgan: – MIPS (MIPS – Millions Instruction Per Second – sekundiga million buyruq) – qayd qilingan vergulli ko‘rinishdagi sonlar ustidagi operatsiyalar uchun; – MFLoPS (MFLOPC – Millions of Floating point Operation Per Second) – suzuvchi vergulli ko‘rinishdagi sonlar ustidagi operatsiyalar uchun; – gFLoPS (GFLOPS – GigaFLOPS) – qayd qilingan vergulli ko‘rinishdagi sonlar ustida sekundiga milliard operatsiyalar soni. Asosiy protsessor so‘zining (razryad) uzunligi. Bu ikkilik sonlar razryadlari ustida ishlov berish, uzatish yoki saqlash operat siyalari baja rilishining maksimal soni. Razryadlik qancha katta bo‘lsa, unumdorlik shunchalik yuqori bo‘ladi. Mashina so‘zi uzunligi asosiy protsessorni loyihalashtirish jarayonida belgilanadi va bu uzunlik kompyuterning ma’lumotlarga ishlov

berish tezligi, hisoblashlarning aniqligi va manzillashtiriladigan tezkor xotira hajmi kabi funksional ko‘rsatkichlarini belgilaydi. Mashina so‘zining uzunligi protsessorning ichki registrlarining hamda manzil va ma’lumotlar ichki shinalari razryadligiga ta’sir ko‘rsatadi. Asosiy xotira hajmi. Asosiy xotira saqlash qurilmalarining ikki turidan tashkil topgan: – doimiy xotira qurilmasi DXQ (ROM – Read Only Memory), konstantalar va nomalum boshqaruv dasturlarini saqlashga mo‘ljallangan, bunda axborot DXQdan faqat o‘qiladi; – tezkor xotira qurilmasi TXQ (RAM – Random Access Memory), axborotlarga ishlov beruvchi dasturlar ko‘rinishid agi axborotni yozish, saqlash va o‘qish uchun mo‘ljallangan. Asosiy xotiraning afzalligi uning yuqori tezligi va saqlash matritsasining har bir xotira yacheykasiga murojaat qila olish imkoniyatidir. Asosiy xotira hajmi foydalanilayotgan protsessor turiga va uning so‘z uzunligiga bog‘liq, bu kompyuterning manzil maydoni deb ataladi. Dastlabki Intel 8086 protsessor asosidagi shaxsiy kompyuterlarda manzil maydoni 10 6 baytni, keyingi Intel 80486 protsessor asosidagi ShK larning manzil maydoni 4×10 9 baytni va Pentium IV protsessor asosidagi ShK modellarida bu maydon 64×10 9 baytni tashkil etadi. Qattiq magnitli disklardagi jamlagich hajmi (QMDJ). QMDJ hajmi odatda Gigabaytlarda o‘lchanadi, 1Gbayt = 1024 Mbayt. 10 Gbaytli diskli xotira hajmi bugungi kunda yetarli hisoblanadi, lekin mutaxassislarning bashorat qilishlaricha yangi dasturiy mahsulotlarning har biri bir necha Gigabayt tashqi xotirani talab qilishi mumkin. Kesh-xotira. Bu buferli, foydalanuvchi kira olmaydigan tezkor xotira bo‘lib, tezligi nisbatan past bo‘lgan xotira qurilmalarida saqlanuvchi axborot va operatsiyalarni jadallashtirish uchun kompyuter tomonidan avtomatik tarzda ishlatiladi. Masalan, asosiy xotiradan operatsiyalarni jadallashtirish uchun mikroprotsessor ichida registrli kesh-xotira tashkil qilinadi (birinchi darajali L1 kesh-xotira) yoki mikroprotsessordan tashqarida, tizimli platada (ikkinchi darajali L2 kesh-xotira) tashkil qilinadi; diskli xotiradan operatsiyalarni jadallashtirish uchun elektron xotira yacheykalarida kesh-xotira tashkil qilinadi (uchinchi darajali L3 kesh-xotira). Zamanoviy ShKlarda L1 kesh-xotiraning hajmi 16 Kbaytgacha, L2 kesh-xotiraning hajmi 256 Kbaytgacha bo‘ladi. Ko‘p masalali ish tartibidan foydalanish imkoniyati. Ko‘p masalali ish tartibi bir vaqtning o‘zida bir necha dasturlar bo‘yicha (ko‘p dasturli ish tartibi) yoki bir nechta foydalanuvchilar uchun (ko‘p foydalanuvchili ish tartibi) hisoblashlarni bajarish imkonini beradi. Bu ish tartibida mashinaning bir necha qurilmalarining ishini vaqt bo‘yicha muvofiqlashtirish kompyuterning unumdorligini samarali oshirish imkonini beradi. Ayniqsa bu ko‘rsatkich uncha katta bo‘lmagan lokal tarmoqda, server vazifasini bajarayotgan, kuchli ishchi stansiya sifatida foydalanilayotgan kompyuter uchun juda muhim ahamiyatga ega.

ShKning ishonchlilik, narx, og‘irlik va o‘lcham kabi boshqa ko‘rsatkichlari iste’molchi talablariga doir ko‘rsatkichlar hisoblanadi. 3. Shaxsiy kompyuterlarning funksional bloklari Yuqorida aytib o‘tilganidek, ShKlar yuqori darajali unifikatsiyaga ega bo‘lganligi uning qo‘llanilish sohasiga qarab turli konfiguratsiyalarni tuzish imkonini beradi. Asosiy bog‘lama va bloklarning shunday to‘plamlari borki, ularsiz ShKning funksional imkoniyatlari to‘liq bo‘lmaydi va u universal kompyuter toifasiga tegishli bo‘lmaydi. Bu to‘plam tarkibiga protsessor, xotira bloklari, kirit ish-chiqarish va hujjatlashtirish vositalari, elektr ta’minoti va kompyuterlararo aloqa bog‘lamalari kiradi. SHKning asosiy bog‘lama to‘plami va bloklarining tuzilish sxemasi 1-rasmda keltirilgan. ShKning barcha qurilmalari tizimli shina (tizimli magistral yoki kanal) yordamida birlashtiriladi. Bu magistral tarkibiga ShK barcha qurilmalarining o‘zaro ulanishini va aloqasini ta’minlovchi to‘rtta asosiy shina kiradi: – manzil shinasi (Address Bus) – tashqi jamlagichlar yoki asosiy xotiraning manzil kodining barcha razryadlarini parallel uzatish uchun ulovchi sxemadan va bosma platadagi liniyalardan iborat; – ma’lumotlar shinasi (Data Bus) – (asosiy yoki tashqi) xotiradan protsessorga ishlov berishga mashina so‘zning (operandning) 1-rasm. Shaxsiy kompyuterning tuzilish sxemasi. barcha razryadlarini parallel uzatish uchun yoki aks ettirish qurilmasiga uzatish uchun mo‘ljallangan liniyalar va ulovchi sxemalardan iborat; – boshqaruv shinasi (Control Bus) – ShKning barcha bloklariga kodli so‘zlarni yoki alohida boshqaruvchi signallarni uzatish uchun mo‘ljallangan liniyalar va ulovchi sxemalardan iborat; – ta’minot shinasi (Power Bus) – shaxsiy kompyuterning bloklarini energiya ta’minot tizimiga ulovchi liniyalardan iborat; Tizimli shina axborot uzatishning uchta yo‘nalishini ta’minl aydi. – protsessor va asosiy xotira o‘rtasida; – protsessor va tashqi qurilmalarning kiritish-chiqarish portlari o‘rtasida;Protsessor ТХ Q D Х Q Q М DJ EMD J CD ROM D V D-Asosi y xotira Tash q i xotira Klaviatura, sichqoncha Video- monitor Printer Taymer Elektr ta’minot manbayi Tarmoq adapteri Tizimli shina

– asosiy xotira va tashqi qurilmalarning kiritish-chiqarish portl ari o‘rtasida (xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish ish tartibida). Barcha bloklar shinaga muvofiqlashtirilgan unifikatsiyalangan razyomlar orqali bir xil tarzda: bevosita yoki kontroller (adapter) orqali ulanadi. Tizimli shinani boshqarish protsessor orqali bevosita yoki asosiy boshqaruvchi signallarni shakllantiruvchi shina kontrollerining qo‘shimcha mikrosxemasi orqali amalga oshiriladi. Tashqi qurilmalar va tizimli shina o‘rtasida axborot almashinuvi ASCIIkodlarni qo‘llash bilan bajariladi. Asosiy bloklarning vazifalarini ko‘rib chiqamiz. 2-rasmda protsessor funksional bloklarining minimal to‘plamiga ega bo‘lgan tipik strukturasi ko‘rsatilgan. Protsessor yoki mikroprotsessor ShKning markaziy qurilmasi bo‘lib, o‘zining va mashinaning barcha bloklar ishini boshqarish va axborot ustida arifmetik hamda mantiqiy operatsiyalarni bajarishga mo‘ljallangan. Protsessor tarkibiga bir necha komponentlar kiradi. Mikrodasturli boshqaruv qurilmasi (MBQ) mashinaning barcha bloklariga zarur vaqtda bajarilayotgan operatsiyalarning spetsifikatsiyalari va oldin bajarilgan operatsiyalarning natijalari bilan shartli belgilangan boshqarish signallarini shakllantiradi va uzatadi, bajarilayotgan operatsiyalar tomonidan ishlatilayotgan xotira yacheykalari manzilini shakllantiradi va bu manzillarni kompyuterlarning mos bloklariga uzatadi. MBQ apparat jihatidan doimiy xotira qurilmasi bo‘lib, uning kirishiga protsessorning ayni damda bajarilayotgan buyruqlarning ikkilik kodi keladi va chiqishida esa kodli so‘zlar to‘plami shakllanadi, ularning har biri ushbu buyruqning bajarilishida ishtirok etayotgan protsessorning alohida sxema va bog‘lamalariga mo‘ljallangan. Shunday qilib, kirib kelgan buyruq kodiga buyruq bajarilishining barcha asosiy taktlarini amalga oshiruvchi operandlarni o‘qish, ular ustida amallar bajarish, natijani yozish kabi bir necha mikroko‘rsatmalar to‘g‘ri keladi. Mikro ko‘rsatmalar kodli so‘zlarining razryadlari vaqtincha va fazoviy taqsimlash uchun «Boshqaruv mantiqi» bog‘lamasi xizmat qiladi. Arifmetik-mantiqiy qurilma (AMQ) sonli va simvolli axborot ustida barcha arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan (ShKning ayrim modellarida operatsiyalarning bajarilishini jadallashtirish uchun AMQ ga qo‘shimcha matematik soprotsessor ulanadi). AMQ MBQ Buyruqlarni saralash sxemasi Ichki registrlar Boshqaruv mantiqi XTTK boshqarish sxemasi Uzilishlarni boshqarish sxemasi 2-rasm. Protsessorning tipik strukturasi.

Ichki registrlar (protsessorli xotira) mashinaning yaqin oradagi ish taktlarida bevosita qo‘llaniladigan axborotni qisqa muddatli saqlash, yozish va uzatish uchun mo‘ljallangan. U mashinaning yuqori tezkorligini ta’minlash uchun registrlar asosida quriladi, chunki asosiy xotira har doim ham tezkor mikroprotsessorning samarali ishlashi uchun axborotni zarur bo‘lgan yozish, izlash va o‘qish tezligini ta’minlab bera olmaydi. Registrlar – xotiraning turli uzunlikdagi tez ishlovchi yacheykalaridir (umumiy xotira yacheykalaridan farqli ravishda 1 bayt standart uzunlikka va nisbatan past tezlikka ega). Unda ko‘pincha kerakli konstantlar saqlanadi, ba’zi protsessorlarda ichki registrlar turli xil manzillashlarni amalga oshirish uchun qo‘llaniladi. Buyruqlarni saralash sxemasi kompyuter dasturlariga muvofi q buyruqlarning bajarilishiga tegishli manzillarni tashkil qilish uchun xizmat qiladi. Uzilishlarni boshqarish sxemasi dasturni elektron to‘xtatish (ko‘zda tutilmagan vaziyat), uning yuzaga kelgan vaziyatni bartaraf etish hududiga o‘tishi, asosiy dasturni bajarishni davom ettirishi uchun to‘xtagan joyga qaytishi uchun xizmat qiladi. Xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishni boshqarish sxemasi (XTTK). Ma’lumotlar massivini tashqi xotiradan tezkor xotiraga yuqo ri tezlikda olib o‘tish zaruriyati tug‘ilganda, protsessor boshq aruvi ostidagi axborotning oddiy dasturiy almashinuvi samarasiz bo‘lishi mumkin. Ma’lumotlarni tashqi xotiradan tezkor xotiraga (yoki aksincha) to‘g‘ridan-to‘g‘ri tizimli shina orqali uzatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu ish tartibini protsessorning maxsus sxemasi (xotiraga to‘g‘ridanto‘g‘ri kirish kontrolleri deb ham ataladi) ta’minlaydi. ShK manzilli xotirasining tashkil qilinishini ko‘rib chiqamiz. ShKning xotirasi – bu axborotni yozish, saqlash va uzatishga mo‘ljallangan muhim funksional qismidir. ShKlarning zamonaviy modellarida xotira rivojlangan ierarxiyaga ega bo‘lib, hajmi va tezligi bo‘yicha turli bo‘lgan qurilmalardan tashkil topadi. Mikro protsessor xotira turlari va pog‘onalarining sxemasi 3-rasmda keltirilgan. Xotiraning barcha turlarini shartli ravishda ularga nisbatan protsessorning foydalanish darajasi bo‘yicha to‘rtta pog‘onaga bo‘lish mumkin. 3-rasm. Mikroprotsessor xotirasining turlari va pog‘onalar sxemasi. Birinchi pog‘ona – tezligi protsessorning taktlash chastotasi bilan tenglashtirilishi mumkin bo‘lgan, o‘ta tezkor xotira. Birinchi bosqich xotiralariga L1 kesh-xotirani hamda qo‘shimcha Protsessor IRL1 OZU L2 TX QД Х QI II III IV

xotira qurilmasi sifatida qabul qilingan umumiy vazifali ichki registrlarni (IR) kiritish mumkin. Ushbu ikki xotira turi protsessorning kristaliga joylashtirilgan bo‘ladi. Ikkinchi pog‘ona – bu an’anaviy tezkor (OZU) va doimiy xotira qurilmalaridir (DXQ). Doimiy xotiradan faqat axborotni o‘qish ish tartibida foydalaniladi va u standart dasturlarni, konstantalarni, funksiyalar jadvalini, ba’zida protsessorga joylashtirilgan fuksiyalarni amalga oshiruvchi mikrodasturlarni saqlaydi. Tezkor xotira joriy hisoblashlarning ma’lumotlarini va dasturlarini hamda joriy uzilishlarga ishlov beruvchi dasturlarni saqlaydi. Protsessor tezkor xotiradan ma’lumotlarni o‘qish va yozishni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki birinchi bosqich xotirasi orqali amalga oshirishi mumkin. DXQ yoki TXQ sxemalari protsessor bilan bitta platada joylashtirilishi mumkin. Uchinchi pog‘ona – tezligi bir-biridan farqlangan ichki va tashqi saqlash qurilmalari o‘rtasida axborot almashinuvini vaqtida axborotni oraliq o‘qish va saqlash uchun mo‘ljallangan buferli xotira qurilmalaridir. L2 xotira protsessor bilan bir blokda joylashtirilgan bo‘lib, yarimo‘tkazgichli integral sxema yoki disk hisoblanadi. Odatda, bu pog‘onani oraliqli saqlash vazifasini bajargani uchun ikkinchi pog‘ona kesh xotirasi deb ataladi. Xotira qurilmalarining dastlabki uchta pog‘onasi protsessorning ichki xotirasi hisoblanadi. Oxirgi – to‘rtinchi pog‘onasi – bu tashqi xotira bo‘lib, katta hajmdagi axborotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan tashqi xotira qurilmalaridir (TXQ). ShK ning asosiy xotirasi TXQ VA DXQ integral sxemalardan tashkil topgan. Tezkor xotira statik va dinamik turlarga bo‘linadi. Statik xotira nisbatan katta tezlikka ega, biroq narxi qimmat. Dinamik, xotirada yacheykalar mikrokondensatorlar zaryadlari to‘planadigan yarimo‘tkazgichlar asosida qurilgan. Asosiy xotiraning boshqa elementi – bu doimiy xotiradir (DXQ). Xotiraning bu turi axborotni faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan. DXQning tuzilishi OXQ tuzilishiga o‘xshash, biroq axborot sig‘imi bo‘yicha anchagina kichik. Kompyuterning tashqi xotirasi . ShK ning tashqi xotirasi diskli axborot jamlagichlarni, ya’ni qattiq diskga (vinchesterga) joylashtirilgan jamlagich va yumshoq magnitli disklardagi jamlagichlarni anglatadi. Qattiq disklarning diametri ko‘pincha 3,5 dyuymgacha (89 mm), axborot sig‘imi esa o‘nlab Gbaytgacha bo‘ladi, yumshoq disklar ham shunday o‘lchamga ega, biroq hajmi Mbayt birliklaridan oshmaydi. Disk yurituvchining tezligi bir tomondan axborotni yozish va o‘qish tezligi bilan belgilansa, ikkinchi tomondan magnitli yozuv moslamasini kerakli holatga o‘rnatish vaqti bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda vinchesterlar uchun ikkita standart interfeys eng ko‘p tarqalgan:

– IDE (Integrated Drive Electronics), almashish tezligi 133 Mbayt/s gacha bo‘lgan ShK diskli jamlagichlari uchun interfeys; – SCSI (Small Computer System Interface), almashish tezligi 320 Mbayt/s gacha bo‘lgan skaner va disk yurituvchi (qo‘shimcha kengaytirish platasi bilan) uchun interfeys. Disklar bilan almashish tezligini oshirish uchun (TXQdagi singari) keshlash keng qo‘llaniladi. Yangi, zamonaviy kompyuterlarda to‘plangan yo‘lakchalar o‘rniga yuza qismida birgina spiral yo‘lakcha qo‘llaniladigan optik kompakt diskli diskyurituvchilardan (CD-ROM) foydalanish standart bo‘lgan. Axborotni o‘qish uchun kompyuterning disk yurituvchi qurilmasiga joylashtirilgan ixcham lazer qo‘llaniladi. Disklar 3,5; 4,72; 5,25 dyuym diametrga ega bo‘lib, hajmi 250 Mbaytdan 1,5 Gbaytgacha bo‘ladi. Kompakt disklar bilan axborot almashinish tezligi 2,4 Mbayt/s dan 3,6 Mbayt/s gachani tashkil etadi. IDE va SCSI interfeyslardan foydalaniladi. Kompakt disklarga tovushli va tasvirli axborotlar ham yozilishi mumkin. Birmartali va ko‘pmartali qayta yoziluvchi disklar mavjud. Tashqi xotira qurilmalari shinaga muvofiq adapterlar orqali ulanadi. Taymer – mashina ichidagi haqiqiy vaqt elektron soati bo‘lib, zaruriyat tug‘ilganda avtomatik ravishda joriy vaqtni (yil, oy, soat, sekund va sekundning ulushi) ko‘rsatishni ta’minlaydi. Taymer alohida ta’minot manbayiga, ya’ni akkumulatorga ulanadi va kompyuter elektr tarmog‘idan uzilganida ham ishlashni davom ettiradi. Ta’minot manbayi – tarkibida ShKning alohida va tarmoqli elektr ta’minot tizimi mavjud bo‘lgan blokdir. Yuqorida keltirilgan bloklarning barchasi har qanday ShK ning asosini tashkil qiladi, ularsiz ShK to‘laqonli kompyuter deb hisoblanmaydi. 1-rasmda keltirilgan boshqa qurilmalar protsessor va uning xotirasiga nisbatan tashqi terminal qurilmalarga kiradi. Terminal qurilmalarga quyidagilar kiradi: – foydalanuvchining muloqat vositalari; – axborotni kiritish qurilmalari; – axborotni chiqarish qurilmalari; – aloqa va telekommunikatsiya vositalari. Foydalanuvchining muloqat vositalari tarkibiga quyidagilar kiradi: – videomonitor (videoterminal, displey) – ShKga kiritilayotgan va chiqarilayotgan axborotlarni ekranda aks ettiruvchi qurilma; – nutqli kiritish-chiqarish qurilmalari – tez rivojlanib bora yotgan multimedia vositalari. Kiritish qurilmalariga quyidagilar kiradi:

– klaviatura – ShKga sonli, matnli va boshqaruv axborotlarni qo‘lda (tugmalar yordamida) kiritish qurilmasi; – grafik planshetlar (digitayzerlar) – planshet yuzasida maxsus ko‘rsatgichni (qalam) harakatlantirish yo‘li bilan grafik axborotni qo‘lda kiritish qurilmasi; – skanerlar (o‘qish avtomatlari) – qog‘ozli va plonkali tashuvchilardan avtomatik tarzda o‘qish uchun va mashina yozuvidagi matnlarni, tasvirlarni, rasmlarni, chizmalarni ShKga kirituvchi qurilma; – sensorli ekranlar – ShK ga displey ekranidagi tasvirning alohida elementlari, dasturlarni yoki buyruqlarni kiritishga mo‘ljallangan qurilma. Chiqarish qurilmalariga quyidagilar kiradi: – printerlar – axborotni qog‘oz yoki plenkali tashuvchilarga qayd qilish uchun mo‘ljallangan bosmaga chiqarish qurilmasi; – grafik quruvchilar (plotterlar) – grafik axborotlarni (gra fiklarni, chizmalarni va rasmlarni) ShKdan qog‘ozli tashuv chilarga chiqarishga mo‘ljallangan qurilma. ShK tarkibiga kiritish-chiqarish terminallari bilan bir qatorda murakkab hisoblash tizimlari va tarmoq kompyuterlari bilan bog‘lovchi (ulovchi) qurilmalarni kiritish ham mumkin. 1-rasmda bu turdagi ko‘p qo‘llanuvchi tarmoq adapteri ko‘rsatilgan. Ma’lumotlarni uzatish va aloqa qurilmalariga analog-raqamli o‘zgartirgich (ARO‘) va raqamli-analog o‘zgartirgich (RAO‘), ma’lumot uzatish multipleksorlari, modemlar, tarmoqdagi o‘zaro aloqa standartlarini moslashtirish uchun mo‘ljallangan interfeysli plata va kartalar kabi qurilmalar ham kiradi. Yuqorida keltirilgan qurilmalarning ko‘pi multimediya ish tartibini ta’minlovchi vositalar guruhiga tegishli. Multimedia – bu apparat va dasturiy vositalarning majmuasi bo‘lib, insonga, muloqat uchun tabiiy bo‘lgan muhitlardan: tovush, video, tasvir, animatsiyalardan foydalish yo‘li bilan kompyuter orqali muloqot qilish imkonini beradi. Multimediya vositalariga nutqli axborotni kiritish va chiqarish qurilmalari; mikrofon va videokameralar, kuchaytirgichlar, ovoz kolonkalari bilan akustik va videotasvir tizimlari, katta video ekranlar; tovush va videoadapterlar, videomagnitofondan yoki videokameradan tasvirni qamrab oladigan va ShKga kiritadigan videoqamrov platalari; hozirda keng tarqalgan, bosma matnlar va rasmlarni kompyuterga avtomatik tarzda kiritish imkonini beruvchi skanerlar; nihoyat, tovushli va video axborotlarni yozish uchun qo‘llaniladigan, katta hajmli optik disklardagi tashqi xotira qurilmalari kiradi. 4. Shaxsiy kompyuterning konstruksiya elementlari Foydalanuvchining kompyuterlari sodda konstruksiyali ishlab chiqarilishida quyidagi asosiy bloklar mavjud deb qabul qilinadi:

– tizimli blok; – monitor; – tashqi qurilmalar (printer, skaner); – klaviatura. Monitor (axborotni vizuallashtirish qurilmasi) va klaviatura (boshqarish va simvolli axborotni kiritish qurilmasi) ko‘pincha terminal yoki displey deb nomlanuvchi yagona qurilma sifatida qaraladi. Tizimli blok. Tizimli blok g‘ilofi turli shaklda, masalan, yassi quti (mini tower case) yoki minora ko‘rinishida (big tower case) bo‘lishi mumkin. Ba’zi tizimli bloklar monitor ichiga joylashtirilgan bo‘lishi mumkin. Ayrim tizimli bloklarning (masalan, serverlarning) konstruksiyalari yon tomoni tor bo‘lgan modul ko‘rinishida tayyorlanishi mumkin. 4-rasmda tizimli bloklarning uchta asosiy ko‘rinishlari ko‘rsatilgan: « a » – yassi quti ko‘rinishida; « b » – minora ko‘rinishida va « d » – korpus ichiga joylashtiriladigan yon tomoni tor bo‘lgan modul ko‘rinishida. Ular tashqi panellarida jamlagichlar uchun ajratilgan bo‘limlarga ( 1 ), elektr ta’minot bloklarining chiqishlariga ( 2 ) hamda turli ulanish elementlariga, elektr ta’minotini qo‘shish (yoqish) tugmalari, indikatorli yorug‘lik diodlari va razyomlarga ega. Tizimli blok tarkibiga, odatda, tizimli plata, elektr ta’minot bloki, diskli jamlagichlar, qo‘shimcha qurilmalar uchun razyomlarni va tashqi qurilmali adapterlari yoki kontrollerli kengaytirish platalari kiradi. O‘z navdatida tizimli platada (ko‘pincha ona plata deb yuriti ladi – motherboard) quyidagilar joylashadi: – mikroprotsessor; – tizimli mikrosxemalar (chipsetlar); – takt impulslar generatori; – TXQ va DXQ modullari (mikrosxemalar); – CMOS-xotira mikrosxemalari; – klaviatura, QMDJ va EMDJ adapterlari; – uzilish kontrollerlari; – taymer. Ona plata. Kompyuterlarning ona plata arxitekturasi funksional jihatdan boyitilib va asosiy protsessorning unumdorligi oshishi bilan doimiy ravishda mukammallashtirib boriladi. Bu uning eng muhim qismi, kompyuterning yuragi bo‘lib, uning elektron tarkibiy qismini tashkil qiladi. U yoki bu ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilgan standartlashtirilgan ona plata modeli unda qo‘llanilgan mikrosxemalar to‘plami va elementlarning joylashish topologiyasi bilan belgilanadi.

Standartlashtirilgan g‘ilof shakliga qarab, o‘lchami bo‘yicha turli ona platalar ishlab chiqariladi. Shaxsiy kompyuterlar uchun eng keng tarqalgan ona plata formatlari AT, ATX (305×244 mm o‘lchamli), mikro ATX (244×244 mm) va FlexATX (229×191 mm). Zamonaviy ona platalarning asosini tashkil etuvchilari, uning g‘ilofiga joylashtirilgan bo‘ladi: protsessor razyomlari, kengaytirish slotlari bilan magistral liniyalari, apparat xotira modullarining razyomlari, chipset mikrosxemalari uchun razyomlar. Bu konstruktiv elementlar yuqori darajali birlashtirish bilan apparat pog‘onasidagi a ) b ) d ) 4-rasm. Tizimli blokning konstruksiyasi. asosiy elektron tashkil etuvchilarni birlashtiradi. Ko‘pincha ona platalarda audio va video vositalarning elektron tashkil etuvchilari joylashtiriladi. Tashqi qurilmalarning tizimli blokka ulanishi, razyomlari tizimli blokning old yoki orqa panellarga joylashtirilgan, tashqi inter feys vositalari yordamida tashkil qilinadi. Masalan, sichqoncha ko‘rinishidagi boshqaruv qurilmasini ulash uchun COM-port, bosmaga chiqarish qurilmasi uchun LPT-port ishlatiladi. Hozirgi kunda o‘nlab firmalar tuzilishi, ular tomonidan qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan protsessor turlari va ularning taktl ash chastotalari hamda ishchi kuchlanishlarning kattaliklari bilan farqlanuvchi, turli xil tizimli bloklarni katta miqdorda ishlab chiqarmoqdalar. Tizimli platalar har xil turdagi tizimli, lokal va tashqi shinalarning interfeyslarini quvvatlaydi. SHK ning ishlash samaradorligi qo‘llanuvchi shinalar tarkibiga va bu shinalar uchun mo‘ljallangan platadagi mavjud slotlar miqdoriga bog‘liqdir.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Скотт Мюллер. Модернизация и ремонт ПК, 18-е издание. : Пер. с англ. – М. : ООО «И.Д. Вильямс», 2009. – 1280 с. 2. Евсеев Г.А., Симонович С.В . Познай свой компьютер – Диагностика, модернизация, настройка. – СПб.: Питер, 2003. – 480 с. 3. Мураховский В.И . Сборка, настройка, апгрейд современного компьютера. Изд. 2-е, дополненное и переработанное. – М.: «ДЕСС КОМ», 2000. – 288 с. 4. Гук М.Ю. Аппаратные средства IBM PC. Энциклопедия. 3-е изд. – СПб.; Питер, 2006. – 1072с. 5. Асмаков С.В., Пахомов С.О. Железо 2010. Компьютер Пресс рекомендует. – СПб.; Питер, 2010. – 1416с. 6. Соломенчук В.Г., Соломенчук П.В . Железо ПК 2010 – СПб.: БХВ – Петербург, 2010. – 448 c. 7. Избачков Ю., Петров В . Информационные системы. Учебник для вузов. 2-изд. СПб.: 2005. – 656с. 8. Бройдо В.Л . Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов. 2-изд. – СПб.: Питер, 2005 – 703с.

O'xshashlar

Shaxsiy kompyuterlarning interfeyslari

Shaxsiy kompyuterlarning asosiy va qo`shimcha qurilmalari

Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta’minoti. Dasturiy ta’minotning tasniflanishi. Amaliy dasturlar ta’minoti

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini yanada taraqqiy ettirishning tashkiliy-huquqiy jihatlari

Aloqa va tеlеkommunikatsiya boshqaruvining ko‘rsatkichlari